„Herhalen van serie
getuigt van
geestelijke armoede"
nale
HUIS
R ZATERDAG 21 JANUARI 1989 PAGINA 22|
door Piet Snoeren
pt
Hoezo dreigt driekwart van de door
futuroloog prof. Fred Polak gedane
voorspellingen niet uit te komen, zoals Of
vorige keer op deze plaats werd
voorspeld?, informeert een lezer op hoga
poten. Hoezo de toekomstvisioenen van
de gebroeders Das gebazel? Okee. YY\
..Omstreeks het jaar 2000 zal het wel A.
zover zijn", aldus Polak in zijn boek
Gesprek met Morgen. „Dan zal de tli
economie van de meeste ontwikkelde ff
landen zijn of worden omgezet in een
vrijwel volledige robot-economie, een
economie zonder mensen". Polak F
voorzegde dit in 1968 toen hij 1
achtereenvolgens al directeur van het
Centraal Planbureau, Til
regeringscommissaris voor de
werkgelegenheid, adviseur van de
minister van O.K. en W. en directeur van
een stojfenfabriek was geweest. Een val
van theoretische en praktische kennis.
Inmiddels is de wereld twintig jaar
verder. Twee derde van de door Polak
voorspelde toekomst zit erop. Hoeveel
robots binnen de grenzen van dit land, i
economisch een van de meest
ontwikkelde ter wereld? Een petieterige
zevenhonderd, schatten ze bij de
Vereniging van Nederlandse
Ondernemers. En hoeveel dan wel in heil
jaar 2000? Nou. duizend misschien. Wan
economie zonder mensen? Bij het VNO ff
kunnen ze de gewezen stoffenfabrikant
Polak nog sterker vertellen. Uit cijfers
blijkt dat in bedrijven die robots hebben
aangesteld, de werkgelegenheid voor
mensen van vlees, bloed, koffiepauzes en
ziekteverzuim juist is gegroeid.
De gebroeders Rudolf en Robbert Das, bij
bezoekers van het Autotron welbekend.
Okee. Van hen verscheen in 1983 het
boek Zicht op de Toekomst. Citaat: „Na\
het jaar 2020 kan maar één
ontwikkeling naar de volwassenheid vair i
de auto leiden: het railvoertuig. Wanneen fl
voor de aandrijving gebruik wordt i 1
gemaakt van een lineaire inductiemotor
met een bewegende elektriciteitsstroom
onder het wegdek waarop de auto als een\
anker wordt meegevoerd, kunnen de
wagens op onze autowegen met hoge
snelheid bumper aan bumper rijden".
Gebazel dus. Met hoge snelheid bumper j
aan bumper rijden, dal doen de
Nederlanders nu al, getuige het BAL
apocalyptische kettinggebots dat mees
plaatsgrijpt zodra uit de sloten maar op j\jed(
zijn,
Echt
af et
comi
brua
durft te kringelen wat Hans de Jong
neerbuigend klompenmist noemt.
Dachten die jongens van Das nu echt dat ^Aai
Nee/ie Smit-Kroes de aanschaf van auto'sl mist
met lineaire inductiemotoren zou gaan van
subsidiëren of dat ze de straks ten jg
behoeve van haar rekeningrijden u
opengebroken autowegen andermaal zou
gaan openbreken voor het aanbrengen jU1^
van bewegende stroom, terwijl ze derd
hetzelfde effect al gratis heeft? trou
En nu is er weer net Huis van de
Toekomst waarover krantekoppen
berichten „dat het zonder glazenwasser i.
kan". In Rosmalen komt het, als J
aanhangsel van het reeds genoemde we
'Autotron. De eerste paal is geheid en Hen
vanaf 15 juni kan men zich er gaan versi
vergapen, want dan moet het klaar zijn. enigt
Dat van die glazenwassers zit trouwens teerc
zo. De ramen worden voorzien van een
speciale vuilwerende coating waardoor ze <*9
zelfreinigend zijn. En nog een andere diOO
eigenaardigheid hebben de ramen. Ze j ty's
zullen vervaardigd zijn uit dubbel glas
„dat zijn isolerende werking automatisch
aanpast aan het seizoen: 's zomers koel,
's winters warm". Alvast berekend op het
broeikaseffect van straks wanneer het gat
in de ozonlaag zich zal hebben uitgebreid
tot boven de Flevopolder, dat Huis van
de Toekomst, en geen wonder, het idee I dig
komt van Chriet Titulaer wie, zoals zijn.
bekend, geen zee zo hoog gaat of hij weet I versi
er een technisch foefje op. deze Willem kom
Bever met de futurologische j nieu
waterpomptang. wil
Uiteraard hebben die jongens van Das dat i
hel ook over wonen. Zij voorspellen een in
splitsing tussen enerzijds de bouw van gracl
vaste, ae eeuwen trotserende „een
draagconstructies en anderzijds die van
losse wooncellen, de laatste op
eenvoudige wijze in de eerste te schuiven,
ongeveer zoals men de schappen in een
magazijn vult met naar believen pakken Te v
Kittekat of dozen Chateau Margaux i telt
premier cru Médoc. „Een soort drie
wegwerpwoning die makkelijk te
verhuizen is, aangepast aan de behoefte
van de toekomstige mens om niet zijn
hele leven op dezelfde plaats te wonen
staat er. En: „Misschien wordt de
draagconstructie met inschuifbare
wooncellen wel de rode draad in een
wereld van wisselende seksuele relaties".
Nooit van aids gehoord, de Dassen. Een
aller frivoolste exegese van het
bijbelwoord „neem uw bed op en
wandel".
Nou, zo bruin bakt Chriet Bever ze niet.
Zijn Rosmaalse visie op het Huis van de
Toekomst verankert het gezin
integendeel hecht aan een audiovisuele
muur met druktoelsen en beeldschermen
voor telebankieren, telewinkelen, een
elektronische krant waarvan de gewenste
artikelen thuis worden geprint, een
elektronische bibliotheek, zodat een mens
voor de dichtbundels van Nel Benschop
(oplage twee miljoen„in tijden van nood j
grijpen tallozen voor troost op haar
terug") niet door de regen hoeft. Echter:
bij net ontwerpen van dit Huis van de
Toekomst is ae architect ingeschakeld
die ook de Amsterdamse Stopera heeft
ontworpen. Dezelfde aan wie de Club van
Lange Mensen de noodkreet heeft gericht
dat de deuren daarin te laag zijn als
gevolg waarvan menigeen de genieting
van Le Nozze di Figaro moet bekopen
met een buil op z 'n kop. Cees Dam heet
hij. Dat wordt dus ook al niks.
W
Geen Danny „Ciske" de Munk, ook geen Jan „Bartje"
Krol. Geen fabelachtige roem, maar ook geen
vergetelheid. Dertien jaar geleden was acteur Paul Röttger
hoofdrolspeler Michiel in de tv-serie Oorlogswinter.
Deze reeks naar de gelijknamige bestseller van Jan
Terlouw stond toentertijd wekelijks in de hoogste regionen
van de Kijk Top Tien. Paul werd net geen beroemde
Nederlander. Nu de VARA dit typisch Nederlandse
drama op de zondagmiddag herhaalt, rijst de vraag: wat is
er van Paul „Michiel" Röttger terecht gekomen?
PAUL RÖTTGER (OORLOGSWINTER)
UTRECHT - Hoewel de meeste
mensen zijn naam niet meer ken
nen, is Paul Röttger (34) een uni
cum in de Nederlandse toneelwe
reld. Hij heeft nog nooit één dag
zonder werk gezeten. Vandaag de
dag staat hij samen met Josine van
Dalsum in de toneelproduktie Je
anne d'Arc. Hoewel hij vindt dat
een acteur vooruit moet kijken,
haalt hij graag herinneringen op
aan de tijd dat het voor hem alle
maal echt begon. In 1975, toen hij
samen met mensen als Ton Len-
sink, Leontien Ceulemans, Piet
Hendriks, Onno Molenkamp en
André van den Heuvel in het Over
ijsselse Zalk en IJsselmuiden ver
toefde om het laatste jaar van de
Tweede Wereldoorlog en het va
derlands verzet vast te leggen.
Eerst wenst Paul Röttger echter zijn hart
te luchten over het culturele niveau in
Nederland, dat hij typeert als van nul en
generlei waarde. „Neem nu het herhalen
van Oorlogswinter. Zo'n serie is dertien
jaar oud. Gedateerd dus. Je leeft in een
bepaalde tijd. Zo maak je kunst. Kunst
staat niet los van maatschappelijke ont
wikkelingen. Als ik al die herhalingen
over het scherm zie denderen, dan vraag
ik me af: waar ben je in vredesnaam
mee bezig?".
„Ik heb dat ook gevraagd aan de mensen
van de VARA. Waarom? Waarom doen
jullie dat nou? Als antwoord krijg je dan:
„Die serie was razend populair. Zoiets
willen de mensen graag terugzien". Ik
durf dat te betwijfelen. Inderdaad, Oor
logswinter was in 1975 een groot succes,
maar als je het nu terugziet, zie je zoveel
fouten. Dingen die vandaag de dag ge
woonweg niet meer kunnen".
„In het algemeen hebben de financiën
ermee te maken. Herhalingen besparen
een omroep veel produktiekosten. Ik
vind dat het herhalen van series getuigt
van armoede. Niet alleen financiële,
maar veel meer geestelijke armoede".
„Kunst, ook tv-kunst vraagt om ontwik
keling. Nieuw materiaal. De maatschap
pij blijft ook niet stilstaan, die maakt
ook een bepaalde ontwikkeling door.
Met die herhalingen lijkt het alsof er
niets verandert. Vandaar dat je je heel
goed af moet vragen waarom je iets op
nieuw brengt zonder het aan te passen
aan het hedendaagse. Ik kan dan ook
niet juichend op mijn stoel op en neer
wippen, omdat Oorlogswinter opnieuw
over het scherm schuift. Ik kan beter
zeggen: ik kijk er naar, maar ik zie me
zelf niet. Ik heb in dertien jaar een enor
me ontwikkeling doorgemaakt. Ik heb
dan ook het geVoel dat er iets niet
klopt", verkondigt Paul zeer bëslist. Hij
schetst daarmee zijn levenshouding. Hij
is een man die nooit te lang bij iets blijft
stilstaan. Röttger grijpt elke kans aan
om zichzelf te verrijken, te verbeteren.
Kortom: door te gaan met leven.
Vergankelijk
„Toneelkunst is vergankelijk. Het is niet
hetzelfde als bij schilder- of schrijfkunst
of composities. Een schilderij van Rem
brandt of Van Gogh leeft nog altijd. Een
acteur bestaat bij de gratie van het mo
ment. Ik speel nu avond aan avond met
Josine van Dalsum in Jeanne d'Arc. Zo
dra de voorstelling afgelopen is, is het
weg. Alles is voorbij en leeft uitsluitend
nog voort in de herinnering. Vandaar
datje niet te lang moet blijven stilstaan
bij successen uit het verleden. Daar kun
je niet op blijven teren. Ik in elk geval
niet".
Met elementaire zaken als geestelijke ar
moede is Paul Röttger dagelijks bezig.
Het leed van een acteur, noemt hij het
zelf. Leed zonder overigens één greintje
verdriet. „Ik dreigde dertien jaar geleden
een bekende Nederlander te worden. Op
zich had ik daar geen bezwaar tegen,
want wat is voor een publieke persoon
lijkheid (en dat is een acteur) nu leuker
dan herkend te worden op straat. Voor
een acteur betekent dat erkenning en
daar leef je toch voor. Maar ik had het
gevoel", vertelt Paul, terwijl hij met een
soort moedeloze wanhoop zijn schou
ders ophaalt: „is dat nu alles?".
Belemmering
„Mijn populariteit ging mij belemmeren
in mijn werk. Ik vind dat je dan moet
stoppen. Ik voelde me absoluut niet hap
py. Ik had er tot het einde der tijden
mee door kunnen gaan, maar de gedach-
Paul Röttger dertien jaar geleden in Oor
logswinter, een serie die momenteel door
de VARA wordt herhaald.
FOTO: PR
Maupassant. Die speelfilm was de eerste
Europese film die een Emmy Award
kreeg. Het was een te gekke tijd. Heel
leerzaam ook. Bovendien had ik con
stant werk".
Hoewel hij een bekende Nederlander
dreigde te worden, is dat toch niet ge
beurd. Na twee jaar euforie trok hij zelf
aan de noodrem en ging terug naar af.
„Ik wilde dolgraag met regisseur Frans
Marijnen van het Rotterdamse Ro-thea-
ter werken. Ik bewonderde die man al
lange tijd om zijn lef. Ik houd niet van
braafheid. En Frans was brutaal. Bij al
les wat hij deed. Dus ik trok de stoute
schoenen aan. Schreef hem een brief,
waarin ik heel vrijmoedig meedeelde dat
het me goed leek om samen te werken.
Als hij het goed vond, zou ik wel eens
een dagje komen kijken. Ik ben acht jaar
gebleven".
„Ik moest, ondanks alles wat ik had ge
daan, weer onderaan beginnen. Ik moest
weer proberen een positie te verwerven.
Ik heb er nooit een seconde spijt van ge
had. Ik heb bij het Ro-theater zoveel ge
leerd. Marijnen was uitgesproken oncon
ventioneel in zijn manier van aanpak.
Hij experimenteerde bij het leven. Nu
wil ik niet zeggen dat alles wat nieuw is,
goed is. Maar spelen met nieuwe dingen
is nooit slecht. Ik ben zelf ook altijd be
zig nieuwe mogelijkheden bij mezelf te
ontdekken. Marijnen deed dat in het
theater".
Geen traditie
„Ik heb bij dit theatergezelschap geleerd
dat Nederland cultuurarm is", meldt
Paul Röttger bikkelhard. „Toneelmen
sen hebben hier absoluut niets te beteke
nen. Wij Hollanders hebben geen thea
tertraditie, zoals de Engelsen en de Dui-
ters die hebben. Zij leren op school ge
dichten uit hun hoofd. Elke willekeurige
Engelsman kan wel iets van Shakespeare
citeren. Een Nederlander kent niet eens
het Wilhelmus uit zijn hoofd, laat staan
dat hij een gedicht van Vondel kan op
zeggen. Ook op schrijfgebied bezitten wij
geen traditie. Er zijn weliswaar enkele
goede toneelschrijvers. Af en toe uit
schieters, maar traditie: nul komma
nul".
„Of dat ooit zal veranderen? Ik denk
van niet. De mentaliteit van dè grootste
gemene deler is: doe maar normaal dan
doe je gek genoeg. Al dat malle gedoe op
het podium, dat vindt men maar niets.
Bovendien wij kennen niet voor niets
het spreekwoord: wat de boer niet kent,
dat eet ie niet. Ik wil hiermee helemaal
niet zeggen dat je alleen maar zwaar
wichtige drama's op het toneel moet
brengen, maar werken die geen inhoud
hebben, hoeven natuurlijk ook niet. Ik
vind niets zo heerlijk als mensen te laten
lachen, maar ik wil ze niet laten lachen
om het lachen zelf. Het moet uitdruk
king geven aan iets. Emoties daar gaat
het om".
Verrassen
Maar na acht jaar Ro-Theater hield Paul
het voor gezien. Marijnen was inmiddels
vertrokken en Paul had het gevoel vast
te roesten. „Je moet jezelf blijven verras
sen. Na zoveel jaar gesubsideerd theater,
wilde ik wel weer gaan free-lancen. Bo
vendien bood Karl Guttmann mij een
rol aan in De Memoires van Benjamin,
een vrije produktie. Ik overdrijf niet als
ik zeg dat het fantastisch ging. Ik voel
me nu als een vis in het water. Na Jean
ne d'Arc ga ik samen met Josine van
Dalsum een stuk van Alby op de plan
ken zetten: Huwelijksspel.' Een heel ge
waagd stuk, want het draait slechts om
twee mensen. Josine en ik zijn dus totaal
aan elkaar overgeleverd. Maar dat lijkt
mij geen enkel probleem. Wij zijn bei
den bezeten van ons vak en dat schept
een heel hechte band".
En voor wie mocht denken dat Paul
Röttger de tv-wereld volledig op een zij
spoor heeft gezet, heeft het mis. Want
binnenkort komt de KRO op het scherm
met de jeugdserie De avonturen van Si
mon Winner, en daarin speelt Paul de
hoofdrol. janine STOUGIE
Paul Röttger nu: Een serie kun je niet
lingen".
te: wat wil je nu eigenlijk?, bleef door
mijn hoofd spoken",.
Stukje bij* beetje kivam het antwoord.
„Ik wil een goed acteur worden. Acteren
is niet iets dat stil blijft staan. Je moet
aan jezelf blijven sleutelen. Alsje het ge
voel hebt geestelijk dood te zijn, is het
mis. Ik moet door het stuk waarin ik
speel tot in het diepst van mijn ziel ge
raakt worden. Alleen dan kun je vol
overtuiging spelen en slechts dan ben je
in mijn ogen een goed acteur. Heel sub
jectief", geeft Paul ruiterlijk toe.
„Maar kijk zelf eens om je heen. Welk
stuk op televisie doet je emotioneel iets?
Welke acteurs kunnen gevoelens bij je
oproepen die je zelf niet meer in de
hand hebt?". De stilte is veelzeggend.
„Echt grote acteurs raken je' door de ma
nier waarop zij spelen. Zo kun je het
verhaal waardeloos vinden, maar er toch
door geraakt worden. Dat is de kunst.
De meeste acteurs spelen omdat ze
brood op de plank moeten hebben. Dat
kun je zien: uitgeblust, blasé".
Hoofdrol
Paul Röttgers carrière heeft weinig te
maken met dit soort alledaagse berus
ting. „Het is allemaal heel raar verlopen.
herhalen. Die is gedateerd en kun je niet
Voordat ik het goed en wel doorhad was
ik hoofdrolspeler in een tv-serie". Paul
zat in de derde klas van de Arnhemse
toneelschool toen hij de hoofdrol in
Oorlogswinter kreeg aangeboden. „Ei
genlijk kwam ik alleen maar stage lo
pen", voegt hij er welhaast verontschul
digend aan toe.
„Ik geef ruiterlijk toe dat ik een lastige,
eigenwijze leerling was. Ik schopte tegen
de theoretische manier van werken op
school aan. De praktijk, dat was het he
lemaal. „Okee", zei Onno Molenkamp,
die spel-les bij ons op school gaf, „als jij
zo graag de praktijk in wil, doe dan au
ditie. Wij gaan binnenkort met een nieu
we serie beginnen, maar de hoofdrolspe
ler ontbreekt nog. Probeer maar of je
goed genoeg bent".
Dat liet ik mij geen twee keer zeggen, al
had ik er geen flauw idee van wat mij
allemaal te wachten stond. Ik wist niet
eens om wat voor soort produktie het
ging. Er is veel aan mij voorbij gegaan.
Als ik op die tijd terug kijk, is het nog
altijd heel onwerkelijk voor me".
Zes maanden kreeg Paul vrijaf om „sta
ge" in Zalk en IJsselmuiden te lopen.
„Het was een heerlijke tijd. In één week
had ik meer geleerd dan drie jaar op
school. Je moet niet vergeten dat ac
teurs, die in die tijd op toneelgebied echt
loszien van maatschappelijke ontwikke-
FOTO: GER DIJKSTRA
wat betekenden, in die serie meespeel
den. En omdat ik de hoofdrol vertolkte,
had iedereen met mij te maken. Ik heb
van al die mensen heel veel geleerd".
Een ervaring én een voldoende op zijn
eindexamenlijst rijker, kwam Paul terug
in Arnhem. „Ik heb me eigenlijk nooit
goed gerealiseerd waar ik mee bezig was.
Ik ben na de opnamen dan ook weer
doodgemoedereerd naar school gegaan.
In het laatste jaar van de toneelschool
werd de serie uitgezonden. En dat heeft
mij geen windeieren gelegd".
Veelgevraagd
Paul „Michiel" Röttger werd1 populair.
Kreeg enorm veel publiciteit en werd
herkend door mensen op straat én door
vakgenoten. Veel van zijn mede-studen
ten kwamen na het behalen van het di
ploma bij de sociale dienst terecht, ter
wijl Paul een veelgevraagd acteur was.
Televisie, film en zo nu en dan een to
neelrolletje.
„In die tijd deed ik van alles. Tresente-
ren, acteren, interviewen. Ik maakte kin
derprogramma's voor IKON en VARA,
kreeg rollen in speelfilms als Mantel der
Liefde en Pastorale. Ik werkte mee aan
de verfilming van De Vlieg van Guy de
£oidóc6oma/nt
