Openbaar Kunstbezit belicht geschiedenis tuinkunst
KANJER
V
ZATERDAG 1 APRIL 1989 PAGINA
Frank Sinatra, Liza Minnelli en Sammy
Davis jr.: „We genieten meer van het pu
bliek als we met z'n drieén op het podium
staan".
FOTO: AP
LEIDEN - Bij het aanleggen van
onze tuinen en parken laten we
ons vaak inspireren door stijlen en
vormen uit het verleden. Maar
even vaak weten we niet pr^ies
waar, wanneer en waarom deze
stijlen en vormen zijn ontstaan.
Waarom zijn sommige tuinen rechtlijnig
en overzichtelijk terwijl andere juist slin
gerpaden hebben en de natuur een steeds
wisselende aanblik vertoont? Deze ver
schillen in stijl zijn gebaseerd op histori
sche ontwikkelingen waarvan de oor
sprong in de klassieke oudheid ligt.
Openbaar Kunstbezit organiseert dit
voorjaar een cursus waarin een overzicht
wordt gegeven van de rijke geschiedenis
van de Westeuropese tuinkunst.
De cursus bestaat uit vijf bijeenkomsten
op zaterdagen en wordt steeds op ver
schillende plaatsen gegeven. Elke bijeen
komst is in twee delen opgesplitst: eerst
wordt een beeld geschetst van de betref
fende periode uit de tuingeschiedenis.
Aansluitend volgt een rondleiding door
een tuin en/of een museum.
De kunsthistorici Marleen Dominicus-
van Soest en Corinne Sieger leiden de
cursus waarvan de eerste bijeenkomst
gehouden wordt op 29 april in het Rijks
museum in Amsterdam. Daar komt de
Romeinse en middeleeuwse tuinkunst
over de periode 100 jaar voor Christus
tot 1500 aan bod.
De Romeinse periode (tot 500) wordt
gekenmerkt door een grote bloei van de
tuinkunst, waarvan de groots opgezette
tuinen van keizer Hadrianus nog steeds
getuigen. De middeleeuwse tuinen met
hun besloten karakter waren daarente
gen klein en eenvoudig en vooral op het
nut gericht. Veel kruidentuinen ontston
den in die tijd.
Renaissancetuinen die ontstonden tus
sen ^500 en 1650 komen aan bod op 6
mei in de Hortus Botanicus in Leiden.
Onder invloed van een hernieuwde be
langstelling voor de klassieke oudheid en
een groeiende wetenschappelijke interes
se kwam in Italië de tuinkunst opnieuw
tot bloei. In die tijd werden ook de eer
ste botanische tuinen aangelegd. Het ac
cent van deze les ligt op Italië maar ook
de verspreiding van de renaissancetuin
door Europa komt ter sprake. Daarbij
wordt ruimschoots aandacht geschonken
aan de Nederlandse varianten.
Na de renaissance volgt de barok (1650
tot 1750) op 20 mei in kasteel Sypestein
in Nieuw Loosdrecht. Ook de barokke
tuinkunst is in Italië ontwikkeld maar ze
vond haar hoogtepunt in Frankrijk.
Daar werden door Le Notre de nog
steeds beroemde tuinen van Vaux-le-Vi-
comte en Versailles aangelegd. Ze wer
den voor de rest van Europa toonaange
vend. Bekende baroktuinen in Neder
land zijn die van Het Loo en Middach-
ten
De tuin van kasteel Sypestein zelf wordt
bekeken en die sluit aan op wat in de
tweede bijeenkomst van de cursus is be
sproken. Ze stamt uit het begin van de
zeventiende eeuw.
De landschapsstijl ontwikkelde zich in
de vroege achttiende eeuw in Engeland
als een reactie op de strakke barokke tui
naanleg. Men wilde (ook toen al) terug
naar de natuur. In Nederland deed de
landschapsstijl pas in het laatste kwart
van de achttiende eeuw zijn intrede. De
tuin van Huis Beeckestein in Velsen
geldt als een van de vroege voorbeelden.
Daar wordt dan ook de vierde bijeen
komst gehouden op 27 mei. Het uit de
zelfde tijd daterende park van Velser-
beek wordt in de excursie opgenomen.
De laatste bijeenkomst van de cursus
wordt gehouden op 3 juni in de Vondel-
kerk aan de rand van het Vondelpark in
Amsterdam. In de negentiende en twin
tigste eeuw ontstaan stadsparken en sier-
tuinen. In samenhang met de grote
stadsuitbreidingen en om aan de groei
ende recreatiebehoefte te voldoen, zijn
stadsparken en dierentuinen ontwikkeld.
In dezelfde tijd ontstond een nieuw
soort tuin: het tuintje van de midden
stander. Kenmerkend daarin zijn de bor
ders die samengesteld zijn uit vaste
planten. Beide tendensen zijn in onze
eeuw verder ontwikkeld en komen tot
uitdrukking in de aanleg van verschillen
de soorten siertuincn, parken en tuinste
den. Ook historische en exotische stijlen
staan weer volop in de belangstelling.
Elke bijeenkomst van deze cursus begint
om 11.00 uur. Meer informatie bij
Openbaar Kunstbezit in Amsterdam.
JAN VAN KOOTEN
door Piet Snoeren
Het zou Troelstra het geflikt hebben?
Pieter Jelles Troelstra. men weet wel, de
zoon van een Leeuwardense
belastingontvanger die in 1893 de
Sociaal-Democratische Arbeiderspartij
oprichtte. Den Haag op zijn kop zette
met massameetings voor gans net
proletariaat, „rode dinsdagengenaamd,
en de enige echte rode machtsgreep uit
de vaderlandse geschiedenis zou proberen
te plegen. „De vijand verspert met zijn
krijgsgeweld de weg naar de Nieuwe
Tija, hij lokt ons, armen, met list en met
geld van de weg naar de Nieuwe Tijd",
dichtte deze rooie kanjer onder de
rakkers, want dichter was hii ook nog.
„Maar immer groeien de scharen aan en
hoger rijst bij het voorwaarts gaan het
licht van de Nieuwe Tijd". Deze
Troelstra?
11 November 1918. Een linkse toogdag
te Rotterdam. Wij zijn in een
revolutionaire toestand", kraaide het
oproer bij monde van Troelstra. Wij
zijn de nieuwe klasse die rijp is en in
staat de afgedankte heersende klasse te
vervangen. De arbeidersklasse staat voor
een geweldige taak. Verzuimt het
ogenblik niet, grijpt de macht die u in de
schoot geworpen wordt". Een staatsgreep,
tot niets meer of minder ruide hij op.
„Gij, regering", zou hij de volgende dag
in ae Tweede Kamer fulmineren, „mist
de zedelijke macht en het politiek
staatkundig recht om daar te blijven
zitten als ae regering van het
Nederlandse volk".
Even zag het er belabberd uil voor de
gevestigde orde, maar de coup mislukte,
vooral doordat minister-president Ruys
de Beerenbrouck terstond en pienter
inspeelde op de Oranjegezindheid van de
natie. Hij organiseerde een „massale
demonstratie van bijval voor de
monarchie", liet koningin Wilhelmina
samen met prins Hendrik en kleuter
Juliana - ach gut, dat hartvertederend
wuivende kinderhandje - per open
landauer opdraven naar het Haagse
Malieveld, en zorgde ervoor dat
mariniers, alweer spontaan, ondenveg de
paarden uitspanden teneinde het rijtuig
eigenhandig naar zijn plaats van
bestemming te sjorren als teken van
toegenegen trouw. Men stelle zich voor:
deze beelden op de televisie en Jaap van
Meekren levert het commentaar.
Een miskleun dus, die november revolutie
in kikkerknollenland, en Troelstra
keerde ijlings terug op de dwalingen zijns
weegs, maar wat een kanier evengoed dat
hij in z'n eentje die hele klucht op hel
Malieveld had weten te bewerkstelligen.
Vandaar de vraag: hoe zou hij het
telkens weer geflikt hebben? Een poging
tot reconstructie. „Ziet uzelf daar staan,
gij geknecht, geplunderd proletariaat,
verworpenen aer aarde, gij, in uwe sleetse
plunje, wat zeg ik, in uwe lompen, aan
de juten zakken gelijk schier waarin gij
gedoemd zijt te torsen het graan dat ae
penzen der rijken vult, de steenkool
waaraan de rijken zich warmen, de
koffie, de tabak, de cacao uit de
leeggezogen koloniën wier opbrengst ten
beurze de rijken nog rijker maakt. De
rijken die tegenwoordig hun vertier
zoeken aan de zonnige kusten van Nice
en Cannes alwaar zij in van Parijse
couturiers betrokken badkledij hun
volgevroten lijven paraderen. Niet lang
meer echter. Het tij gaat keren en dan
zal er zijn wat wij hier massaal, met
geheven hoofd en luider stemme eisen.
Dan zal er zijn: een zwembroek voor
iedereen
Zwembroek. Gaat er een lichtje branden?
Nog een poging tot reconstructie. Waar
berust de macht? Bij bandietenbroedsel
wiens heerszucht, dwang en waan
klimmen met de dag. Bii vorst en
legerrot en Roomse roofkapoenen die
kerkeren, ia, vermoorden wie recht eist
en voedsel, of wie gedwee niet buigt voor
hun geroofd gezag, terwijl zij plunderen
de kas van 's lands miljoenen. Houdt u
echter vaardig, gij rode socialisten, want
gauw weerklinkt het reveil. Houdt het
zwaard aan de heup. het geweer aan de
voet, totdat het commando davert:
voorwaarts, gij dapperen, toont in de
strijd uw ontembare moed. Niet lang
meer zullen de vuige kapitalisten smalen
om onze onmacht. Wij stqan op
springen, wij zijn een kruitvat dat slechts
zij, in hun verwatenheid, een
lucifersdoosje wanen".
Lucifersdoosje. Daar was hij dan
eindelijk. Troelstra had het andermaal
geflikt. En nu de oplossing van het
raadsel. „Pieter Jelles Troelstra",
onthulde een nazaat van de rooie kanjer
onlangs in een vraaggesprek, „nam soms
zijn kinderen mee naar een toespraak die
hij hield voor de arbeiders. En aan vroeg
hij de kinderen een woord uil te kiezen
dat hij vervolgens in zijn betoog moest
verwerken. Zo werden de woorden
zwembroek en lucifersdoosje
legendarisch binnen de familiekring
Kort en goed: Troelst ra verlaagde zich tot
het peil van de sneldichter en diens
„roept u maar". Logische vraag: hoeveel
volksvertegenwoordigende huisvaders
vóór hem? Hoeveel erna? En zou het
daaraan liggen dat politici steeds
baarlijker wartaal spreken? Zoon
Lubbers bii een partijtje scrabble: „hé
pap, ik heb het woord herverdelingsspoor
gelegd: wedden dat je het niet in ae
Troonrede krijgt? „Neefje De Koning
mag mee naar de publieke tribune. „En
ik geef je het woord
probleemcumulatiegebiedenbeleid op,
oom Logeetje bij de Smit-Kroesen zit te
jengelen. „Als je zoet bent, Eejje, zal ik
het in Den Haag Vandaag speciaal voor
jou hebben over een wegsleepwaardige
auto". Politiek. Het kinderuurtje van
grote mensen.
Wat niemand meer voor
mogelijk hield, gaat op acht
april toch gebeuren. Dan
heeft in het Rotterdamse
sportpaleis Ahoy' „The
Ultimate Event" plaats ofwel
een twee-en-een-half uur
durend optreden van Frank
Sinatra, Sammy Davis jr. en
Liza Minnelli. Ondanks de
vreugde was er ook de
teleurstelling toen bekend
werd dat het illustere trio zijn
Europese tournee niet in
Rotterdam zou beginnen.
Tenslotte is de havenstad
altijd al de poort van Europa
geweest, ook muzikaal. Maar
Rotterdam blijft in sprookjes
geloven en als de half
miljoen gulden kostende
verbouwing van het
sportpaleis gereed is heet het
gebouw Ahoy' Palace en
heeft Nederland zijn eigen
Las Vegas.
ROTTERDAM - Wie er eind vo
rig jaar in Amerika bij was, praat
vol enthousiasme over de show, die
zoveel harten sneller deed kloppen.
In superlatieve bewoordingen wor
den vooral de podiumverrichtingen
van Frank Sinatra beschreven. 'Ol'
Blue Eyes' is nog altijd jong van
geest en heeft de uitstraling van
een kerncentrale. De 73-jarige
crooner Sinatra toonde in eigen
land een majesteitelijke artisticiteit.
Frank zingt en beweegt zich over het po
dium zoals een huisvrouw haar bood
schappen doet. Dat gemak, zijn eigen
zinnige timing en de manier waarop hij
een tekst kan laten klinken alsof hij het
onder het genot van een borrel tegen een
vriend heeft, maken elk optreden van Si
natra tot een unieke gebeurtenis. Boven
dien heeft Frankie op het podium altijd
beter gezongen dan op de plaat. In het
licht van de schijnwerpers klinkt hij in
tenser, komt hij sprekender over en lijkt
zijn volume zoveel groter. Voor wie in
middels een kaartje heeft aangeschaft,
lijkt het motto dan ook: eerste Sinatra
zien en dan sterven.
Gezien de leeftijd van zowel Sinatra als
Sammy Davis jr. (62) zou deze Europese
tournee wel eens de laatste kunnen zijn,
al zeiden we dat in 1977 ook. In dat op
zicht is het zeker een unieke gebeurtenis,
die dan ook door televisie-camera's zal
worden vastgelegd. Dat gebeurt niet in
Rotterdam, maar in Milaan. In Neder
land is niemand daar rouwig om. Behal
ve dat die camera's een groot deel van
het kijkplezier teniet doen omdat ze
door hun opstelling altijd storend wer
ken, waren de rechten vrijwel onbetaal
baar. Alleen al voor ons land moest
daarvoor een bedrag van ruim een half
miljoen worden neergeteld, met de pro-
duktiekosten mee, zou het dus een
enorm gat slaan in het televisie-budget
van een omroep en dat voor één pro
gramma. De AVRO deed nog even een
poging, maar haakte al snel af.
Koude kleren
Dat zo'n tournee je niet in de koude kle
ren gaat zitten, ondervond Dean Martin
(71), die begin vorig jaar deel uit maakte
van de Hollywood Ratpack (Sinatra, Da-
vis en Martin). Halverwege de Ameri
kaanse rit moest hij afhaken omdat de
concertserie te slopend" bleek te zijn.
Daarbij zouden de dood van zijn zoon
en zijn slechte gezondheid een rol heb
ben gespeeld. In het roddelcircuit was
zijn vertrek reden om een fikse ruzie
tussen Frank Sinatra en Dean Martin te
suggereren. Maar de soep wordt niet zo
heet gegeten als hij wordt opgediend. De
veel jongere Liza Minnelli nam in sep
tember zijn plaats in. Ook na het vertrek
van Dean Martin heeft het trio geen ge
brek gehad aan belangstelling. Overal
wordt voor volle zalen, zeg maar rustig
stadions, gespeeld, die lang van te voren
zijn uitverkocht. Zelfs uit de Sovjetunie
is belangstelling getoond. Een concert in
Moskou behoort dan ook tot de moge
lijkheden.
Het is niet de eerste keer dat het drietal
naar Nederland komt. Ze staan welis
waar voor het eerst sinds 28 jaar samen
op het podium, maar Davis jr. bespeelde
voor de laatste keer op een routineuze
manier een Haags publiek in 1978 en
Minelli liet haar toehoorders met ge
mengde gevoelens achter in 1987 in Am
sterdam. Frank Sinatra was hier twee
maal eerder. In juni 1975 en in maart
1977 trad hij op in het Concertgebouw
in Amsterdam. Lou van Rees was de
impresario, die hem hier naar toe haal
de. Hoewel Van Rees laat weten geen
grote concerten meer te organiseren,
heeft hij meerdere pogingen onderno
men Sinatra naar Nederland te halen.
Zo zou vorig jaar een optreden in Ahoy'
zo goed als rond zijn. Ook Mojo Con
certs, Neerlands belangrijkste impresari
aat, viste achter het net. Terwijl Leon
Ramakers met Sinatra's Amerikaanse
management onderhandelde, had de Pa
rijse impresario Lèvon Sayan zich zo'n
positie verworven dat hij een Europese
Sinatra-tournee op poten kon zetten.
Sayan is manager van Charles Aznavour
en wist de Fransman met behulp van
Frank op succesvolle wijze te introduce
ren bij het Amerikaanse publiek. Omdat
Sayan zich gepasseerd voelde door Mojo
koos hij voor La Bastille Productions,
waarvan de directieleden toevallig in Pa
rijs waren om een Aznavour-concert te
regelen. Leon van der Helm herinnert
zich het voorval als de dag van gisteren
„Plotseling begon Sayan over Sinatra te
praten. Of we het niet leuk zouden vin
den om hem naar Nederland te halen. Ik
moest mijn stoelleuning vastgrijpen van
schrik, maar dacht te gelijkertijd: dit is
de kans van mijn leven. Nadat Sayan
het contract uit een van de laden van
zijn bureau had getoverd, waren we het
binnen een uur eens over de prijs en was
de deal een feit".
Geld om het concert-met-alles-erop-en-
eraan te financieren hadden ze niet,
maar daar kon Hans van Broekhoven
weer voor zorgen. Hans is behalve de
man van zangeres Vanessa, directeur
van een enorme keten Free-Record-
Shop-zaken. Hij maakte eigenlijk dezelf
de afspraak als hij eerder had gedaan
met Leon Ramakers: de kaarten zouden
in zijn grammofoonplaten-winkels wor
den verkocht. Van Broekhoven zag in
deze onderneming een prachtige promo
tie om zijn klantenkring wat uit te brei
den. Het zijn namelijk vooral jongeren
die zijn zaken binnenstappen. Mensen
van veertig jaar en ouder lopen er
meestal voorbij. Daar is de laatste we
ken verandering in gekomen.
twee concerten
Bij de laatste aanpassingen in het Euro
pese tourschema, dat veertien optredens
omvat, en het uitvallen van een concert
in Frankrijk, werd Nederland bedeeld
met twee shows. Niet alleen Ahoy' moet
worden verbouwd tot een Las-Vegas-
achtig paleis, ook de Rai in Amsterdam
komt daarvoor in aanmerking. Op 27
april staat het drietal namelijk in de
Holland-hal van dat gebouw. De prijzen
van de kaartjes van dat concert zijn niet
zo buitensporig als in Ahoy'. Ze varièren
van vijfenzeventig tot negenhonderdvijf-
tig gulden. Er kunnen ook meer mensen
in de Rai namelijk dertienduizend tegen
zesduizend in Ahoy'. Maar Ahoy' biedt
voor de bedragen die worden neergeteld,
zoveel meer. Ze moet de slogan. „Thea-
tergebeuren van de Eeuw" voor honderd
procent waarmaken. In het verbouwde
Ahoy', waarbij het publiek bij de ingang
langs een nagebouwd Empire State Buil
ding loopt, neemt niet alleen het veertig
man tellende orkest van Sinatra bij het
podium plaats, maar zijn er ook zesen
zestig „royal podium tafels". De prijs
om zo dicht bij Frank Sinatra, Liza Min
nelli en Sammy Davis jr. te zijn, be
draagt tussen de 19.000 en 21.000 gul
den. Het ligt eraan waar het tafeltje voor
acht personen staat opgesteld. Okee, je
wordt natuurlijk wel in de watten gelegd.
Volgens de folder krijgt de bezoeker een
„Royal Gold Card" met pincode en ho
logram, twee bewaakte parkeerplaatsen
en uitgebreide security. Voor degene met
zo'n kaart begint het feest al om zes uur
's avonds. Er staat dan een culinair buf
fet te wachten. De menukaart (alles
wordt verzorgd door Maison Van den
Boer uit het Brabantse Veghel) staat on
der meer vermeld: kaviaar, oesters, ver
se kreeft, Schotse zalm, ganzelever en
Stellendamse garnalen. Dit „etentje"
wordt muzikaal opgefleurd door de le
vende muziek van een big band. Verder
mag de bezoeker rekenen op hostess be
geleiding en is er tijdens het concert
champagne en een persoonlijke bedie
ning. Tijdens het half uur pauze staat er
weer een drankje klaar en na het optre
den heeft de kaarthouder toegang tot de
„Gala Party Of The Century", die tot
een uur of vier 's nachts duurt. En nie
mand hoeft zich zorgen te maken over
de kaartverkoop, want alle tafels zijn in
middels bezet. De enige plaatsen die niet
zo hard lopen, kosten negenhonderdvijf
tig gulden, maar ja dat zijn dan ook „ge
wone" tribuneplaatsen.
Gepanserde limousine
Tijdens de concerten wordt de spits afge
beten door Liza Minnelli. Zij verzorgt,
net als Sammy Davis jr., die haar op
volgt een driekwartier durende optreden.
Sinatra is dan al gearriveerd in het
Ahoy' Palace in zijn gepanserde limousi
ne. De avond voor het concert arriveert
hij met zijn speciale Boeing, waarmee
hij samen met zijn orkest, dat onder lei
ding staat van zijn zoon Frank en zijn
geluidsmensen door Europa vliegt. Kans
dat hij op het feestje na het optreden
zijn gezicht zal laten zien, is klein. Fran
kie is te oud voor die dingen. Maar ter
wijl Minnelli en Davis jr. het publiek
opwaremen voor de grote finale, weet Si
natra zich omringt door de geneugten
van het leven. Het draaiboek met de ar
tikelen die '01' Blue Eyes' in zijn kleed
kamer wenst aan te treffen om zich een
beetje thuis te voelen, is omvangrijk. Zo
moet er een witte vleugel staan, een
kleuren-televisie, rode en witte wijn van
het merk Bolla (afkomstig uit Genua),
drie merken whisky, drie blikken kippe-
soep, rijst van het merk Campbell, een
aantal sloffen Pall Mall en Marlborough,
waar hij tijdens het concert gebruik van
maakt om het hele gebeuren een onge
dwongen sfeer te geven, twee stukken
Ivory-zeep en een intercontinentale tele
foonlijn om zo gewoon nog zaken te
Kunnen doen in Amerika en op de hoog
te blijven van de laatste familie-beslom
meringen. Hoogtepunt van het optreden
zit in de staart, zo laten kenners weten,
die het drietal aan het werk zagen. Als
Sinatra na de pauze een aantal van zijn
meest bekende werk als „New York,
New York" en „My Way" muzikaal aan
elkaar heeft geregen, nodigt hij zijn
vrienden uit voor de finale en zal het or
kest en het drietal spetteren als nooit te
voren. Sammy Davis jr. bracht het tij
dens de persconferentie aan het begin
van de Amerikaanse tournee prachtig
onder woorden. „We houden van elkaar
al hebben we niet altijd even goed met
elkaar kunnnen opschieten. We genieten
meer van het publiek als we met z'n
drieën op het podium staan".
HANS PIËT
C^idócSouoont