Omwegen „Leiden in gaslicht" toont een boeiende stad in verandering aan tafel dienstuerlening dagpuzz LEIDEN OMGEVING QtidóaQowiont ONTBOEZEMINGEN IN GESCHRIFT EN OP TENTOONSTELLING VRIJDAG 24 MAART 1989 PA(gJ[)] Groentesoep - verborgen eieren met gemengde groentesalade en patates l"rpn™ lentepudding Lweg i Dit menu is bedoeld voor acht minuten koken.^ë a Tweede Paasdag, er staat de soep op smaak folJaar een menutip voor morgen zout en aroma. Imeldiri onder. Maakt u voor Eer- Kook de eieren hard tmafar ste Paasdag geen bouillon minuten. Kneed geha\ a*Sj (stond gisteren in de weekt en fijngemaakt^ r krant) dan kunt u ook zout, peper en weinig- De groentesoep maken met klopt ei tot een stevip Jaai" een bouillontablet en ge- menhangende massa.w de 1 haktballetjes. de gepelde eieren doo^oe\en Nodig voor twee: 0,5 liter klopt ei en kneed er 4 scnoo o omheen dat even dik is. H olen eieren do\ t ei en paneern\ bouillon, 50 g soepvlees hakt zo omheen dat <#rvan (van de dag ervoor), 50 g overal even dik is. /joeien. diepvries soepgroenten, 12 verscholen eieren do\ 2 bieren, 75 g gehakt, halt bak 'ze in warm sneetje brood, zout, peper, bruin en gaar. Garntr J gehalveerde eieren mt kers. Maak de pudding dai.- voren. Kook de melk, losgeklopt ei, paneermeel, frituurvet, wat sterkers; 100 g wortel, halve papri ka, 100 g witlof, radijsjes, 1 lepel azijn, zout, peper, er een mengsel van suiker, mosterd, 2 lepels meel en suiker in en l yoghurt, 1 lepel mayonaimassa, o se, 50 g (krul)andijvie; ren, vip 0,5 kg aardappelen (Bin- Meng de hete puddin, tjes) of voorgebakken pa- stijfgeklopt eiwit en vj tates frites, frituurvet, suiker en doe hem zout; natgemaakte vorm. Gi 3 dl melk, 25 g griesmeel, de opgesteven puddin\ 25 g suiker, 1 eiwit, 1 pak- stijfgeslagen slagroom, je vanillesuiker, 0,5 dl darijntjes en chocolade slagroom, 10 g basterdsui- ken. ker, half blikje mandarijn- Menutip voor morgei tjes, chocoladevlokken. bakken kaas met p: aardappelen in een sau Laat in de ontvette bouillon troenrijst met vla fv| nette stukjes soepvlees, de risch). soepgroenten en vermicelli JE\ Idin Groep 1: feestdagen 12.30-13 en M.t' Noordwijk - Katwijk Rijfsen ARTSEN Leiden: Tan. Janssen. Zwijnenburg, Mêyer, R. van Leeuwen. Verhage, Marls, Apotheek Katwijk aan daken Groeneveld en De Ruiter, Van Rijnstraat 38. Katwijk, tel.! Schie: za. dr. M.A. van Schie tel. 30833. Leidschendam: zarvei\. 177100. zo. dr. R. van Leeuwen tel. Dam Apotheek. Damlaan 2jden. 218661. ma. dr. Y. Groeneveld tel. schendam tel. 070-27423t po 218661. Groep 2: Bergmeyer. Ne- Huygens Apotheek. Herr1 6U' ring Boegel. Van Gent. Taytel- 56, Voorburg, tel. 070-86fd no baum. Van Luyk, Klaassen, Rus. Noordwijkerhouh za geope Kruis en E. de Lange: za. dr. Vlas- 9-13. u. en van 17-18 u. en veld tel. 149298, zo. dr. E. de Lan- 12-13 u. en 17-18 u. Spoel ge tel. 212025 en ma. dr. A. van ten tel. 3511 of dienstbel. |ooid i Luyk tel. 122522. Groep 3: Pleiter, aenheim: 02522-10169. en orr Lely. Smit W. de Bruijne, J de APOTHEKEN De avofoerde Bruijne Stolk. Jurgens, Foaelberg nachtdiensten van de apott».wena en v.d. Muysenbergh: za. dr. E.K. <je r6g|0 Leiden worden wat. u Fogelberg el 132877. zo dr. mentor de apotheken 71 b'ac Kalmhout tel 2 2628 en ma. dr. J. weekenddienst hebben. hoodz; de Bruijne tel. 125245. Groep 4: voor Bênll, Horn, de Kamer, Lahr, Lod- APOTHEKEN - Oe avoituinb. der. Nieuwenhuls, Var Rl|n, van nachtdiensten van de apolh Wingerden. J. Zaaijer en R. Zaai|er. de regj0 Lelden worden wal za' 1 J. Ouwerkerk men door de apotheken leJk.3.'.2673' z0' .F. Lahr weekenddienst hebben. ™a- dr- M Horn lal' ONGEVALLENDIENST 766123 Groep 5: Jaspers», HUIZEN LEIDEN Ong. Wiersma Crul. Kooyman, De Jong. aie„s, elke dag AcademlJ Prince, Remders, D. Hammerstein kenhuis bef J" en A. Hammerstein: za. dr. A. u woe, Hammerstein tel. 767646, 20. dr. H. niasenhuls poliklinieken^ van Marwijk e 213747 en ma. dr. 155543, aldellng S.C.U. tel H. de Jong tel. 123752. Oegat- - -- geest: vanaf za. 8.00 uur: za. J.B. Hugenholz 155666, zo. en ma. dr. J.W. de Haan tel. 170605; Spreek- r za., zo. en ma. 11.30-12.30. van vrijdag 13.00 u. tot zm 13.00 u. (Elisabeth-ziekenhil De Geneeskundige Dlenstr Is verhuisd van de Roodenf Straat in Leiden naar de b«n" Vennep: temkade 18a in Leiden, tel. 02526-72850. Leiderdorp: !8 BEZOEKUREN ZIEKEN! dr. R. van Velzen tel. 89116», zo. D|K0n....nhuik: Berc.„._ dr. O. du Ry van Beest Holle tel. o-iiji,. „an 16 00 tot 17 001 T ma'vdr' B L1?"nSnmr; ™n ,8-30 ,0' 19 M uur- KT 413913 (spreekuur. van12.30 tot de|i„g aage|ijks van 14I 13.00 uur tel. 8910001 Vooraeho- po niet meer dan twee E ten: za. dr. Koopmans tel. 01717- ®?f?- dr Schotanus 01717- ^ekemiurw'votaa's^nen-'è. 2356 en ma. dr Van Dam 01717- van ,4.00-14.45 u. en vanl 3960. Warmond- Voorhout: za ,5 33 u klasse-aldeling J 7° hu.sartsenpraktlik Oostttout ,15.12.00 u. Kraamatdelil 02522-30697^ Noordwijk: za. en va„ ,5.00-16.00 u. en van| zo tot 16.00 uur dr. Barnhoorn ,g 30 van ,9.30-21.6 01719-12405 en zo. na 16.00 1 en ma. dr. Steenvooorden 01719- 12333.t kenburg: Groep 1: F. Dijk, J.J.A. Henneman, J.H. ten Hove, J.A.J. Lodder, W.C.M. Meeuwisse, J.A. Pool, I.J.W. Schonenberg: en ma. dr. I. Schonenberg tel. 01718-12336. Groep 2: W. Berg man. H. van Duyn, L. van Duyn. V3.00-14!3oV;'7o" ^"00^1 H M. Hueting. H.C. Moolenburgh, en 14.0<>.15.00 u.; eerste T J. Timmers: za., zo. en ma. H. van de gehele dag. Jelgersmaf Duyn 01718-12921. Groep 3: G. ?a en van Delft, E.C.M. Priester, R. Riet- opname: broek, A.J. Verhage. C.H. van der u.45.,7.45 za. zo en Water: za., zo. en ma. E. Priester mnn 11 30 e 01718-21024. Sassenheim: za.. zo. en ma. dr. W.J. de Graaff en J.E.M. van der Salm tel. 12475. 0,0r,ct|.. Alkemede - Rijneaterwoude: za. SSISShÏÏS" v2?' alte en zo. dr. R. Glansbeek tel. 01713- voor all« 12511. Roelofarendaveen: Prak tijk Saeys/van Mierlo/Roelen- /Brock: za. en zo. dr. P. Brock/A. Roeien tel. 01713-12329. Alphen: groep 1: za. dr. C. Btooijs tel. 32826. zo dr. M van der Steen 72738 en ma. C.S. Boss 72472; vaders. Kindera daa 15 00-18 30 u. CCU Katwijk - Rijneburg - Vil- w^ln9| dag van 4.00-14.31 19.00-19.30 u. Intensii ging: dag. van 14.00-14.3l i 18.30-19.00 u. Sport-M Adviescentrum: SpreekuüÉ 19.30-20.30 u. in het St. Elif ziekenhuis. Endegeeet: Dil 14.00-161 Team A, C en D: dag. tot 2^ met uitzondering i etenstijden. (behalve kinderen) zijn de b ren als volgt: Dagelijks 14.1 u. en 18.30-19.30 u. Avoni kuur afdeling verloskunde:! 19.00 u. De Praematurer kers van kinderen: Keel-, ne oorheelkunde en neurologie:) A 15.00 en 18.30-19.30. Oogml| de en heelkunde: 14.15-151 18.30-19.00. Rijnoordziek* Dagelijks 14.30-15.15 u. en Extra bezoek harl king: 11.00-11.30 u. Extra vaders kraamafdeling: 19.301 I 17.30 uur. Hillegom: za. dr. Van der Have tel. 15417; ma. dr. Zimmerman 15121. TANDARTSEN Lelden - Leider- dorp - Oegetgeest Warmond: vr. dr. Th. Holt tel. 146004, za. dr. W. van der Velden tel. 132828, zo. dr. H. Middelweerd 01711-11738 en ma. C.M. Mokveld tel. 226040. Spreekuur om 13.00 uur. e Zoeter- woude: dr. Freeke, tel. 410950/414547. e Alkemade Lei- muiden: eigen tandarts bellen voor 15.00 uur. Leidschendam: Voor spoedgevallen tel. 974491. Bol lenstreek: za., zo. en ma. dr. Schenkkan tel. 02520-15498. e Noordwijk: za. en zo. A.P. Pas- schier 01719-19441 en ma. dr. H.M. Ouwehand tel. 01719-13673. Katwijk: za., zo. en ma. dr. G. van Beelen tel. 01718-24853 leen voor ouders 18.00-18.31 APOTHEKEN - Laidan - LaRJar- MAGISCH FIGUUR dorp - Oagalgaaat - Voorschotan: m vak ja dual een u za. en ze. Apotheek Lelden Zuid- moevuld waardoc Wesb Brahmslaan ,8-20. LNdan. tel. 763134 en Apotheek Unnaeus. Kempenaerstraat 31, Oegstgeest. tel. 8173300; ma. Apotheek tot Hulp der Mensheid. Rosmolen 13, Leiden, tel. 211611. Apotheek Ste venshof, Petr. Moensweg 56. Lel den. tel. 313234, Apotheek Voor schoten. Leidseweg 66, Vorscho- van navolgende betekenis gen kunnen worden: 1 land In Europa; 2 slecht geluimd: 3 harde kunststof; 4 loopbaan OPLOSSING iven te ge\ ldtek< ten, 01717-2525. Alkemade; wrLW^ö,,,,« cties Apothaek .Alkema^OinO.IOO. e d, tandir open: zat 12-13, 17.30-18 u, zon Op mijn omwi'gi'n door stad én Jand I kont ik graag mcnson tégen. U kunt mij telefonisch of schriftelijk vertellen wie u graag in deze rubriek zou willen ^9 tegenkomen. Ik ben bereikbaar via 071 kkSHH - 12 22 44 op toestel 10. iloor Tim Pieten. In de loop der jaren zijn er al heel wat kwaliteiten aan de goede stad Leiden toegedicht en dat kwèm steeds in boekvorm tot uitdrukking. Zo kenden we onder meer „Leiden een lust", „Leiden een last", „Leiden, een stad in ondergang", „Leiden, een eeuwig feest". Daat kan nog best meer bij en dat is dan ook gebeurd. Er is in woord en beeld een nieuw licht geworpen op de Sleutelstad, in de vorm van deel drie van de Leidse Historische Reeks: „Leiden in gas licht een stad in veran dering 1800-1900". Het eerste exemplaar werd gistermiddag gepresenteerd in het Stedelijk museum De La kenhal bij de opening van een tentoonstelling die hetzelfde motto als die van het boek meekreeg. De expositie (tot 4 juni a.s. te bekiiken) geeft aan de hand van teksten, foto's en voorwerpen („materiële getui genissen een boeiend over zicht van een eeuw waarin het verkommerde Leiden weer mee ging tellen in de vaart der Nederlandse steden. Het was de eeuw van de bus kruitramp en de afbraak van stadsschoon waartoe de wal len en de poorten gerekend konden worden. Daarbij kwa men de industriële groei, de verbeterde sociale en gezond heidszorg en de aspecten van een hogeschool, de activitei ten van een militair garni zoen, de ontplooiing ook van het godsdienstig leven met een katholieke oprisping van drie godshuizen in Waterstaat tegelijk. Zowel boek als tentoonstelling is een co-produktie van La kenhal en Leids Gemeentear chief, onder redactie van In- grid W.L.Moerman en R.C.J.van Manen. Het is een hels karwei, zo niet vrijwel onmogelijk, in dit korte be stek de schat aan gegevens die in het boek aan de orde komt genoegzaam weer te geven. We zullen ons moeten beper ken tot enkele zaken. Zo is daar Leiden als garnizoens plaats. Al in de Franse tijd wemelde de stad van solda ten, die onder meer de kust in de gaten moesten houden om te voorkomen dat Engelse goederen zouden „aanspoe len". Dat wilde de keizer niet; hij had niet voor niets het Continentaal Stelsel (Europa afsluiten voor Britse invloe den) in het leven geroepen. Halverwege de 19e eeuw telde Leiden, op een bevolking van zo'n 40.000 zielen, ongeveer 1500 militairen. Dat wareq er maar een paar duizend min der dan het aantal studenten die de uitzonderlijkste bevol kingsgroep vormden. Het garnizoen Het moet wel schilderachtig zijn geweest met al die cavale risten, artilleristen en infante rie, met pluimen en sjako's. Er werd nogal eens van troe pen gewisseld en dat gaf veel vertier in de stad waarbij de kroegbazen wel voeren. Het garnizoen genoot aanzien; in Leiden, hoewel geen vesting stad, lagen meer militairen dan in menige vaderlandse vesting van naam. De „mu ziek" van het 4e regiment in fanterie was befaamd. De in valide ijzervreters hadden een eigen tehuis, maar er was ook een „correctionele gevange nis" voor militairen bij het Galgewater, en daar waren weer bewakingstroepen voor nodig. In elk geval werden soldaten en paarden in Lei den zowat op elkaar geperst, en nog wat wasvrouwen erbij ook. Dat was nog eens wat an ders dan in onze dagen, als we hooguit een keer in de zoveel maanden een militair zich schichtig en beschaamd over straat zien bewegen: kijk eens, daar loopt een militair! Nee, ruim een eeuw geleden trokken ze nog uit, manoeu vreerden met kanonnen in de duinen en het Raamland, on geveer waar nu het slachthuis is, werd als schietbaan ge bruikt. Kortom, Leiden was in die dagen van het gaslicht ondenkbaar zonder z'n mili tairen. Maar Leiden groeide ook uit tot een nieuwe nijverheids- stad, ja weer een textielstad, zolang het duurde, „want Til burg deed het beter". Econo mische ontwikkelingen deden zich voor, nadat de stad na 1815 het diepste dal was ge passeerd en er niet veel meer dan 28.000 mensen woonden. Er ontstonden fabrieksbuur- ten en de arbeidersbeweging kwam op gang. Leiden maak te zich ook sterk voor de tal loze wezen die hun eigen op vang kregen. Op de expositie wordt dan ook een „blok" ge toond, door weeskinderen voor straf aan het been gedra gen. Nog vandaag zegt de va der tegen zijn zoon in de pu berteit: jij bent een blok aan ons been! Maar tegenwoordig trekt „het blok" zich daar niets meer vanaan. Er zijn ook geen „echte" weeskinde ren meer. De bedeling kreeg een verfij ning in de sociale politiek, al had men nog steeds te kam pen met drankzucht, gebrek aan spaarzaamheid en voor zichtigheid bij huwelijken door mingegoeden. De ge zondheidszorg had het moei lijk in die eeuw van epide- Zijdgracht (tegenwoordig Korevaarstraat) met molen de Oranje boom. Rustieke plaat met winkels aan de Nieuwe Rijn. Smederij en winkel van Langezs ledikanten, kinderwagens en fie mieën waarmee Leiden werd opgezadeld. Cholera en tyfus, naast pokken en mazelen, wa ren de belangrijkste epidemi sche „killers". Het was een tijd van dysenterie, diarree, kolieken, malaria, tuberculose en bronchitis angina. En scheurbuik, als gevolg van vi taminegebrek. Als we, wegens plaatsgebrek, voorbijgaan aan het onderwijs ofschoon op dit gebied veel 'groots in Ldein werd verricht ko men we toch weer uit bij het verschil tussen „Rapenburg en Waardgracht". Hooglera ren aan de ene en wandluizen aan de andere kant. „Soms kwamen er wel studenten, die voor studiedoeleinden vijf centen voor zo'n beestje ga ven. Het aanbod was altijd groter dan de vraag!", aldus vertelt „Leiden in gaslicht" een stad in verandering". il aan de Hooigracht bij de Oude sen verkocht. Foto ca. 1900. Het blijft pikant te lezen (en op veilige afstand te zien op de expositie) hoe bedroevend het met de hygiëne was ge steld in die stad in verande ring. De koelkast was een on bekend begrip. Levensmidde len werden daarom in het „stilletje" bewaard. Gewoon dus in het vertrekje waar de plee stond. Men sliep in bed steden waarvan de deuren dicht werden gedaan en me nig huismoeder droogde zich zelf en derzelver kinderen af met de doek waarmee ook de vaat werden afgedroogd. Verveling Maar het kon ook echt gezel lig zijn in Leiden, op weg naar een nieuw tijdperk, hoe wel verveling hoogtij vierde. Meisjes en vrouwen verveel den zich thuis kapot en dood den de tijd met borduren, te kenen, piano spelen, naaien en brieven schrijven. En de vaderlandse „Dickens", Nico- laas Beets alias Hildebrand, laat ze leuke dingetjes zeggen: Roosje, reciteer d'reis een poosje". Maar in bad gingen ze nog niet, ofschoon de ba dinrichtingen hun schaduw vooruit wierpen. De kleding? Kostelijk, in het Victoriaans tijdperk. Steeds meer onder rokken, totdat een vracht ont stond die zo zwaar was dat er bijna niet meer mee te lopen viel. Als je een voetje zag, was dat onfatsoenlijk. „Onfatsoenlijk" is een woord dat uit de vorige eeuw moet stammen. Vooruitstrevende vrouwen die zich, geëmanci peerd avant la lettre, op twee- wielers waagden om enthou siast „rond te vliegen op het wiel" werden uitgekreten voor „onwelvoeglijk, onfat soenlijk, onzedelijk, ongezond en onvrouwelijk". Bijna slech te vrouwen. Trouwens, de Rijn. Hier werden brandkasten, FOTO'S: GEMEENTEARCHIEF. De familie De Haan: „Een echt Leids truttengezin", volgens mede-auteur Ingrid Moerman. veertigplussers van die „da gen in verandering" konden ook maar beter afzien van zo'n „heroSch kunstmiddel om de langzaam doovende le venskracht aan te wakkeren". De eerste autobezitter in Lei den was jhr.J.C.Schorer, met z'n Benz Comfortable. De Lei enaars vergaapten zich eraan. Maar in de stad verschenen al gauw bordjes met het op schrift: „Voertuigen met me chanische kracht stapvoets rijden!" Een nieuw tijdperk was aangebroken. „Leiden in gaslicht een stad in veran dering" is welhaast voor iede re oprechte Leidenaar een „must" om te zien en te lezen. De „fabrikanten" van de La kenhal en het archief hadden gelijk met hun geslaagde po ging, aan een golf van nostal gie en getuigenissen van een voorvaderlijke en -moederlij ke levenhouding gestalte te geven.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1989 | | pagina 10