Na museum jaarkaart nu
nationale theaterkaart
Nederlander kijkt
minder televisie
Het homoplekje van professor Swaab
Historica Barbara Tuchman overleden
onderzoekt ethiek
Swaab-onderzoek
Aidscommissie
Manuele geneeskunde is nauwelijks
'alternatief'
BINNENLAND CeidócSoutant dinsdag 7 februari i989 paginaigpC
KUNST
Rondleidingen
theater Carré
AMSTERDAM Theater
Carré verzorgt sinds kort
rondleidingen op de woens
dag- en zaterdagmiddag. De
rondleiding maakt een kijkje
achter de schermen mogelijk
in dit sfeervolle theater, waar
honderden beroemde artiesten
uit binnen- en buitenland hun
voetstappen hebben liggen.
Speciaal opgeleide vrijwilli
gers, allen grote liefhebbers
van Carré en het theaterbe
drijf leiden groepen van zo'n
15 mensen tegelijk rond. Kaar
tjes voor de rondleidingen op
woensdag- en zaterdagmiddag
om 15.00 uur (voor individue-
len en groepen) kunnen dage
lijks tussen 10-19 uur aan de
kassa k f 2.50 gekocht of be
steld worden. Voor meer inl.
VVV 020-266444.
HILVERSUM De ge
middelde tijd die dagelijks
wordt besteed aan het kij
ken naar televisie, is het
laatste kwartaal van vorig
jaar met ruim een kwar
tier gedaald ten opzichte
van dezelfde periode van
1987. Verdeeld over drie
zenders kijkt de Neder
landers gemiddeld vijf mi
nuten minder naar Neder
land 1, 2 en 3.
Volgens onderzoeker R. van
Dammen van de dienst Kijk
en Luisteronderzoek van de
NOS gaat het om een lichte
daling en kan nog niet worden
gezegd dat de bevolking over
verzadigd begint te raken. Wel
is het de eerste keer sinds be
gin '80 dat een dergelijke da
ling optreedt. De eerste vijf
jaar gaven een stijging te zien,
gevolgd door een aantal jaren
van min of meer stabiele kijk
tijden. Volgens Van Dammen
kan pas van een tendens wor
den gesproken als in de vol
gende kwartalen inclusief het
laatste van dit jaar, de daling
doorzet. Het gemiddeld aantal
mensen dat dagelijks wel eens
naar televisie kijkt (kijkbe-
reik) is gelijk gebleven. Dit
blijkt uit cijfers van de dienst
Kijk- en Luisteronderzoek van
de NOS.
Dat laatste verwacht hij echter
niet. Grote omroepen als de
KRO en de TROS moeten nog
met hun „toppers" (Sound Mix
en Medisch Centrum West) be
ginnen. Het kan best ziin dat
deze publiekstrekkers de da
ling weer ongedaan zullen ma
ken, aldus Van Dammen.
Aznavour
„Vo<
die z
Charles cent
Aznavour, nauw ken
betrokken bij de ik ei
organisatie van j Ovei
de benefiet- zaak
concerten die de zien
komende dagen is dt
in Moskou kleii
worden gegeven ik h
voor de ren
slachtoffers van zwei
de aardbeving in
Armenië, bezocht
gisteren in
Jerevan een
kinderziekenhuis
waar veel
slachtoffertjes
van de ramp
liggen te
herstellen.
Aznavour is zelf
een zoon van
naar Parijs
gevluchte
Armenen.
UTRECHT De manuele
geneeskunde moet niet
langer gerekend worden
tot de alternatieve genees
wijzen, maar tot de regu
liere gezondheidszorg. Dat
is de conclusie in het on
derzoeksrapport „Huisart
sen en alternatieve ge
neeswijzen", dat is opge
steld door het Nederlands
Instituut voor Onderzoek
van de Eerstelijnsgezond
heidszorg (NIVEL) in
Utrecht.
Uit het onderzoek blijkt dat de
manuele genezers (in de volks
mond ook wel „krakers" ge
noemd) van alle alternatieve
genezers in ons land veruit het
best zijn geïntegreerd in de re
guliere geneeskunde. Biina
alle 360 huisartsen die werden
ondervraagd zeiden contact te
hebben met een manueel ge
neeskundige en oordeelden
gunstig over hen. Zestig pro
cent gaf ook een positief oor
deel over acupunctuur en ho
meopathie. Daarentegen is
slechts één op de tien te spre
ken over natuurlijke- en para
normale geneeswijzen. Irisco-
pie wordt door driekwart van
de huisartsen als uiterst nega
tief beoordeeld.
Wervelkolom
De manuele geneeskunde gaat
uit van de gedachte dat de
houding van de menselijke
wervelkolom van invloed kan
zijn op allerlei ziekten elders
in het lichaam, zoals pijn in de
nek en de gewrichten. Maar
ook bij klachten waar dat ver
band moeilijker' te leggen is,
zoals maagklachten en hoofd
pijn. Door manipulatie van de
wervelkolom kan daaraan iets
worden gedaan.
Het is volgens onderzoeker
Visser van het NIVEL niet zo
verwonderlijk dat de huisart
sen positief oordelen over juist
de manuele geneeskunde.
„Veel fysiotherapeuten passen
deze mnethode al toe. Een
aantal ziekenfondsen heeft de
behandeling bpgenomen in de
aanvullende verzekering en
het aantal particuliere verze
keringsmaatschappijen dat de
kosten daarvan vergoedt,
groeit gestaag. In principe is
deze vorm van geneeskunde
dan ook niet meer alternatief
De helft van alle ondervraag
de huisartsen past zelf zij
het sporadisch één of meer
alternatieve geneeswijzen toe.
Negen procent doet aan ma
nuele geneeskunde en dat per
centage groeit bescheiden. An
dere alternatieve geneeswijzen
hebben onder de ondervraag
de huisartsen een stuk minder
beoefenaren. Acupunctuur en
natuurgeneeskunde wordt
door slechts vier procent van
de artsen beoefend en antropo
sofische geneeskunde door
slechts twee procent.
Vrijwel alle huisartsen verwij
zen patiënten wel eens naar
een alternatieve genezer. Vis
ser daarover: „Velen verwij
zen alleen door naar een fysio
therapeut of arts die daarnaast
ook de manuele geneeskunde
toepast. Minder snel verwijzen
ze door naar mensen die zich
alleen maar manueel genees
kundig noemen. Op jaarbasis
worden per praktijk nu ge
middeld dertien patiënten
doorverwezen voor manuele
behandeling. Voor bijvoor
beeld acupunctuur ligt dat
aantal op gemiddeld zeven".
Vertrouwen
Patiënten hebben groot ver
trouwen in alternatieve gene
zers. Volgens het blad van De
Zonnebloem, een vereniging
voor zieken, gehandicapten en
verzorgers, zoeken jaarlijks
ruim 700.000 Nederlanders
hun heil in die kringen. Sa
men zijn ze goed voor zo'n ze
ven miljoen bezoeken aan de
homeopaat, acupuncturist, chi
ropractor of natuurgeneeskun
dige. „Patiënten leggen zich
niet meer zo makkelijk neer
bij de, mededeling dat de we-'A/o]
tenschap niets meer voor hen.
kan doen. Ze zijn mondiger en1
beter geïnformeerd. Boven- OD
dien krijgt het idee van terug-1
naar-de-natuur steeds meer ni 1
aanhangers", aldus het blad.
Uit het NIVEL-onderzoeL JCV
blijkt dat bijna alle huisartsen'
wel eens met de patiënten
over alternatieve geneeswijzen EINE
praten. Visser: „Het zijn vaak Breul
de patiënten zelf die het on- ui*
derwerp aanroeren. Uit ons keuri
onderzoek is gebleken dat mét den.
name mensen tussen de 40 en weke
50 jaar alternatieve genezen de di
bezoeken. Over de gehele linie Geldr
oordelen patiënten positiever
over alternatieve geneeswijzen
dan huisartsen". De meesten
stappen overigens niet
een alternatieve genezer in de
verwachting dat ze er echt be- Morg
ter van zullen worden. Vol-j len
gens het onderzoek is er ee.ni ^ee'
andere reden: doodgewone! KV
nieuwsgierigheid. Eind
EGBERT JORISSEN °nm<
KAARTJES KOPEN VIA CREDIT-CARD
ii
AMSTERDAM In na
volging van de Nationale
Museumjaarkaart krijgt
Nederland binnenkort
ook een Nationale Thea
terkaart. Daartoe is de
Nationale Theaterkaart
Organisatie opgericht. De
theaterkaart, die tussen de
25 en 40 gulden gaat kos
ten, krijgt de vorm van
een creditcard, waarmee
kan worden betaald en
waarmee men via een spe
ciaal 06-nummer kan re
serveren. Kaarten worden
dan toegestuurd of kun
nen bij aanvang van de
voorstelling of het concert
worden afgehaald.
Aan het systeem is tevens een
06-informatielijn verbonden.
Kaarthouders ontvangen vijf
keer per jaar een 52 pagina s
tellend theatermagazine, dat
wordt uitgegeven door uitge
versmaatschappij Bonaventu-
ra. Overigens is over de deel
name van de theaters aan de
theaterkaart nog geen duide
lijkheid. Alle theaters zijn be
naderd, maar nog niet alle-
NEW YORK De Ame
rikaanse historica Barbara
Tuchman is gisteren op
77-jarige leeftijd overle
den in een ziekenhuis in
Connecticut. Zij was
eerder getroffen door een
beroerte en zaterdag in
het ziekenhuis opgeno
men.
Voor haar werk ontving Bara-
bara Tuchman twee Pulitzer-
prijzen en talrijke andere on
derscheidingen. Haar laatste
boek „The First Salute", over
de rol van onder meer de Ne
derlanden bij de Amerikaanse
revolutie is een bestseller sinds
het eind vorig jaar werd uitge
bracht.
In 1962 kreeg zij voor het boek
„The Guns of August" voor de
eerste keer een Pulitzer-prijs
voor geschiedenis. Dit werk
geeft een gedetailleerd verslag
van de oorzaken van de Eerste
Wereldoorlog. Bijna tien jaar
later, in 1971, ontving zij voor
„Stilwell and the American
Experience in China" opnieuw
deze onderscheiding.
Tuchman raakte geïnteres
seerd in de oorzaken van de
Zij behaalde aan de Yale-uni- s
versiteit een doctorstitel in de
literatuur en ontving voor c
haar werk 22 eredoctoraten. z
Tijdens de Spaanse burgeroor- 3
log (1936-39) werkte zij als
verslaggeefster voor een aan
tal Amerikaanse tijdschriften.
Een van haar andere grotere i_\
werken is „The March of Fol-
ly", een studie naar verkeerde
beslissingen in de geschiedenis
vanaf Troje tot aan de oorlog -\
in Vietnam.
Bekende werken van Tuch-
man zijn voorts "The Proud ~5
Tower" over het Europa van
voor de Eerste Wereldoorlog,
en "A Distant Mirror: The Ca- N
lamitous 14th Century", waar-
in de roerige 14de eeuw wordt
beschreven aan de hand van
het leven van een feodale
landheer, Enguerrand de Cou-
cy VII.
in een interview in oktober
vorig jaar zei Tuchman dat ze
nog niet over een volgend
boek had nagedacht. „Een
nieuw project heb ik nu eigen
lijk niet nodig. Ik heb eigenlijk
een lange periode van rust no
dig".
Barbara Tuchman was ge- f
trouwd en had drie kinderen.
Voorstelling van karakter en heUwaamho«lc«».
Scl
ROTTE
tweede
bereikt
Marko
gerouti
eerste r
De doo
winst.
In de t'
op 4-2
het twt
het ver
heeft ei
de Tsje
Verder
iWestdi
duitser
noot Ji
zich m
AMSTERDAM De onlangs
opgerichte sectie ethisch-juri-
dische zaken van de Nationale
Aidscommissie gaat zich mor
gen in zijn allereerste zitting
buigen over het veelbesproken
aids-hersenonderzoek van
prof. dr. D. Swaab. De com
missie gaat onderzoeken of het
neurobiologisch onderzoek op
hersenweefsel van overleden
aids-patiënten ethisch en juri
disch wel door de beugel kan.
Het onderwerp is op de agenda
gezet door sectielid dr. Rob
Tielman, hoogleraar in de soci
ale en culturele aspecten van
het humanisme.
Tielman acht het onkies dat
Swaab materiaal van aids-pa-
de eigen naam of het logo van
het deelnemende theater wor
den afgebeeld en gebruikt
worden voor lokale doelein
den.
Het theatermagazine dat met
de introductie volgend seizoen
van de" theaterjaarkaart' wordt
uitgegeven zal een extra ka
tern tellen met regionale in
formatie over wat in de thea
ters in de omgeving te zien zal
zijn. Overigens kunnen ook
niet theater-kaarthouders zich
abonneren op dat theaterma
gazine.
De organisatie van de Nationa
le Theaterkaart is in handen
van de uitgeversmaatschappij
Bonaventura, de DeltaCom-
Grbup (card-service), Services
Network Group (06-nummers)
en More Advertising/Marke
ting (acquisitie). De financie
ring geschiedt via de kaartcon-
tributie, waarvan een deel in
een steun- en stimulerings
fonds wordt gestort, dat door
de theaterdirecteuren wordt
beheerd.
Wie meer wil weten over de
theaterkaart kan telefoonnum
mer 06-8382 bellen. Men krijgt
dan een informatieset toege
stuurd met daarin een aan
vraagformulier voor de thea
terkaart.
Het Journaal zat er bovenop, PPR-
kamerlid Lankhorst gaat vragen
stellen in de Kamer en het COC
was „verbijsterd". In het Parool
van afgelopen weekeinde had
prof.dr D. Swaab, directeur van
net Nederlands hersenonderzoek in
Amsterdam, niet alleen laten weten
dat vrouwen andere hersenen heb
ben dan mannen, maar dat je aan
hersenen ook kunt zien of ze af
komstig zijn van een homo of van
een hetero.
Het bericht smaakte een beetje
naar komkommer, want voor een
belangrijk deel was de inhoud van
het interview tamelijk oud nieuws.
Drie jaar geleden al schreef Swaab
met twee collega's in het ook door
journalisten gelezen artsenblad het
Nederlands Tijdschrift voor Ge
neeskunde een artikel, waarin hij
in feite hetzelfde beweerde als een
paar dagen geleden in het Parool.
Toen en nu was de boodschap het
zelfde: geslachtshormonen drukken
een blijvend stempel op de ontwik
keling van de hersenen. Omdat
jongetjes tijdens groei van de herse
nen meer geslachtshormoon maken
dan meisjes, ontwikkelen mannen-
hersens zich anders dan vrouwen-
hersens. Bij dieren was dat al jaren
duidelijk. In 1978 ontdekte de on
derzoeker Gorski bij zoogdieren
een plekje in de hersenen die er bij
mannelijke en vrouwelijke zoogdie
ren totaal anders uitziet. Dat plekje
kreeg de naam Seksueel Dimorfe
Kern, wat zoiets betekent als „de
kern die twee vormen kan aanne
men: een mannelijke en een vrou
welijke". Welnu, in 1985 deed
Swaab samen met de arts-assistent
F. Fliers een tamelijk sensationele
ontdekking. In het toonaangevende
wetenschappelijke blad Science
meldde hij dat mensen ook zo'n
Seksueel Dimorfe Kern in de her
senen hebben en dat deze bij man
nen 2,5 keer zo groot is als bij de
vrouw en 2,2 keer zoveel cellen be
vat. Voor het eerst was er een dui
delijk individueel verschil tussen
mannelijke en vrouwelijke men-
senhersenen vastgesteld.
Gevaarlijk terrein
Dan het tumultueuze verschil tus
sen homo- en heterohersenen. In
het artikel van alweer drie jaar ge
leden is duidelijk te lezen dat
Swaab heel goed weet dat hij zich
op gevaarlijk terrein waagt: „Emo
ties komen vooral op wanneer het
seksuele verschil van de hersenen
centraal komt te staan in theorieën
over de ontwikkeling van onze he
tero- of homoseksuele gerichtheid,
of het ontstaan van een onbegrepen
toestand als transseksualiteit".
Daar weten we nog te weinig van,
schreef hij toen, om even verderop
toch aan te geven dat blootstelling
aan meer of minder geslachtshor
moon tijdens de groei in de baar
moeder, invloed heeft op iemands
latere gedrag en seksuele gericht
heid. Door wrede experimenten
van de natuur, of anders wel door
stommiteiten van artsen, zijn er
mensen die in de baarmoeder een
teveel of teweinig aan geslachts
hormoon hebben gekregen. Die
mensen zijn onderzocht Zo zouden
dochters van moeders die in de
zwangerschap als medicijn het ge
slachtshormoon oestrogeen hebben
geslikt, vaker dan verwacht les-
isch zijn of biseksueel. Een ander
„medicijn" tijdens de zwanger
schap, een bepaald progesteron, zou
jongens vrouwelijker maken en
minder trek laten hebben in seks.
Meisjes met een androgenitaal syn
droom, een afwijking waarbij veel
mannelijke geslachtshormonen
worden aangemaakt, zouden weer
mannelijker gedrag vertonen dan
hun seksegenoten.
Het enige echte nieuws dat het Pa
rool-interview aan bovenstaande
toevoegt, is dat Swaab nu een an
der plekje in de hersenen heeft ge
vonden, de suprachiasmatische
kern, die bij vijftien aan aids over
leden homoseksuele mannen dui
delijk groter was dan bij mannelij
ke hetero's. „Wederom weten we
niet wat dat betekent", aldus
Swaab, „maar het is wel opmerke
lijk. Vast staat dat de suprachias
matische kern, dus de biologische
klok, te maken heeft met het ritme
van waken en slapen, maar mis
schien ook met voortplanting".
Weinig
Wat van dit alles te denken? Er
valt op Swaabs ontdekking wel iets
af te dingen. Op de eerste plaats
gaat het om slechts vijftien waarne
mingen en dat is een beetje weinig
om daarmee een zo wijdse theorie
te schragen. Bovendien laat het feit
dat bij deze vijftien homoseksuele
mannen de suprachiasmatische
kern groter is dan gebruikelijk zich
ook anders verklaren. Die mannen
hadden aids, en na hun overlijden
deed men bij hen sectie onder an
dere om na te gaan in hoeverre het
aidsvirus hun hersenen had veran
derd. Het zou heel goed kunnen
zijn dat het aidsvirus verantwoor
delijk is voor die vergroting van de
suprachiasmatische kern.
De emotionele bezwaren tegen
Swaabs vondst zijn ook wel te ver
klaren. In het verleden legde de
wetenschap elk verschil tussen
homo en hetero ten nadele van de
homoseksueel uit. Vond men een
psychologisch verschil, dan was ho
moseksualiteit een perverse gekte,
was het vertchil lichamelijk dan
was-dat een aanwijzing dat homo
seksualiteit een ziekte was. Dat in
Oost-Duitsland - waar homoseksu-
alteit officieel niet bestaat maar
wel strafbaar is - een Sickbock-
achtig type als de neurobioloog Do-
nike in een ander gedeelte van de
hersenen ook een homoplekje heeft
gevonden, maakt de zaak er niet
beter op.
Zwijgen
Opvallend is het oorverdovend
zwijgen van feministische zijde. Tot
in het nabije verleden bestreed het
feminisme te vuur en te zwaard het
idee dat vrouwelijke hersenen an
ders, en dan vooral lichter zouden
zijn dan die van de man.. Ze von
den dit een door mannen uitgevon
den verschil om de vrouw uit de
mannenwereld te weren. Maar
kijk. Niet zo lang geleden is onom
stotelijk vast komen te staan dat
vrouwen inderdaad gemiddeld een
onsje minder hersenen hebben dan
mannen en een kleinere Seksueel
Dimorfe Kern bovendien.
En wat maakte dat uit? Helemaal
niets. Die bevindingen hebben geen
enkele invloed gehad op de positie
van de vrouw en je hoort er nooit
iemand over. Hetzelfde geldt ook
voor Swaabs „homoplekje". Dat
plekje bestaat wel, of het bestaat
niet en het zal geen twee jaar du
ren voordat daar zekerheid over
bestaat. Maar als het bestaat, so
what? Dan is in ieder geval de my
the weerlegd dat je homoseksueel
gedrag aanleert door „slechte"
vriendjes, vieze boekjes en de losse
zeden van een verrotte maatschap
pij. Een gedrag dat je dus ook af
zou kunnen leren. Dan zou ook
vast komen te staan dat homosek
sualiteit een natuurlijk gegeven is,
en van alle tijden, precies wat ho
moseksuelen al sinds jaar en dag
beweren.
tiënten heeft gebruikt voor
onderzoek waarin hij verschil
len aantoonde tussen herse-
nopbouw bij homo's en hete
ro's. Die aids-patiënten hebben
hun lichaam weliswaar voor
wetenschappelijk onderzoek
beschikbaar gesteld, maar niet
om op die manier achter de
oorzaak van homoseksualiteit
te komen, meent Tielman.
Prof. dr. Swaab benadrukt dat
de verschillen in opbouw van
de hersenen slechts bij toeval
aan het licht kwamen. Het on
derzoek bij het Nederlands In
stituut voor Hersenonderzoek,
waarvan Swaab direkteur is,
richtte zich op de vraag of ver
anderingen in een bepaald on
derdeel van de hersenen niet
Rob Tielman vindt het onkies
wat prof. Swaab met de herse
nen van overleden aids-patiën
ten heeft gedaan. foto: anp
alleen kan worden veroor
zaakt door seniele dementie,
maar ook door een vorm van
ernstig geheugenverlies die
met aids heeft te maken.
maal hebben ze positief gerea
geerd.
De Nationale Theaterkaart
biedt de bezitter ervan onder
meer het voordeel dat hij
voorrang krijgt bij reservering
en dat pas achteraf de kosten
van zijn kaartje in rekening
wordt gebracht. Verder kan
hij vanuit huis, zes dagen per
week en zestien ur per dag,
zijn bestelling doorgeven, wat
een standplaatsje in een lange
rij voor de kassa overbodig
maakt. Ook worden aan de in
troductie van de theaterkaart
speciale aanbiedingen gekop
peld.
De theaters zelf hebben het
voordeel dat er minder tijd
hoeft te worden besteed aan
de daadwerkelijke verkoop
van kaarten en dat het finan
ciële risico wordt verminderd.
Hoewel de theaterkaart overal
in het land dezelfde kenmer
ken heeft, kan op de voorzijde
Eerste Wereldoorlog door haar
onderzoek naar het Zimmer-
mann-telegram. „The Zim-
mermann Telegram" vertelt
het verhaal van Duitse pogin-
Ontwerp van de Nationale Theaterkaart, met aan de voorzijde
een afbeelding van het Concertgebouw in Amsterdam. foto: anp
gen Mexico in de oorlog te'be
trekken.
Barbara Tuchman werd op 30
januari 1912 in New York ge
boren als Barbara Wertheim.
