1
final
Ie
tfVW
MP
Cryptogram
Heldere meteoren eind april
'Eeidóc @omcmt
ZATERDAG 1 APRIL 19
89 PAGINA 28
Oplossing vorige puzzel
A cv - 'e ie sVcï t M O O L 'A V 't VJAJA "<- t) 'L g
OA 3 - - o c r o 6 o-v a - SOA; c tor
.'.o>. o.?.o- a o Yo l■olivro|tf/i OTOtr wor» t
nrfgrei%l&VSYOo->o.Mj-3-Co5iFE1
e vÖVÜT ot'e's'T'OVo'o'ïtOt e icOSej
"te "F e R OY A t L T OO 3 'k.A N OT.tM A
ThiOft: e'SoYo'L s'o'-P'fi RÖb R. uwO,tou O
Sleü-lOOoItiOlV i OBt reRO'f vO&or OT A
ttdKrWi w s o ■e'ewiJOT 0|E e a OffliT
li rNcJhBIi I i ii iilnMM
mswwm
ÏTO'mte. ROO
QUO'CjH
ejos©T«
5|A Lt
LEW
tl rO,Ben fi'eo
^DOViOT'È'&r.lg.
Rf.'sót e DA
l'A!A;R OiPOi'tfHF
KiStffiElMSE
iSSfEÉlBS
OO'lA.TOlejUO
TlOtOÊTOÏ
'A lXotssm
We it p Rif
•pif.ifivat
e OR P'Relfrleie
l'g B OTAiF. u R o
QePo:iQ.Eo|T
0 f o s^PLOlgë,
W OKie-pQl'fi Rfft'SITiVI'tKllORi...-
r iT iQTE Er i e O'© y e'g ©t l f otcii e__,
Yï. ROTj'êTiO'lMO'RE OSOM O v MO,
JeOltEL ©RA A NOV soc f.otSORe T QlBll
sWEÏO'TÖTA o.sO?.Rte tow.e.t? ÊA
Eüje ROVJoLO'TR e fOï.ocTOto&oc oax
n e. ,v ©ge e ts. Ope R1» t'N r©tc^.c ©OP. i r
K 'Rlólö o| g;©> t o r;o:f, BS. o r, i ©Fa i%[Q|S\f.
1 0£'C''e!T©.A>.KR©,TM:ko|my:E;B^Q©mEi
T a r iAiA rriu'R. i ,s»'-r iQl'ai R-l AcTv Ie IeTr is.h-1
De winnaars van puzzel 11 zijn:
J.F. Hoogenboom, Floraweg 80, 2371 AN Roelofarendsveen
Mevr. A. Righart van Gelder, Drie Octoberstraat 5a, 2313 ZL Lei
den
Zij krijgen hun prijs binnen drie weken per cheque toegestuurd
Oplossingen onder vermelding van puzzel nr. 12 moeten uiterlijk
woensdagmiddag in bezit zijn van:
Puzzelredaktie
LEIDSE COURANT,
Postbus 11, 2300 AA Leiden.
Naam, adres en postcode s.v.p. in blokletters vermelden.
Nr. 12
Horizontaal: 1 Eén van de
onderdanen waarvan men
de kriebels krijgt? (7); 4
Wie hard studeert is ook
een beetje een verleider!
(7); 7 Een daghit is lang
niet zo angstaanjagend!
(11); 9 Vis om de genees
heer weer op de sterren te
wijzen (7); 10 Geluid van
een inbraak? (5); 12 Be
zinksel waarvan een
paard ziek wordt (5); 14
Luisterapparaat van een
belastingambtenaar? (9);
17 Raden op grote afstand
is menselijk! (9); 19 De
groente is verwerkt tot ve
zels (5); 21 Bij de padvin
derij is zo'n troep heel
wat beschaafder! (5); 23
Het weggaan van werkne
mers door een achteruit
gang? (7); 24 Redenaar
die in de box zijn stem
verheft? (11); 26 Hark
van een tandarts (7); 27
Want dit is immers ook te
weten! (7).
Verticaal: 1 Op dit
Noordeuropese schierei
land voelen strandzoekers
zich thuis! (7); 2 Het is
mogelijk er melk in te
doen! (3); 3 Planteziekte
die jeuk veroorzaakt? (9);
4 Bleef duidelijk zonder
kleur (5); 5 Als 'k om
draai val ik in het water!
(5); 6 Kip met gewei? (7);
8 Het blijft een warboel
als een schaker ook geen
koker gebruikt! (5); 11
Soort papegaai in Para
guay (3); 13 Mening waar
aan een deel ontbreekt
(3); 15 Plant van een ont
vanger? (9); 16 Voor deze
raming moet men uitge
slapen zijn! (3); 17 Hij die
onder meer vrucht als za
kelijk deelhebber heeft?
(7); 18 Europeaan die een
beetje van de drank af is
(7); 19 Onder spanning
wordt men terughoudend!
(5); 20 Niet afdoende ar
beid van een Noordeuro
peaan? (7); 21 Probeer bij
de overdekte ruimte op te
stappen! (5); 22 Aanvan
kelijk anders geschikt als
kunstenaar (5); 25 Bent u
'r al achter welke vogel
naam hier moet worden
ingevuld? (3).
Hoechst en de selectie
De drie Nederlandse selectieteams
hadden tijdens het achtste Hoechst-
toernooi een wisselvallig optreden.
Hun prestaties verbleekten helemaal
bij het succes dat het viertal Bep
Vriend-Willem Gosschalk met de
Groningers Joop van der Goot-Jan
Westerhof behaalde. Voor Bep Vriend
betekende dit inmiddels de derde
Hoechst-overwinning.
Op het volgende spel tijdens de vier-
landenwedstrijd tegen Zweden werd
de Nederlandse selectie afgetroefd. Dit
zijn de O W-handen:
west
oost
V 4
3
b B 7 3
9 A V 9 4
o A 4 2
o H B 10 8 7 3
4 A V 9 7 5
83
Het Zweedse O W-paar was in 4 har
ten beland. Geen gek contract in een
viertallenwedstrijd. Frans Borm startte
hiertegen als zuid met schoppenaas en
schoppen na (Anton Maas als noord
de heer). Hoe moet je dit spel als oost
aanpakken? (Maak een speelplan alvo
rens verder te lezen).
De Zweed Götte liet zien hoe je zo'n
varkentje wast: Slag twee niet troeven,
want dan ga je vermoedelijk de con
trole over het spel verliezen. Hij deed
een klavertje weg in de oosthand: een
eventuele overslag is natuurlijk van
ondergeschikt belang.
Maas-Borm trachtten die druk te ver
hogen door konsekwent schoppen in
te blijven spelen, maar Götte haalde
z'n tien benodigde slagen bekwaam
binnen.
3. schoppen in west getroefd. 4. har
tenboer (houdt). 5. kleine harten via
de vrouw voor Borms heer. 6 schop
pen na.
Nu de hartens drie-drie bleken te zit
ten, was er verder geen vuiltje aan de
lucht. De Zweden wonnen 7 impen op
dit spel, omdat Leufkens-Westra als O
W 4 ruiten boden, een goed contract,
maar het scoorde niet. Het hele spel
lag zo:
Noord
H 6 5 2
9
8 6 5
0
V 5
B 10 6 4
west
oost
V 4
3
B 7 3
o A V 9 4
A 4 2
o H B 10873
A V 9 7 5
83
Zuid
A B 10 9 8 7
p H 10 2
o 9 6
,H2
Op de volgende hand heeft Berry
Westra een cruciale biedbeslissing:
A H 9 5 3 2
V A 10 4
O 6 4 3
3
Partner opent 1 klaver - 1 schoppen -
2 SA (18-19). Met 3 klaver informeer
de Westra naar een driekaart schop
pen bij partner. 3 ruiten, nee dus en
op 3 schoppen (6-kaart en 100% for
cing natuurlijk) kwam 3 SA. En nu?
Berry Westra gaf het op en bood 4
schoppen. Wanneer Enri Leufkens na
3 schoppen met vrouw-klein vier
schoppen had geboden of een cueserie
had ingezet, waren ze waarschijnlijk
wel in 6 schoppen (of 6 SA) geëindigd.
Nu gingen veel impen verloren omdat
de Oostenrijkers Meinl-Jadali wel
doordrukten naar 6 SA.
0/allen
Noord
B 4
o H B 7 5
o H 10 8 2
8 5 4
west
oost
A H 9 5 3 2 V 7
9 A 10 4
V V 8 2
o 6 4 3
O A V B
3
j, A V B 10 2
zuid
10 8 6
9 6 3
o 9 7 5
H 9 7 6
Na een hartenstart vanuit zuid zou 6
SA nog even spannend zijn geweest.
Frans Borm startte met ruiten en toen
kon de leider rustig een klaverslag af
geven om aan z'n twaalf slagen te ko
men.
Biedprobleempjes
Hoe plan je de bieding met deze han
den tegenover een sterke SA-opening
(15-17):
8 6 3
b AV 10 8 6 2
o 9
A V 3
en
H B 8
b A 6
o 9 5
A V 8 6 3 2
(oplossing volgende week)
Correspondentie p/a Leharstraat 10,
2162 AC Lisse
LUGANO
In Lugano vond deze maand een gi
gantisch open toernooi plaats, gespon
sord door de Ghottard bank. Bijna
dertig grootmeesters en zestig meesters
aangevuld met zo'n honderdvijftig
sterke titellozen zorgden voor een
prachtige schaakhappening. Korchnoi
kon hier zijn ongenoegen over het
moeten terugtrekken uit het toernooi
te Linares afreageren; hij deed dat met
de schitterende score van 8 uit 9. Al
leen de IJslander Petursson wist gelij
ke tred te houden.
Om een indruk te geven van de sterk
te van dit evenement: favoriet John
Nunn werd eenendertigste met 5,5
punt en de bekende grootmeesters
Toekmakov, Larsen en V.d. Wiel ein
digden in de middenmoot met 50%!
Dertien spelers eindigden op de derde
plaats met 6,5 uit 9, hieronder bevon
den zich de landgenoten Douven en
Jeroen Piket. Laatstgenoemde behaal
de hierdoor zijn derde grootmeesterre
sultaat met als prettig gevolg dat hij
bij het volgende FIDE-congres tot
grootmeester bpnoemd zal worden.
De carrière van de twintigjarige Piket
komt nu in een volgend stadium: het
streven naar het supergrootmeester
schap (ELO van meer dan 2600). Voor
het bereiken van die barrière is het no
dig dat men tegen spelers van die klas
se volwaardig kan spelen en zelfs win
nen als de gelegenheid zich voordoet.
In Lugano liet Piket zien dat dit tot de
mogelijkheden behoort; de Westduitse
topper Hiibner werd verslagen op een
manier waarop iedere supergrootmees
ter trots zou zijn.
R. HÜBNER-J. PIKET
Siciliaans
I.e4 c5 2. PO d6 3.d4 cxd4 4.Pxd4 Pf6
5.Pc3 Pc6 6.Lg5 e6 7.Dd2 e6 8.0-0-0
0-0 9.Pb3 Db6 10.0 Td8 ll.PbS
Bekend is dat zwart na ll.Le3 Dc7
12.Pb5 Db8 weliswaar gedrongen
staat, maar dat wit daar moeilijk van
kan profiteren. Met de tekstzet dreigt
wit 12.Le3, waardoor de volgende
krom ogende torenzet noodzakelijk is.
II...Td7 12.Del
Een vrij nieuwe zet, die Hübner een
keer gespeeld heeft in een Duitse club-
competitiepartij. Er blijkt dat Piket
hard gewerkt heeft, want hij kende
deze partij en had een versterking
voorbereid.
12...a6 13.Le3 Dd8 14.P5d4 Pxd4
15.Lxd4 e5
Deze zet in combinatie met het daarna
volgende pionoffer blijkt zwarts beste
bevrijdingsmogelijkheid te zijn.
16.Lc3 d5! 17.Lxe5 dxe4 18.Txd7
Lxd7
In een eerdere partij werd 18...Pxd7
gespeeld om na 19.Dxe4 Pxe5 in ieder
geval het loperpaar voor de pion te
hebben. Piket had in de huisanalyse
gezien dat het paard wit meer zorgen
geeft. Het paard nu afruilen zou zwart
vele tempi cadeau doen: 19.Lxf6?!
Lxf6 20.Dxe4 Lc6 en zwart heeft vol
doende compensatie.
19.fxe4 a5!
De pointe van de zwarte opbouw. De
a-pion gaat voor veel overlast op de
damevleugel zorgen.
20.Kbl a4 21.Pcl a3 22.b3 Pg4
23.Lc3?!
Kost een tempo, 23.Ld4, zoals later in
de partij, was aangewezen.
23...Dc7 24.Ld4 Tc8 25.Ld3 Lfó
26.Lxf6 Pxf6 27.e5
De enige zet tegen de dreiging
27...De5. 27.Db4 ging niet goed van
wege 27...De5 28.Dxa3 Pxe4 en het
zwarte paard wordt te gevaarlijk.
27...Pg4 28.Db4 Pxe5 29.Le4 Pg4
Piket had goed gezien dat dit paard op
het bord moest blijven; voor de derde
keer verschijnt het nu op g4 en ver
hindert het een normale witte ontwik
keling.
30.Tel Pf6 31.Ld3 Dxh2 32.Dxb7
Dh4 33.Tdl Dh5 34.Td2?!
In tijdnoqd laat Hübner even het veld
e5 onbeschermd, waardoor de zwarte
dame vernietigend kan binnendringen.
Beter was 34.Tel, waarna zwart met
34...Da5 35.b4 Dd8! het initiatief be
houdt.
34...Da5 35.b4 De5 36.c4 Tb8 37.DI3
I-
2SA
V
AAA
JEL
A
37...Lg4
Natuurlijk niet direct 37...Dc3 vanwe
ge 38.Lxh7f en wit wint.
38.Dc6 Txb4t 39.Pb3 Tb8 40.Da6 Pe4
Wit geeft het op.
Het fraaiste partij fragment produceer
de John Nunn.
Z Jï Z# 1
11 'ri JtA &AI
AUAH'
jj 'jgfjj g
J. NUNN-K. THORSTEINS
Een schitterend dameoffer, dat niet
aangenomen mag worden: 17...exd4
18.Pxe7f Kh8 19.Lxd4 f6 (19...Tg8
20.hxg7f Txg7 21.Txh7f! Kxh7
22.Thl mat) 20.hxg7f Kxg7 21. gxfóf
Txf6 22.Tdglt KJ8 23.Tg8t Kxe7
24.Txh7| en mat volgt. Zwart verliest
liever 'gewoon'.
17...Pxb3f 18.axb3 Lxg5 19.fxe5
Lxe3t 20.Dxe3 g6 21.Dg5 f6 22.Pe7f
Kf7 23.e6f
Zwart geeft het op.
Corr.adres: Leo Hofland, C. Fock-
straat 113, 2613 DE Delft.
Tweekamp
In de eerste week van februari is in
Minsk een vriendschappelijke twee
kamp gespeeld tussen de Russische
wereldkampioene Sadowskaja en de
Nederlandse titelhoudster Van Lith.
Deze zes partijen omvattende ontmoe
ting, die min of meer het gevolg is ge
weest van de oefenmatch die Van Lith
vorig jaar in Rosmalen tegen de toen
malige wereldkampioene Lewina
speelde, leverde zoals te verwachten
viel een scherpe strijd op. Na een sterk
begin - in de tweede partij was ze zeer
dicht bij de winst - moest de Neder
landse kampioene echter in de Russin
toch haar meerdere erkennen: de der
de partij ging verloren en in de reste
rende duels moest Van Lith steeds
vanuit een nadelige positie naar remi
se toewerken. Uit dit treffen volgen
hier de tweede en derde partij.
Z. Sadowskaja-K. van Lith, tweede
matchpartij 1989.
1.32-28 19-23 2.28x19 14x23 3.37-32
10-14 4.41-37 5-10 5.46-41 14-19 6.35-
30 20-25 7.40-35 9-14 8.44-40 17-21
9.31-26 21-27 10.32x21 16x27. Deze
flankspel-opening is vooral bekend
van de match Dibman-Gantwarg
1987, waarin dit verloop diverse ma
len op het bord is gebracht. 11.50-44
11-17 12.33-29 7-11 13.37-32. Met
13.37-31 17-22 - een idee is ook laten
slaan met 1-7 - zou wit aan kunnen
sturen op spelgangen uit de bovenge
noemde match. Nu in het vervolg veld
22 onbezet blijft, lijkt het voor wit las
tiger om greep op de zwarte aanvals-
stand te krijgen. 11-16 14.32x21 16x27
15.41-37 1-7 16.30-24 19x30 17.35x24
3-9 18.38-33. Beter lijkt me 18.37-31.
Na de tekstzet komt zwart in het voor
deel. 17-22 19.37-31 13-19 20.24x13
8x19 21.40-35 9-13 22.42-38 6-11
23.47-42 14-20 24.44-40 20-24
25.29x20 25x14 26.34-30 15-20 27.30-
25 10-15 28.35-30 4-9 29.30-24 20x29
30.33x24 19x30 31.25x34 13-19 32.42-
37 9-13 33.37-32. Proberen de zwarte
aanvalsstand af te breken is het enige
wat er voor wit op zit. 11-16 34.32x21
16x27 35.48-42 7-11 36.42-37 15-20
37.37-32 11-16 38.32x21 16x27 39.34-
29 23x34 40.40x29 20-25. Zie het dia
gram. 41.45-40. Wit kon nog niet tot
38-32 overgaan: 41.38-32? 27x38
42.43x32 19-23! 43.39-34 25-30
44.34x25 23x34 45.49-44 (gedwongen)
en zwart neemt een gewonnen positie
in.
Zie het diagram.
14-20? Het belangrijkste moment van
deze partij. Na deze zet breekt wit het
aanvalspunt 27 af en daarna loopt de
partij eigenlijk vanzelf remise. Dat
zou beslist niet het geval zijn geweest
na 41... 19-23! 42.29-24 (of 40-34) 23-
28: omdat de voorpost op 27 dan ge
handhaafd blijft, heeft zwart prachtige
vooruitzichten op winst. 42.38-32
27x38 43.43x32 19-23 44.40-34 20-24
45.29x20 25x14 46.34-30 23-28
47.32x23 18x29 48.31-27 22x31
49.26x37 13-19 50.37-32 14-20 51.30-
25 20-24 52.49-44 12-18 53.44-40 en
de speelsters kwamen remise overeen.
K. van Lith-Z. Sadowskaja derde
matchpartij 1989.
1.32-28 18-23 2.33-29 23x32 3.37x28
13-18 4.28-22 17x28 5.29-23 18x29
6.34x32. In tegenstelling tot de vorige
partij wordt er voorzichtig geopend.
12-18 7.39-33 7-12 8.44-39 9-13 9.31-
27. Wit voert het spel in klassieke ba
nen. 4-9 10.41-37 11-17 11.49-44 1-7
12.33-28. Beter lijkt me het ontwikke
len van de lange vleugel via 37-31 en
46-41 19-23 13.28x19 14x23 14.39-33
10-14 15.44-39 5-10 16.40-34 17-21
17.45-40 21-26 18.34-30 20-25 19.50-
45 25x34 20.39x30 7-11. Veel beter is
20.... 13-19 gevolgd door 21... 8-13:
het is zeer de vraag of wits half-open
klassieke opzet na die opbouw nog wel
goed is. 21.30-25 11-17 22.35-30 14-19
(Weer: 13-19) 23.40-35 10-14 24.30-
24. Ten onrechte haakt wit af: de vari
ant 24.45-40 15-20 - wellicht doet
zwart er verstandiger aan te ruilen met
14-20 25.25x14 19x10 - 25.40-34 20-24
26.33-29 24x33 27.38x29 17-21 28.47-
41 2-7 had kansrijk spel opgeleverd.
19x30 25.25x34 14-20 26.33-28 17-21
27.28x19 13x24. Zwart heeft nu mooi
spel. 28.38-33 9-13 29.42-38 13-19
30.47-42 8-13 31.46-41. Via een kla
verbladopsluiting probeert wit in het
vervolg deze improductieve schijf in
het spel te brengen. 3-9 32.33-28 9-14
33.43-39 20-25 34.36-31 24-29!
35.34x23 18x29 36.39-34 29x40
37.35x44 19-24 38.38-33 12-18 39.48-
43 14-19 40.41-36 2-8 41.44-40 24-29.
Juister lijkt 6-11; nu krijgt wit nog ge
legenheid om te ontsnappen. 42.33x24
19x30 43.43-39. Hierna is er geen red
den meer aan. Bij analyse bleek 43.40-
35 30-34 44.28-22! na 6-11 45.35-30
(45.42-38 15-20 46.38-33 20-24 47.33-
28 25-30 48.43-38 34-39 is niet goed
voor wit.) 8-12 46.30x39 12-17 enz. ge
lijkspel op te leveren. 15-20 44.42-38
30-35 45.40-34 18-23 46.28x19 13x24
47.38-33 24-30 48.34-29 20-24
49.29x20 25x14 50.33-28 30-34
51.39x30 35x24 52.45-40 24-30 53.28-
22 6-11 54.22-17 21x12 55.32-28 8-13
56.37-32 26x37 57.32x41 14-19 en wit
gaf op.
Mercurius, Mars en Jupiter zijn deze
maand 's avonds in het westen te zien.
Jupiter is de helderste. Mars blijft het
langste zichtbaar, 's Ochtends is er de
planeet Saturnus. In diens omgeving be
vinden zich ook de lichtzwakke planeten
Uranus en Neptunus. In de laatste dagen
van april mogen we zeer heldere meteo
ren verwachten. R Leo is een verander
lijke ster in het sterrenbeeld Leeuw. De
ster is nu met een verrekijker goed zicht
baar.
In de tweede helft van april kunnen we
de planeet Mercurius weer eens begroe
ten. Om die planeet te vinden is het
handig ons te oriënteren op de zeer hel
dere stip van Jupiter. Die is nu 's a-
vonds in het zuidwesten te zien. Mercu
rius bevindt zich globaal op de lijn Jupi-
ter-Zon en ze is in de schemering te zien
boven de westnoordwestelijke horizon.
Gebruik bij voorkeur een verrekijker.
Eenmaal daarmee opgespoord is de pla
neet vermoedelijk ook wel met het blote
oog terug te vinden. Jupiter is nog steeds
een schitterende verschijning aan de
westelijke avondhemel, hoewel hij elke
dag vroeger onder gaat. Met behulp van
een verrekijker zien we enkele maantjes
vlakbij de planeet: als kleine stipjes aan
weerskanten van het bolletje van Jupi
ter. Net als Jupiter staat Mars in het
sterrenbeeld Stier. De 'rode' planeet vin
den we ter rechterzijde van Jupiter. Hoe
wel Mars minder helder is, is hij door de
tint toch vrij opvallend. De beide plane
ten komen deze maand steeds verder
van elkaar af te staan. Op 9 april be
vindt de smalle sikkel van de maan zich
tussen beide planeten.
Saturnus en de Maan
's Ochtends is Saturnus zichtbaar in het
sterrenbeeld Schutter als een vrij heldere
ster. Op 27 april staat de ongeveer half
verlichte Maan onder Saturnus. Van 7
tot en met 9 april is de sikkel van de
maan erg smal, want het is 6 april Nieu
we Maan. Hij is in die dagen aan het be
gin van de avond zichtbaar en vertoont
dan het zogenaamd asgrauw schijnsel: de
donkere kant is dan ook nog vaag zicht
baar. In feite gaat het hier om weerkaatst
aardlicht.
Rond 21 april is traditioneel de zwerm
der Lyriden te zien. Maar het maanlicht
zal in die dagen erg storen. We zien
daarom alleen de helderste exemplaren
'vallende sterren' uit die groep. Interes
santer zijn daarom wellicht de zeer hel
dere meteoren (zg. vuurbollen) die zich
eind april kunnen laten zien.
De astronomen kennen inmiddels vele
duizenden sterren die geen konstante
helderheid hebben. Van deze verander
lijke sterren zijn er ook enkele tientallen
interessant voor de amateur. Daaronder
met name de langperiodiek variabelen:
sterren die min of meer volgens een vast
patroon helderder en zwakker worden.
Het gaat om sterren die uitdijen en weer
inkrimpen. Eén daarvan is R Leo in het
sterrenbeeld Leeuw. Deze ster wordt in
april 1989 weer maximaal helder. Ze is
dan met een verrekijker goed te zien
(niet met het blote oog). De helderheid
kan geschat worden aan de hand van na
bij gelegen sterren met konstante helder
heid.
Voor meer informatie over bovenstaande
sterrenkundige verschijnselen kunt U
schrijven of bellen naar Stichting De
Koepel, Zonnenburg 2, 3512 NL
Utrecht, tel. 030-311360 of kontakt op
nemen met een volkssterrenwacht bij U
in de buurt.
Oosl Zuid
De sterrenhemel in april omstreeks 23 uur.