W Belasting ontduiken zit in het beestje Yan den Broek en Bukman hebben veel uit te legge Verdachte vrij na dag te veel in politiec%c BINNENLAND Cc-idóeSoivumt ZATERDAG 25 MAART 1989 PAGI TEE SPECIALE RELATIE MET EL SALVADOR DEN HAAG Hoewel de meeste Nederlanders het staatje niet op een blinde kaart kunnen aan wijzen, heeft ons land een speciale relatie met El Salvador. Als jonge de mocratie" krijgt dit Mid- denamerikaanse landje extra veel ontwikkelings hulp vanuit Den Haag. Vorig jaar was dat zes mil joen gulden, voornamelijk bedoeld voor vluchtelin genhulp, landbouw en on derwijs. Tot voor enige tijd kon men daarvoor be grip opbrengen. Met de chrisen-democraat José Napoleon Duarte als geko zen staatshoofd en onder zware druk van geldschie ter Verenigde Staten leek zich in El Salvador een ze kere mate van democratie te ontwikkelen. Dat gold ook voor het leger. Na jarenlang geopereerd te hebben als één groot doodses kader in dienst van de paar fa milies die het land tradioneel overheersten en onderdruk ten, begon de krijgsmacht de laatste jaren enige gelijkenis te vertonen met die in de „bete re" Latijns-Amerikaanse lan den, zoals Mexico en Argenti nië. Minister van defensie Vi des Casanova, die zich in 1984 als hoofd van de Nationale Garde nog bereid verklaarde alle circa 300.000 „communis ten" in zijn land te doden, kreeg onlangs nog in Was hington een onderscheiding, onder meer voor zijn bijdragen aan de bevordering van de de mocratie en het depolitiseren van de strijdkrachten. Maar volgens een aantal men senrechtenorganisaties is er geen reden meer voor dit soort loftuitingen. Sinds ruim een jaar zouden er door het Salva doraanse leger weer systema tisch moorden worden ge pleegd op burgers. De verkla ring daarvoor is, zo menen de organisaties, dat de militaire top alleen met ijzeren vuist een eind denkt te kunnen ma ken aan de eindeloos durende burgeroorlog met de guerrilla beweging FMLN. In dat kader past het bloedbad dat in september werd aange richt in een dorpje vlakbij de hoofdstad San Salvador. Zeven mannen en drie vrouwen, die steun verleend zouden hebben aan de FMLN, werden zonder vorm van proces door rege ringsmilitairen doodgeschoten en in een massagraf gegooid. Nadat de Amerikaanse vice- president Dan Quayle bij zijn bezoek van vorige maand aan San Salvador had gewaar schuwd dat de stroom dollars uit Washington weieens zou kunnen opdrogen, gaf het le ger toe dat er onoirbare din gen gebeurd waren. Een ma joor, een luitenant en zeven ondergeschikten werden „uit geleverd" aan een burgerrech ter. Volgens waarnemers in El Sal vador is daarmee echter de houding van het leger ten principale niet veranderd. In tegendeel. De terreur wordt niet alleen meer toegepast te gen de (boeren)bevolking maar tegen iedereen die ge zien wordt als een bedreiging voor het regime. Twee Salva doraanse journalisten werden zondag gedood en twee van hun collega's zwaar gewond, nadat militairen zonder reden het vuur hadden geopend op hun duidelijk met de woorden „prensa" (pers) en „tv" gemar keerde auto. Ook buitenlandse verslagge vers worden beschouwd als een gevaar. „Ga jullie eigen land verraden, maar niet het onze", konden zij vorige week lezen op een spandoek tijdens een verkiezingsbijeenkomst van de uiterst rechtse ARE- NA-partij van ex-majoor Ro berto d'Aubuisson. Wie mocht twijfelen of deze soep wel zo heet wordt gegeten als zij wordt opgediend, kan inmid dels beter weten. De omstan digheden rond de dood van ca meraman Cornel Lagrouw wettigen het vermoeden dat er ook in dit geval sprake was van moord met voorbedachten rade. Witte vlag Ten eerste is er het feit dat de IKON-ploeg door een militair naar het dorpje San Francisco Javier werd gestuurd, omdat daar „wat aardigs" te filmen was. Ten tweede konden de aanstormende regeringssolda ten duidelijk zien dat Lagrouw geen kleine, donkere guerril lero was maar een grote, blon de buitenlander met een op vallende filmcamera. Ten der de is de auto waarin de ster vende Lagrouw werd ver voerd een aantal keren be schoten door een militaire he licopter. Dat gebeurde terwijl de auto een witte vlag voerde en ook vanuit de lucht duide lijk herkenbaar was als voer tuig van een tv-ploeg. Ten vierde is er het wellicht allerbelangrijkste feit dat de Salvadoraanse ambassadeur in ons land al deze zaken toege eft. In een interview met de tv-rubriek Nieuwslijn van Ve ronica ontkende hij eigenlijk alleen dat het leger van zijn regering met opzet buitenland se journalisten doodt. Het door minister Vides Casanova ge laste onderzoek zal volgens hem uitwijzen dat de dood van Lagrouw niets meer was dan een „betreurenswaardig inci dent". Maar deze bewering klonk niet erg overtuigend na dat de ambassadeur ook had erkend dat de Salvadoraanse rechter die de dood van de Ne derlandse IKON-journalisten Koos Koster en de zijnen (1982) onderzocht, naar Cana da heeft moeten vluchten we gens bedreigingen van het le- Vreemde reactie Tegen deze achtergronden deed de overhaaste, sussende reactie van de Nederlandse re gering wel heel vreemd aan. Minister Van den Broek van buitenlandse zaken was er als de kippen bij om te verklaren dat Lagrouws dood ook naar zijn mening slechts als een „betreurenswaardig incident" moest worden beschouwd. De bewindsman zag geen enkele reden voor enig onderzoek. Pas nadat vele ooggetuigen in de- media hun verhaal hadden verteld, kwam hij tot een iets andere houding. Hij erkende dat er aanvankelijk aan zijn kant „enig onbegrip" had ge heerst. Het was misschien toch wel nuttig opheldering te vra gen over de beschieting van de auto waarin de zwaargewonde Lagrouw werd vervoerd. Voor een eigen Nederlands onderzoek, zoals in 1982 door zijn voorganger Van der Stoel werd gelast na de dood van Koster c.s., zag de minister echter nog geen aanleiding. Kennelijk is deze afwerende houding kabinetsbeleid, want collega Bukman van ontwik kelingssamenwerking reageer de al net zo. Vooralsnog voelt hij er niets voor de (extra) ont wikkelingshulp aan El Salva dor op te schorten. Het feit dat Alfredo Christiani van de AREN A-partij de pre sidentsverkiezingen heeft ge wonnen verandert niets aan dat standpunt. Bukman wil eerst afwachten „wat voor type regering er komt en wat voor beleid die gaat voeren". Voor kenners van El Salvador staat het echter nu al vast dat ARENA-leider Roberto d'Au buisson, die als voormalig hoofd van de geheime dienst verantwoordelijk wordt ge houden voor de activiteiten van de doodseskaders, in feite de sterke man van El Salvador zal worden. Zij verwachten dan ook geen verandering in het motto van ARENA dat El Salvador „het graf van de ro den zal worden". Weinig te doen De Tweede Kamer beklaagt hc ■gen n is te wie N ijdrage beurt 1 ral ho zich erover dat zij monbnger c - door stagnatie van xvpg zo'r werpen op de depar dduize ten - zo weinig te doent het Wellicht een reden te m gde N. Van den Broek en Buki ia opgi het Paasreces fors aan tilden r te voelen over hun rea de gebeurtenissen in El dor. Ook al heeft Va Broek inmiddels wel dat hij een onderzoek plaats vindt naar het op de auto waarin Li naar het ziekenhuis wei voerd; niet naar het dot ten van de cameraman. zeer s oorza jaar d »enom f En als men dan toch b zou wellicht ook een deel van het buitenlan leid onder de loep ge kunnen worden. Want werkelijk nodig onze ar deur in Iran - samen meeste andere EG-ve woordigers - zo snel naar Teheran terug te Ayatollah Khomeini het volgens het Iraanse reau IRNA al krom gt over deze „vernederi ontluistering" van de gt der Europese Gemeenst RIK IN T ROTTERDAM „Belas ting ontduiken is tegen woordig veeleer de norm dan belasting betalen,", vonden de Rotterdamse onderzoekers Berghuis en Kommer in 1984: Weten schappelijke schatting uit die dagen: minstens 20 procent, maar misschien wel 70 procent van de va derlandse belastingplich tigen vullen hun aangifte biljet willens en wetens niet naar waarheid in. Het lijken bevindingen die akelig sporen met de jong ste ontwikkeling op het schemergebied van de fis cale fraude: Nederlandse banken die in Luxemburg filialen openen waarheen zich lange files bewegen van personenwagens wier assen doorbuigen onder de last van het zwarte geld. Maar is de toestand werkelijk zo bar als hier afgeschilderd? „Geen sprake van: borrel praat; overgekookte verhalen van de media, opgehangen aan bepaalde geruchtmakende in cidenten", oordeelt prof. dr. Dick J. Hessing, terwijl hij het geestesoog laat waren over de pakweg 7,5 miljoen Nederlan ders die - voor zover bij hen de inhouding van de loonbe lasting niet volstaat - dezer dagen vanwege de omineuze datum 1 april met hun aangif tebiljet in de slag zijn gegaan. „Wanneer je praat over gewo ne belastingplichtigen, denken wij dat het aantal ontduikers - en dan bedoel ik echte, moed willige ontduiking - lager ligt dan 10 procent. Beduidend la ger zelfs. Wij denken dat het er in werkelijkheid heel wei nig zijn. Die hoge schattingen uit andere onderzoeken? Ach, u weet hoe de mensen zijn. Ze zeggen tegen zo'n enquêteur dat ze belasting ontduiken uit vrees dat ze anders voor een suffertje gehouden worden. Er zit een portie stoerdoenerij achter. Maar in het algemeen zijn wij Nederlanders heel rechtsgehoorzaam". Moraal Prof. Hessing is als rechtspsy- choloog verbonden aan de Erasmus Universiteit te Rot terdam. Samen met de recht- ssocioloog drs. Henk Elffers en de economisch psycholoog drs. Henry Robben vormt hij een wetenschappelijk team dat in ternationale erkenning heeft verworven met onderzoek naar het gedrag van de belas tingbetaler. Elffers heeft zo juist in het kader van het Stu dium Generale (programma voor algemene vorming) aan de Rotterdamse universiteit een lezing gehouden met de ti tel „belastingmoraal, snappen en gesnapt worden" waarin de allernieuwste bevindingen werden belicht. En Hessing is koud terug uit Amerika waar hij heeft bestudeerd welke uit werking de daar doorgevoer de, zeer omvangrijke belas tinghervormingen hebben ge had op de belastingmoraal van de Amerikaanse burger of za kenman. Hoe komt het dat mensen de inkomstenbelasting ontdui ken? Die vraag staat centraal bij het Rotterdamse onderzoek dat zich, als het aan Hessing ligt, de komende jaren zal uit breiden tot de effecten van de aanstaande belastingvereen voudiging Oort, terwijl de uit keringsfraude en bijstands fraude evenmin buiten schot zullen blijven. Over dit laatste wil de hoogleraar overigens nu al kwijt dat ook hier de cijfers aanzienlijk lager zullen blijken te liggen dan de goegemeente pleegt te denken. „Uit ons onderzoek kun je concluderen dat de gemeen schapszin in Nederland veel groter is, het maatschappelijk gedrag veel zorgvuldiger dan je uit al dat geschrijf over het ik-tijdperk zou moeten opma ken. Leve ikke en de rest kan stikke, dat valt echt reuze mee". Waarbij echter in één adem deze kanttekening. „We mogen het aan de andere kant ook weer niet onderschatten, hoor. Zelfs al zou het aantal belastingontduikers slechts 5 procent zijn, dan praat je altijd nog over een paar honderd duizend mensen. Zet die alle maal maar eens in een auto naar Luxemburg, moet u de file zien". Delict Het cijfer wordt volgens Hes sing als laag ervaren omdat het om belastingontduiking gaat, een delict dat niet hoog scoort op de ranglijst van cri minele activiteiten. „Enkele honderdduizenden Nederlan ders dronken achter het stuur, dan zouden we anders piepen. Maar belasting ontduiken, dat waarderen we ongeveer als het rijden zonder rood achter licht. Dat vinden we niet zo erg, ten eerste niet omdat het praktisch nooit bestraft wordt (slechts in 3 procent van de ontdekte fraudegevallen krijgt de fraudeur een boete opge legd), ten tweede niet omdat iedereen erover praat omdat het erbij hoort, en ten derde niet omdat het een delict is waarbij een herkenbaar slachtoffer ontbreekt; er komt niemand door in het zieken huis terecht. Maar als u weet dat blijkens ons onderzoek het gemiddeld ontdoken bedrag op 3000 gulden ligt, dan begrijpt u dat de samenleving er elk jaar kolossaal door benadeeld wordt. En dan begrijpt u die Luxemburgse bankfilialen". Waarom ontduiken mensen de inkomstenbelasting? Om het geld? Dat lijkt een logisch ant woord. „En er valt veel voor te zeggen", beaamt Hessing. „Immers: de kans om betrapt te worden, is klein en boven dien: als je gepakt wordt, is er niets aan de hand; je moet als nog de belasting over het ont doken inkomen betalen en daarmee is de kous af; van boetes, laat staan erger, is vrij wel nooit sprake. Het is dus economisch gezien verstande lijk gedrag om de belasting te ontduiken. Echter: waarom doet dan niet iedereen het, en op veel grotere schaal? Anders gezegd: hoe valt het te verkla ren dat van twee mensen in gelijke omstandigheden de een wel netjes zijn inkomen aan geeft, terwijl de ander een ge deelte verzwijgt of aftrekpos ten overdrijft?" Daarmee is tevens het grootste probleem geschetst waarvoor belastingonderzoekers zich ge steld zien. Om ontduikers en niet-ontduikers te kunnen vergelijken, dient men ze eerst te kunnen aanwijzen. Hessing: „En hoe stel je vast of iemand die aan je onderzoek mee werkt, de belasting heeft ont doken of juist niet? Welke ge loofwaardigheid hebben hun antwoorden? Enerzijds zijn mensen niet gauw bereid ille gaal gedrag toe te geven, zeker niet als ze vrezen dat het wel eens zou kunnen uitdraaien op een navordering. Maar ander zijds willen bepaalde juist graag opscheppen over de manier waarop ze de belas tinginspecteur bij de neus heb ben gehad; ouwe jongens krentenbrood, u kent dat wel, stoer doen. Je moet dus een wetenschappelijke methode vinden om die twee catego rieën te koppelen, en dat is ons gelukt". Maar wat bleek? De aldus ver kregen informatie over wat mensen zeggen aangaande hun belastinggedrag, klopte in geen velden of wegen met de gege vens waarover de belastingin specties beschikken en die het Rotterdamse team dank zij royale medewerking van het ministerie van financiën ter inzage kreeg. „Bij mensen die tegen ons hadden bekend dat ze een valse aangifte hadden gedaan, kon de inspectie niets vinden, en omgekeerd vonden ze van alles bij mensen van wie wij wisten dat ze hun bil jet naar waarheid hadden in gevuld. Het betekende: alle onderzoeken die zich baseren op hetzij enquêtes onder belas tingbetalers, hetzij de bevin dingen van belastinginspecties, zijn van nul en generlei waar de. Die hebben we dus terzijde geschoven en vervolgens heb ben we een waterdichte proce dure voor de verzameling en vergelijking van de relevante gegevens ontwikkeld waarbij een notaris wordt ingescha keld als neutrale tussenper- Trots Het vervult Hessing en zijn team met grote trots dat deze procedure nogal wat aandacht en waardering heeft gekregen in de internationale vakpers. Vreugde bovendien over het feit dat hun onderzoekmetho de inmiddels is overgenomen door fiscale deskundigen in België, Engeland, Spanje, Zwe den en de Verenigde Staten. Maar wordt ermee nu ook een antwoord verkregen op de vraag waarom mensen de in komstenbelasting ontduiken? Want daar ging het in eerste instantie om. „Door deze me thode te gebruiken", aldus Hessing, „hebben we een dui delijk- verschil kunnen vast stellen tussen het beeld dat mensen tegenover de buiten wereld van zichzelf schetsen, en hun werkelijke gedrag. Be lastingontduiking blijkt dan meer samen te hangen met al lerlei persoonlijkheidstrekken dan met economische motie door deuren en de daai verscholen dossiers te Mag men ten departi ook iets terug verwacht de vorm misschien van zen hoe belastingonti effectiever bestreden k; den? Zulks blijkt evenei geval. Uit de psycholoj dus Hessing, is bekei mensen minder risico lopen wanneer er winst) vooruitzicht is dan wanr op verlies moeten rei Een vreemd mech; maar het bestaat en dof voor op alle levensterf „Bij rampen, om iets tl men. Een imaginair vooj Wanneer een schip ma derd opvarenden vergaéj zegt: daarvan zullen er t de ramp overleven, is reidheid om in het wd springen relatief klein, daarentegen: tachtig een wisse dood stervei willen ze opeens wel. Hij ter de kans op verlii meer risico men neemt gekeerd". VU Prof. Dick J. Hessing, die als rechtspsycholoog verbonden is aan de Erasmus Universiteit te Rotter dam, vormt met twee collega's een wetenschappelijk team dat internationale erkenning heeft ver worven met onderzoek naar het gedrag van de belastingbetaler. duiker voelt zich niet echt be trokken bij het wel en wee van ons allemaal, bij de waar den en normen die de maat schappij samenhouden. Hij heeft iets van: het is toch alle- ven of met opvattingen over de fiscus". De één ontduikt de belasting en de ander niet, omdat de één anders in elkaar steekt dan de ander. Daar komt het op neer. Het zit in het beestje. Ha. Dan de hoogleraar gelijk maar naar een profiel van de belasting ontduiker gevraagd. Waaraan valt het beestje te herkennen? „De belastingontduiker", vangt Hessing bereidwillig zijn college aan, „is iemand met een wat lossere houding tegen over wet- en regelgeving. Hij vindt die'wat minder belang rijk en gaat er wat soepeler mee om. Hij zal wetten en re gels ook wat gemakkelijker overtreden. Een ander trekje wordt gevormd door, hoe zal ik het zeggen, een soort alge mene vervreemding jegens de samenleving. De belastingont- maal niks, iedereen pakt toch wat hij pakken kan. Het type mensen dat in een file op het laatste moment net nog even voor jouw auto schiet, u kent ze wel. Een derde kenmerk ten slotte is een gévoel van wedijver, van iets meer willen hebben of iets beter willen zijn dan de ander, ook al gaat het ten koste van die ander. Een soort bevoordelen van het ei gen ik en de manier waarop doet er niet zoveel toe". Afkomst geen rol Alle drie factoren zijn volgens Hessing in de belastingontdui ker verenigd, zij het bij de één FOTO: PERS UNIE dit wat sterker, bij de ander dat. Afkomst, milieu, oplei ding, religie, ze blijken geen rol te spelen; belastingontdui kers vindt men van hoog tot laag, van rechts tot links, van diep godsdienstig tot de groot ste vrijdenker. Wel valt een zeer sterke relatie met het beroep te constateren, maar dat vindt Hessing vanzelf spreken. „Niet ieder beroep biedt mogelijkheden om te sjoemelen met de inkomsten belasting en de mogelijkheid creëert de dief. Een ambtenaar zal weinig kans zien om te frauderen, maar in de horeca of bij de tandartsen zijn die kansen legio. Om van de be roepsvoetballerij maar te zwij gen, zoals de laatste tijd bewe- Het ministerie van financiën is de Rotterdamse onderzoekers bijzonder terwille geweest Simpele les Wat leert deze les uit d chologie? Heel simpel, mensen zien dat ze geld krijgen van de fiscus' 1 onz Hessing, „vinden ze dat zijn ze minder geneigd te lopen en slaan ze bijpINC niet aan het ontduiker^ ja heel belangrijk gegeven^ het tegendeel gaat oc ,T~ Verwachten mensen dat iRaa. moeten betalen, dan ei acistc ze dat als verlies, neemt kkin neigdheid tot risico's tfgggn krijg je ontduiking. Zorg wa; fiscus dus voor dat ie(wr>r.t een beetje geld terug ont 0 Dit kun je bereiken do aaai voorbeeld in de loop v; hal jaar een beetje meer looi teke ting in te houden. Je g«lui o mensen daarmee natig we een sigaar uit eigen doos die blijkt er niet minder ')ju smaken, zo heeft AmerF der onderzoek uitgewezen' beste oplossing vindt E ïfdmi echter het invoeren vas w< zogenaamd bonus-ma eads' steem. Dit klinkt guidru maar wie naar zijn auto om i kering kijkt, snapt het n liting „Voor elk jaar schadev s. De den wordt een korting elope premie verleend. Doe tyide r de bij de inkomstenbelaibij ee adviseert Hessing. „Belo saties niet ontduiken met een latie' ging van het individuele org tingtarief met enkele p weer ten dan wel met een b ds a bedrag voor elk jaar dat die c trokkene de belasting ni anke doken heeft". De hooj jarjis; heeft het voor alle zek festi\ nog doorgerekend ook. hebb voorzichtige schatting la; an hi dat een bedrag van mi'P 12 1500 gulden per jaar als bije ste korting, gemiddeld (Idah alle belastingplichtigen he W wel haalbaar is. Nou, b eenk vooruitzicht kijken de n 'Üval wel uit, dat willen ze ni dscul spelen". veel PIET SNOP'tersi SUSKE EN WISKE DE SPEELGOEDSPIEGEL Uitgeverij, Antwerpen-Weesp. Weer minder boeken verkocht AMSTERDAM Het aantal gekochte algemene boeken vertoont nog steeds een dalende ten dens. In 1980 ging de con sument nog met 33 mil joen exemplaren naar huis, terwijl vorig jaar met 27 miljoen gekochte boe ken een dieptepunt werd bereikt. Deze cijfers zijn gisteren be kendgemaakt door de Stich ting Speurwerk betreffende het Boek. De stichting heeft het Nederlands Instituut voor Publieke Opinie en Markton derzoek (NIPO) opdracht ge geven wekelijks een peiling onder 600 huishoudens te hou den over de aankoop van alge mene boeken. DEN HAAG Het gerechts hof in Den Haag heeft een van diefstal verdachte jongen op vrije voeten gesteld omdat hij „onredelijk lang" in verzeke ring op een politiebureau heeft gezeten. een verdachte daadwerkelijk om deze reden op vrije voeten wordt gesteld: de Hoge Raad bepaalde in 1987 dat dergelijke fouten rond de termijnen wor den goed gemaakt door de rechter-commissaris, die de verzekering omzet in bewa ring. In Nederland mag een ver dachte ten hoogste vier dagen in een politiecel zitten. Daarna moet hij of zij worden voorge leid aan een rechter-commis saris, die beslist of het misdrijf zwaar genoeg is om voorlopige hechtenis op te leggen. In dat geval moet de verdachte in af wachting van zijn rechtzaak naar een huis van bewaring. De jongen werd pas ruim vijf dagen na zijn aanhouding voor Hoewel de termijn ruil dag te lang is, wordt daï gens Brinkhuis niet naait ken door de rechter-coir ris. Ook rechtbanken 1 len zich tot nu toe achlK arrest van de Hoge RaadJ de advocaat. ADVERTENTIES NAAR DE DR00M00RD WATERBEDDEN-SHOW OP 2e PAASDAG MAANDAG 27/3 OPEN VAN Tl.oo - 17.3o uur. EEN HAPJE l DRANKJE EN LEUKE ATTENTIE STAAN VOOR ONS KLAAR.PAASAAN- BlEDiNG: WATERBED 99% GESTABiLISEERD, INCL. MDF-LEDiKANT THERMOSTAAT VERWARMINGSELEMENTEN. VEiLl6HE IDS VOER ING VAN f 2..230,VOOR f 1.835.MET fe MAANDEN PROEFTÜD. TOT ZIENS ei): DROOMOORD WATERBEDDEN. DE DREEF feo. DEN HAA6 070-673839 jbab endar (Dm e Ron,

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1989 | | pagina 4