finale
GORILLA'S
IN DE MIST
„Alsof je
de hoek
omgaat en
je ziet
een
eenhoorn"
ia
Heks
Boergeluiden
Geliefde
Tweede film
il l A
Edele schepsels
Cetdóe Sou/temt'
AMSTERDAM - „Ziz geeft me
„de blik". De blik betekent, afhan
kelijk van je eigen graad van para
noia: „Ik mag je niet" of „Ik wil je
kwijt". Ik zit hier tienduizend voet
hoog op Mount Visoke in Rwanda,
aantekeningen te krabbelen op een
bloc, en de enorme zilverrug die de
groep leidt staart me aan met een
concentratie die ik liever maar" niet
verder interpreteer. Hij zit twintig
voet verderop, z'n kin op z'n vuist,
elke vinger de grootte van een
Bratwurst. Hij ziet eruit als „De
Denker" van Rodin, behalve na
tuurlijk dat zijn hoofd zo groot is
als een hunebedsteen. Ik kijk rond.
De cameraploeg zit ergens beneden
me zachtjes te praten. David
Watts, onze gorilla-expert, is ner
gens te bekennen. Ik neem m'n on-
derdanigste houding aan en pro
beer me te herinneren wat ik over
dit soort situaties gelezen heb - wat
te doen als een zilverrug je fixeert".
Het zijn waarschijnlijk de merk
waardigste woorden ooit door een
actrice gezegd over haar werk en
haar tegenspeler. Het is het begin
van de tekst die Sigourney Weaver
neerschreef voor het blad Life over
haar werk in Afrika voor „Gorillas
in the Mist".
„Gorillas in the Mist" is een van de on
gebruikelijkste Hollywoodprodukties
van de laatste tijd. Een film die in Ne
derland op 2 februari gaat lopen, nadat
er op de eerste een gala-voorstelling
heeft plaatsgevonden in het Amsterdam
se Tuschinski-theater waarvan de op
brengst naar het Wereld Natuur Fonds
gaat. De film is het verhaal van de Ame
rikaanse Dian Fossey. De vrouw die der
tien jaar leefde tussen de berggorilla's
van Afrika, een met uitsterven bedreigde
groep van mensapen die in kleine fami
liegroepen leven op de uitgedoofde vul
kanen van het Virungagebergte in Zaïre,
Rwanda en Oeganda. Een eigenzinnige
vrouw die geobsedeerd werd door de
dieren die ze bestudeerde, in oorlog
raakte met de stropers en de systemen
die ze bedreigden en die tenslotte eind
'85 met een gespleten schedel in haar
berghut werd aangetroffen. Negen maan
den later worden een vroegere gids en
stroper uit Rwanda en een Amerikaanse
student als daders aangewezen. De gids
hangt zich in zijn cel op, de student
vlucht met behulp van de Rwandese en
Amerikaanse autoriteiten naar de Vere
nigde Staten, voordat hij officieel in
staat van beschuldiging wordt gesteld.
De rechtbank in Rwanda veroordeelt
hem bij verstek tot de dood voor het
vuurpeloton.
De moord op Dian Fossey is nooit opge
helderd. Hoewel tijdens haar leven al de
verwachting werd uitgesproken dat zij
ooit door een stroper gedood zou wof-
den. Ze was een oorlog begonnen met de
stropers die (in opdracht van verzame
laars en dierentuinen) „haar" berggoril
la's bedreigden, ze had als een heks enge
maskers opgehangen om onverlaten af te
schrikken en één betrapte stroper had ze
al eens bijna opgehangen aan een boom.
De schrijver Fawley Mowat suggereert
in zijn boek „Woman in the mists" dat
Dian Fossey gedood werd in opdracht
van hoge autoriteiten in Rwanda, omdat
zij met haar houding de exploitatie van
bet natuurreservaat waar de gorilla's le
ven in de weg zou staan. Maar Mowat
was geen vriend van Dian Fossey. Schil
dert haar af als een onuitstaanbaar
kreng. Actrice Sigourney Weaver gaat ter
voorbereiding van haar rol een maand
lang iedereen langs die Dian Fossey ge
kend heeft. Ze komt (in haar Life-ver-
haal) met de volgende uiteenlopende
„statements" over haar: „Ze was een
grootse vrouw". „De gorilla's leven nog
dank zij haar". „Ze was een fantastische
vriendin". „Ze was een slechte weten
schapster. Er klopte niets van haar re
search en haar documentatie". „Ze was
niet objectief'. „Ze was gek". „Ze was
een alcoholiste".
Al zullen al die opmerkingen wel een
stukje van de waarheid hebben, een feit
is dat de wereld aan Dian Fossey een
veel betere blik op die prachtige dier
soort te danken heeft. Fossey zal haar
objectiviteit tenslotte verloren hebben,
omdat haar benadering van de gorilla's
zo'n persoonlijke was. Ze mat zich de
gedragspatronen van de dieren aan (op
gras kluiven, geluiden produceren, hou
ding) om maar vlakbij ze te kunnen zijn.
Ze had zelfs lichamelijk contact met ze,
zoals bleek uit de film die Bob Campbell
(National Geographic-filmer en een tijd
lang haar minnaar tot ze toch voor haar
gorilla's koos) in '71 van haar maakte:
het eerste niet-agressieve, lichamelijke
contact van een mens met een wilde
berggorilla. Ze noteerde prachtige obser
vaties van het gedrag van moeder- en
kind-gorilla onderling. Over hun gelui
den schreef ze in het aanhangsel van
haar boek „Gorillas in the Mist" (hier
verschenen bij uitgeverij Veen): „Boer
geluiden. Deze geluiden lijken op een
diep, langgerekt gerommel (naoem,
naoem), enigszins als het geluid van
keelschrapen. De boergeluiden behoren
zonder twijfel tot de meest ingewikkelde
van het gehele gorillavocabulaire door
hun veelsoortige gradaties en functionele
variaties. Het geluid zoals dat is vastge
legd bij in het wild levende zowel als bij
?;evangen gorilla's heeft twee dominante
requenties en een groot aantal schake-_
ringen als kreunen, spinnen, neuriën,"
klagen, janken en huilen wanneer het in
situaties van maximale behaaglijkheid
lang wordt voortgezet". En over het
.jammeren": „Jammeren werd alleen
gehoord van baby's of jonge kinderen en
kwam het meest voor wanneer zij alleen
waren gelaten en zodoende tijdelijk van
hun moeder waren gescheiden. Of in het
geval van de gevangen kinderen Coco en
Pucker, wanneer zij van elkaar of mij
werden gescheiden. Bij de in net wild le
ZATERDAG 28 JANUARI 1989
-
Moeder en kind.
Sigourney Weaver als Dian Fossey met een van haar geliefde gorilla's.
vende zowel als bij de gevangen jonge
gorilla's groeide het jammeren uit tot
hysterische aanvallen als de spanningssi
tuatie langer duurde". „Gorillas in the
Mist" is een wetenschappelijk boek,
maar het geeft zoveel van zulke voor le
ken herkenbare en unieke informatie dat
het zelfs aangrijpend wordt.
digit
Zéker zal Dian Fossey tegen het einde
van haar leven steeds geobsedeerder zijn
geraakt door de gorilla's en de taak die
zij zichzelf gesteld had. Vooral wanneer
blijkt dat stropers toch blijven toeslaan.
Ze is er kapot van als haar lievelingsgo
rilla, de zilverrug (oudere, leidinggeven
de gorilla met zilvergrijs haar op z'n rug)
Digit door stropers met spiezen wordt
doorboord (stropers doden vaak oudere
gorilla's om zo de kinderen te kunnen
vangen). „Ik schaamde me er niet voor
hem mijn geliefde Digit te noemen",
schrijft Fossey in een brief. Haar eigen
graf zal grenzen aan de graven die ze
voor hem en andere overleden gorilla's
groef. Actrice Sigourney Weaver in haar
dagboek-artikel: „Ik ga naar Dians graf,
kniel neer en raak de vochtige aarde aan:
geen bloemen, geen grafsteen, niets.
Maar hier wilde ze liggen. Het spijt me
dat ik je niet gekend heb, zeg ik zachtjes.
Het spijt me. Maar opeens ben ik kwaad
- dat ik haar niet gekend heb, dat we dit
allemaal zonder haar moeten doen. Help
me, bid ik, 't is niet gemakkelijk je te
vinden. Ik vraag om een teken dat ik ac
ceptabel ben. Dian had vrienden verteld
dat ze wilde dat Brooke Shields haar zou
spelen als jonge vrouw en Elizabeth Tay
lor wanneer ze ouder is. Wat doe ik hier
eigenlijk?".
Je ziet Liz Taylor niet negen weken lang
berg op berg af kruipen en dan ook nog
eens wachten tot er gorilla's in de buurt
zijn. De pittige, lange Sigourney Weaver
heeft het tanige dat je je bij Dian Fossey
voorstelt. En haar carrière („The alien",
„The year of living dangerously" onder
meer) vroeg eindelijk om een rol waarin
ze zich helemaal kon geven. Grote kans
dat ze er straks een Oscar-nominatie en
heel misschien wel een Oscar voor krijgt
in Hollywood. Hollywood sloeg overi
gens de handen op een unieke manier
ineen voor „Gorillas in the Mist". Pro
ducent Arnold Milcher kwam op 26 de
cember 1985 in Rwanda aan om met
Dian Fossey te praten over het ombou
wen van haar boek tot een film over
haar leven. Wanneer hij 's ochtends
wakker wordt om de tocht naar Fossey's
Karisoke Research Center te onderne
men, hoort hij dat ze vermoord is. Hij
zet toch door en een jaar later is hij weer
in Afrika om een en ander voor te berei
den. Dan ontmoet hij collega's uit Hol
lywood! Zij werken voor producenten
Peter Guber en Jon Peters en hebben ge
lijke plannen. Plannen die begonnen zijn
als een mini-tv-serie over de protégés
van antropoloog Dr. Louis Leakey, de
man die Dian Fossey naar Afrika stuur
de. Er is sprake van dat de actrice Ann-
Margret de rol van Fossey gaat spelen en
die ene aflevering voor de tv-serie groeit
uit tot basis voor een speelfilm, „Hea
ven and Earth". Bob Rafelson zal de re
gie voeren.
„Ik was woedend", herinnert Glimcher
zich in het tijdschrift Preview. „Die pi
raten dachten dat ze eerder konden zijn
dan ik, omdat zij> de beschikking hadden
over de gorilla-pakken uit de film „Grey-
stoke". Het blijkt allemaal niet zo be
doeld en de twee producenten steken de
koppen bij elkaar. En met hen de twee
filmmaatschappijen die hen steunen:
Universal Pictures en Warner Brothers.
Ze besluiten samen de film te produce
ren, samen de kosten op te brengen en
de winst te delen. Het verhaal gaat dat
er getosst wordt wie de film over de we
reld in de bioscopen zal uitbrengen. Het
wordt Warner Brothers. Plan nummer
twee, waarin Dian Fossey neergezet zou
worden als een drinkende („vier flessen
whiskey per week" volgens een insider),
gekgeworden fanate wordt overboord ge
zet. Regisseur van „Gorillas in the
Mist", Engelsman Michael Apted: „Ik
vond dat de film over drie liefdesverha
len moest gaan: Dians liefde voor de go
rilla's, haar liefde voor de fotojournalist
Bob Campbell en haar liefde voor de
zwarte gids, die Afrika symboliseert. Ik
wilde een positieve film tfiaken, geen
film over een gek". Hoofdrolspeelster Si
gourney Weaver: „Wat wij willen vertel
len is het verhaal van een vrouw met
een obsessie. Ze is naar Afrika gegaan en
heeft enorme ontdekkingen gedaan. Ze
eindigde volkomen geïsoleerd. Ze h^d
een intense overtuiging over wat de go
rilla's nog zou kunnen redden - dat
werd iets uitermate persoonlijks voor
haar. Voor mij is dat geen gekte". Wanr
neer later blijkt dat de film 27 miljoen
dollar gaat kosten willen Universal en
Warner alsnog afhaken. Alle medewer
kers staan een derde van hun salaris af
het scheelt meer dan drie miljoen op het
budget en de film kan gedraaid worden.
Natuurlijk is „Gorillas in the Mist" een'
Hollywood-film geworden, „entertain
ment" en geen wetenschappelijk v»erk.
Een interpretatie van het leven van den
bijzondere vrouw. Waarbij er met een
zachtere pen geschreven is dan waarmee
de werkelijkheid geètst is. De „love sto
ry" en Fossey's keus om fotograaf
Campbell (gespeeld door Bryan Brown)
niet naar een project elders op de wereld
te volgen, zitten wat rozegeur-en-mane-
schijnachtig in de film. Iets te veel gla
mour. Maar wat wél overkomt is Fos
sey's liefde voor die prachtige, grote
beesten waarover prins Bernhard in zijn
voorwoord tot Fossey's boek zegt: „Dit
boek beschrijft de heroïsche strijd van
een bijzondere vrouw wier interesse, lief
de en devotie uitgaat naar een van de
meest spectaculaire schepsels op aarde,
de berggorilla. De grootsdte van de mens
apen, die op het ogenblik helaas tot de
meest bedreigde diersoorten ter wereld
moet worden gerekend. Vervolgd en uit
zijn leefgebied verdrongen door de
mens, is de gorilla in getalssterkte terug
gedrongen tot zo'n 4000 individuen
(waarvan naar schatting enkele honder
den berggorilla's), een getal dat schriel
afsteekt bij de 4,8 miljard mensen op
aarde!."Dian Fossey zelf schrijft no
vember '82 als laatste regel van de inlei
ding tot haar .boek: „Tenslotte wil ik
mijn allerdiepste dankbaarheid uitspre
ken aan de berggorilla's die mij de gele
genheid gaven ze te leren kennen als de
unieke en edele schepsels die ze zijn".
De gorilla's lijken definitief haar gelijken
te zijn geworden.
Al werden er in „Gorillas in the Mist"
trucs gebruikt, al worden af en toe figu
ranten in gorillapakken gebruikt, het is
niet merkbaar in de strakke mixage van
echt en onecht. Daarvoor was Sigourney
Weaver ook steeds té dicht in de nabij
heid van de dieren. Haar reactie toen ze
kennismaakte met een van de groepen
die door Dian Fossey waren bestudeerd
en beschreven: „De eerste keer dat ik ze
zag was voor mij als een wonder, 't Was
alsof je de hoek omgaat en je staat tegen
over een eenhoorn. De groep begon om
ons heen te bewegen. Toen kwam Josie
(de laatste gorilla die door Dian van een
naam was voorzien) naar me toe en
ik kan de vreugde van dat moment ge
woon niet beschrijven. Ik had 't elke
keer weer als ik bij de gorilla's was".
BERT JANSMA
Voor dit artikel werd gebruik gemaakt
van: Queen Kong" door Sigourney We
aver (Life magazine): ..Gorillas in the
Mist" door Dian Fossey (uitgeverij Veen)
en interviews in het Amerikaanse blad
Première (oktober '88).
