Nalatenschap familie-atelier
in het Rijksmuseum Amsterdam
Stockhausen leidt festival
„Het haar van de hond": mooie Claus te mat gespeeld
bioscopen
Drie solisten van
naam in Rotterdam
„Surprise Show
krijgt vervolg
UNA-
CUNST
CcidócSoiMmit
VRIJDAG 6 JANUARI 1989 PAGINA 15
OP 21 JANUARI IN DEN HAAG
g te vej(arlheinz Stockhausen, met Telemusik-festival op 21 januari ook
Den Haag.
achen
i „dat
>et afli
r", sch
-ïolland
nuari het Telemusik-festival dat
sterdam, Utrecht, Den Haag en Gronin
gen plaats heeft. Het programma is zo sa
mengesteld dat het alle muzikale terrei
nen bestrijkt waarop Stockhausen, één
van de belangrijkste vernieuwers in de
na-oorlogse muziek, zijn stempel heeft
gedrukt. In tien concerten wordt een
overzicht van de ontwikkelingen gege
ven. Stockhausen is bij alle concerten de
klankregisseur.
Het festival wordt in het Concertgebouw
in Amsterdam geopend met het elektro
nisch werk Telemusik, dat Stockhausen
in 1966 schreef en waarin theater en mu
ziek nauw zijn verweven.
De Slagwerkgroep Den Haag is 18 januari
van de partij in de Wangzaal van de
Beurs van Berlage in Amsterdam in Mik-
rophonie I (1964). Dan wordt ook de elek
tronische compositie Kontakte (1959-
1960) uitgevoerd.
De pianisten Ellen Corver en Sepp Gro
tenhuis voeren samen live-elektronika 22
januari in het Concertgebouw in Amster
dam Mantra (1960) uit.
Voor de Dr. Anton Philipszaal in Den
Haag is voor 21 januari het volgende pro
gramma samengesteld: Traum-Formel
(1981) voor bassethoorn, Zungenspitzen-
tanz (1983) voor piccolo, Drachenkampf
(1980) voor trompet, trombone en sythesi-
zer en Kathinkas Gezangs (1982 - 1983)
voor fluit en zes slagwerkers.
UITNODIGING VAN
RAISA GORBATSJOV
AAN GEORGE BAKER
MOSKOU De George Baker Selection, die
in 1975 een wereldhit scoorde met „Una Pa
loma Blanca", heeft een uitnodiging gekre
gen van Raisa Gorbatsjov, de vrouw van de
Russische partijleider, voor een tournee door
de Sovjet Unie. Raisa Gorbatsjov kon deze
uitnodiging versturen omdat ze sinds kort
erevoorzitster is van de Russische Stichting
voor Internationale Culturele Samenwer
king. De George Baker Selection heeft in
middels laten weten graag op de uitnodiging
in te gaan en zal eind augustus of begin sep
tember naar de Sovjet Unie afreizen voor de
tournee die een week zal duren. De bedoe
ling is dat Raisa Gorbatsjov een van de con
certen bijwoont. De opbrengst van de con
certserie is bestemd voor een aantal goede
doelen in de Sovjet Unie.
■o ARTISTIEKE ERFENIS VAN DE TER BORGHS IN ÉÉN EXPOSITIE
>r
Tekeningen van de familie Ter
»rch" is tot 12 maart 1989 te zien
het Rijksmuseum in Amsterdam;
atalogus ƒ29.50; wetenschappelijke
ditie ƒ150.-.
lerard ter Borch hoort tot de
childers van de Gouden Eeuw
HHU? bij velen alleen van naam
^^■ekend zijn. Hij is een telg uit
^^■en Zwolse schildersfamilie
'aarvan maar liefst vijf leden
hebben nagelaten. Hun
.istieke erfenis varieert in
raliteit van verdienstelijk tot
^^jieeslerlijk. Het archief uit het
telier van de Ter Borchs is
fis zo goed als volledig over-
Meverd. Na meer dan een
uw in overheidsbezit, is de
rzameling reden voor een
itoonstelling: het Rijksmu-
a in Amsterdam belicht de
Borch-factor in de vader-
idse kunst.
atelier-nalatenschap van
Ter Borchs bevat meer dan
tekeningen, schetsen,
ten en persoonlijke docu-
en die een periode be-
i van ongeveer zeventig
artistieke productie. Het
Studeren van zo'n omvang-
Hke collectie mag gerust beti-
ild worden als monniken
werk. De Amerikaanse hoog
waar Alison McNeil Kette-
ing schrok er niet voor terug
zich in 1980 aan deze taak
wijden, daarmee een lang
gekoesterde wens van het mu-
'um vervullend,
afsluiting van het acade
misch jaar reisde Kettering
dit doel zeven zomers
achter elkaar naar Amster
dam, waar ze bij toeval be
landde in een hotel in de Ter
Borchstraat. Het lot had ken
nelijk gunstig beslist.
Op het artistieke erfgoed van
de Ter Borchs lijkt in het alge
meen een zegen te rusten. Het
is bijzonder dat een zo volledi
ge inventaris uit een atelier de
weg heeft gevonden naar een
enkel museum. Ook nog eens
uitgebreide documentatie tot je
beschikking hebben over werk
van alle tekenende familiele
den, is de droom van iedere
kunsthistoricus.
Dat het zo ver gekomen is,
danken we aan pater familias
Gerard ter Borch de Oude die
werk van zijn kinderen en
hemzelf bijeenhield en voor
zag van datum, naam en toe
lichtingen. Brieven die ge
schreven werden tijdens het
verblijf van een Ter Borch in
het atelier van een leermees
ter, bewaarde hij zorgvuldig.
Met succes voedde hij zijn kin
deren op in het besef dat het
bijhouden van een dergelijk
archief van belang was.
Na het overlijden van Gesina
in 1690, de laatste Ter Borch
met tekentalent, bleef de nala
tenschap nog twee eeuwen in
de familie. Pas bij verscheiden
van de nazaat Lambertus Ze-
binden in 1886 werd het ar
chief geveild en verwierf het
Rijksmuseum de collectie.
Dat het museum zo lang heeft
moeten wachten op een ge
slaagde bewerking van de ver
zameling, heeft behalve met
tijd en geld te maken met de
aard van het overgeleverde
materiaal. Het gaat vooral om
studies en in mindere mate om
tekeningen als op zichzelf
staande artistieke prestaties.
De Ter Borch-verzameling
toont hoe Gerard de Oude het
schildersvak overbracht op
zijn zoons Gerard, Harmen en
Mozes. Zoon Gerard, aange
duid als de Jonge, bracht als
schilder van onder andere scè
nes uit het dagelijks leven, de
familienaam bekendheid. Zo
als veel van zijn schilderende
collega's reisde zijn vader naar
het land dat gold als de baker
mat van de kunsten: Italië.
Verschillende tekeningen ge
tuigen van een verblijf in
Rome ergens tussen 1604 en
1610.
Het bezoek aan Italië heeft
Gerard wellicht pverdonderd.
Bij terugkeer naar Zwolle gaf
hij het kunstenaarschap in ie
der geval op voor de bestaans
zekerheid die het beroep van
belasting-inner hem verschaf
te. Sindsdien tekende hij niet
of nauwelijks. Wel leidde de
reis tot het aanleggen van de
verzameling prenten en onder
andere Italiaanse kunstenaars
die tot het familie-archief be
hoort.
Onderwijs
Prenten waren belangrijke
leerstof voor zijn kinderen. De
eerste stap in iedere kunst
opleiding bestond immers uit
het copiëren van grafisch
werk gemaakt door grote
meesters. Daarop volgde het
copiëren van drie-dimensio
naal werk: gipsafgietsels van
befaamdè beeldhouwwerken.
Het tekenen en schilderen
naar levende modellen was
het sluitstuk van het toenmali
ge kunstonderwijs.
Ondanks de uniforme instruc-
trekken. Zowel de stijl van te
kenen als de onderwerpen die
de Ter Borchjes kozen, verra
den persoonlijke voorkeuren
die vader Gerard kennelijk
respecteerde en stimuleerde.
De tekenhand van Gerard de
Jonge voorspelt zijn latere
schilderschap. In zijn tekening
„Drie mannen in een schilder
satelier" (1631) is veel aan
dacht besteed aan de realisti
sche weergave van kleding en
gebaren. Contouren zijn ge
poetst tot zachte overgangen.
Een tekenstijl dus die de schil
derkunst dicht nadert.
Ging de voorkeur van Gerard
de Jonge wat betreft onder
werpen uit naar landschappen
en genre-voorstellingen, zijn
halfbroer Harmen tekende
graag figuren tijdens een of
andere bezigheid en liefst uit
het hoofd. Na enkele jaren
bleek Harmens talent onvol
doende voor een kunstenaars
bestaan. Hij volgde zijn vader
na diens dood in 1661 op als li-
centiemeester en liet de teken
pen over aan andere Ter
Borchs.
Rembrandt
Zijn zeven jaar jongere broer
Mozes deelde met hem een
voorliefde voor het tekenen
van figuren. Maar anders dan
Harmen concentreerde Mozes
zich op de psychologische uit
drukking in portret of figuur.
Zijn grote voorbeeld was Rem
brandt die na 1640 zijn meest
indringende portretten maak
te. De prachtige licht-donker
Folio 90 in 't Plakboek. Gesina ter Borch.
FOTO: RIJKSMUSEUM-STICHTING AMSTERDAM
i de
i de
Zelfportretten. Mozes ter Borch
FOTO: RIJKSMUSEUM-STICHTING AMSTERDAM
grote meester, weerklinken in
het werk van Mozes dat in
kwalitatief opzicht tot het bes
te deel van de tentoonstelling
hoort.
Gerard en Harmen aan de ene
kant en Mozes aan de andere,
vertegenwoordigen met hun
onderwerpkeuze een essentieel
aspect van barokkunst dat op
twee manieren gestalte kreeg;
dè weergave van emoties. In
de eerste helft van de 17e
eeuw kozen schilders voor li
chaamshoudingen die momen
ten uitbeelden waarop hoofd
personen verkeren in heftige
gemoedstoestand, een
momentopname uit een ver
haal waarvan de inhoud be
kend is bij het publiek.
Bijvoorbeeld de worstelende
figuren in Rembrandts „Ver
blinding van Samson" uit
1636. Die heftigheid is in het
werk van Gerard en Harmen
getemperd en dat is wellicht
de reden waarom Gerard de
Jonge niet tot het puikje van
de 17e eeuwse kunst is gaan
Mozes vertegenwoordigt de
meer ingetogen manier van
schilderen die in de tweede
helft van de eeuw terrein won:
het kleine gebaar, ondersteund
door subtiele accenten in de
belichting. Daarmee verschoof
de nadruk van de handeling
naar mentale kenmerken van
de hoofdpersoon. Een beroemd
voorbeeld is Rembrandts por
tret van Jan Six uit 1654.
We zien een man die, verzon
ken in gedachten, een hand
schoen aantrekt. De tekenin
gen van Mozes ter Borch wij
zen op talent dat hem waar
schijnlijk tot een groter schil
der had gemaakt dan Gerard
de Jonge. Maar voor hij zich
kon bewijzen sneuvelde hij tij
dens een van de Hollands-En
gelse zee-oorlogen.
Meisje
Dochter Gesina heeft het zon-
der de instructies van vader
Ter Borch moeten stellen. Ze
kreeg slechts onderwijs in de
kunsten die voor meisjes ge
past waren: schoonschrijven
en borduren. Niettemin gingen
haar ambities uit naar een
schildersloopbaan. Talent had
ze ruimschoots, maar omdat
haar niet meer werd gegund
dan de kunst afkijken van
haar broers, ontwikkelde ze
geen voldoende geoefende
hand.
De bladen uit haar albums
winnen ons echter door hun
charme. Het ontbreken van
anatomische trefzekerheid is
ruim gecompenseerd door de
amusante tafereeltjes, soms ter
illustratie van liefdesgeschie
denissen, waarin figuurtjes de
intieme getuigen zijn van haar
tijd.
De kleding van de personages
is rijk aan détails en de kleu
ren steken met hun frisheid af
bij de donkere aardetinten van
veel landschapsschilders. Gesi-
na's vrienden trekken over
het ijs met een slee in de vorm
van een draakje. De jongeman
die ze op straat ontmoet neemt
met een sierlijk gebaar zijn
hoed voor haar af. En geef
hem eens ongelijk.
ADA VAN DER VELDEN
De
Regie: Carry Goossene. Gezien op 5
januari in da Laidaa Schouwburg.
,Het haar van de hond" is op
:n top Claus. De sympathie
ligt bij de hoer Mira, die na de
i ïegrafenis van een collega
0 iiaar dood voelt naderen. Haar
jelaten geaccepteerde lijdens-
veg besluit zij in de veertien
de scène in de armen van haar
noeder, als een piëta. Zij
,[wordt na een judaskus doodge-
agen door Bob de Soter van
jcherche. De redder die haar
n de liefdeloze aarde afhelpt
een machtswellusteling, die
vZich wreekt op haar onkuise
1 bestaan.
iat <x g,
ben s
aast haar treden haar pooier
haar moeder op. De een
slappeling van een kunst
criticus, die zich voor laat
intellectualisme
van weetjes en moeilijke
woorden, de ander een verlo
pen oude hoer vol bitter com
mentaar. Dan bestaat in haar
door toevallen geteisterde
geest ook nog haar vader, die
ze nauwelijks heeft gekend.
Hij is de gedroomde man aan
ze haar liefde werkelijk
geven, in de realiteit lukt
dat niet. Typisch Claus: voer
voor literatuurwetenschappers
en psychologen, maar toch vol
leven.
Scène uit „Het haar
Hugo Claus en .zijn al even
unieke produktie. De Leidse
schouwburg heeft dit jaar vijf
Clausprodukties geprogram
meerd, waarvan vier Vlaamse.
Het Reizend Volkstheater uit
Antwerpen begon gisteren zijn
Nederlandse tournee met „Het
haar van de hond" in Leiden.
Het gezelschap speelde het
stuk uit 1982 met een grote
eerbied voor tekst en regie
aanwijzingen. Alleen een bed-
vormige overkapping als van
een altaar boyen de bank met
nepbont verwees naar Claus'
diepere lagen. Verder streefde
men zoveel mogelijk naar rea
lisme. Mira (Marijke Pinoy)
wist daarin wel te boeien, haar
moeder (Mieke Verheyden)
redde zich met minder diep
gang, maar Joris (Bob Snijers)
was een clichémannetje ge
worden. Hij speelde'de pooier
als een ondubbelzinnig laffe,
FOTO: CHRlSTOPHE MOERMA
ironische veelprater met een
vettige lach en veel opper
vlakkige acteertrucs. Door die
over het algemeen te bloedelo
ze manier van spelen, kreeg
„Het haar van de hond" een
matheid die het stuk niet ver
dient.
DICK VAN TEYLINGEN
Madonna en Penn
gaan scheiden
LOS ANGELES Pop-
ster Madonna en de acteur
Sean Penn zijn uit elkaar
en gaan scheiden.
Hun turbulente huwelijk heeft
drie jaar geduurd. Die aankon
diging volgt op een voorgeno
men scheiding in 1987 en
maanden van nieuwe geruch
ten. Sean Penn is behalve als
acteur en echtgenoot van Ma
donna bekend om zijn losse
handen: regelmatig raakte hij
slaags met opdringeringe foto
grafen en fans. Een van die
knokpartijen kwam hem op
een gevangenisstraf van zestig
dagen te staan.
Een woordvoerder van Ma
donna's platenmaatschappij zei
dat de zangeres het verzoek
om een scheiding had inge
diend.
Madonna Louise Ciccone (30)
werd wereldberoemd met hits
als Material Girl en Like a
Virgin. Penn (28) speelde
hoofdrollen in de films Colors,
The Falcon and the Snowman,
Bad Boys en Fast times at
Richmond. Op het ogenblik
staat hij in Los Angeles op de
planken in Hurlyburly, een to
neelstuk over de decadentie in
Hollywood.
Het stel trouwde in augustus
1985 in Malibu, Californië. Het
huwelijk werd verstoord door
persfotografen die met heli
kopters naar de besloten cere
monie waren ggkomen. Het
paar speelde samen in de ge
flopte film Shanghai Surprise.
Voor een uitgebreide agen
da, ook voor de komende
dagen, raadplege men
„UIT", de gratis wekelijkse
bijlage van deze krant.
CINEMA II: Masquerade (12);
18.30, 21.15. Frank en Frey (al);
do I/m zo 14.00. 16.15. wo. 14.00.
.30. 16.00, 18.30, 21.00. ma. di.
18.30. 21.00. wo. 13.30. 18.30,
21.00. EUROCINEMA IV: Co
ming to America (al); 18.45, 21.30.
Nieuwe avonturen van Pippi
Langkous (al): do. t/m zo. 13.45,
16.00. wo. 13.45.
LEIDEN LUXOR (Stationsweg 19.
tel. 071-121239): Moonwalker (al);
do. t/m zo. 14.30. 19.00. ma. di.
19.00. wo. 14.30, 19.00. Coming to
dl. ook 14.30. Frantic (12); Big
(al); Who framed Roger Rabbit (al);
14.30, 19.00, 21.15. Frank en Frey
(al); do. t/m zo. wo 14.30. TRIA
NON (Breestraat 31, tel. 123875):
De ondraaglijke lichtheid van het
bestaan (al); 20.00. za. zo. ook
14.00. REX (Haarlemmerstraat
52. tel. 071-125414): Candy strip
pers II (16); 14.30, 19.00, 21.15.
KATWIJK CITY THEATER I
(Badstraat 30. tel. 01718-74075):
Good morning Vietnam (al); 21.15.
13.15, 16.00, 18.45. 21.30.
13.15, 16.00, 18 45. 21.30. ma.
t/m wo. 14.00, 18 45. 21.30. ME-
TROPOLE 1 (Carnegielaan, tel.
Moonwalker (al); do. t
16 00. 18 45. 21.30.
lichtheid van het bestaan (al);
20.30. ma. di. ook 14.00. ME-
TROPOLE 5: Charles Dickens'
Little Dorrit (al); do. 14.00. 20.30
deel 1; vr. 14.00. 20.30. deel 2; za.
14.00, 17.30 deel 1. 21.00 deel 2;
deel 1; di. 14.00 deel 1. 20.30 deel
2; wo. 14.00 deel 1. 20.30 deel 2.
ODEON 1 (Herengracht 13. tel.
462400): Big (al); do. t/m zo. 13.30.
16.00, 18.45. 21.30. ma. t/m wo.
13.45. 18.45. 21.30. ODEON 2:
Coming to America (al); do. t/m
zo. 13.30, 16.00. 18.45, 21.30. i
13.30. 16.00. 18.45, 21.30. i
Bird (al); 20.00. STUDIO 2: Good
morning Vietnam (16); 19.00.
21.30, do. t/m zo. wo. 14.15.
STUDIO 3: Frantic (al); 19.00,
21.30. HAAGS FILMHUIS: Zaa,
1: Distant voices, still lives; 19.30,
Hermetisch zwart; 19.30. 21.45.
zo. ook 14.00. 16.15. Zaai 3: 19.30,
21.45. 'A place in the sun; do.
sche bewegung; ma. Heaven can
wiat; di. L.Africain; wo.
NACHTVOORSTELLINGEN
CINEAC 1: 9'/» Weeks (16); za.
00.15 CINEAC 2: The kiss (16);
KINDERVOORSTELLINGEN
CINEAC 2: Walt Disney's Frank
en Frey; do. t/m zo^13.15. 16.00.
KINDERVOORSTELLINGEN
Jungle book; 14.00. De redder-
13.15. 16.00. 18.45, 21.30. ma.
/m wo. 14.00. 18.45. 21.30.
ASTA 2 Scrooged (al); do. t/m
:o. 13.15, 16.00, 18.45, 21.30. ma.
13.15. 16.00. 18.45. 21.30.
ma. t/m wo. 14.00, 18.45, 21.30.
BABYLON 1 (Winkelcentrum Ba
byion. tel. 471656): Who framed
Roger Rabbit (al); 14.30. 16.45,
21.45. CINEAC 1 (Buitenhof 20.
tel. 630637): Moonwalker (al); do.
GRATIS ELKE WOENSDAG DE
BIJLAGE BIJ UW KRANT MET
INFORMATIE OVER FILMS. MUZIEK
THEATER. RECREATIE,EXPOSITIES
EN EEN COMPLETE AGENDA
MURRAY PERAHIA: WONDERSCHOON
sopraan Dawn Upshaw
Afgaande op zijn gelaatsuitdruk
kingen lijkt het alsof pianist
Murray Perahia al spelend door
een hel gaat, in feite speelt hij
hemels. De bezitters van kabel
televisie hebben jongstleden
maandag, dinsdag en woensdag
via BBC 2 kunnen genieten van
zijn vertolkingen van de vijf
concerten van Beethoven, gis
teravond was hij solist bij het
Rotterdams Philharmonisch Or
kest in het tweede pianoconcert
van Chopin. Perahia levert ge
ïntensiveerd spel. de kracht van
zijn interpretaties ligt in de in
nerlijke bewogenheid waardoor
iedere noot met spanning wordt
geladen. In al zijn specialisaties,
namelijk Chopin. Mozart en
Beethoven, ligt het hoogtepunt
in het middendeel. Zeker, de
snelle hoekdelen krijgen alle
waarden, maar in het Larghetto
zoals in Chopins tweede concert
komen zijn wonderschone tou
cher, zijn muzikale bewogenheid
en boeiende expressiviteit het
sterkst tot hun recht. De delen
Maestoso en Allegro Vivace kan
men zich trouwens meer briljant
denken. De nauwelijks waar
neembare hapering aan het be
gin van het derde deel zij hem
gemakkelijk vergeven. Dirigent
Jame3 Conlon verhief de orkest
partij boven het simpele begelei
den.
Murray Perahia laat zich ook in
Den Haag horen. Op 19 januari
speelt hij in de Dr. Anton Phi
lipszaal als solist bij het Concert
gebouworkest onder leiding van
Kurt Sanderling Mozarts con
cert in A. KV 488.
In het kader van het Mahlerpro-
ject dat James Conlon met het
Rotterdamse orkest van de
grond heeft getild werden op dit
concert in De Doelen ook de lie
deren uit „Des Knaben Wunder-
horn" uitgevoerd. Conlon heeft
een opvallende affiniteit met de
composities van Mahler en ook
in deze liederen kwam hij tot
magistraal musiceren. Het or
kest reageerde feilloos op zijn
intenties, de nuanceringen ver
liepen tot in de perfectie. „Des
Knaben Wunderhorn" is een
verzameling volksliederen en
volksgedichten door Mahler op
meesterlijke wijze geschilderd in
bonte kleuren, soms uitbundig,
soms teder. De liederen werden
vertolkt door de sopraan Dawn
Upshaw en de bariton Robert
Holl. Dawn Upshaw was in Mo
zarts opera „Die Zauberflëte",
eind vorig jaar bij de Nederland
se' Opera, de Pamina. Ik noemde
haar in mijn recensie „de ster
van de voorstelling met een ju
weel van een stem. een aangrij
pende lyriek en een lieflijke uit
straling". Kwalificaties die ook
gelden voor haar aandeel in
„Des Knaben Wunderhorn".
Robert Holl zong imposant als
immer, hij kruipt als het ware in
zijn tekst. Eigenlijk jammer dat
beide solisten zover van elkaar
opgesteld stonden. Het publiek
toonde zich na de weergave bij
zonder enthousiast.
ADRIAAN HAGER
HILVERSUM De door
Henny Huisman gepre
senteerde „Surprise
Show", waarin wensen
van mensen in vervulling
gaan, krijgt een vervolg.
Dat de KRO hiertoe heeft
besloten is niet zo vreemd,
want de gemiddelde kijk
dichtheid in het afgelopen
seizoen was drieëneenhalf
miljoen mensen per afle
vering terwijl de waarde-
ring^ met 7,9 enorm hoog
was.
Gerard Hulshof, hoofd televi
sie van de KRO: „Ik vind het
een goed programma omdat
het speelt met de grenzen van
wat er op televisie kan worden
gedaan, zonder dat er over de
grens wordt heengegaan. De
kijkcijfers, maar vooral de
hoge waarderingscijfers bewij
zen dat we in onze opzet zijn
geslaagd
Op de uitzendingen van het
vorige seizoen kwamen 75.000
brieven binnen bij de KRO.
Naar aanleiding van de serie
in dit seizoen zijn wederom
vele duizenden brieven met
verlangens bij de KRO terecht
gelomen.
