Joodse kolonisten nemen
het recht in eigen hand
Ezelwagens en het geduld van de ontwikkelingshulp
Na de koffie is het nu tijd voor „zuiveretextiel
DISCUSSIE OVER KWALITEIT OOK IN DERDE WERELD
„ALS JE MOET SCHIETEN, SCHIET DAN GERICHT"
BINNENLAND/BUITENLAND Said^Qowuvnt VRIJDAG 17 FEBRUARI 19S9 PAGINA iEC
LONDEN Jeroen Krabb,
is weer te zien in een Brits
film. Dat lukt hem telkens
als ze hier een acteur nodig
hebben die goed een
Russische gluiperd kan
spelen. In een dergelijk gev,
doen ze steevast een beroep
op Jeroen. Krabbé is daar
immers geknipt voor.
Hij kan Engels praten met
een accent dat de Britten
„echt Russisch" vinden. Zij
bewonderen hem en denkt
dat het zijn enige spécialité
is. Maar die eerbied brengt
hem toch werk op. Zeg
Jeroen Krabbé en Britse
„casting-directors" (de
mannetjes die acteurs en
actrices selecterendenken
gelijk aan onze landgenoot.
Krabbé dankt zijn faam aai
zijn vertolking van de
schurkachtige spion uit
Moskou in de James Bond
film „The Living Daylights
die dateert uit 1986. Maar
Hollands glorie zal
binnenkort een triomf
vieren. In de nieuwe Britse
film „Scandal", gewijd aan
het Profumo-schandaal van
weleer, vertolkt hij nieman
minder dan Sovjet-spion
Eugène Ivanov, de diplomas
die 25 jaar geleden in
Londen samen met ministei
van oorlog John Profumo
een vaste klant was van ca
girl Christine Keeler.
Jeroen speelt zijn nieuwe
Russische rol weer zeer
verzorgd. Playboy Ivanov
was voor alles een
slaapkamerspion. In de fik
wordt hij door de Londenst
orthopedist Stephen Ward
(gespeeld door John Hurt) o;
Cli venden, het landgoed va
lord Astor, geïntroduceerd
aan de jonge „mannequin"
Christine Keeler, die daar
speels geniet van het
zwembad. In latere
bedscènes demonstreert <wm|"
film-Ivanov met de nodige
verve dat Nederlandse pas
niet niks is.
Wat zich tussen Jeroen
Krabbé en zijn Engelse
filmpartner Joanne Wh alle]
(de vertolkster van Christin
Keeler) afspeelt in de
zorgvuldig nagebootste
slaapkamer van Wards
apartement nabij Londèns
Wimpole Street, zal de echt)
Eugene Ivanov, als deze de
prent ooit te zien krijgt,
allicht doen dagdromen van
zijn goede, oude tijd in de
Britse hoofdstad.
De vraag is alleen of de
echte Ivanov nog leeft. In
Londen, waar „Scandal"
volgende maand uitkomt en
de vriendenkring van John
Profumo (nu 74) verkondigt
dat geen oude koeien uit de
sloot zouden mogen worden
gehaald, weet niemand
precies wat er gebeurd i
deze Sovjet-diplomaat.
Hij kwam naar Engeland al
luchtvaartattaché, maar
niemand twijfelde er aai
hij tegelijk spioneerde. Zijn
liaison met Christine KeeM
die ook het vaste
vriendinnetje was van
niemand minder dan de
Britse minister van oorlog,,
vormde een bedreiging vqoi
de veiligheid van de Britse
staat.
Moskou riep „mooie Eugene
veiligheidshalve terug nadat
John Profumo in juni 1963
s afgetreden en de
kranten van Londen het
hele schandaal aan de grote
klok hadden gehangen.
Later deed het gerucht de
ronde dat Ivanov niet langei
tot de levenden behoorde,
maar volgens de Britse
contraspionage werd hij in
1965 verschillende keren
opgemerkt in de Egyptische
hoofdstad Cairo.
Op het einde van de jaren
zestig en het begin van de
jaren zeventig verbleef hij
Japan. Waarschijnlijk zit hij
tegenwoordig in Moskou
achter een fraai bureau. De
Britten speculeren er driftig
over of hij het aan zou
durven Christine Keeler ee
brief te schrijven met het
vriendelijke verzoek hem
een videocopie van de film ti
sturen? Of misschien komt
hij zelf naar Londen voor de
première van „Scandal"! Mel
die glasnost van
tegenwoordig is alles
mogelijk. Maar John
Profumo, de man wiens
ondergang hij
bewerkstelligde, zou dat
bepaald niet leuk vinden.
UTRECHT Nu in veel keuken
kastjes de Max Havelaar koffie een
vaste plaats heeft, is het tijd om de
theedoeken en de tafelkleden te
.zuiveren". De Wereldwinkels zijn
al volop bezig aan de voorbereidin
gen voor de textielcampagne die dit
najaar van start gaat.
Voorlopig blijft de campagne be
perkt tot keukentextiel uit de Derde
Wereld, zoals theedoeken, handdoe
ken en tafelkleden. „Volgend jaar
willen we ook met kleding begin
nen", aldus Luuk Zonneveld van de
Stichting SOS Wereldhandel. „Aan
Max Havelaar hebben we weinig
werk meer, dat loopt goed. We heb
ben nu onze handen vrij om aan an
dere produkten te gaan werken".
Doel van de textielcampagne is een
eind te maken aan de uitbuiting van
de „kleine ondernemers" in de Der
de Wereld door de grote westerse
bedrijven die de winst in eigen zak
steken. De winst op de door SOS
geïmporteerde textiel daarentegen
komt ten goede aan de „kleine on
dernemers" zelf.
Vertrouwen
Zonneveld heeft er alle vertrouwen
in dat de textielcampagne net zo'n
succes wordt als de actie voor de
Max Havelaar koffie. Na het succes
van deze „zuivere" koffie is er een
onbegrensd vertrouwen in dit soort
consumentenacties, zo bleek op de
studiedag „kritisch consumeren" die
de stichting Honger Hoeft Niet mor
gen in Utrecht organiseert. Grote
held van de dag was Max Havelaar
die het marktaandeel van zuivere
koffie heeft opgeschroefd van 0,2
naar ruim twee procent.
De Max Havelaar actie en de cam
pagne tegen tropisch hardhout blij
ven gewoon doorgaan, benadrukte
Hans Beerends, voorzitter van Hon
ger Hoeft Niet. Volgens hem is het
doel nog lang niet bereikt. „Veel
mensen staan open voor acties voor
bijvoorbeeld fosfaatvrije wasmidde
len en schone auto's. Maar de over
heid doet nog weinig. Zelfs niet bij
milieuzaken die toch een vorm van
eigenbelang zijn. Minister Nijpels
voert nog altijd een eenzame strijd
tegen zijn collega van Economische
Zaken. Het milieu mag geen geld
kosten. Laat staan dat de overheid
bereid is geld uit te trekken voor de
problemen in de Derde Wereld", al
dus Beerends.
Rita Rahman van de protestantse
ontwikkelingsorganisatie Stichting
ICCO liet meer positieve geluiden
horen. Zij werkt aan een rijstproject
voor kleine boeren in Suriname.
Doel daarvan is de tussenhandel uit
te schakelen zodat de rijst recht
streeks naar de consument komt.
Momenteel ligt het project stil om
dat de Surinaamse overheid geen
grond wil leveren.
Groenten
Met groenten heeft ICCO inmiddels
al drie jaar ervaring. Wekelijks ex
porteren kleine Surinaamse boeren
met behulp van ICCO vier ton
groenten rechtstreeks naar de mi
granten in Nederland. „Het gaat er
niet om nieuwe produkten te intro
duceren, maar we moeten het be
staande handelssysteem verande
ren", meent Rita Rahman. Zij ziet
ook wel wat in projecten voor bij
voorbeeld cacao, thee, noten en ge
droogde vruchten.
Of het rijstproject net zo'n succes zal
worden als de zuivere koffie betwij
felt zij. „Het mooie bij de koffie is
dat verschillende landen eraan
meedoen. Bij het rijstproject is nog
maar één land betrokken, maar dat
kunnen er best meer worden. Het is
in elk geval een kleine stap in de
goede richting".
JEANNETTE v. LEEUWEN
(Van onze speciale
verslaggeefster
Joos Persoon)
OUAGADOUGOU De
discussie die momenteel
in Nederland gaande is
over de kwaliteit van de
Nederlandse ontwikke
lingshulp sijpelt ook door
naar wat in vaktaal „het
veld" heet. Daarmee wor
den1 de mensen van over
heidsdiensten en particu
liere organisaties bedoeld,
die in landen in de Derde
Wereld hun best doen om
iets van de grond te krij
gen.
Wat heeft het uiteindelijk alle
maal voor zin en hebben ont
wikkelingswerkers uit de rijke
westerse wereld niet een te
grote invloed op de keuze van
de projecten, zijn enige vragen
die keer op keer naar boven
komen. Het was met name dr.
Ferdinand van Dam, die tij
dens het aanvaarden van de
Cleveringastoel in Leiden stel
de dat hulp in de vorm van
projecten uit de tijd is. De in
vloed van^bntelbare donorlan
den en -organisaties zou veel
te groot zijn.
Pratend met SNV-ers, Neder
landse ontwikkelingswerkers
in dienst van de Organisatie
voor Ontwikkeling en Bewust
wording (voorheen: Stichting
Nederlandse Vrijwilligers)
blijkt soms ook onder hen de
twijfel aan het zelfvertrouwen
te knagen. „Alleen al in West-
Afrika zijn honderden buiten
landse organisaties in de weer.
Vaak weten ze van elkaar niet
waar ze mee bezig zijn. De
ontwikkelingswerkers keren
na drie, vier jaar huiswaarts,
om hun opvolgers weer op
nieuw het wiel te laten uitvin
den. Zijn wij eigenlijk geen
duur visitekaartje van het rij
ke Westen, dat door haar
overproduktie niet anders dan
onderontwikkeling veroor
zaakt? Anderzijds, met hulp
moeten we iets goed kunnen
maken, toch?", verzucht een
SNV'er in Burkina Fasso.
En zo zijn talrijke harde wer
kers van even zoveel organisa
ties druk doende putten te
slaan, wegen aan te leggen, bo
men te planten, ziekenhuizen
in te richten, jam te conserver
en en boter te maken. Bij het
zien van al die nijverheid ko
men echter al snel vragen
naar boven. Een waterpomp
voor een dorpje van driehon
derd inwoners, nou èn. Twin
tig hectaren eucalyptus in de
woestijn, so what. Een dijkje
hier een dammetje daar; zijn
het geen druppels op gloeiende
platen, is het gerommel in de
marge?
Anders gezegd: hebben projec
ten zin wanneer de macro-eco
nomische (scheids)lijnen in de
wereld al getrokken zijn.
Wanneer de sterkste handels-
landen de prijzen bepalen,
multinationals speculeren met
grondstoffen en de minder
fortuinlijken niet serieus mo
gen deelnemen aan het spel
van vraag- en aanbod.
De boodschap van de eerder
genoemde hoogleraar Van
Dam komt er dan ook vrij ver
taald op neer: zonder wijzigin
gen in de macro-economische
verhoudingen wordt het nooit
wat met die landen, die wij tên
onrechte onder de noemer
„Derde Wereld" op één hoop
schuiven.
Ezelwagens
Duizenden kilometers van
Leiden verwijderd trapt Chris
van Vugt stevig op de remmen
en houdt de auto stil in de
schaduw van een paar gras
groene mangobomen. Hij
zwaait naar jongetjes die een
kleine ezelwagen mennen. De
grijze trekdieren reageren al
lang niet meer op het stevig
petsen op hun schrale billen
en sjokken onverstoorbaar
traag voorbij. Het ene wagen
tje is zwaar beladen met hout;
het andere met emmers water;
de derde met plantenafval.
„Wat prachtig, wat een mooi
voorbeeld, ik had het niet be
ter kunnen esceneren", zegt de
sektorspecialist van de Neder
landse ambassade in Burkina
Faso.
„Twintig jaar geleden hebben
wij een werkplaatsje opgezet
om die ezel wagentjes te lassen.
De karretjes worden gebruikt
om van alles en nog wat te
vervoeren en je begrijpt, trans
port is van cruciaal belang
voor elke economie, hoe klein
schalig dan ook". Vervolgens,
zuchtend over het onbegrip
van Van Dam: „Hoe leg je nu
uit hoe waardevol deze wagen
tjes zijn in deze streek; daar
kun je geen cijfer voor geven.
Ik kan ook niet beoordelen
hoeveel Nederlands geld het
waard was de werkplaats op te
zetten. Maar ik kan wel zien
dat de komst van dit trans
portmiddel mensen weer in
actie heeft gebracht. Mensen
kunnen werken en nieuwe
ideeën uitvoeren. Langzaam
verandert iets in de streek; er
ontwikkelt zich iets. Dank zij
een project".
Veel tijd
Van Vugt is zijn hele leven al
een soort all-rounder in West-
Afrika. In tientallen jaren
heeft hij in tal van streken en
landen een grote „verzelfstan
diging" waargenomen, een
langzaam proces dat via sa
menwerking met het Westen
nog verder kan worden gesti
muleerd. „Het behoeft geen
betoog dat er iets moet veran
deren in de huidige verdeling
van de wereldeconomie. Maar
die wijzigingen zullen niet snel
genoeg ten goede komen aan
de armen". En het zijn juist de
allerarmsten, die moeilijkte
benaderen groep werklozen in
de steden, de vrouwen, de ge
handicapten, de boeren op het
platteland, die volgens het Ne
derlands regeringsbeleid prio
riteit verdienen.
Van Vugt, zich niet storend
aan conventies van ambassa
depersoneel, het overhemd
over de broek, geen stropdas,
doet nog een poging „theoreti
ci" meer gevoel voor de prak
tijk bij te brengen.
„Ontwikkelingssamenwerking
is niet het verkopen van kaas
en koekjes. Daarom ben ik er
ook op tegen projecten uit te
besteden aan het bedrijfsleven;
daar kijkt men naar de statis
tieken, niet naar ménsen. Bij
een organisatie als bijvoor
beeld de SNV proef ik daaren
tegen wel die sfeer van
esprit, hoe heet dat ook al
weer in het Nederlands?"
„Ontwikkelingssamenwerking
is iets subjectiefs, misschien
iets emotioneels. Daarvan kun
je niet zeggen: dit project is
goed, dit krijgt een 10 en dat
project is helemaal fout, dat
krijgt een 5 min. Zo schijnt
overigens de werkplaats voor
die ezelkarretjes als mislukt te
zijn bestempeld. Maar ik zie
toch zelf dat die karretjes niet
meer zijn weg te denken. Maar
het kost allemaal tijd. Heel
veel tijd en geduld. Wie dat
niet heeft, zal zich inderdaad
afvragen wat het waard is om
miljoenen guldens te'steken in
putjes en pompen. De waar
heid zal zoals zo vaak het ge
val is, wel ergens in het mid
den liggen; zonder veranderin
gen in de macro-economie
geen gerechtigheid, zonder
firojecthulp geen mede-mense-
ijkneid".
duidelijker aftekenend apart
veiligheidssysteem van de ko
lonisten, naast het Israëlische
bezettingsleger. De kolonisten
beschikken over een eigen
hoofdkwartier, dat informatie
vergaart en instructies doet
uitgaan via een elektronisch
communicatie-systeem. Com
mandanten-kolonistenleiders
hebben hun mensen ingedeeld
in compagnieën, die van tijd
tot tijd goed voorbereide en
gewapende overvallen plegen
op Palestijnse dorpen en
vluchtelingenkampen.
Kookpunt
Enkele dagen geleden schre
ven twee Israëlische parle
mentsleden een brief aan de
procureur-generaal Yosef Ha-
rish, waarin zij ernstig waar
schuwen tegen het bestaan
van een „kolonisten-militie"
in bezet gebied, die zou kun
nen leiden tot het uitbreken
van een ware burgeroorlog
tussen joden en Palestijnen.
„De joodse militie moet on
middellijk ontmanteld wor
den", eisen Jossi Saried en
Dedi Zucker, beide vertegen
woordigers van de Burger
rechtenpartij.
Het zelfstandige gewapende
optreden van de joodse kolo
nisten is al lange tijd niet al
leen een nachtmerrie voor de
Palestijnen, maar ook een
bron van grote zorg voor het
Israëlische leger. De generaals
vrezen dat wanneer de Intifa
da, de Palestijnse opstand, aan
houdt, de kolonisten massaal
gaan optreden tegen de Pale
stijnse bevolking.
Vooral nu PLO-leider Yassir
Arafat in een interview kort
geleden heeft gewaarschuwd
dat de dag nadert waarop ook
de Palestijnen wapens zullen
gaan gebruiken, stijgt-de span
ning in bezet gebied tussen jo
den en Palestijnen tot het
kookpunt.
Doelwit
De ongeveer 70.000 joodse ko
lonisten die zich tot het uitbre
ken van de Intifada onder be
scherming van het Israëlische
leger betrekkelijk veilig voel
den, ondergaan nu dagelijks
het gevaar van het Intifada-
geweld. Hun auto's zijn niet al
leen het doelwit van stenen en
brandbommen, maar ook van
op de weg uitgegooide olie en
spijkers.
Volgens de Israëlische leger-
woord voerder raakten sinds
het begin van de Intifada bijna
500 Israeli's op de Westelijke
Jordaanoever en in de Gaza-
strook gewond en werden er
acht gedood. De laatste was
Albert Jerassi, een 38-jarige
vader van drie kinderen, die
levend in zijn auto verbrandde
vlakbij zijn nederzetting Alfei
(Vaa onze correspondente
Willy Werkman)
TEL AVIV Wat moetje
doen als je in een van de
joodse nederzettingen op
de bezette Westelijke Jor
daanoever woont, en je
wilt bijvoorbeeld vrien
den bezoeken in een an
dere nederzetting? In de
laatste uitgave van het
blad Nekouda, een tijd
schrift dat speciaal wordt
samengesteld voor de
joodse kolonisten in bezet
gebied-, staat een lange
lijst van voorzorgsmaatre
gelen. Enkele voorbeel
den:
- Installeer een brandblusser
in je auto en neem een eerste-
hulpdoos mee.
- Houd de ramen dicht voor
het geval er een brandbom
naar je wordt gegooid.
- Draag een revolver met een
extra magazijn bij je of leg een
geladen, schietklaar Uzi-ge
weer op de zitting naast je.
- Als je moet schieten, schiet
dan gericht. Schiet niet in de
lucht.
De aanwijzingen vormen een
onderdeel van een zich steeds
Een van de adviezen voor joodse kolonisten; een geladen, schietklaar Uzi naast je in de auto.
FOTO: AP
gezien hoe hij door gewapende
burgers werd meegenomen.
In de buurt van Bethelehem
vielen kolonisten enkele da
gen geleden het dorpje Beit
Tamar aan. Volgens Pale
stijnse bronnen schoten ze op
huizen èn raakten ze slaags
met dorpelingen. In de Israëli
sche pers worden dit soort in
cidenten niet of nauwelijks ge
meld. De Israëlische leger-
woordvoerder zegt bij navraag
meestal „de zaak te zullen on
derzoeken".
Bij een groot aantal „straf-,
wraak- of afschrikacties" val
len er onder de Palestijnen
slachtoffers. In het Oostjeruza-
lemse ziekenhuis Mokassed
probeert de 24-jarige Ahmed
Sajuda al maandenlang de
controle over zijn armen en
benen terug te winnen, nadat
hij een nekslag had gekregen
met de achterkant van een ge-
Niet tussenbeide
Legercommandanten proberen
intussen aan de hand van ge
sprekken met kolonisten-lei
ders het steeds duidelijker mi
litie-optreden in de hand te
houden. Ze slagen er steeds
minder in. En wanneer het tot
een treffen tussen joden en
Palestijnen komt, komen de
Israëlische soldaten niet altijd
tussenbeide. Een anonieme of
ficier vertelde kortgeleden:
„We wisten dat ze een actie
gingen ondernemen tegen de
Palestijnen. We konden hen
niet tegenhouden. We hadden
niet genoeg manschappen".
De door sommigen uitgespro
ken vrees voor een wild-west-
situatie is niet ongegrond. In
1984 werd een joodse terreur
organisatie in bezet gebied op
gerold. Leden van deze orga
nisatie hebben niet alleen de
dood en verwonding van een
aantal Palestijnen op hun ge
weten, maar waren zelfs van
plan de Al Aksa-moskee op de
Tempelberg in Oost-Jeruzalem
(een van de heiligste islamiti
sche plaatsen) op te blazen.
Tijdens het proces tegen leden
van de joodse terreurbewe
ging zei een van de leiders, Je-
huda Etzion tegen zijn rech
ters: „Ik sta erop dat wat ik
gedaan heb juist was. Zo juist
dat ook de wet van de staat Is
rael de rechtaardigheid ervan
moet erkennen, als een pure
daad van zelfverdediging".
Nachtmerrie
Een van de net op tijd verij
delde plannen was het opbla
zen van vijf Arabische bussen
vol passagiers, als wraak voor
een dergelijke aanval op Israë
lische bussen door Palestijnen.
Ze heetten toen extremisten,
vervuld van Messiaanse waan
ideeën, die de Israëlische to
neelschrijver Motti Lerner in
spireerden tot het stuk „Pijn
scheuten van de Messias". In
Lerners kortgeleden opgevoer
de stuk besluiten extreme ele
menten onder de kolonisten
een eventuele vredesoplossing,
die opgave van de Westelijke
Jordaanoever vereist, te voor
komen door beide moskeeën
op de Tempelberg op te bla-
Voor de Israëlische regering
moet dit scenario een nacht
merrie zijn. „Eén mogelijk
heid", zo zegt de Israëlische
columniste Susan Hattis Rolef,
„is toe te geven aan de eis van
de kolonisten en de bezette ge
bieden te annexeren. Maar an
nexatie kan tot een nieuwe
oorlog tussen Israel en haar
Arabische buren leiden. Een
andere mogelijkheid is de ko
lonisten met alle noodzakelijke
middelen te onderdrukken.
Vroeger of later moet de Israë
lische regering de pijnlijke
keuze maken".
Palestijnse
stenengooiers
hebben het
niet alleen
gemunt op
Israëlische
militairen
(foto). Ook
joodse
kolonisten die
onderweg zijn
in de bezette
gebieden
kunnen doelwit
zijn van
aanvallen met
stenen,
brandbommen
of spijkers.
Reden voor de
kolonisten om
het recht in
eigen hand te
nemen.
FOTO: AP
Menashe. Sindsdien onderne
men de kolonisten van Alfei
Menashe gewapende patrouil
les rondom de nederzetting.
Gefrustreerd om het onvermo
gen van het leger het Intifada-
geweld volledig te onderdruk
ken, zeggen de kolonisten nu
hardop: „Als het leger ons niet
kan verdedigen, zullen we het
zelf doen". Dit besluit kan ver
strekkende gevolgen hebben.
De vele tientallen joodse ne
derzettingen hebben wapens
in overvloed. Wapens, officieel
verstrekt door het Israëlische
leger in het kader van een re
gionaal defensie-systeem,
maar ook een niet na te gaan
aantal revolvers en geweren
die de kolonisten zelf aan
schaffen. Volgens een wapen
handelaar in Tel Aviv zijn er
in het afgelopen jaar tientallen
procenten meer wapens ver
kocht dan anders.
Meer Uzi's
Maar kennelijk is dat nog niet
genoeg. De felle burgemeester
van Ariel, Ron Nachman, zegt
zonder schromen: „We willen
meer Uzi's".
De Uzi's zijn voor de kolonis
ten een onvervreemdbaar on
derdeel van het dagelijks le
ven. Ze gaan ermee naar de
markt, brengen hun kinderen
ermee naar school en hangen
hem op de rug als ze het land
bewerken.
Tot nu toe was zelfverdediging
de rechtvaardiging van het be
zitten en aan stricte regels on
derworpen gebruik van wa
pens door de kolonisten. Maar
die „zelfverdediging" heeft nu
de vorm aangenomen van ter-
reur-acties tegen Palestijnse
burgers.
.Deze week verdween de Pale
stijnse taxi-chauffeuyr Rigan
Salwadi in de buurt van Ra-
mallah. Omstanders hebben
door Roger Simons N
Jeroen Ivanov