kerven
zoals thuis
Kanker kan vaak
worden voorkomen
lelatietest stimuleert partners met elkaar afspraken te maken
ÏRSTE HOSPICE HUIS VOOR
ERMINALE PATIËNTEN
Ziekenhuis Rijnoord
sluit gelederen
pan der Linden pleit voor Europees milieufonds
Onderzoek
vanuit
de lucht
neemt toe,
behalve
bij mist
INA 4 «JNENLAND
EeidaeSoiwtwt
WOENSDAG 25 JANUARI 1989 PAGINA S
)TEN
i nog
ering
I. Na
rzoe-
s der
ers
/oor oo
ale tel
geste
de reg
vrij
hun ha
ns kaï
de orgi
schappi
stichtii
5tichti
Stichtin tl<
1ECHT Een test om
ingsverschillen tussen ge-
op te sporen, is dat nu
verstandig? Een op de
huwelijken eindigt al in
scheiding en de helft van
samenwonenden houdt
partner na verloop van
voor gezien. Moet de
nfiting Relatievoorlichting
de onenigheid gaan
eggen? Is die „relatie-
wel ergens goed voor?
zegt directeur
Zandvoort. „Door onze
eker!'
test te doen worden mensen
gestimuleerd met elkaar te
gaan praten en afspraken te
maken".
„Elkaar beter leren kennen, daar
gaat het om", zegt Zandvoort, en
hij onderstreept onmiddellijk de
onpartijdigheid van zijn instelling:
„Dat lijkt me een goede zaak voor
iedereen, van heel links tot heel
rechts".
De relatietest die de Stichting Rela
tievorming heeft gelanceerd (onder
meer via het in november uitge
brachte boekje „Tips voor trou
wers") is geen propagandamiddel.
geen wapen in de strijd tussen
voor- en tegenstanders van het hu
welijk. Het gaat de stichting niet
om de vorm, maar om de kwaliteit
van de relatie. Bedoeling is dat
deelnemers de testvragen onafhan
kelijk van elkaar beantwoorden en
vervolgens vergelijken: „Hé, den
ken we daar verschillend over?"
Overleg
Volgens Zandvoort is het overleg
(sommigen spreken liever van on
derhandelingen) tussen partners de
spil van hedendaagse relaties, nu
allerlei vanzelfsprekendheden in
rook zijn opgegaan. Dat begint al
met de duur van een relatie; die
staat minder vast dan ooit. Het is
niet meer de dood die de meeste
mannen en vrouwen van elkaar
scheidt. Vervolgens staat minder
dan voorheen vast dat de man
werkt en de vrouw niet en is het
nog maar de vraag of, op welk mo
ment en hoeveel kinderen gewenst
zijn. Een eigen leven voor elk van
de twee, dat is zo'n beetje het stre
ven. Niet van iedereen overigens,
en ook niet van heren en dames in
gelijke mate. Mannen geven de
voorkeur aan meer traditionele sa
menlevingsvormen, terwijl vrou
wen meer voelen voor wat Zand
voort „partnerschap" noemt. Ook
blijkt uit de tot nu toe terugge
stuurde formulieren (een ant
woordformulier is bij de test ge
voegd) dat mannen al voor hun
dertigste kinderen willen en vrou
wen pas daarna. Conflictstof te
over derhalve.
Zandvoort: „Mensen gaan tegen
woordig minder onvoorwaardelijk
een relatie aan. Ze investeren min
der, houden meer voor zichzelf, let
terlijk en figuurlijk. Dat heeft hele
ingrijpende praktische gevolgen.
Wie een gelijkwaardige relatie wil,
waarin beide partners kunnen wer
ken. moet bijvoorbeeld niet op het
platteland gaan wonen, of je moet
al over twee auto's kunnen bezitten
zodat de bereikbaarheid geen pro
bleem is".
Trouwen
De relatietest is niet van het type
bakvis; er volgt geen uitslag op de
vraag „Hoe romantisch ben jij?" of
iets dergelijks. Het gaat er de Stich
ting Relatievoorlichting niet om te
onderzoeken of de deelnemers wel
geschikt zijn om met elkaar door
het leven te gaan. Vragen die er in
voorkomen zijn bijvoorbeeld:
„Vind je het nodig om te trouwen
als je kinderen wilt?" („Ja" of
„Nee"). „Hoe denk je over de rollen
van man en vrouw?" („Ik denk dat
de man het beste geld kan verdie
nen en dat de vrouw geschikter is
voor de huishouding" of „Ik denk
dat vrouwen en mannen dezelfde
mogelijkheden hebben").
Hoewel Zandvoort reikhalzend uit
kijkt naar de duizenden antwoord
formulieren die nog binnen zullen
komen, erkent hij grif dat de uit
komsten niet representatief zullen
zijn. „Onze test is geen wetenschap
pelijk onderzoek".
STEVO AKKERMAN
I itgerekend de jongste wijk van Neuwkoop opent minis-
Irinkman van WVC morgen officeel het eerste Hospice
L een ruime nieuwbouwwoning waar terminale patiënten
iatste weken of maanden van hui leven kunnen door-
gen. Ze worden er bijgestaan doo- vrijwilligers en om-
■ft i door hun familieleden. Allesbehalve een mini-ver-
^^Bjhuis, maar nog net geen thuis. Yandaar: Bijna-Thuis-
„Hier blijf je zelf de baas".
nten
er Min
zoudei'
v
to: anij
ithoud e
niet al
en bli.
van d
ing
ie ver
itoffer
r je d
UWKOOP Het le-
ziet er uit zoals dat er
ieuwe wijken behoort
te zien. Doorkijkjes
jonge gezinnen, waar
•ïaaltijd nog op de knie
genuttigd tussen
schilderen en behan-
door. Buiten spelen
leren op bergjes zand
stapeltjes stenen, want
traat is nog niet klaar,
iwkoop kan overal
met uitzondering van
ne huis, aan het eind
de straat. Aan de zij-
zit een extra brede
zodat er makkelijk
brancard door kan. Of
kist.
Hier woont geen gezin. Toch is
het een luis, twee zelfs, door
gebroken, met veel kunst aan
de muur, met betegelde toilet
ten en bidkamers, eén 1-vor-
mige woonkamer met moder
ne zithoek, eettafel, televisie
en video, een leuke tuin en
aan drie lanten uitzicht op de
dijk. Slaapkamers, natuurlijk,
slaapkamffs zijn er ook. Vijf,
van vijftien vierkante meter.
Er staan van die hoge bedden
en nachtkistjes in een gezellig
kleurtje. Ii de hoek een keu
kenblokje en een klerenkast,
aan het pkfond een rail voor
het ophangn van lijsten.
Af en toe .vonen er mensen,
eventjes, etn paar maanden
hooguit. Ori er te sterven.
Zonder verpleegsters om zich
heen die 's ochtends om zeven
uur het licht aandoen en opge
wekt schallen dat het be
schuitje er is, terwijl je al lang
niet meer kunt eten. Hier lo
pen alleen een paar (geschool
de) vrijwilligers die je verzor
gen zoals je dat zelf het liefst
hebt. En verder is er alleen fa
milie.
Sterven in een ziekenhuis is
gewoon geworden. Van de inr
woners van de grote steden
overlijden er ruim zes van de
tien in een ziekenhuis, op het
platteland zijn dat er vier op
de tien. Ze zijn opgegeven
door de artsen, maar blijven
toch in een ziekenhuis of ver
pleeghuis terwijl daar de zorg
voornamelijk gericht is op het
behandelen van ziekte. Bij
deze mensen is dat nou juist
niet meer nodig, ze zijn im
mers uitbehandeld zoals dat in
medische termen nogal plas
tisch heet.
Het beste is dat ze naar huis
gaan om daar te sterven, in de
eigen, vertrouwde omgeving,
tussen de mensen die hun lief
zijn. Maar familieleden voelen
daar lang niet altijd voor, soms
uit gemakzucht of angst, maar
vaker omdat het uiteindelijk
veel te zwaar is, lichatnelijk en
geestelijk te zwaar. Overbe
kend zijn de voorbeelden van
ouders die zo opgaan in het
verzorgen van hun doodzieke
kind, dat ze er zelf onderdoor
dreigen te gaan. Als iemand
anders die zorg af en toe over
neemt en als de afstand met
het kind op z'n tijd letterlijk
iets groter wordt, dan blijken
die ouders net dat beetje rust
te krijgen waardoor ze het vol
kunnen houden. Zo'n situatie
creeert het Bijna-Thuis-Huis,
vrijwilligers nemen af en toe
de verzorging over van de fa
milie. die verder met de pa
tient in het huis kan leven als
of het hun eigen huis was, in
clusief kinderen en huisdie
ren.
Emoties
Het Bijna-Thuis-Huis is een
initiatief van de Stichting Ne
derlandse Hospice Beweging.
Voorzitter daarvan is Pieter
Sluis, huisarts in Nieuwkoop.
„Zo'n huis", zegt hij, „is na
tuurlijk niet precies hetzelfde
als thuis, maar het is toch wel
veel meer thuis dan een zie
kenhuis of verpleeghuis. De
mensen die daar voor de pa
tiënten zorgen, doen dat ook
met veel meer betrokkenheid.
We moeten doodgaan niet al-
De woonkamer van het Bijna-Thuis-Huis.
leen maar overlaten aan pro
fessionals, want het is een
emotionele gebeurtenis waar
bij het er om gaat wat mensen,
voor elkaar over hebben".
„Terminale zorg kun je niet
uit een boekje leren. Je moet
vooral bescheiden zijn, geen
oordeel hebben, ruimte schep
pen voor de ander. Daarom
gelden er in het Bijna-Thuis-
Huis geen andere regels dan
die van de bewoners. Wij ac
cepteren de ziekte, we bestrij
den die niet meer"
Er wordt al druk gewerkt aan
een tweede huis,-vin Haarlem,
waar een oude woning in de
binnenstad wordt omgebouwd.
Sluis: „Thuis sterven blijft het
ideaal, daarom streven we er
naar terminale patiënten zo
veel mogelijk thuis te houden.
We willen ook absoluut niet
concurreren met andere in
stellingen, we willen daarvoor
alleen maar een steuntje in de
rug zijn. Het beste is zelfs als
het Bijna-Thuis-Huis leeg zou
staan". In Nieuwkoop lukt dat
foto: wim van noort
aardig, in Haarlem is nu al een
wachtlijst.
DICK HOFLAND
Het Bijna-Thuis-Huis in
Nieuwkoop houdt elke eerste
en derde zaterdag van de
maand open huis van 10.00 tot
12.00 uur. Het adres is Fleur-
straat 54/56.
EUROPEES JAAR TEGEN KANKER VAN START
DEN HAAG Vijftien
procent minder slachtof
fers van kanker in het
jaar 2000. Dat is de voor
naamste doelstelling van
het Europees Jaar tegen
de Kanker, dat gisteren
overal in Europa van start
is gegaan. Voor Nederland
vond de opening plaats in
Den Haag in aanwezig
heid van staatssecretaris
D. Dees van volksgezond
heid.
Elk jaar krijgen een miljoen
mensen in de landen van de
Europese Gemeenschap kan
ker. De helft van hen over
leeft de ziekte niet. Het aantal
kankerpatiënten stijgt nog
steeds en volgens berekenin
gen lijdt in het jaar 2000 één
op de drie Europeanen aan
deze ziekte. Reden om de
voorlichting over kanker in
Europees verband groots aan
te pakken, „want", zo zei me
vrouw E. Heshusius van het
Koningin Wilhelmina Fonds
(KWF), „zestig tot zeventig
procent van alle kankergeval
len kan worden voorkomen".
Centraal bij de kankervoor
lichting in Europa dit jaar
staat de promotie van de Euro
pese Kankercode, een door
kankerdeskundigen opgestelde
lijst van tien gedragsregels,
waaraan mensen zich moeten
houden, als ze het risico op
kanker willen beperken. Bo
venaan de lijst staat het „niet
roken" waarmee longkanker
kan worden voorkomen. An
dere gedragsregels zijn onder
meer: wees matig met alcohol,
pas op voor te veel zonlicht,
zorg dat je niet te zwaar bent
en houd je aan de veiligheids
voorschriften als je met kan
kerverwekkende stoffen
werkt.
Op Europees niveau worden
dit jaar zeven televisiepro
gramma's gemaakt over onder
andere huidkanker, beroeps-
kanker en tabaksgebruik en in
oktober wordt er opnieuw een
Europese week tegen de kan
ker georganiseerd. Het succes
van dit voorlichtingsjaar zal
echter voor een belangrijk
deel afhangen van de regerin
gen van de EG-lidstaten en
hun kankerorganisaties.
Voor ons land heeft het Ko
ningin Wilhelmina Fonds de
coördinatie op zich genomen.
Volgens mevrouw Heshusius
zal het Fonds voor deze activi
teiten 1,3 miljoen gulden extra
beschikbaar stellen. Staatsse
cretaris Dees maakte tijdens
de bijeenkomst bekend dat zijn
ministerie 300.000 gulden van
dit bedrag voor zijn rekening
wil nemen. De EG betaalt nog
eens 400.000 gulden. Het KWF
zet de voorlichtingscampagne
over huidkanker „Zon wijzer"
dit jaar voort, alleen richt men
zich nu niet meer op huisart
sen en. apothekers, maar op
andere doelgroepen zoals
schoonheidsspecialisten en toe
risten. Nieuw is ook de samen
werking met het Voorlich
tingsbureau voor de Voeding
die moet leiden tot de start
eind mei van „Eet wijzer", een
campagne over gezondere voe
dingsgewoonten.
Het Landelijk Overlegorgaan
Kankercentra zal dit jaar iA
het kader van het Europees
Jaar tegen de Kanker onder
andere een geluidscassette op
de markt brengen in de strijd
tegen het roken. Op het bandje
staan tips om te stoppen. Op 11
oktober houden alle negen in
tegrale kankercentra in ons
land een open dag.
ALPHEN AAN DEN
RIJN Ziekenhuis Rij
noord in Alphen lijkt na
gisteravond niet meer ten
onder te zullen gaan door
interne conflicten. Be
stuur, ondernemingsraad
en medische specialisten
sloten gisteren de rijen tij
dens een door de vakbon
den georganiseerde perso
neelsbijeenkomst in ver
pleeghuis Oudshoorn. Zij
werden het eens over de
instelling van een begelei
dingscommissie die tussen
de partijen staat.
Ziekenhuis Rijnoord kan nu
vermoedelijk ongestoord gaan
werken aan de noodzakelijke
fusie met het Elisabeth Zie
kenhuis Leiderdorp. Komt die
fusie er niet, dan staat het
voortbestaan van Rijnoord op
het spel Het Rijk heeft ge
dreigd het ziekenhuis te zullen
sluiten omdat niet meer zou
worden voldaan aan de eisen
van de gezondheidszorg. Zo
moet er op korte termijn een
nieuwe polikliniek komen.
Rijnoord en Elisabeth gaan
verder op zoek naar een nieu
we „fusiemakelaar", die voor
beide ziekenhuizen aanvaard
baar is. De eerste bemiddelaar,
de heer W. de Greve viel niet
in goede aarde bij het EZL. De
twee ziekenhuizen hebben
verder afgesproken dat de
werkgelegenheid wordt gega
randeerd.
Gisteravond werd ook vrede
gesloten met het bestuur van
Rijnoord. Hoewel er enig wan
trouwen bestond ten aanzien
van het bestuur werd besloten
verder te gaan met hetzelfde
bestuur, om het ziekenhuis
geen schade toe te brengen.
Voorzitter A. Berntsen van het
Rijnoord-bestuur heeft goede
hoop dat Rijnoord kan blijven
voortbestaan ..Iedereen is het
er over eens dat Rijnoord moet
blijven, omdat het een centraal
gelegen ziekenhuis is. De pro
vincie en de ziektekostenver
zekeraars bijvoorbeeld staan
achter ons. Voorlopig hebben
we weer tot 1 maart uitstel ge
kregen, en ik verwacht dat we
nog wel meer tijd zullen krij
gen om aan alle voorwaarden
voor het voortbestaan te kun
nen voldoen. Het verschil met
andere ziekenhuizen is alleen
dat wij maanden de tijd krij
gen voor een fusie, terwijl an
deren daar jaren over kunnen
doen". In de nieuwe begelei
dingscommissie, waarin alle
partijen vertegenwoordigd zijn
heeft de heer Berntsen veel
vertrouwen. „Het wordt overi
gens geen commissie met be
voegdheden. De commissie
moet je zien als een politieman
die de vrede moet bewaren".
Frank Van Dam
naar Meerburg
LEIDEN Frank van Dam
volgt in het nieuwe seizoen
Casper Heerma de Voss op als
trainer bij Meerburg. Van
Dam, die zelf bij Teylingen
heeft gespeeld, is nu nog trai
ner van Altior. De nieuwe
trainer van de zondagvierdek
lasser tekende voor een jaar
met een optie voor nog een
seizoen.
Bij Katwijk, dat momenteel
bovenaan staat in de tweede
klasse, heeft Arie Lagendijk
zijn contract met een jaar ver
lengd.
Van der Plas deelt
LEIDEN De interregionale
zaalvoetballers van Van der
Plas deden maandagavond
goede zaken. Bij het sterke Ce-
verbo werd met 3-3 gelijk ge
speeld. De Katwijkers namen
in Dordrecht tot tweemaal toe
de leiding door treffers van
Kees Varkevisser (0-1) en
Marco van der Plas (1-2). De
thuisploeg boog de score na de
pauze om in een 3-2 voor
sprong en behield die marge
tot 30 seconden voor tijd. Toen
echter bezorgde weer Varke
visser de ploeg van Leo de
Jong alsnog het verdiende
winstpunt.
Minister Deetman liet zich in een vliegtuigje informeren over de mogelijkheden van onderzoek van
uit de lucht. Met behulp van moderne apparatuur wordt het aardoppervlak zeer nauwlettend in de
gaten gehouden. foto: anp
Vanaf de Eerste Wereldoorlog,
toen men vliegtuigen ging ge
bruiken om de posities en
sterkte van de vijand waar te
nemen en fotografisch vast te
leggen, nam onderzoek vanuit
de lucht snel toe. Tot op de
dag van vandaag lijkt daar
geen einde aan te komen.
De doeleinden van het gebruik
lopen ver uiteen. Nog altijd
wordt' „de vijand" vanuit de
lucht bespioneerd. Meestal
worden daarover geen mede
delingen gedaan, want het zijn
tenslotte militaire geheimen.
Alleen als de gegevens te pas
komen denk aan het vast
stellen van het aantal SS-20
raketten dat de reden was
voor het kabinet Lubbers om
te besluiten tot de plaatsing
van kruisraketten op Woens-
drecht worden ze openbaar
gemaakt.
Gelukkig zijn er ook vredelie
vende toepassingen te melden.
Met behulp van de satelliet
kan de droogte in Afrika wor
den ingeschat, waardoor hulp
verleningsinstanties op tijd
maatregelen kunnen treffen.
Ook voor de bestrijding van
milieurampen op land en zee
is een kijk van bovenaf een
handig hulpmiddel.
Minister Deetman van onder
wijs en wetenschap luisterde
gisteren het symposium met
een bezoek op. Om zich per
soonlijk op de hoogte te stellen
van de toepassingen van de
nieuwe systemen Caesar en
Dutscat, ontworpen aan de
Delftse universiteit, zou hij
zich per vliegtuig van Zestien
hoven naar Schiphol verplaat
sen, maar de hardnekkige mist
gooide roet in het eten. Eens te
meer werd ervaren dat de
weergoden met geen enkele
techniek zijn te bedwingen.
N HAAG Er moet
Europees milieufonds
esteld worden om de
ieuproblematiek op
'opees niveau versneld
te pakken. Dat idee
ceerde het Tweede-
|merlid R. van der Lin-
(CDA) gisteravond tij-
een spreekbeurt voor
CDA Den Haag in
Ichri Studio.
dergelijk fonds, vergelijk-
met het Europees Sociaal
kVee" |»ds en het Landbouwfonds,
gevoed moeten worden
door een systeem van heffin
gen op de benzine in de EG-
landen. Daardoor vordt er
voor de Europese burger di
rect een relatie gelegd tussen
de bijdragen en het Europees
beleid.
Volgens Van der Linden ver
loopt de aanpak var het mi
lieu op Europees niveau veel
te traag, omdat sommige lan
den nog te weinig mee willen
werken aan de verbetering
van het leefmilieu. .Bepaalde
vraagstukken hebben een
sterk nationaal karakter, zoals
het mestvraagstuk. Deze
moeten dan ook een nationale
aanpak krijgen. Maar de mees
te en meest urgente problemen
hebben een grensoverschrij
dend karakter. En daar geldt:
beter één Europese stap voor
uit dan twee nationale pas
sen".
Milieu heeft overigens voor
Van der Linden een dubbele
betekenis. „Allereerst moeten
we vervuiling bestrijden en
voorkomen. Maar een milieu
fonds is ook belangrijk uit con-
currentie-overwegingen. Het
milieu kan een belemmering
betekenen voor de vorming
van de interne markt, wan
neer bepaalde lidstaten niet
bereid zijn maatregelen te ne
men. Deze moeten dan daartoe
gedwongen worden door de
Europese Gemeenschap. Voor
komen moet worden dat er
een concurrentiestrijd ontstaat
over de rug van het milieu.
Over de Nederlandse inzet op
milieugebied is de parlementa
riër zeer te spreken. „Het feit
dat er op Europees niveau nog
te weinig gebeurt, is zeker niet
te wijten aan de Nederlandse
inzet. Ook het Europees parle
ment speelt een actieve rol.
Eerder moet gedacht worden
aan verdere bewustwording
van onderop in de nationale
parlementen en bij de socia
le partners op Europees ni
veau, zoals dat in ons land bij
de werkgevers en werknemers
is gebeurd"
aan d ieuwe nierpil
argu
beginl r
logeiiji ziekenfonds
is geen
tegen
en van
erkenq
19 di{
t briepTELVEEN De Zieken-
ijlatinJsraad Z£J morgen waar-
Taag#"""" ~J": jj~
jnlijk adviseren om onder
ïge voorwaarden een
'anisa)w- zeer kostbaar genees-
lensgeftei voor nierpatienten
"schuw ziekenfondsen te laten
dadeiloe(^en Bet gaat om het
e ver{*e recombinant DNA-tech-
1 19 erf geproduceerde erythro-
inderJm0 (EPO) Dit hormoon
"|d bij gezonde mensen door
os varf 'eren gemaakt en stimu-
dagef de aanmaak van rode
an de^cellen in het beenmerg
nfron]
or hei middel wordt vooral toe
staat"^1 bij de behandeling van
r nieFnten d>e door onvoldoen-
or vejunctionerende nieren aan
>p deipge bloedarmoede lijden.
j" geJ
tlijvenPloedarmoede kon tot voor
staan, alleen worden behandeld
p van bloedtransfusies. Omdat
over-faan veel nadelen kleven
an deUf deze methode slechts in
ïn roltrste gevallen toegepast,
leitenrdoor de meerderheid van
daninierpatiënten zich futloos
naars,it en weinig meer kan
?rs. Uh
geten1
L>!?et(enten EPO krijgen
i zich vaak als herboren,
het middel heeft ook bij-
kingen, zoals verhoging
de bloeddruk, kans op
goede jbogg jn de shunt (de-ope-
waardoor ze worden L
yseerd) of allergische reac-
De Ziekenfondsraad vindt
nde behandeling daarom
it gebeuren via een in nier-
:ten gespecialiseerde inter-
Bovendien zal het zieken-
is vooraf toestemming
;ten geven. Strenge nor
zijn volgens het advies
nodig om te voorkomen
I* EPO wordt gebruikt bij ge-
ie bloedarmoede of mis-
ikt als bloeddoping om in
j iport extra prestaties te le-
I va„Tn
SCHIPHOL Elke
avond gebruiken weer
mannen Han Meilink en
Erwin Krol satellietbeel-
den om aan te geven wan
neer de volgende storing
ons land zal teisteren. Het
gebruik van satellieten en
vliegtuigen blijft niet be
perkt tot weersvoorspel
lingen. Vanuit de lucht
kunnen ook milieuram
pen, de groei van gewas
sen en stromingen in ri
vieren worden geanaly
seerd.
Op een symposium over „re
mote sensing", onderzoek van
uit de lucht, werd gisteren na
der ingegaan op twee syste
men die door Nederlandse in
stellingen zijn ontvorpen. Met
de namen Caesar en Dutscat
afkortingen van nauwelijks
te begrijpen termen worden
de hypermoderne meetappara
ten omschreven, die in en aan
vliegtuigen wordtn gemon
teerd. Vanuit de lucht worden
enorme aantallen metir^jen
verricht. De geavanceerde
techniek legt per teconde 8,5
miljoen eenheden (beeldjes)
vast. Om een vergelijking te
maken: voor het vastleggen
van de Bijbel zouden slechts 10
seconden nodig zijn
Ballon
Al in de achttiende eeuw werd
het aardoppervlak vanuit de
lucht per ballon bestudeerd.
