'finale
Geschiedenis
krijgt harde
dobber aan
Ronald Reagan
HELI
NA 241
ZATERDAG 14 JANUARI 1989 PAGINA 25
Het grootste probleem bij de beoordeling van deze zeer
jbijzondere Amerikaanse president is dat hij in alle
opzichten een kind van zijn tijd was en dat hij
(merkwaardigerwijs) in eveneens alle opzichten met
zijn tijd in permanent conflict leefde.
WASHINGTON - De Amerikaan
se president Ronald Wilson
Reagan en zijn vrouw Nancy staan
gepakt en gezakt klaar om, na acht
slopende jaren in Washington, te
rug te keren naar Californië. Zij
i betrekken volgende week een pand
I in de glamour-wijk Bel Air in Los
9 Angeles. De Reagans zullen er zich
zeker thuisvoelen, want aan en na
bij St. Cloud Drive wonen sterren
als Zsa Zsa Gabor en Elisabeth
Taylor.
Het nieuwe onderkomen is door twintig
vrienden van Reagan gekocht voor 2,5
[miljoen dollar. De president-in-ruste
gaat er 15.000 dollar per maand voor be
talen, maar aangenomen wordt dat de
huurvoorwaarden ongekend soepel zul-
len worden toegepast. De nu' 77-jarige
Reagan zal zich in Bel Air gaan bezig
houden met het oprichten van twee mo
numenten voor zichzelf: zijn memoires
en zijn naar hem genoemde bibliotheek
waarvoor hij enkele maanden geleden de
I eerste paal sloeg. Die memoires worden
waarschijnlijk het begin van de enorme
worsteling die de geschiedenis met de
veertigste president van de Verenigde
Staten zal gaan hebben. Er is al enkele
jaren een officiële biograaf aan het werk
die een pil van ongeveer 600 pagina's
over het presidentschap van Reagan
moet gaan schrijven. Veel van diens
voormalige medewerkers hebben daar-
voor hun wetenswaardigheden al op pa
pier gezet, wat een complete bibliotheek
I van weinig vleiende geschriften heeft op-
geleverd. Reagans verblijf in het Witte
Huis heeft dan ook genoeg controverses
1 en ideologische geschilpunten opgele
verd om biografen en historici vele de-
i cennia aan de praat te houden.
Omstreden
Ronald Reagan is, op z'n zachtst gezegd,
een omstreden president geweest. Een
onbuigzame Conservatief, maar ook een
geluksvogel en een politiek zondagskind.
Hij was een retoricus van formaat en be
schikte óver het vermogen mensen
steeds weer te overtuigen. Acht jaar lang
baadde hij zich in de weelde van een on
gekende populariteit. De gemiddelde
Amerikaan droeg hem op handen en liet
hem zelfs in de donkerste dagen van zijn
presidentschap niet in de steek.
Reagans verslaving aan symboliek en
bevlogen retorische exercities was even
groot als zijn afkeer van saaie details,
feitelijkheden en cijfers. Reagan las niet
veel, studeerde nog minder en maakte
zich zelden een onderwerp eigen. Op het
terrein waarop hij het meeste succes
heeft geboekt (de ontwapening), bleef hij
een betrekkelijke vreemdeling die de
verstrekkende gevolgen van het ontwa
peningproces nooit volledig heeft begre
pen en wellicht ook nooit heeft willen
begrijpen.
Reagan is zichzelf altijd.trouw gebleven
in de zin dat hij een .communicator"
wilde zijn. Hij kon goed boodschappen
overbrengen en dat maakte hem in zijn
jonge jaren tot een succesvol radio
sportverslaggever, op middelbare leeftijd
tot een tamelijk succesvol acteur en op
zijn oude dag tot een president die er in
slaagde het geschokte zelfvertrouwen
van een hele natie te herstellen. Reagan
geloofde dat de schijn een middel was
om de werkelijkheid positief te beïnvloe
den. Hij geloofde ook inderdaad in wat
hij zei, de holheid van het merendeel
van zijn toespraken ten spijt. Reagan ge
loofde bovendien in Amerika en ver
wachtte dat Amerika ook in hem zou ge
loven. Welnu, dat is in ruime mate het
geval geweest.
Naïef
Ronald Reagan werd op 6 februari 1911
in Tampico (Illinois) geboren. Zijn jeugd
was niet bijzonder gelukkig. Zijn vader,
John Edward Reagan, dronk te veel, het
geen moeder Nellie Wilson Reagan
ruimschoots de gelegenheid gaf haar
knappe, zachtaardige, maar ook ambi
tieuze zoon emotioneel aan zich te bin
den. Nellie heeft nadien vaak gepara
deerd in de successtory van haar zoon,
een eer die vader Reagan hoegenaamd
nooit te beurt viel. Wellicht is toen al de
basis gelegd voor de alles beheersende
karaktertrek van Ronald Reagan: een af
keur van het slechte en het negatieve en
een ijzeren geloof in het goede en het po
sitieve, dat alles overeind gehouden
door een bijna kinderlijke naïveteit en
een goed ontwikkeld instinct als het ging
om het inschatten van zijn eigen moge
lijkheden.
Nadat hij in 1932 afstudeerde aan het
Eureka College in Peoria maakte hij een
Omstreden
Amerikaanse
president
verlaat
het
Witte
Huis
Ronald Reagan was een
zeer bijzondere
president, over wie
historici nog lang
zullen praten.
FOTO: AP
lange en frustrerende ronde langs tiental
len radiostations waar hij als omroeper
of als sportverslaggever wilde werken.
Hij werd tenslotte aangenomen in het
stadje Davenport en daar liet hij voor
het eerst horen dat wat hem betrof niet
de wedstrijd telde, maar het verslag dat
hij ervan gaf. Voor hem hadden de fei
ten aanzienlijk minder waarde dan de
presentatie van die feiten. Die opvatting
is hij blijven huldigen en dat heeft hem
zijn succes opgeleverd, maar is voor een
deel ook de oorzaak van zijn falen ge
weest.
In 1937 legde Reagan een acteurstest af
in de studio's van Warner Brothers in
Hollywood. Hij kreeg een contract voor
zeven jaar en een gage van 200 dollar
per week: een alleszins redelijk bedrag
voor een beginnend acteur. Zijn eerste
film was „Love is in the Air". Een jaar
later speelde hij een belangrijke rol in de
film „Brother Cat". Tijdens de opnamen
daarvan ontmoette hij de actrice Jane
Wyman met wie hij twee jaar later
trouwde. De Reagans kregen twee kinde
ren: Maureen (1941) en Michael (een in
1945 geadopteerde zoon). Het huwelijk
liep in 1948 spaak, maar heel lang heeft
Reagan volgehouden dat hij eigenlijk
niet gescheiden was, om de doodeenvou
dige reden dat hij nooit een £heiding
had gewild. Ook in zijn privéleven pro
beerde hij dus de feiten naar zijn hand te
zetten. Jaren later, nadat een kwaardaar-
dig gezwel uit zijn dikke darm moest
worden weggehaald, hield hij staande
nooit kanker te hebben gehad, omdat
„iets in mij was aangetast, maar dat is
dan ook verwijderd".
Propaganda
In de oorlog speelde hij in talloze propa
gandafilms. Later heeft hij eens gezegd
dat hij verbijsterd was over wat hij na
de bevrijding in de Duitse concentratie
kampen had gezien. Maar de jonge ac
teur was nooit in Duitsland geweest; zijn
oorlog werd uitgevochten op de sets van
de Amerikaanse filmindustrie in Holly
wood, waar hij kennelijk was gaan gelo
ven in de propaganda die hij zelf had ge
maakt.
Na de oorlog speelde Reagan in 22 films
en kreeg hij een leidende positie in de
vakbond van acteurs. In die functie wer
den zijn latente anti-communistische ge
voelens geactiveerd, zo sterk zelfs dat
zijn aanvankelijk democratische opstel
ling veranderde in een steeds harder
conservatisme en hij bekeerde zich dan
ook tot de Republikeinse partij. Door
zijn vakbondswerk ontmoette hij in
1952 Nancy Davis, een vrij onbeduiden
de actrice. Hij trouwde haar korte tijd
later, waarop zij zich vrijwel onmiddel
lijk uit de filmwereld terugtrok. De Rea
gans kregen twee kinderen: Patricia
(1953) en Ronald (1958).
In 1964 trok Reagan de aandacht van
een schatrijk en machtig clubje conser
vatieve lieden in Californië. Hij deed
dat met een tv-toespraak die erop was
gericht de vastgelopen verkiezingscam
pagne van de conservatieve Republikein
Barry Goldwater vlot te trekken. Reagan
werd prompt naar voren geschoven als
kandidaat voor het gouverneurschap
van Californië. Hij won de campagne en
bleef tot 1975 op die post. Vanaf dat jaar
concentreerde hij zich, opnieuw ge
steund door zijn rijke vrienden, op het
Amerikaanse presidentschap. In 1976
ging de strijd om de Republikeinse kan
didatuur tussen hem en de zittende pre
sident Ford, die op het nippertje door de
laatste werd gewonnen. Ford verloor
echter de strijd om het presidentschap.
De Democratische kandidaat Jimmy
Carter ging naar het Witte Huis. Vier
jaar later wierp Reagan zich opnieuw op
als de Republikeinse kandidaat, ditmaal
met succes en vervolgens moest hij het
opnemen tegen de door mislukkingen en
tegenslagen geteisterde Carter. Ook die
confrontatie pakte goed uit voor
Simpele boodschap
Zijn succesvolle mars naar het Witte
Huis dankte hij voornamelijk aan de al
leszins herkenbare en simpele bood
schap die hij Amerika voorlegde. Met
stevige anti-communistische argumenten
onderbouwde hij zijn pleidooi voor een
sterkere defensie. Hij praatte Amerika
bovendien een grondige afkeer aan van
alle vormen van overheidsbemoeienis.
En in het kielzog daarvan zwoer hij de
belastingen te verlagen en de invloed
van de overheid te verminderen, het
geen veel meer economische en indivi-
duele vrijheid tot gevolg zou hebben.
Dat zou weer leiden tot hernieuwde eco
nomische bloei, waarmee dan vervol
gens de snel oplopende overheidstekor
ten konden worden teruggedrongen en
de gestegen defensiekosten konden wor
den gefinancierd.
Al in 1981 verlaagde Reagan de belastin
gen en voerde hij de defensieuitgaven
sterk op. De vele waarschuwingen dat
hij daarmee de Amerikaanse begroting
zou ontregelen sloeg hij in de wind. Tot
op de dag van vandaag is hij blijven vol
houden dat niet hij, maar het Ameri
kaanse Congres de schuld heeft van het
inmiddels formidabele begrotingstekort
dat Amerika tot het grootste schulden
land in de wereld heeft gemaakt.
Nadat hij zich aan het begin van zijn
presidentschap zeer sterk had afgezet te
gen de Sovjetunie, die hij steevast als
„het Rijk van het Kwade" aanduidde,
geraakte hij met name in zijn tweede
ambtstermijn in meer gematigd vaarwa
ter, vooral ook omdat de toen nieuwe
Sovjetleider Michail Gorbatsjov bereid
was over aanzienlijke vermindering van
de wapenarsenalen te praten. Dat proces
heeft Reagan de grootste triomf van zijn
presidentschap opgeleverd: het INF-ver-
drag in 1987.
Voor het overige bleef hij de president
die zich verre hield van moeilijke zaken,
die zelf geen medewerkers durfde ont
slaan, die geregeld in slaap sukkelde tij
dens lange vergaderingen, die zelden
knopen doorhakte, die liever vlotte
anekdotes en sterke verhalen uit zijn
filmcarrière vertelde dan zich aan de
analyse van een politiek probleem te zet
ten en die, meer dan welke andere presi
dent ook, zijn bevoegdheden delegeerde.
Die houding voerde hem rechtstreeks in
het moeras van het Iran-Contra-schan-
daal dat een blijvende smet op zijn pre
sidentschap wierp en zijn torenhoge po
pulariteit voor een deel teniet deed.
Reagan was op zijn best als hij toespra
ken moest houden, officiële ceremonies
mocht verrichten en nabestaanden van
rampen moest troosten.
De beperkingen van zijn presidentschap
zijn uitvoerig aangetoond. Het waren be
perkingen die voortkwamen uit zijn
hardnekkige, lichtgelovige en bevlogen
persoonlijkheid. Het waren bovendien
beperkingen die werden gevoed door
zijn vrouw Nancy die vaak een te grote
invloed op hem had, die hem overigens
ook tot een vergelijk met de Sovjetunie
dwong, bezorgd als ze was over de plaats
die haar echtvriend in de geschiedenis
zou krijgen.
Reagans beperkingen kwamen ook aan
het licht in de keuze van zijn naaste me
dewerkers. Hij omringde zich bij voor
keur met trouwe vrienden (meestentijds
gerecruteerd uit zijn Californische ach
terban) die zich beperkten tot serviele ja-
knikkerij en die het intussen niet te
nauw namen met de ethische aspecten
van hun hoge functies. Dat heeft meer
dan honderd Reagan-helpers in aanra
king gebracht met de rechter. De presi
dent heeft uiteindelijk het meeste plezier
gehad van stabiele politici als Geoi^e
Shultz en James Baker die niet uit zijn
kring van getrouwen kwamen.
Zijn spreekwoordelijke hardnekkigheid
ten spijt, sloot Reagan menig politiek
compromis, waarmee hij zich de toorn
op de hals haalde van de ultra-conserva
tieven die in hem hun apostel zagen.
Slechts eenf enkele keer liet zijn hoog
ontwikkelde politieke instinct hem in de
steek. Dat was het geval toen hij de zeer
conservatieve activist Robert Bork voor
droeg voor het Hooggerechtshof. Zijn
aanvaring daarover met het Congres
leidde tot de zeer vernederende afwijzing
van Bork.
Mislukking
Diezelfde onverzoenlijkheid kreeg hem
te pakken zodra Nicaraguater sprake
kwam. Ook hier creëerde hij zijn eigen
revolutie over het gehele Amerikaanse
continent uit te strooien, terwijl hij de
Contra's aan zijn borst drukte als „de
dappere vrijheidsstrijders". Die beperkte
kijk op de politieke werkelijkheid is oor
zaak geweest van het volkomen misluk
ken van Reagans Middenamerikaanse
beleid. In enkele gevallen veranderde
zijn hardnekkigheid zelfs in een gepas
sioneerde zendingsdrang, waarbij hij aan
elk redelijk advies voorbijging. Vooral
zijn rotsvast, bijna religieus geloof in
SDI (het nucleaire verdedigingsschild in
de ruimte) is daarvan een voorbeeld.
Nog lang nadat was aangetoond dat SDI
nooit een totale verdediging tegen een
vijandelijke kernaanval zou kunnen bie
den, klampte Reagan zich aan zijn
droom vast.
De geschiedenis zal een harde dobber
aan Ronald Reagan hebben. Tijdens zijn
bewind leek de vrede plotseling uit te
breken en versoepelden de oost-westver
houdingen in een tempo dat niemand
voor mogelijk had gehouden. Reagan
haastte zich die ontwikkeling op zijn
conto te schrijven en te verklaren dat
zijn politiek van kracht en militaire su
perioriteit de Russen naar de onderhan
delingstafel had gedwongen.
Feit is dat de wereld er, om met Reagan
zelf te spreken, aanzienlijk beter voor
staat dan toen de met laatdunkendheid
bejegende acteur het Witte Huis betrad.
Menig Amerikaan is geneigd de vertrek
kende president op dat punt gelijk te ge
ven. Of Amerika er zelf beter voorstaat
blijft de dwingendste vraag die Reagans
presidentschap oproept. Zo goed als Re
agans beleid heeft gezorgd voor een on
gekend lage werkloosheid en een onge
kende bloei van de Amerikaanse econo
mie, zo heeft hij met zijn knieval voor
het individualisme en de maximale eco
nomische vrijheid de uitbarsting van
hebzucht en geldmakerij opgeroepen die
de VS in hun greep hebben. Ook dat is
menig Amerikaan bereid toe te geven,
vooral diegenen die als gevolg daarvan
in de goot terecht zijn gekomen en een
uitzichtloos bestaan leiden vol armoede,
criminaliteit, drugsgebruik en ontredde
ring.
De geschiedenis zal tenslotte uitmaken
of Reagan, zoals zijn critici zeggen,
Amerika's toekomst heeft beleend en het
nageslacht heeft belast met gigantische
schulden waarmee menig economisch
succes en de nieuwe militaire kracht van
de VS is gefinancierd.
De opmerkelijke en raadselachtige car
rière van deze politieke activist over
ziende, moet andermaal worden vastge
steld dat de geschiedenis een harde dob
ber aan Ronald Reagan zal krijgen. Het
grootste probleem bij de beoordeling
van deze zeer bijzondere Amerikaanse
president is dat hij in alle opzichten een
kind van zijn tijd was en dat hij (merk
waardigerwijs) in eveneens alle opzich
ten met zijn tijd in permanent conflict
leefde. jq wijnen
door Piet Snoeren
Voer iemand laveloos met een liter
aquavit, doe er een klap voor z'n kanes
met een honkbalknuppel bovenop, dien
ter afronding een dosis vesparax toe, wek
de aldus verdoofde in het holst van de
nacht uit zijn slaap, draai driemaal
vertraagd een bandje waarop een
verdraaide stem reutelt: „wij met z'n
allen in dit goede vaderland", vraag hem
wie daar spreekt en wedden dat hij
„Neelie Smit-Kroes" zal lallen? Wat
hebben wij met z'n allen in dit goede
vaderland ons al een oren laten
aannaaien door deze Cleopatra van de
kouwe grond. De APK-keuring, hoewel
onderzoek heeft uitgewezen dat slechts
1,3 procent van alle ongelukken wordt
veroorzaakt door technische gebreken
aan auto's, zodat het beter ware geweest
de automobilisten die dus 1
verantwoordelijk zijn voor 98.7 procent
van de ongevallen, periodiek te laten
keuren, maar ja, dat zijn potentiële
VVD-stemmers.
De reflecterende fietsbanden, terwijl het
Centraal Bureau voor de Statistiek
ondertussen, zoals te verwachten viel,
heeft vastgesteld dat er geen dode fietser
minder door is gevallen, maar ja, het
heeft, net als de APK-keuringen, een
klinkende grijpstuiver bezorgd aan de
sector van de vrije ondernemers waar de
potentiële VVD-kiezers zitten. En nu
moeten we met z'n allen in dit goede
vaderland binnenkort weer banaen met
een minimum-profieldiepte van 1,6 in
plaats van 1 millimeter onder de auto
hebben, ofschoon hooguit 0,5 procent van
alle auto-ongelukken aan een te laag
profilage te wijten kan zijn. Laat
andermaal rinkelen, de kassa der
grijpstuivers. Verlichting langs alle
snelwegen krijgen wij met z'n allen in dit
goede vaderland van Catharina de
Kroezige met haar knoetje opgedrongen,
al heeft de Stichting H 'etenschappelijk
Onderzoek Verkeersveiligheid becijferd
dat zulks nauwelijks slachtoffers zal
uitsparen. Kassa voor de vrije jongen die
even snel lantarenpalen kan maken als
gele broodplankjes met 100 km erop
waarvan de werking ook nul was. Alle
auto's overdag groot licht, het volgende
ons met z'n allen in dit goede vaderland
aan te naaien oor. Kassa voor accu- en
lampjesfabrikanten. Aan Neelie Smit-
Kroes zal het niet liggen wanneer de
VVD straks niet als ae grootste partij uit
de kassa komt.
Maar bij het opperste oor dat ze ons piet
z'n allen in dit goede vaderland wil
aannaaien, het oreille suprème, heeft de
Jeanne d'Arc van de truckers een steekje
laten vallen. Geen hond die daar
instinkt. Het helikoptertje. dat had ze
nou niet moeten doen. De heli van
Neelie. Ze komen vaker voor, zulke
ogenschijnlijk onbenullige foutjes. Veilig
Verkeer Nederland moest er laatst nog
een tv-spotie over alcoholmisbruik door
uit de roulatie nemen. De betrokken
beelden lieten zien hoe een automobilist
na een controle mocht doorrijden omdat
hii met succes de blaasproef had
afgelegd. Wat de politiemannen in het
spotje echter niet, maar opmerkzame
kijkers wel zagen, was dat de
goedgekeurde wagenbestuurder geen
autogordel om had. Zo'n foutje maakt de
boodschap niet alleen ongeloofwaardig,
hij trekt hem in het lachwekkende. Het
beste voorbeeld hiervan uit de
reclamehistorie is misschien wel het
wijnhuis Mercier dat in 1900 op de
Parijse Wereldtentoonstelling een
torenhoge luchtballon liet installeren
waarvan de gondel was ingericht als
proeflokaal. Een rukwind sloeg het
gevaarte van zijn ankers en voerde het
met aan boord negen verbouwereerde
pimpelaars plus dito ober helemaal mee
naar Tirol. Aldaar kreeg Mercier een
forse boete gepresenteerd wegens het
illegaal invoeren van zes flessen
champagne. Wat een verkoopsucces had
moeten worden, werd een lachsucces.
Dat helikoptertje dus. Neelie Smit-Kroes
is ons met z'n allen in dit goede
vaderland op het lijf gevallen met de
Tweede Structuurnota Verkeer en
Vervoer. Een futuristisch document, mag
men gerust zeggen, en het meest
futuristische erin is het transferium.
Transferia zijn torenhoge bouwwerken
bij 's lands voornaamste
verkeersknooppunten. Daarin kunnen
automobilisten straks, om de elektrische
tolheffing op de snelwegen te omzeilen,
hun wagen stallen, waarna treinen,
trams, snelbussen zorgen voor het verdere
transport, want in de transferia zitten
ook stations. Voor de duidelijkheid heeft
de bewindsvrouwe een tekening van zo'n
toekomstig transferium bii haar nota
gevoegd en - daar komt het - boven het
gevaarte is een helikoptertje getekend.
Ach gut. de natte droom van menige na
oorlogse techneut. Sommigen gingen
zelfs zover dat ze de samenleving
voorspiegelden hoe het woon-werkverkeer
van ae toekomst kon worden afgewikkeld
via een soort draagbare helikoptertjes die
men als een rugzak om kon gespen,
waarna de kostwinner nog slechts uit zijn
voortuintje hoefde op te stijgen. Zwart
van de wentelwiekende kostwinners op
weg naar fabriek of kantoor zou de
hemel worden. Hei is er natuurlijk nooit
van gekomen, maar sindsdien zit er in
elke toekomstschets een obligaat
helikoptertje. „Gesprek met morgen" van
de futuroloog prof Fred Polak waarvan
driekwart niet dreigt uit te komen.
Helikoptertjes. „Zicht op de toekomst"
van de gebroeders Das, voor tachtig
procent gebazel. Helikoptertjes.
Allemaal, ook Neelie met haar heli, een
klap van de wentewiek gekregen.
EeidóeSouAcwt'
