t
Liberalen gaan moeilijke tijd tegemoet
•2CDA: „VVD niet voor rede vatbaar"
Sociale partners betreuren dat
milieu struikelblok moest worden
r>r>
duinrell
Oppositie
stond
er bij en
keek
ernaar
3INNENLAND
ÊaidóeSou/ui/nt
WOENSDAG 3 MEI 1989 PAGINA 3
e li
3ij Nijpels kon
ir nog een lach
af, hoewel zijn
Dositie in de
-uitf/VD-fractie
:eer opstreden
liVeS FOTO: ANP
re
DEN HAAG De organisaties van
werkgevers en werknemers betreifren
het dat het Nationaal Milieubeleidsplan
de oorzaak is geworden van de val van
het kabinet. Voor de vakcentrales CNV
en FNV is het milieu als grote verliezer
uit de strijd gekomen. Volgens de
werkgeversorganisatie het VNO is het
wezenlijke probleem echter het onver
mogen van de politiek om financiële
ruimte voor de uitvoering van het mi
lieuplan te vinden binnen het totale
overheidsbudget.
De christelijke vakcentrale CNV zegt
dat de kabinetscrisis niet onverwacht
kwam. „Het kabinet was uitgeregeerd,
zoveel was de laatste tijd wel duidelijk
geworden". Volgens de FNV is het mi
lieu ondergeschikt gemaakt aan onder
linge perikelen tussen de coalitiepartij
en. „Het kosten vraagstuk heeft over
heerst".
De vakcentrales vrezen dat het gevolg
van een en ander zal zijn dat de milieu
maatregelen op de lange baan worden
geschoven. Bovendien vreest men een
stagnatie in de bestrijding van de werk
loosheid. Het VNO vindt de kabinets
crisis des te navranter nu er sprake is
van een sterk meevallende economi
sche groei die naast het herschikken
van prioriteiten een gezonde financie
ring mogelijk had moeten maken.
„Blijkbaar is het zelfs tijdens zo'n perio
de van meevallers voor de regering on
mogelijk nieuwe prioriteiten gestalte te
geven zonder andere af te schaffen",
aldus het VNO. De werkgevers noemen
de crisis slecht voor de economie omdat
ondernemingen nu eenmaal baat heb
ben bij een duidelijk en consistent be
leid.
Ontevreden is de organisatie niet over
het gevoerde beleid van de kabinetten
Lubbers, al vindt het VNO dat het be
leid de laatste jaren wel in kracht heeft
ingeboet. „Wat nu blijft in Den Haag is
onzekerheid over het economisch be
leid, over het gezondmaken van de
overheidsfinanciën en over de nieuwe
eisen die aan ondernemingen zullen
worden gesteld in het kader van het te
voeren milieubeleid", aldus het VNO.
Ook het Nederlands Christelijk Onder-
nemersverbond NCOV betreurt de val
van het kabinet-Lubbers in hoge mate.
„Aan een succesvol beleid komt een ab
rupt einde". De maatschappelijke scha
de die hierdoor optreedt staat in geen
verhouding tot het geschilpunt als zo
danig, aldus het verbond in een reactie.
.pEN HAAG Om klok-
negen ,uur wordt de
.aatste twijfel weggeno
men, als VVD-fractielei-
ader*er Voorhoeve ronduit
,,ian premier Lubbers
vraagt: „Bent u bereid
pnze motie uit te voeren,
a of nee?" Het afwijzende
intwoord van Lubbers
loet bij de VVD'ers de
laren recht overeind
itaan. Voor de zoveelste
keer voelen zij zich door
jle premier gepasseerd.
veefc)at moet maar eens afge
lopen zijn. Het spel is uit,
pe kaarten liggen open op
[elijljtafel. De crisisdreiging,
r sa^ie al dagenlang als een
elijlpchaduw over het Binnen-
Nijiof hangt, moet in daden
i heUorden omgezet,
ttigj
^Lubbers gaat voor zijn doen
'"atloor het stof. Hij heeft zijn
ir dlverhaal perfect opgebouwd,
re opmeekt de liberale kamerleden
imitbijna om geen breuk te ver-
borzaken en zegt dat hij best
kan leven met een menings
verschil met de VVD-fractie.
1 höVoorhoeve wijkt geen milli-
)eel,ineter. Dan wordt Lubbers
lleerwaac*' ^eter Sezeëd emotio-
.neel. Zijn lichaam draait voor
nue zoveelste keer in de rich-
ee*ting van de VVD-bankjes, zijn
aruilarmen graaien in het luchtle-
ioelaige: „Wij beginnen er niet
gaaifan ons beleid om te gooien, Ik
omkan dit zeggen zonder de an-
,dere ministers te raadplegen,
en ik wéét dat zij het met mij
^goleens zijn".
llerjDe schorsing die hierop volgt
het
is feitelijk uitstel van executie.
Het VVD-beraad duurt een
half uur langer dan verwacht,
maar dit komt niet doordat
sommige liberalen
twijfelen zijn gegaan. Zij g»
bruiken het overleg om nog
maals hun gal te spuien over
Lubbers, het CDA en hun 'ei
gen' ministers Nijpels en Smit-
De enige onverwachte ma
noeuvre die dan nog plaats
vindt is de ongemeen felle
aanval van CDA-fractieleider
De'Vries op de VVD. De Vries
vindt dat de VVD een koers
heeft gevaren die „schadelijk
is voor Nederland, voor de
economie, voor de werkgele
genheid, voor het milieu èn
voor zich zelf". Terwijl het ka
binet officieel nog niet is ge
vallen zegt De Vries onom
wonden dat er door toedoen
van de VVD na bijna zeven
jaar „een eind is gekomen aan
de kabinetten-Lubbers".
Lijkrede
De Vries, de rechtlijnige, laat
zich eindelijk gaan. Lubbers,
dei ongenaakbare, en Voorhoe
ve, de onkreukbare, doen dat
niet. Maar als hij temidden
van drommen cameramannen
en verslaggevers naar zijn
werkkamer loopt, wil Voor
hoeve wel kwijt dat De Vries
„een soort lijkrede" heeft ge
houden die nogal voorbarig
Diep in zijn hart weet Voor
hoeve dat er veel meer aan de
hand is. Zijn partij is ver
scheurd en de verhouding met
het CDA is op het nulpunt be
land. De conflicten tussen
CDA en VVD worden verper
soonlijkt in de ijzige debatten
VVD-fractievoorzitter Voorhoeve moest voortdurend naar de interruptiemicrofoon om zijn stand
punt tegenover zijn critici toe te lichten.
tussen Voorhoeve en Lubbers.
Het zijn debatten van hoog ni
veau. Er is geen winnaar, er is
geen verliezer. Dat zegt Voor
hoeve ook over de uitkomst
van het debat: „Als het kabi
net ons standpunt had overge
nomen, waren wij de winnaars
geweest". Zoals bij alles zegt
Voorhoeve het op neutrale
toon. Hij móét wel oppervlak
kig blijven. De fractieleider
maakt zich namelijk zorgen.
Want ondanks de standvastig
heid en het ongekend grote
zelfvertrouwen van Voorhoe
ve en de zijnen staat de VVD
alleen. De relatie met het
CDA, en zeker met Lubbers
en De Vries, is verknald. Met
de PvdA heeft de VVD altijd
al veel te veel meningsver
schillen. Dus is de kans groot
dat de VVD de nieuwe regeer
periode vanuit de oppositie
bankjes moet volgen. Natuur-
FOTO: AP
lijk is het heel goed denkbaar
dat PvdA en CDA in een
nieuw kabinet binnen de kort
ste keren vechtend over straat
rollen, zodat de VVD weer een
begerenswaardige coalitiege
noot wordt. Feit blijft echter
dat de VVD voorlopig de rege
ringsverantwoordelijkheid
dreigt mis te lopen.
laatste tijd steeds vaker naar
de oppervlakte is gekomen, is
geëindigd in een breuk. Nu
nog maakt vrijwel geen enkele
liberaal zich zorgen over de
toekomst. De overwinnings-
trots speelt de hoofdrol. Partij
voorzitter Ginjaar: „Wij heb
ben voet bij stuk gehouden
omdat het kabinet en het CDA
'duidelijk niet naar onze wen
sen hebben willen luisteren".
Ad Nijhuis, die vorig jaar door
Lubbers een „politiek van
daal" werd genoemd: „Er zit
veel meer achter dan een me
ningsverschil over de autokos
ten-aftrek. De irritaties tussen
ons en het CDA waren al hoog
opgelopen. De coalitie had op
elk ander punt kunnen ont
ploffen". Nijhuis' collega Jos
van Rey: „Ik ben niet boos of
verdrietig. Het gaat om een
fundamenteel meningsver
schil. Daarom zie ik niets in
lijmpogingen" Jan Kees Wie-
benga, de paspoortspecialist:
„Och, ik denk dat het CDA
vanavond afscheid van ons
heeft genomen".
De benen
Feitelijk heeft de VVD óók af
scheid genomen van de eigen
ministers Nijpels en Smit-
Kroes, die beiden zo snel mo
gelijk na het debat de benen
namen. Zij hebben nauwelijks
of geen woord gewisseld met
fractieleden. Ook vice-premier
De Korte en justitie-minister
Korthals Altes zijn in geen
velden of wegen te bekennen.
Alleen Bolkestein, de defensie
minister die zich openlijk ach
ter de fractie heeft geschaard,
laat zich zien. Hij, de voor
vechter van de staatsrechtelij
ke zuiverheid en de compag
non van Voorhoeve, heeft niks
te vrezen. Ook Korthals Altes
staat niet zozeer in de vuurli
nie. Nijpels, Smit-Kroes en De
Korte wèl. De fractie, die aan
de lippen van Voorhoeve
hangt, wil met dit trio afreke
nen. Bijna drie jaar na de val
van Nijpels als fractieleider
moet dit 'vlekje' definitief
worden weggewerkt. De on
kreukbaarheid van Voorhoeve
heeft het gewonnen van de
vermeende eigenwijsheid van
dit drietal, dat immers vier
kant achter Lubbers is gaan
staan.
De VVD heeft het debat niet
verloren, dat is waar. Maar de
interne conflicten zijn nog
lang niet opgelost. Vooral Nij
pels en De Korte zijn niet van
plan uit de politiek te stappen.
Smit-Kroes is dat wel van
zins, maar zal dit met opgehe
ven hoofd wensen te doen.
Daarom gaat de VVD nog een
moeilijke tijd tegemoet.
Ondertussen loopt Hans Wie
gel, commissaris van de konin
gin te Friesland, zich warm
aan de zijlijn. Vanuit het par
tijkader zal zeker een drin
gend beroep op hem worden
gedaan terug te keren in de
landspolitiek. Wiegel, die zich
volgens hooggeplaatste
VVD'ers al klaar maakt voor
de terugkeer naar Den Haag,
hoeft dan niet eens met de
verkiezingscampagne mee te
doen. Indien hij zich beschik
baar stelt als minister, hangt
menig VVD'er reeds de vlag
uit. Maar de rentree van Wie
gel dreigt dan een bliksemaf
leider te worden voor de inter
ne twisten. En daar zal de kie
zer hoogstwaarschijnlijk niet
in trappen.
ROB SEBES
ndel
epeijDEN HAAG „Eerst een
;igeilborrel, dan naar bed en
Daunorgen weer vroeg op".
/rielCDA-fractieleider Bert de
wa|Vries wil kort na de val
schtyan het tweede kabinet-
>ver!Lubbers niet verder in de
toekomst blikken dan de
volgende ochtend. Hoe
^^definitief de breuk met de
zal blijken, daar wil
^■hij zich niet over uitlaten.
^^Dat lijkt me niet verstan
dig gezien de gemoedstoe-
stand waarin ik me nu be-
Jejvind", klinkt het dunne-
in dfjes- Verbitterd en ontgoo-
1 olcheld is hij wel. „Om de
mpeeén of andere reden was
gs djde VVD absoluut niet
oor rede vatbaar".
Dinsdagavond kwart voor
eden aa^' ^et beslissende debat
ldaePver toekomst van het ka
rn ^|binet is net achter de rug. Bui-
zuiren °P ^et binnenhof zijn hon
derden mensen samenge
dromd voor het ministerie van
algemene zaken en heffen,
Regebreluderend op de komende
kabinetsformatie, alvast de
o'Internationale' aan. De bij
ohun eigen partij nu definitief
o)uit de gratie geraakte minis-
oters Smit-Kroes en Nijpels
worstelen zich met de grootste
moeite door een haag van ver
slaggevers. Binnen, achter de
groene gordijnen van de ver
gaderzaal en in de wandelgan
gen, likt het CDA zijn won
den. Hoewel, wonden?
Gescheiden geesten
De scherven van het tweede
kabinet Lubbers zijn nog niet
bijeengeveegd, of in het CDA-
kamp scheiden de geesten zich
al over de vraag hoe schadelijk
de breuk voor de partij kan
zijn. Bert de Vries haalde tij
dens het debat fel en geëmo
tioneerd uit naar de liberale
'fractiegenoot. Verbitterd ook,
omdat het CDA volgens de
laatste opiniepeilingen fors
wat zetels zal verliezen. „Wij
zijn bereid dat stemmenverlies
te accepteren!", aldus De
Vries. „De VVD neemt af
scheid van ons. Laat ik van
mijn hart geen moordkuil ma
ken. Ik ben daar bitter over".
Premier Lubbers biedt daar
entegen vandaag naar eigen
zeggen „allerminst bitter" het
ontslag van zijn kabinet bij de
koningin aan. In de CDA-frac-
tiekamer zijn na afloop van
het debat zelfs uitgesproken
opgetogen geluiden te horen.
Zoals het kamerlid Schartman
dat verklaart: „We kunnen
met een prima verhaal de ver
kiezingen in, want de VVD
heeft vanavond zijn eigen mi-
lieu-imago om zeep geholpen.
Het is toch niet aan de kiezers
te verkopen dat je de milieu
vervuiling serieus neemt als je
de auto buiten schot laat? D^t
verhaal is zo doorzichtig als
De CDA-ministers De Koning
(sociale zaken en werkgele
genheid) en Van den Broek
(buitenlandse zaken) lopen
half één 's nachts opvallend
vrolijk door de koffiekamer
van het parlementsgebouw. De
Koning noemt de val van het
kabinet, waarvan hij in 1986
de architect is geweest, niet
meer dan .jammer". De Ko
ning: „Een week geleden had
ik nog volop vertrouwen in de
voortzetting van de coalitie.
De laatste dagen is daarin ra
dicaal verandering gekomen.
Je kon het zien aankomen".
Milieu
Voör De Vries ging het bij het
debat al lang niet meer om het
milieu, laat staan om het reis
kostenforfait. Al 's middags
tegen kwart voor vijf stond
voor de CDA-voorman vast
dat het kabinet zou vallen.
„Toen Voorhoeve al bij het be
gin van het debat een motie
indiende die er op neerkwam
dat het kabinet bakzeil moest
halen of anders basta, was
voor mij duidelijk dat het af
gelopen was", zegt De Vries,
terugblikkend.
De VVD, zo is zijn stellige in
druk, heeft nooit de bedoeling
gehad alsnog een compromis
te zoeken, aangezien geen ge
bruik werd gemaakt van de
'openingen' die Lubbers vol
gens hem had geboden. „Ik
ben vanavond getuige geweest
van een wel zeer droevige ver
toning. Dit was geen debat.
Welnee! De VVD was op één
of andere manier gewoon niet
meer voor rede vatbaar".
Na de VVD-fractievergade-
ring van zaterdag,' waarbij de
liberalen een bom onder het
kabinet plaatsten, had De
Vries zijn coalitievrienden
meermalen publiekelijk opge
roepen zich opnieuw te bera
den. Een herhaald pleidooi
zonder effect, erkent hij op
deze 'avond van Voorhoeve'.
„De VVD had toch op zijn
minst nog eens grondig kun
nen nadenken? Vaststaat in
elk geval dat het CDA niet
schuldig is aan deze breuk. Ik
zie niet in hoe het CDA de
VVD verder tegemoet had
kunnen komen".
Volgens De Vries was er meer
aan de hand dan een verschil
van mening over de financie
ring van het milieubeleid, aan
gezien de premier duidelijk
had aangegeven dat over de
door de VVD verfoeide onder
delen pas in 1991 door een vol
gend kabinet (en parlement)
beslist zal worden. „Hoe dan
ook had de partij bij de vol
gende kabinetsformatie de ge
legenheid gehad op deze pun
ten terug te komen. Er moet
dus iets aan de vertrouwensre
latie tussen de fractie en VVD-
bewindslieden mis zijn ge
weest. Dit moet een moment
geweest zijn waarop opgekrop
te emoties naar boven kwa
men", filosofeert hij, „want in
houdelijk gezien was er geen
enkele aanleiding om dit zo
hoog op te spelen"
Muss es sein?
Het CDA-kamerlid Biesheuvel
zit er kort na de val van het
kabinet wat beduusd bij. Het is
zijn eerste kabinetscrisis. Op
gewonden is hij overigens niet.
„Nee, ik ben eigenlijk alleen
maar verbaasd dat de VVD
het echt hier op aan heeft wil
len laten komen. Wat gebeur
de er allemaal? Het ging ook
zo snel! Het was toch helemaal
niet nodig geweest? Beethoven
zei het al: Muss es sein? Es
muss sein! Het zal allemaal
wel een reden gehad hebben".
PAUL KOOPMAN
Na afloop van de val van het kabinet belde minister Smit-Kroes
het slechte nieuws per autotelefoon door.
FOTO: ANP
Smit-Kroes: „Ik tel de zegeningen"
DEN HAAG Minister Smit-Kroes liet vanochtend in een re
actie voor de radio in het midden of zij teleurgesteld is over de
val van het kabinet. „Ik tel de zegeningen", aldus de minister.
Zij wilde niet ingaan op de vraag of zij en haar collega Nijpels de
aanleiding tot de crisis zijn geweest. Ook wilde ze niet vooruitlo
pen op de komende verkiezingen.
Minister Brinkman noemde de crisis een „pijnlijke zaak. Vol
gens Brinkman is nog niet duidelijk welke zaken door de crisis
blijven liggen. „Er moet nu in kaart gebracht worden welke be
slissingen onontkoombaar zijn." Hij zei niet of herziening van
het mediabestel daar oryier valt. De mediaminister sprak wel
over een zekere teleurstelling over de val van het kabinet. „Je
hoopt toch dat je dingen af kunt maken".
ADVERTENTIE
MAAK DE BLITS IN DE
BLITS DE FLITS
\De flitsende waterglijbanen in Duin-
rell! En, bedwing ook de andere
spannende attrakties: de nieuwe
(natte) zweefmolen, de Kikker 8-
baan, de Cycle Monorail, noem
maar op. Als een speer naar Duinrell dus, als
je de blits wilt maken!
Info: 01751-14765
Wassenaar
daar kikker je T V'
Lubbers vandaag
gewoon naar Kohl
DEN HAAG - Ondanks de ka
binetscrisis gaat premier Lub
bers vandaag gewoon naar de
Westdüitse bondskanselier
Kohl. Vrijwel onmiddellijk na
zijn bezoek aan koningin Bea
trix is Lubbers naar Bonn ge
vlogen om aan het eind van de
middag in ons land terug te
keren. Lubbers zou met Kohl
en andere coryfeeën uit de
CDU praten over de ernstige
meningsverschillen binnen de
NAVO over de modernisering
van de korte drachtswapens.
DE KNOLLEN
Tijdens Lubbers' antwoord op de eerste ronde van het debat viel de geluidsinstallatie uit. Lubbers was met stomheid geslagen.
FOTO: ANP
DEN HAAG „Links
staat vooralsnog met stij
gende verbijstering te kij
ken hoe kabinet en coali
tiepartners steeds verder
vastraken in een onont
warbare kluwen van poli
tieke keuzen". Beter dan
met deze uitspraak van
PSP-woordvoerster An-
drée van Es kan het ge
voel van de oppositie in
de Tweede Kamer over
haar rol in het debat van
gisteravond niet worden
uitgedrukt.
Ook D66-fractievoorzitter Van
Mierlo wijst op de bescheiden
rol die de partijen ter linker
zijde genoodzaakt waren te
spelen. „Soms is het beter de
ontwikkelingen binnen onver
mijdelijke processen over te
laten aan de vrije instincten
van de direct betrokkenen. En
daar horen wij niet bij".
Na afloop van het debat is dit
gevoel bij de oppositie niet
verdwenen, ondanks de tevre
denheid met het resultaat van
het kamerdebat. Tegen de ver
wachtingen in verkeren de op
positiepartijen niet in een
juichstemming nadat Lubbers
het ontslag van zijn kabinet
heeft aangekondigd.
Beduusd
Een 'rondje' oppositie. PvdA-
leider Wim Kok staat er be
duusd bij. De fractiekamer van
de PPR is geen toneel van
feestvierende lieden. Alleen
bij D66 zijn al tijdens de schor
sing van het debat de eerste
flessen wijn ontkurkt, ,,'t Had
iets van „Ik stond erbij en ik
keek ernaar". Dat was een
vreemd gevoel", zegt PPR-
fractieleider Ria Beckers. „De
beste strategie voor ons was de
betrokken partijen het zelf
maar te laten uitvechten. Dat
het kabinet is gevallen, is een
prima zaak maar geen reden
om de champagnefles open te
trekken". Dat vindt Kok ook.
Hij voerde in tweede termijn
net als de rest van de oppositie
zelfs niet meer het woord. De
linkse fracties wilden maar al
te duidelijk niet verantwoor
delijk zijn voor de val van het
kabinet.
Het debat heeft voor Wim
Kok de uitkomst opgeleverd
die de PvdA verwachtte.
„Maar", zegt hij, „je moet het
eerst zien om het te geloven".
Hij vindt dat het allemaal veel
vlugger had kunnen gaan. „Er
zijn vele uren voorbij gegaan
met het heen en weer spelen
van zwarte Pieten tussen Lub
bers en VVD-leider Voorhoe-
Volgens Kok had het voorstel
van Lubbers om verder te pra
ten geen enkele zin meer.
„Het afgelopen jaar was er
geen beleid meer bij, het kabi
net werd steeds meer geteis
terd door politieke geschillen".
Kok verwacht dan ook weinig
van een eventuele lijmpoging
van het kabinet en vindt dat
er zo snel mogelijk na de zo
mer verkiezingen moeten
worden gehouden.
Breekpunt
Of er een derde CDA/VVD-
kabinet tot stand kan komen,
betwijfelt Kok. „Over en weer
zijn er harde woorden geval
len, maar je moet nooit nooit
zeggen. Er ligt nu een duide
lijk breekpunt. De beide partij
en gaan los van elkaar de ver
kiezingen in. Het kabinetsbe
leid kan daarmee niet langer
de inzet van de verkiezingen
zijn, zoals bij de vorige ronde
in 1986 het geval was".
De PvdA-leider is niet bang
dat de kiezers het CDA nu als
dé milieu-partij zullen bestem
pelen. „Het is overduidelijk
dat de oppositie veel belang
hecht aan een schoon milieu.
Overigens is het kabinet niet
gevallen op het milieuplan,
maar op een gebrek aan we
derzijds vertrouwen tussen
VVD en kabinet".
Inruilen
Óver een kabinet waarin de
PvdA zitting heeft, wil de op
positieleider niet veel loslaten.
Hij is „erg benieuwd" naar de
ontwikkelingen binnen de
VVD, ook in de personele
sfeer. Hiermee doelt hij op de
harde woorden van de kant
van de VVD aan het adres van
de inmiddels demissionaire
ministers Nijpels en Smit-
Kroes. „Het enige dat we we
ten van de VVD in dit stadi
um, is dat het leiderschap van
Voorhoeve de avond vooraf
gaande aan het debat is beves
tigd door de voorzitters van de
VVD-kamercentrales uit het
hele land", zegt Kok.
Zijn fractiegenoot Wallage
voegt daaraan toe: „Volgens
mij doet de VVD dit met op
zet, zodat ze een aantal jaren
in de oppositiebankjes kan zit
ten en binnen de eigen gelede
ren orde op zaken kan stellen.
Het scenario dat Lubbers op
een confrontatie heeft aange
stuurd omdat hij de VVD wil
inruilen voor de PvdA klopt
wel. Ja, ik denk dat Lubbers
daar aan toe is".
ELSBETH KEGGE
