„RAIN MAN"
Rol van
Dustin
Hoffman
niet meer
van
netvlies
te krijgen
CcidócGouoatit'
BERLIJN - Gaat Dustin Hoffman
een tweede Oscar in de wacht sle
pen met zijn rol als de autistische
Raymond Babbitt „Rain Man"?
Tekenen wijzen in die richting.
Hoffman kreeg in Amerika al de
Golden Globe voor zijn rol (regis
seur Barry Levinson kreeg die prijs
in de categorie „drama"), hij kreeg
er deze week een speciale prijs van
de jury voor op het filmfestival van
Berlijn, waar de film zelf de grote
prijs (Zilveren Beer) kreeg toegewe
zen. „Rain Man" lijkt gemaakt om
in de prijzen te vallen.
Hoffman zelf in Berlijn: „Natuurlijk ben
ik gevleid. Maar zulke prijzen betekenen
hoofdzakelijk reclame voor een film. De
dag nadat „Rain Man" een Golden Glo
be kreeg zat er in Amerika twintig pro
cent meer publiek in de zalen. Hoe meer
prijzen des te meer mensen de film gaan
zien". Dat betekent dat „Rain Man" er
gens hoog op de lijst van best bezochte
films aller tijden zou kunnen gaan eindi
gen. In Amerika bracht de film inmid
dels meer dan honderd miljoen dollar
binnen. En Dustin Hoffman had er al
een vermoeden van toen hij - al weer
enkele jaren geleden - zijn tanden zette
in het project. „Wanneer het publiek te
rugkijkt op m'n carrière zal het zich twee
rollen herinneren", voorspelde Hoffman
toen, „Ratso Rizzo in „Midnight Cow
boy" en Raymond Babbit in „Rain
Man".
Mozaïek
Leg de rollen die Dustin Hoffman (51)
op film gespeeld heeft naast elkaar en je
krijgt een merkwaardig mozaiek van bi
zarre, interessante, gekke en ontroerende
figuren. Mensea die stuk voor stuk an
ders zijn. Er vaak „anders" uitzien, een
streepje voor hebben op het netvlies. De
oude, gerimpelde man die terugkijkt op
zijn verleden tussen blanken en India
nen in „Little Big Man", én het jonge
knaapje in dezelfde film. De reporter
van de Washington Post in „AU the pre
sident's men". De nervéuze, verslaafde,
anti-establishment-cabaretier Lenny
Bruce („Lenny"). De mislukte handels
reiziger Willy Loman in „Death of a sa
lesman". De hartverscheurende vader
die zijn zoontje alleen opvoedt in „Kra
mer versus Kramer". En natuurlijk Rat
so Rizzo in „Midnight Cowboy". Onver
getelijk moment in die film: hoe Jon
Voight ergens in een Newyorks afbraak
pand die schichtige, manke rat ontdekt
die zijn brood in de goot van de samen
leving vindt. En dat slotbeeld: Ratso
Rizzo zittend in de bus op weg naar Ca-
lifornié, naar een zon die toch niet voor
hem zal schijnen. En nu dan weer zo'n
rol waarbij mimiek, motoriek en alles
wat des acteurs is meespeelt. Raymond
(verbasterd tot „Rain Man") Babbitt,
autist en „autist savant". Wie „Rain
Man" gezien heeft komt niet meer los
van het beeld dat Dustin Hoffman er
creëert: de gestoorde bewegingen, het
dribbelloopje met de korte passen, de
ogen die niemand aankijken, die elke
draaiende beweging elders volgen, het
herhalen van zinsneden en dat vaste
stopwoordje „definitely".
Perfectionist
Het zijn uiterlijke kanten van een rol.
Natuurlijk. Maar Hoffman bestudeert ze
tot in de perfectie om tot het innerlijk
van de door hem gespeelde figuren te ra
ken. „The Method" is die stijl van spe
len uitentreuren genoemd, de school van
NA JURYPRIJS BERLIJN
EEN OSCAR?
Raymond weet aan de black-jacktafel
precies welke kaarten er in het spel zijn,
welke zijn gevallen en welke er gaan val
len. De gewonnen fiches stapelen zich
torenhoog op voor de neus van beide
broers.
Dochtertje
Wel éven iets anders dan het oorspron
kelijke verhaal en - pas op - géén uit
gesproken „happy end". Tom Cruise
speelt broer Charlie Babbitt en Hoffman
(vader van vier kinderen) is ontzettend
blij met zijn jonge tegenspeler: „Mijn
dochtertje was helemaal gek toen ze
hoorde dat Tom Cruise 't zou worden.
Nu wordt „Rain Man" tenminste gezien
door een jong publiek, want dat weet
niet eens meer wie ik ben". Over hun sa-
.menspel: „Tom heeft net zo'n moeilijke
rol als ik. Hij moet een hele.film samen
spelen met iemand met wie hij geen echt
contact heeft. Ga daar maar eens aan
staan. Die Charlie die hij speelt is in fei
te emotioneel autistisch en hij' kan gene
zen worden". Wat de herkenbaarheid
van zijn eigen rol betreft: „Iedereen
heeft wel een stukje van dat autisme in
zich. Hoe vaak zeg je niet tegen iemand
die je lief is. dat je er geen trek in hebt
aangeraakt te worden, dat je niet wil ho
ren wat ze zegt". Hoffmans rol zelf zet
zich op je netvlies en komt er niet meer
af. Zelfs al is „Rain Man" geen weten
schappelijk werkstuk, geen documentai
re en zit er uiteraard een stuk Holly
wood-sentiment in (overigens tactvol
door regisseur Levinson behandeld) je
krijgt een ongelooflijk goed beeld van
hoe een autist functioneert. Je krijgt zó'n
binding met dat karakter van Raymond
dat je je ogen niet meer van hem afkunt
houden. Je accepteert hem als volwaar
dig, zij het ander mens en hij krijgt zijn
compleet eigen waardigheid. Een kei van
een prestatie van Hoffman. Ouders van
autistische kinderen (in Nederland zes
duizend) hoeven van de film niets te
vrezen. Die bevordert eerder begrip dan
iets anders. Ook al gaat het hier om een
uitzonderlijk geval. (Elke autist is an
ders, zeggen de geleerden trouwens, drie
kwart heeft een IQ van onder de 70, een
kleine minderheid heeft een normale in
telligentie. en een enkeling heeft die bi
zarre, vaak zeer eng afgegrensde begaafd
heden die Hoffman als Raymond Bab
bitt ten toon spreidt). Wanneer je in de
film geen droge ogen houdt, is dat niet
zozeer om scènes waarin sentiment op
gelegd pandoer is, maar om tussentonen,
kleine opmerkingen en reacties en om
die tragische onmogelijkheid tot contact
(een moeder ergens ïn'een tijdschrift
over haar autistische zoon: „Je denkt en
je weet dat je als moeder verschrikkelijk
belangrijk voor hem bent. Maar je weet
ook dat hij je als je er niet meer zou
zijn, niet zal missen").
Dustin Hoffman is een uiterst ambitieus
acteur. Hij moet en zal alles spelen. „Ik
ben nu vijftig geweest en ik heb een di
lemma dat nieuw is voor me. Moms
Mabley. een zwarte comédienne, heeft
gezegd: „Op een ochtend sta je op. er
groeit een centimeters lange witte haar
uit je oor en je weet dat het zover is". Ik
ben wakker geworden met zo'n haar uit
m'n oor en opeens was het van: ik wil
niet doodgaan en dan in de acteurshe-
mel of acteurshei terechtkomen waar een
soort Mel Brooks op me staat te wachten
met de tekst: „Jij een ster? En je hebt
niet eens Shakespeare gespeeld, terwijl je
er de kans voor had!". Dustin Hoffmans
volgende theaterrol is dan ook Shylock
in Shakespeare's „Koopman van Vene
tië". Want, zegt Hoffman: „Ik ben niet
bang om te falen. Nooit geweest. Ik ben
alleen bang ooit iets slechts af te leveren
terwijl ik dat wéét".
BERT JANSMA
Raymond Babbitt (Dustin
Hoffman) en zijn broer
Charlie (Tom Cruise); twee
onwaarschijnlijk moeilijke
rollen.
theatergoeroe Lee Strasberg. Hoffman
lacht: „Ik heb les gehad van Strasberg,
maar als je elk van m'n medeleerlingen
van toen vraagt wat acteren is, dan krijg
je elke keer toch een ander antwoord".
Geen „Method" dus. Maar wel een per
fectionistische toewijding. Die Hoffman
vaak het etiket „moeilijk" opleverde.
„Iedereen roept altijd maar dat ik per
fectionist ben", vindt Hoffman. „Waar
om doe je niet wat je gezegd wordt, zeg
gen ze dan. Maar het kan niet anders,
het hoort erbij. Stel dat je een operatie
moet ondergaan en ze zeggen tegen je:
„Hé, deze chirurg is ontzettend aardig
en hij is géén perfectionist". Nou, dan
zou ik toch verdomde graag geholpen
worden door die perfectionist". Er doen
allerlei verhalen over Hoffmans manier
van acteren de ronde. Zo zou Laurence
Olivier zich tijdens de opnames voor
„Marathon Man" blauw geërgerd heb
ben aan een Hoffman die almaar naar
de motivatie voor een scène zocht. „Ge
woon je tekst zeggen en zorgen dat je het
meubilair niet omver loopt", moet een
nuchtere Olivier geroepen hebben. Of
woorden van gelijke strekking. Hoffman
daarentegen weet zelf van alle acteurs
saillante details over de manier waarop
zij een rol „aanvallen". En strooit ze als
anekdotes door zijn verhaal. Van Olivier
weet hij dat die zich rubber lippen aan
mat om .Othello" op film te spelen.
Van Charlton Heston vertelt hij: „Die
draagt een haarstukje. In „Man for all
seasons" moest hij iemand spelen die
kaal was. Hij zette zijn pruikje niet af.
Nee, hij liet daarover heen een kaal
hoofd grimeren".
IJswater
Voor zijn rol in „Rain Man" trok Hoff
man, samen met tegenspeler Tom Crui
se, lang op met een „autist savant" in
Amerika. Toen hij een gesprek over de
film-in-produktie had met een studio
hoofd van United Artist werd die hele
maal gek van Hoffman, omdat hij hem
(tijdens de lunchafspraak) geen enkel
ogenblik recht aankeek. Pas later besefte
de man dat Hoffman al aan het oefenen
was voor zijn rol. Voor „Tootsie" ging
Hoffman in vrouwenkleren in New
York de straat op om de reacties van het
publiek op hem te bestuderen. Dustin
Hoffman: „Op het toneel speel je je rol
van het begin tot het eind van de avond.
Niemand heeft me ooit gevraagd wat ik
achter het toneel doe als ik even niet op
ben. Bij film is dat blijkbaar anders.
Marlon Brando moest voor „Mutiny on
the Bounty" verbrand worden. Hij had
ergens gelezen dat iemand die verbrandt
sterft aan een shock. Een ervaring die ge
lijk moest zijn aan in ijskoud water ge
worpen te worden. Voor die scène is hij
in een ton met ijswater gaan zitten en hij
kwam met bibberend gezicht in beeld. Is
dat acteren? Ja. We bouwen met z'n al
len aan een illusie en hoe je die bouwt is
niet belangrijk. Alleen die close-up van
Brando in beeld telt".
Maffia
„Rain Man" werd weliswaar gemaakt
door regisseur Barry Levinson, (met
„The Natural", „Tin Men" en „Good-
morning Vietnam" een van Amerika's
subtielste filmmakers), het is in meer
dan één opzicht Hoffmans film. Die
dank zij hem na een aantal jaren voor
bereidingen gemaakt werd. En die dank
zij hem ook bijna niet gemaakt werd.
Dat verdient uitleg. Eerst was er een sce
nario van schrijver Barry Morrow, geba
seerd op diens vriendschap met een ou
dere, geestelijk gestoorde man die op
sommige gebieden uitzonderlijk begaafd
was. Eerder had Morrow zo'n figuur de
hoofdrol gemaakt van een tv-film (ge
speeld door Mickey Rooney). De man
erft een fortuin, hij heeft een middelbare
broer, een mislukte handelsreiziger die
hem van z'n centen af wil helpen omdat
hij vanwege zijn schulden achtervolgd
wordt door de maffia. De broers groeien
gedurende de vlucht voor „de Mob"
naar elkaar toe en aan het slot in een be
legerde boerderij-in-vlammen zet de ge
stoorde broer vanuit een bouwplan een
eigen motor in elkaar en de broers
vluchten daarmee de vrijheid tegemoet.
Happy end. Morrows naam staat nog
steeds op de „credits" van „Rain Man",
maar het verhaal ziet er behoorlijk an
ders uit. Hoffman, eerst gevraagd voor
de handelsreiziger-broer, zag wel iets in
het script. Maar hij wilde dan die andere
rol spelen: de debiele broer met z'n bij
zondere begaafdheid. Daarna zijn er zes
schrijvers aan het script gaan sleute
len en werd met diverse regisseurs on
derhandeld, onder wie Sidney Pollack,
die Hoffman in „Tootsie" had geregis
seerd. Hoffman zelf was dan weer wel,
dan weer niet beschikbaar. Twijfelde,
liep weg van afspraken.
Flop
Hoffman had met „Ishtar" net een flop
gemaakt, had zes jaar geen grote film
meer gedaan - als je de tv-verfilming
(hier in de bioscoop gebracht) die Volker
Schlöndorff van Hoffmans theatersucces
„De dood van een handelsreiziger" even
niet meerekent. Hoffmans laatste succes
was in feite „Tootsie". En Hoffman had
in het verleden al gemerkt dat hij niet al
te zeer op anderen moest afgaan: „Toen
ik Ratso Rizzo speelde, nep m'n agent:
„Zorg in 's hemelsnaam dat je volgende
rol die van een normaal mens is, anders
kun je je filmcarrière wel vergeten". Al
leen daarom speelde i-k die gewone „love
story" met Mia Farrow, „John and
Mary". Die film werd een flop en voor
Ratso Rizzo kreeg ik een Oscar-nomina
tie". De laatste jaren verscheen Hoffman
in de pers voor steeds nieuwe rollen. Hij
zou onder Michael Cimino spelen in een
Tour-de-Francefilm „The yellow jersey".
Hij kwam er zelfs voor naar het wieler
spektakel kijken. De film ging niet door.
Hij werd genoemd voor de Elmore-Leo-
nardverfilming „La Brava", regisseur
Martin Scorsese. Ging niet door. Reden
hier volgens het geruchtencircuit: produ
cent Cannon adverteerde luidkeels met
de kop: „Dustin Hoffman, welkom bij
de Cannon-familie". En dat vond Hoff
man niet erg fijntjes. Hoffman in Ber
lijn: „Al sta je op een zeker nkveau als
acteur, dat betekent helemaal niét dat je
ook maar meteen allemaal bruikbare
scripts krijgt. Je krijgt er alleen méér.
Jouw niveau als acteur wil ook niets zeg
gen over de kwaliteit van de films die je
maakt. Want je werkt met een regisseur
en andere topmensen die ook hun eigen
'niveau hebben. En die moeten eerst alle
maal hetzelfde willen".
Autisme
Dat kwam er wat „Rain Man" betreft
pas van nadat Spielberg vruchteloos met
de film bezig was geweest en een be
vriende schrijver Hoffman adviseerde
regisseur Barry Levinson te bellen. Hoff
man legde hem zijn problemen voor en
Levinson antwoordde: „Ik zie geen pro
blemen". Samen kwamen ze terug bij
schrijver Ronald Bass die het meeste
aan Morrows oorspronkelijke script had
gesleuteld. En volgens Bass was het Dus-
De begaafde
zijn krabbels:
man in de
Man".
autist maakt
Dustin Hoff-
film „Rain
FOTO'S: PR
tin Hoffman zélf die met het idee kwam
van een van die broers een autist te ma
ken: „In het oude script was Raymond
Babbitt een lieve, aardige, schat van een
man. Iemand die zelfs de grootste
schurk zou moeten vertederen. Dus die
broer op zoek naar geld moest een zacht
eitje voor hem zijn. Hoffman wilde dat
niet. Hij had contact gehad met iemand
die autistisch was en kwam met het idee
van Raymond een autist te maken. Ie
mand die compleet in zichzelf terugge
trokken is, geen contact kan maken. Zo
dat je het gevoel hebt dat die twee broers
nooit tot elkaar kunnen komen. Waar
door het spannender, dramatischer
wordt".
Willy wortel
„Rain man" is nu het verhaal van een
jongere broer (een scharrelaar in auto's
uit het grijze circuit) die vervreemd is
van zijn familie, wiens vader overlijdt
en die dan merkt dat hij geen cent van
de erfenis krijgt. Wie dan wel, vraagt hij
zich af. En hij vindt in een psychiatri
sche inrichting een hem onbekende, ou
dere broer, die daar zijn leven lang heeft
doorgebracht, Raymond. Die Raymond
heeft de erfenis. Al zal hij er niets mee
kunnen doen, het stelt zijn bestaan
- dat om voortdurende verzorging en
begeleiding vraagt - zeker. De jongere
broer „kidnapt" Raymond om wat hij
zijn rechtmatige deel van de erfenis
vindt van hem los te krijgen. Hij ont
dekt wat autisme is, en ontdekt nog
meer: Raymond is niet alleen een ge
stoorde man die geen contact kan leg
gen, in een onbereikbare andere wereld
lijkt te leven, met rituelen, vaste patro
nen die absoluut niet mogen worden
doorbroken, hij is tevens een „autist sa
vant", dat wil zeggen, een begaafde au
tist, op bepaalde gebieden zelfs uitzon
derlijk begaafd: hij kan hoofdrekenen als
een Willy Wortel; er valt een doos tan-
destokers op de grond en Raymond zegt
in een mum van tijd hoeveel stokjes er
op de hoop liggen; in een motel leest
Raymond even tot en met de G in het
telefoonboek en wanneer hij de achter
naam van de serveerster van het ontbijt
op haar naamspeldje leest, spuit hij on
middellijk haar telefoonnummer. Getal
len en reeksen zijn het terrein van zijn
begaafdheid. Wanneer het tweetal in Las
Vegas komt ligt daar de kans op geld:
