De duurste boom
van Nederland
De gevaren van onzichtbaar geld
EDE - Het wemelt in Amsterdam
van de openbare urinoirs, door de
volksmond krullen bijgenaamd, of
schoon de ontwerpers van straat-
meubilair er al lang andere archi
tectonische vormen voor hebben
bedacht. Maar het Hiltonhotel, dat
was van een geheel andere orde.
Nadat dit toentertijd hypermoderne lo
gement. het eerste naar Amerikaanse
snit in Nederland, zijn deuren wagen
wijd geopend had, werd het mode om
daarvan gebruik te maken bij wijze van
publieke waterplaats. Langs de goudge-
galonneerde portier naar binnen, meteen
rechtsaf de marmeren gang in waar zich
ook allerlei boetieks bevonden en daar,
achter matglazen deuren met vergulde
handgrepen, lagen ze, de toiletruimten.
Een keur aan zeepjes, reukwatertjes en
verwarmde handdoekjes wachtte er de
bezoeker. Vervolgens, na gedane arbeid,
langs de goudgegalonneerde portier weer
naar buiten. Geen mens informeerde
wat wel het doel van het kortstondige
bezoek had mogen wezen. Een prins
heerlijk gevoel gaf het van dit meest lu
xueuze urinoir in Nederland gebruik te
hebben gemaakt.
Dezelfde sensatie moet het roodbont ge
vlekte hondje met de verkeerde krul in
zijn staart kennen dat de Amsterdamse-
weg te Ede komt afgewandeld. Op de
hoek van de Buitenzorglaan houdt hij
halt. Een steelse blik links. Een steelse
blik rechts. Dan wipt hij vastbesloten
over het hekje van het aldaar gelegen
perceel dat kadastraal bekend is als sec
tie K, nr. 6453 (ged.), gaat in draf op de
reusachtige eik af die zich er verheft, tilt
de rechter achterpoot gestrekt omhoog
en laat een copieuze straal klateren tegen
de groen bemoste stam. Prinsheerlijk
wipt hij terug over het hekje en vervolgt
zijn weg, in de wetenschap zojuist gewa
terd te hebben tegen de duurste boom
van Nederland en misschien wel van ge
heel Europa. Een boom van 133.000 gul
den.
Waarde
De gemeente Hilversum baarde het afge
lopen jaar opzien door een Mondriaan
uit zijn bezit in de verkoop te gooien.
De gemeente Ede doet het omgekeerde
en heeft een ongekend hoog bedrag veil
voor de aankoop van een Amerikaanse
eik. Wat mag hier wel aan de hand zijn?
Het eerste kranteberichtje dienaangaan
de luidde aldus: „Burgemeester en wet
houders van Ede gaan de gemeenteraad
voorstellen om een eik te kopen. Deze
meer dan een eeuw oude boom staat op
een markante plaats in het centrum van
het Gelderse dorp op een terrein van on
geveer 600 vierkante meter. De huidige
eigenaar wil de boom kappen en de
grond bebouwen. Het gemeentebestuur
echter wenst de eik te behouden en is
bereid voor boom plus grond 133.000
gulden uit te trekken. Het terrein blijft
ook na aankoop door de gemeente be
stemd voor woningbouw, maar het zal
niet worden bebouwd zolang de eik leeft.
Uit onderzoek is gebleken dat de boom
in een goede conditie verkeert. Gemeten
volgens de normen van de Bomenstich-
ting vertegenwoordigt hij een belevings
waarde van 80.000 gulden", aldus de
verantwoordelijke wethouder H. Alberts.
Hoe intrigerend allemaal. Nog nóóit ver
toond bovendien, een gemeente die
133.000 gulden wil betalen voor één en
kele boom. De verantwoordelijke wet
houder H. Alberts blijkt in Bennekom te
wonen, dus persoonlijk voordeel is uit
gesloten; zijn huiskamer kijkt niet uit op
het meer dan 45 meter hoge botanische
gevaarte met de brede, gespreide kroon,
de massieve kronkelige takken en de
stam van ruim vier meter waarover het
rapport van de Bomenstichting de lof
trompet steekt. Hij kent de boom na
tuurlijk wel, maar speciaal een straatje
omlopen teneinde hem te zien, nou nee.
En als hem gevraagd wordt welke bele
vingswaarde die eik aan de Buitenzorg-
laan voor hem persoonlijk heeft, vervalt
hij in vage algemeenheden. De reeds ge
noemde markante plaats. De monumen
taliteit, in alle jaargetijden, ook nu,
's winters, maar vooral wanneer de wel
25 centimeter lange bladeren zich met
het vorderen van het najaar dieprood
kleuren. Een speciale vreugde echter
schenkt het aanschouwen van de boom
hem niet.
Zomaar
Aan niemand eigenlijk. Men moet be
denken dat de gemeente Ede 32.000 hec
tare grond beslaat. Tienduizend hectare
daarvan is bos of natuurterrein. Bomen
te over in Ede waaronder de nodige mo
numentale exemplaren. En op enige sen
timentele waarde kan de eik ook al niet
bogen. Het is volgens Alberts geen Wil-
helminaboom, geplant bij de geboorte of
de troonsbestijging van de formidabele
vorstin, zoals veel andere bomen in Ne
derland. Hij heeft geen bijnaam. Er is
geen legende aan verbonden. Nooit heb
ben er beroemde personages in zijn
schaduw gerust en er is zelfs niet om
heen gedanst op de 1 mei-dagen van
weleer. „Eigenlijk is hij zomaar ineens
boven water gekomen toen we hoorden
dat de eigenaar van de grond hem wilde
kappen om een bungalow te bouwen",
peinst Alberts.
Maar daarmee werd hij plotsklaps wel
de duurste boom van Nederland, deze
Quercus Rubra zoals de Amerikaanse
eik officieel heet. Om de 133.000 gulden
die Ede ervoor wil neertellen, enig per
spectief te geveh, even de vraag: wat
brengt hij op als hij zou worden gekapt?
Wethouder Alberts die behalve grondza
ken ook ruimtelijke ordening en woning
bouw in zijn portefeuille heeft, schiet al
in de lach voordat hij goed en wel aan
het rekenen is geslagen. Laat hij eens kij
ken. Twintig kubieke meter hout. Hoog
uit. Nou, wat die opbrengen, kan men
vaststellen bij elk willekeurig benzinesta
tion waar ze houtblokken voor de open
haard verkopen. Zeventig gulden per
kuub. Een schamele 1400 gulden zou de
monumentale eik opbrengen, zo hij ge
rooid werd.
1400 gulden. Dat staat toch in geen en
kele verhouding tot de 133.000 gulden
die burgemeester en wethouders van Ede
de boom waard achten? Is hij niet bruik
baar voor een ander doel? De jongens
van het massief eiken in klop-klop-Ois-
terwijk wellicht? Helaas nee, zo ligt dat
volgens Alberts niet meer. „Mijn eigen
grootvader was smid-wagenmaker en
toen ging het anders. Hij trok het bos in
en zoch een eik uit. Die werd gerooid en
achter het huis als boom vijf jaar be
waard. Daarna werd hij aan platen ge
zaagd, zoals dat heette, en weer vijf jaar
buiten bewaard. Vervolgens nog eens
vijf jaar binnen. Pas dan, na vijftien
jaar, vond grootvader dat hij verwerk
baar hout had. Dat zou tegenwoordig
ondenkbaar zijn. Het hout voor de meu
belmakerij wordt fabrieksmatig klaarge
stoomd. Voor wat Amerikaanse eiken
betreft, halen we het uit het buitenland.
De inlandse eik, ja, die is nog wel in
trek, maar een Amerikaanse eik van ei
gen bodem, daar kun je alleen brand-
In Ede staat een boom die, verwerkt tot houtblokkeh voor de open
haard (voor iets anders deugt hij niet), krap 1400 gulden zou
opbrengen. Toch wil het gemeentebestuur hem aankopen voor
133.000 gulden. Vanwege zijn belevingswaarde. Maar wat is
belevingswaarde? Waarom één enkele eik betaald met de prijs van
13 hectare bos? „Hier doet zich de kans voor om iets markants te
behouden; nou, doe dat dan eens een keer", rechtvaardigt
wethouder Alberts de opzienbarende transactie.
snoeid en teruggenomen moeten wor
den. De wond dient een behandeling te
ondergaan en de bewortelingszone moet
met rust gelaten worden. Als aan deze
voorwaarden wordt voldaan, heeft de
eik nog zeker vijftig jaar toekomst".
Offer
Interessant. Dc gemeente Ede zal, wan
neer de raad akkoord gaat met het voor
stel van B en W, althans geen kat in de
zak gekocht hebben en ach, beaamt Al
berts, mocht de peperdure eik na de
voorspelde vijftig jaar of eerder het
loodje leggen, dan kan er op perceel sec
tie K, nr. 6453 (ged.) alsnog gebouwd
worden en komen de 133.000 gulden er
wel weer uit. Maar een offer blijft het,
want, becijfert de wethouder uit het
hoofd, „zolang de boom leeft, ligt dat
kapitaal renteloos vast in de grond, het
geen, laat eens kijken, bij een rente van
zeven procent de gemeente op jaarbasis
tienduizend gulden kost. Een schijntje
op onze gemeentebegroting van driehon
derd miljoen, zult u zeggen. Zeker. Maar
als ik kijk naar al die verenigingen die
we hebben en waarop beknibbeld moet
worden, kan ik me voorstellen dat er
mensen zullen roepen: zulke lasten voor
één stomme boom?".
Blad- en takbezetting goed dus. De ge
vonden napjes en eikels in orde. Voor de
laatste keer: wat zegt zulks over de bele
vingswaarde? Over de kern van de zaak?
Wethouder Alberts zucht en overhandigt
een andere bijlage, behorende bij het
raadsvoorstel en eveneens opgesteld
door de Bomenstichting. „Mooi zijn"
laat het te Utrecht gevestigde lichaam
daarin weten, „kun je vaak moeilijk in
cijfers uitdrukken. Hetzelfde geldt voor
de mate waarin een boom het menselijk
leven veraangenaamt. Dit zijn onweeg
bare waarden". Maar in 1970, zo wordt
vervolgens uitgelegd, heeft ir. A. Raad
voor Nederland een methode ontwik
keld om toch de schoonheids- of bele
vingswaarde van een boom te bepalen.
Deze waarde verkrijgt men door met el
kaar te vermenigvuldigen de eenheids
prijs van de boom in guldens, het aantal
vierkante centimeters van zijn dwars
doorsnede op 1,30 meter hoogte, zijn
soortwaarde (een eik scoort hoger dan
een populier), zijn conditiewaarde (ge
zond is 100, flink ziek is 20), zijn stand-
plaatswaarde (stadscentrum scoort hoger
dan landelijk gebied) en de waarde van
zijn plantwijze (een alleenstaande boom
is 100, een boom in een bos is 20).
Mondriaan
Voor de Quercus Rubra aan de Buiten
zorglaan te Ede leverde de vermenigvul
diging van al deze factoren een bele
vingswaarde van 80.000 gulden op. Dat
de gemeente 133.000 gulden betaalt.
Een economische
waarde heeft deze
boom niet. Wel een
belevingswaarde
En die is 133.000
gulden.
FOTO: PERS UNIE
hout van maken, die heeft verder geen
economische waarde".
Gemompel
Logisch dat onder zulke omstandighe
den de belevingswaarde gaat tellen. Dan
nog had Alberts toen hij in 1968 als wet
houder aantrad, dertien hectare bos voor
dezelfde prijs die hij nu aan die ene eik
kwijt is. Hij herinnert het zich nog goed.
Zeventig a honderd cent per vierkante
meter. 133.000 gulden? Daar had hij in
dertijd het hele landgoed Kernhem ten
noorden van Ede voor - een van zijn
eerste beleidsdaden. En belevingswaar
de? Alweer komt hij niet verder dan enig
gemompel over „het beeldbepalende"
van de Quercus Rubra aan de Buiten
zorglaan, „het sfeerbepalende". Laat het
rapport van de Bomenstichting maar
uitkomst brengen dat als bijlage aan het
raadsvoorstel tot koop van perceel sectie
K, nr. 6453 (ged.) is toegevoegd.
„De eik", blijkt er te staan, „heeft een
goed opgebouwde kroon en is zeer wijd
vertakt. De blad- en takbezetting is goed.
De bladgrootte, gemeten naar de dikte
van de knoppen en de gevonden napjes
en eikels, is goed. De stam vertoont een
grote wond, maar daar deze al lang aan
wezig is en de overgroeiing van de cam-
biumlaag zeer goed is, zal dit geen direc
te invloed op de standvastigheid van de
eik hebben. Wel zal de boom tijdig ge
komt doordat de eigenaar nu eenmaal
zoveel vraagt voor de grond waarin dc
kolos geworteld staat. Bouwgrond op een
aantrekkelijke locatie. Dure grond, met
of zonder boom. „Luister, ik ben een za
kenman", rechtvaardigt wethouduer Al
berts die opzienbarende transactie. „We
betalen geen wilde bedragen voor een
boom, we betalen voor een bouwkavel
van 644 vierkante meter, redelijk hoog,
maar niet abnormaal. Daar heb ik mee
te maken. Een goeie investering, mits de
inflatie niet opnieuw toeslaat. Ik ben er
allesbehalve benauwd voor. En wat die
eik aangaat, de duurste boom van Ne
derland, inderdaad, haha, een Mondri
aan van een boom, tja, je kunt natuur
lijk zeggen: bomen zat in Ede, ook bin
nen de bebouwde kom. En ze groeien
hard, hoor. Tijdens mijn wethouder
schap zijn er hier in nieuwbouwwijken
platanen geplant, nou. die hebben in
middels stammen van dertig tot veertig
centimeter zodat je je afvraagt of ze niet
al aan vervanging toe zijn. Je zou ter
vervanging van die eik dus gemakkelijk
wat anders kunnen planten. Het zijn
dingen waar je best genuanceerd over
mag denken. Maar anderzijds zeg ik: we
hebben al zoveel markante bomen ge
kapt ten behoeve van het verkeer, van
de woningbouw, van de industrie. En
hier doet zich de kans voor om iets mar
kants te behouden. Nou, doe dat dan
eens een keer".
PIET SNOEREN
ZATERDAG 11 FEBRUARI 1989 PAGINA 22
Het „onzichtbare geld" maakt steeds
meer slachtoffers. Via curocheques, be
taalkaarten, doorlopende kredieten en
betaalautomaten steken ze zich in de
schulden. Daar komen binnenkort de
creditcards, de vaste klantenkaart en de
chipkaart bij.
De „nieuwe armen" worden ze modieus
genoemd. Mensen die zich dank zij ge
makkelijk verkregen kredieten en trucs
met het moderne betalingsverkeer tijde
lijk de koning te rijk voelen. Tijdelijk,
want na de rijkdom komt de armoe.
Vooral jongeren lopen in de val. Zij heb
ben niet geleerd een dubbeltje twee keer
om te draaien alvorens het uit te geven,
en zijn danook gevoelig voor de gretig
heid waarmee banken leningen verstrek
ken. Ze jagen hun studiebeurs of uitke
ring er snel door, kopen op krediet, ope
nen verscheidene giro- en bankrekenin
gen, betalen met cheques of plastic en
weten zo het ene gat met het andere te
dichten. Tot het geld echt op isDan
zitten ze, zo jong als ze zijn, soms voor
hun leven vast aan het afbetalen van de
schulden.
Een veelgehoorde klacht van mensen bij
wie het spel is uitgespeeld, is dat het geld
zo makkelijk te verkrijgen was. Woord
voerster M. Snoek van de Postbank er
kent dat dit inderdaad zo is. Maar mede
lijden met iemand die hierdoor in finan
ciële problemen komt heeft ze niet. „Ie
dereen is zelf verantwoordelijk. Een
bank is geen sociale instelling. Wij heb
ben onze regels. Wie zich daar aan
houdt, krijgt met ons geen problemen".
Failliet
Peter (hij wenst verder onbekend te blij
ven) heeft zich niet aan de regels gehou
den. Hij is 22 en „persoonlijk failliet"
verklaard. Hij kon geen weerstand bie
den aan de mogelijkheden die banken en
postorderbedrijven hem boden. Hij sloot
overal leningen af. Op het „hoogtepunt"
van zijn gewaande rijkdom had hij bij
zeven banken en postorderbedrijven een
krediet. Peter gaf twee jaar lang tweedui
zend gulden per maand uit en bouwde
een schuld op van twintigduizend gul
den. Een bedrag dat met een bijstands
uitkering niet mepr is af te lossen. Hij
staat nu onder curatele. Waarschijnlijk
voor de rest van zijn leven.
En hem stond niet eens de creditcard ter
beschikking. Een manier van betalen die
voor grote delen van de bevolking ter
beschikking komt.
Met een creditcard, zoals van Eurocard,
American Express en Visa, is het moge
lijk over de hele wereld goederen of
diensten te kopen zonder één cent te la
ten zien. En bovendien volgt de afschrij
ving van de rekening pas weken later. In
ons land was het tot voor kort slechts
een handjevol welgestelden die zich
mochten verheugen in het bezit van de
kaart. Maar hierin is verandering geko
men. Voorheen was een brutojaarinko
men van 60.000 gulden nodig om over
zo'n kaart te kunnen beschikken. Die in
komensgrens is drastisch verlaagd tot
30.000 gulden en daardoor bereikbaar
voor veel meer mensen.
De Consumentenbond neemt krachtig
stelling tegen de moderne betaaltechnie-
ken, en vooral die creditcard. In het blad
Geldgids van januari noemt de bond de
kaart onnodig duur (voor de status van
zo'n kaart moet flink betaald worden) en
overbodig. De bond verwacht dat velen
zich nog sneller in de schulden zullen
steken. Bijvoorbeeld door „impulsinko
pen": meer inkopen doen dan ze van
plan waren. Want met een creditcard is
het immers niet meer van belang „ge
noeg geld bij je te hebben".
Paul Domela (26) uit Amsterdam kent
het gebruik van creditcards door en
door. Hij werkte drie jaar in Amerika en
is net terug. Paul had voor Amerikaanse
begrippen een modaal inkomen. Maar
de laatste maanden van zijn verblijf in
de VS leefde hij van de creditcard, om
dat hij geen bron van inkomsten meer
had. Hij bouwde hij een schuld op van
1500 dollar, een bedrag dat hij nog
steeds niet kan terugbetalen. Paul waar
schuwt vooral voor de tweedeling in de
maatschappij die ontstaat tussen dege
nen die wel en die geen kaart hebben.
„In de Verenigde Staten draait het hele
betalingssysteem om de creditcard. Men
sen die vanwege een te laag inkomen of
gemaakte schulden niet in aanmerking
komen voor de kaart, tellen nauwelijks
mee. Zij kunnen in supermarkten zelfs
geen boodschappen doen omdat daar
niet meer met contant geld betaald kan
worden".
Ook Christine Groenewegen van het Ni-
bud, het instituut dat voorlichting geeft
over de manier waarop mensen met hun
geld kunnen rondkomen, is niet bijster
gesteld op de creditcard. „Ik moet er
niet aan denken dat ze in ons land mas
saal gebruikt kunnen worden. Dat wordt
voor veel mensen funest", zegt ze. Ze
voorziet nog grotere problemen dan die
welke ontstonden door het op de pof ko
pen bij postorderbedrijven. Bij die be
drijven hebben 110.000 huishoudens een
krediet (schuld, zeiden we vroeger) van
gemiddeld 7000 gulden.
Het Nibud geeft binnenkort een folder
uit om met name jongeren te wijzen op
de gevaren van het „onzichtbare geld",
al vreest het instituut dat deze voorlich
ting voor velen te laat komt.
HENK SIBUM
'Ceidóc Qowtant'