„Er is maar één categorie: mensen" M kerk wereld Paus pleit voor minderheden Verdeelde reacties op Westduitse verklaring over Concilai'r Proces £eidóë Somant GEESTELIJK LEVEN/OPINIE EeidócSoivuMit MAANDAG 2 ANUARI 1989 PAGINA BIN HIL^ moge gele\ den EBÓ giste ra's Afge: Chen lijk f aan In de tusse Litouwse bisschop na 28 jaar weer aan het werk VATICAANSTAD Bisschop Juliajonas Steponavicius krijgt van de Sovjetunie toestemming na bijna 28 jaar ballingschap zijn ambt in Litouwen weer op te vatten, zo heeft radio Vatica- na bekendgemaakt. Steponavicius werd in 1957 door hét Vati- caan aangesteld als apostolisch administrateur voor de hoofd stad Vilnius. In 1961 werd hij naar het noorden van Litouwen verbannen omdat hij had geweigerd met de Sovjetautoriteiten samen te werken. Eerdere aanbiedingen om naar Vilnius terug te keren heeft de bisschop afgeslagen, omdat hem daarbij niet werd toegestaan zijn officiële functie aan htt hoofd van het aartsbisdom van de stad uit te oefenen. Het aanbod aan Stepo navicius volgt twee maanden nadat de kathedraal van Vilnius, die als kunstgalerie in gebruik was, aan de kerk werd terugge geven. Paus gaat naar Cuba HAVANA De president van de pauselijke raad 'Justitia et Pax', kardinaal Roger Etchegaray, heeft een bezoek van paus Johannes Paulus II aan Cuba in het vooruitzicht gesteld. De Cubaanse partijleider Fidel Castro heeft met een bezoek van de paus ingestemd, zo deelde de kardinaal mee tijdens een pers conferentie in Havana. Het tijdstip en het programma van het bezoek staan nog niet vast. Daarover voeren de bisschoppen overleg met de autoriteiten, behoort met Suriname tot de wei nige landen in Latijns-Amerika waar de paus nog nooit is ge weest. Etchegaray was tien dagen op Cuba. Hij zei tegenover de pers de indruk te hebben dat de RK Kerk op het eiland na de tijd van onderdrukking in de eerste jaren van de revolutie De mensen geloven de ogen meer dan de oren. Kandidaat paus in Salzburg met benoeming akkoord SALZBURG De be- houdende deken Georg Eder heeft de verkiezing tot aartsbisschop van Salzburg aanvaard. Dit heeft het kapittel (advies college) van het aartsbis dom bekend gemaakt. Na de te verwachten instem ming van de Oostenrijkse regering kan paus Johan nes Paulus II op korte termijn overgaan tot de officiële benoeming van de 76e aartsbisschop van Salzburg. Het kapittel is volgens de ver klaring onder zware druk van het Vaticaan tot de verkiezing van Eder overgegaan. Het Va ticaan had er op gewezen dat het kapittel op grond van het concordaat tussen Oostenrijk en het Vaticaan uit de drie door de paus voorgedragen kandidaten dbn bisschop „moest" kiezen. Dit was ook de „uitdrukkelijke wens" van Johannes Paulus II. Verder had het Vaticaan ge weigerd andere namen in overweging te nemen nadat het kapittel reeds in septem ber zijn bezwaren tegen het drietal van de paus had uitge sproken. Ook had het Vati caan een gesprek met het ka pittel hierover geweigerd. Tenslotte had het Vaticaan per brief van 14 december het kapittel vijf dagen de tijd ge geven een bisschop te kiezen. Dit was op de laatste dag. 19 december, geschied. Door deze situatie was het geweten van de kapittelheren „onder zware druk" komen te staan, aldus de toelichting van het kapittel. Het drietal van de paus was „niet zo evenwichtig samen gesteld" als op grond van de voordracht uit het aartsbis dom en op grond van vroege re bisschopsbenoemingen mocht worden verwacht, al dus hel kapittel. Sinds sep tember heeft het alle moge lijkheden van het kerkrecht aangegrepen om tot een bete re oplossing te komen. Het Vaticaan hield echter vast aan het drietal met Eder. De 60-jarige deken Eder van Altenmarkt staat blijkens ei gen publicaties sceptisch te genover bepaalde vernieu wingen van het Tweede Vati caans Concilie. Hij weigert tij dens de eucharistieviering de hostie de gelovige in de hand te leggen. Bovendien staat hij niet geheel afwijzend tegen over de denkbeelden van de geëxcommuniceerde traditio nalistische Franse aartsbis schop Marcel Lefebvre. Prof. M. Mulder met emeritaat LEIDEN Dr. M.J. Mulder, hoogleraar in de exegese van het Oude Testament, de ge schiedenis van de Israëlitische godsdienst en de Israëlitische letterkunde aan de Rijksuni versiteit Leiden, houdt 20 ja nuari zijn afscheidscollege. Hij gaat met emeritaat. Mulder (65) studeerde theolo gie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Op 18 decem ber 1949 werd hij in de gere formeerde kerk van Sprang in het ambt bevestigd. In 1963 werd Mulder wetenschappe lijk hoofdmedewerker aan de subfaculteit der Semitische letteren aan de Vrije Univer siteit te Amsterdam. Daar naast studeerde hij Semitische talen in Leiden. Met ingang van 1 september 1970 werd Mulder benoemd tot hoogleraar Israëlitische oudheden. Hebreeuws en Aramees aan de Vrije Univer siteit. Sinds 1 september 1979 was Mulder als hoogleraar werkzaam in Leiden. Mulder is onder meer depu- taat voor de zending geweest van de Gereformeerde Ker ken in Nederland. Voorts was hij voorzitter van het bestuur van het Bijbels Museum in Amsterdam, waar.van hij nog steeds bestuurslid is, en maak te hij deel uit van het alge meen bestuur van het Neder lands Bijbelgenootschap. Op dit moment is hij nog advi seur van het deputaatschap Kerk en Israel van de Gere formeerde Kerken in Neder land. Mulder heeft diverse boeken op zijn naam staan, zoals „De targum op het Hooglied" (1975), „De naam van de af wezige God op de Karmel" (1979) en „Koningen vertaald en verklaard" (1987). BOEK OVER JODENDOM EN KATHOLIEKE SOCIALE LEER OLDEBERKOOP Op de valreep van dit her denkingsjaar van veertig jaar staat Israel, waarin vele christenen zich bo gen over de relatie met het jodendom, is een boek verschenen waarin de re latie tussen „Rome en Je rusalem" kritisch onder de loep wordt genomen. Ondanks veranderingen ten goede is een echte dialoog tus sen de Rooms-Katholieke Kerk en Israel nog niet moge lijk. Het Vaticaan houdt nog te veel vast aan het zoge naamde corporatieve denken. Dat wil zeggen dat in de leer van de moederkerk al eeu wenlang de maatschappij en de kerk als Corpus Christi (li chaam van Christus) worden gelijkgeschakeld. Voor de jo den is daardoor nog steeds weinig tot geen echte ruimte, aldus het boek. „Ik heb geprobeerd geen anti papistische toon in het boekje te leggen", zegt de schrijver, dr. C. P. van Andel. Zelf zag hij zich als auteur als „een protestant die zich op het ka tholieke erf waagde met een lijstje lastige vragen, terwijl hij van het besef doordrongen was op dat erf een vreemde te zijn". Vijf jaar geleden verscheen van zijn hand het werk „Jo denhaat en jodenangst", waarin de eeuwenlange ge schiedenis van het antisemi tisme te boek was gesteld. Dat vroeg volgens Van Andel zelf om een vervolg om zo nader antwoord te kunnen geven op vragen als: Hoe was in het bij zonder de houding van Rome te verklaren? Hoe had de Rooms-Katholieke Kerk zo veel vervolging kunnen tole reren? Waarom was er zo weinig krtiek te horen ge weest van het Vaticaan toen in de jaren 1933-1945 de joden eerst werden gediscrimineerd (het begin daarvan is dit jaar ook herdacht) en later syste matisch uitgeroeid? De koppeling van het sociale gezichtsveld van de R.-K. ele- Dr. Van Andel Kerk en de specifieke relatie met de joden, is al studerende tot stand gekomen. Bij het volgen van de koerswijzigin gen in de sociale leer die te constateren waren in de ach tereenvolgende pauselijke en cyclieken (rondzendbrieven over leerstellige zaken), werd Van Andel ook steeds meer door die problematiek geïntri geerd. Want hij geeft graag toe dat naast „Jeruzalem'' de „shalom", waaronder de soci ale gerechtigheid valt, een be langrijke plaats in zijn per soonlijke bezinning heeft in genomen. In 1970 maakte hij de over stap naar het toen nieuw op te richten Diaconaal Centrum in Amsterdam. „Dat waren jaren van verbreding en verdie ping", zegt hij nu. Van Andel streefde ernaar de gemeente „pastoraat-minded" te maken. Zelf hanteerde hij het begrip „politiek diaconaat", waarin hij de relatie met de samenle ving centraal stelde. Intussen was hij ook voorzitter van de Anti Apartheids Beweging Nederland (AABN) en werd hij bestuurslid en later direk- teur van de Anne Frank Stichting. Maar terwijl hij ook in het persoonlijke vlak goede con tacten opbouwde onder an dere met Otto Frank, de va der van Anne, bleek de func tie als regelende en zakelijke spil „toch wat te hoog gegre pen". Van Andel werd afge keurd en zijn vrouw en hij verhuisden naar de rust van het Friese land, waar zij bei den zo verknocht aan waren geraakt. In Oldeberkoop bleef Van Andel actief voor de Anne Frank Stichting, zij het nu in de studeerkamer. Niet alleen enige brochures waren daar van het resultaat, maar ook vond al het voorbereidende werk voor een evenwichtige FOTO: PERS UNIE studie over de jodenvervol ging in de geschiedenis zijn neerslag in het boek „Joden haat en jodenangst". Verschuivingen Van Andel schetst dat de Rooms-Katholieke Kerk eeu wen geleden de deur naar het antisemitisme openzette, door het corporatieve denken uit te werken. In zijn boek over dat begrip: „De organische een heid van de Kerk, verbonden met de eenheid van het volk, sluit het jodendom uit. Wan neer er een analogie bestaat tussen de Kerk als lichaam van Christus en de staat als organisch verband uit enen bloede: wanneer deze twee parallel lopen en de Kerk als het ware „oerbeeld" van de staat wordt, dan breekt al gauw het ogenblik aan, waar op „wezensvreemde" elemen ten door Kerk en staat moeten worden afgestoten. Het jodendt ment". Maar, zo betoogt Van Andel, de oorzaak zit dieper. De soci ale leer van de Rooms-Katho lieke Kerk is gebaseerd op de natuurlijke theologie. De mens, de geschiedenis en de maatschappij zitten in een eeuwige scheppingsordening. Volgens hem is dat wezenlijk in strijd met de joodse traditie. De God van de Tenach be vindt zich niet in zo'n orde, maar is een levende God van de geschiedenis, aldus zeer kort de visie van Van An del. De schrijver constateert trou wens in de loop der eeuwen wel een „duidelijke verschui ving van de visie van de kerk als corpus christi mysticum (mystiek lichaam van Chrsi- tus) naar Gods volk onder weg". Hoewel er conserveren de tegenkrachten zijn in de R.-K. Kerk, meent hij: „Dat corporatieve houdt het niet. Het denken om in gesloten formatie op te trekken naar de overwinning staat aan alle kanten bloot aan onmogelijk heden". Rome zal deze ge dachte volgens Van Andel steeds meer loslaten en dat zal onherroepelijk ook conse quenties hebben voor zaken als de sacrementsopvatting en het gezag van het priester schap. „Wij zijn nu in een situatie die je als een tussenpositie kunt aanduiden. In ieder geval is de beweging die je nu ziet het gevolg van de bezinning op wat de jodenvervolging big de mensen los heeft gemaakt De schrijver heeft zelf nog steeds niet „een helemaal uit gebalanceerde visie" op de plaats van Israel. „Ik krijg steeds meer de indruk dat het joodse volk gezien moet wor den als een geroepen gemeen schap, die of ze dat willen zien of niet een aparte plaats inneemt". Maar ook: Sommige mensen onderscheiden drie catego rieën: joden, heidenen en christenen. Dat is niet goed. Er is maar één categorie en die i WIM SCHRIJVER De paus tijdens zijn preek ter gelegenheid van Nieuwjaar FOTO: AP VATICAANSTAD Paus Johannes Paulus II heeft gisteren in zijn nieuwjaarspredicatie in de St. Pieter in Rome spe ciaal de aandacht geves tigd op het lot van gijze laars en dat van minder heden. De paus zei op Nieuwjaarsdag, de dag die voor de RK kerk geldt als „Wereldvredesdag", te wensen dat 1989 „het jaar van vrede, van rechtvaardig heid" mag worden. In citaten die ontleend waren aan de of ficiële kerkelijke boodschap ter gelegenheid van Wereld vredesdag zei Johannes Pau lus dat deelname van minder heden aan het openbare leven „een teken vormt van gevor derde burgerlijke vooruit gang" en de landen siert waar dit het geval is. Hij noemde geen landen bij naam. Johan nes Paulus onderstreepte dat eerbied voor de rechten van minderheden cruciaal is voor het ontstaan van een harmo nieuze wereld. In het Angelus-gebed dat on middellijk na de een uur en drie kwartier durende mis volgde, deed de paus een beroep op het geweten van ontvoerders, om hun slachtof fers vrij te laten. Hij beklem toonde dat „God de enige ven" en noemde met name het geval van de 18-jarige Carlo Celadon, die op 25 janu ari 1988 in een klein stadje in noord-Italië werd ontvoerd. De gebedsdienst werd bijge woond door naar schatting 20.000 gelovigen. Na de dienst verscheen de paus op het balkon van zijn privé vertrekken dat uitziet over het St. Pietersplein. Hij drong er bij de aanwezigen op het plein en degenen die zijn rede via de radio en de televi sie volgden, op aan niet de waarde van „innerlijke vrede" te onderschatten. Zon der innerlijke vrede wordt ie dere andere vorm van vrede „onbestendig, illusoir en frus trerend", waarschuwde de paus. BONN De Westduitse bisschoppenconferentie noemt de „Stuttgarter verklaring" van de lan delijke vergadering over gerechtigheid, vrede en het behoud van de schep ping „een belangrijke oe cumenische uitspraak". Hoewel er op onderdelen wel 'kritiek mogelijk is, vormt de verklaring een goede basis voor kerkelijke vre'des-, ont- wikkelings- en milieuactivi teiten, aldus een mededeling van de Westduitse bisschop penconferentie. Daarentegen hebben twee kleine vredeskerken, de Qua kers en de Doopsgezinden, „tandenknarsend" gereageerd op de verklaring. Een conci liair proces kan niet in korte tijd 1500 jaar lange nauwe sa menwerking tussen de staats kerken en de overheid door breken, aldus ds. Wolfgang Kraus, die namens de Doops gezinden de bijeenkomst in Stuttgart bijwoonde. Bij de stemming over het deel van de verklaring over vrede hebben Quakers en Doopsge zinden zich onthouden. Naar hun mening wordt daarin de eigenlijke opdracht van de kerk te vrijblijvend beschre ven, namelijk als volgeling van Christus in de bevrijding van het geweld leven, on danks druk van de overheid. Verder is het volgens de vre deskerken in strijd met het evangelie als deelneming van christenen aan een oorlog niet volledig wordt afgewezen. In de verklaring wordt de af schrikking met kernwapens onder bepaalde voorwaarden aanvaardbaar genoemd. Nieuwe secretaris voor Remonstrantse Broederschap UTRECHT Mevrouw ds. M.A. Bosman-Huizinga wordt de nieuwe algemeen-secreta ris van de Remonstrantse Broederschap. De commissie tot de zaken (het dagelijks be stuur) heeft haar met ingang van 1 februari 1989 benoemd als opvolger van mr. J.W.A. Nieuwenhuijsen. Mijntje Anna Bosman-Huizin ga (44) studeerde theologie in Leiden en legde in 1970 het proponentsexamen af aan het Remonstrants Seminarium. Zij was predikant van de re monstrantse gemeente Nieuwkoop en publiciteitsme dewerker bij de Arbeiders Gemeenschap der Woodbroo- kers. Op dit moment is zij predikant in Rotterdam. Mr. Nieuwenhuijsen is sinds 1982 algemeen secretaris van de Remonstrantse Broeder schap. Met ingang van 1 fe bruari is hij benoemd als ge rechtsauditeur/ rechter- plaatsvervanger te Rotterdam. Atheïsten jubileren VIJAYAWADA. INDIA Het gouden jubileum van het Atheïstisch Centrum in Vijay- awada, India, wordt begin 1990 gevierd met een drie daagse conferentie 'ontdek de wereld van het atheïsme'. Het centrum, in 1940 opgericht door Gora, wil de internatio nale samenwerking van at heïsten bevorderen met als doel de mensheid naar een godsdienstloos tijdperk te voe ren. et centrum heeft zich deze halve eeuw ingezet voor de nationale vrijheidsstrijd, sociale wederopbouw, revolu tionaire filosofieën en de be vrijding van de mensen uit de klauwen van sectarisme, bij geloof, fatalisme, fanatisme en vooroordeel. In het Atheïstisch Centrum woont een groep van atheïsti sche activisten en intellectue len, alwaar zij „de schoonheid en doel van het leven ontdek ken in het atheïsme," aldus de uitnodiging voor die viering van het jubileum. Piet Derksen FOTO: SP Derksen maakt grote priesterretraite in Vaticaan mogelijk ROME Volgend jaar krij gen rooms-katholieke pries ters voor de tweede keer de gelegenheid deel te nemen aan een retraite in het Vati caan. Paus Johannes Paulus II heeft daarvoor toestem ming gegeven, zo heeft de in ternationale katholieke orga nisatie 'Evangelisatie 2000' ïeegedeeld. De organisatie der Piet Derksen, oprichter van het Center Parcs-con- cern. Aan de bezinningsweek, die van 14 tot 18 september 1990 in de grote audiëntiezaal van het Vaticaan wordt ge houden, nemen naar ver wachting ongeveer 7000 pries ters uit 120 landen deel. De eerste retraite in het Vaticaan had in oktober 1984 plaats. Toen kwamen meer dan 6000 priesters uit ongeveer 100 lan den naar Rome. Derksen stel de toen ongeveer 3,5 miljoen gulden beschikbaar voor de bijeenkomst, waar onder an deren moeder Teresa uit Cal cutta tot de sprekers behoor- (part-time) J.J. Suurmond, kand. te den) (herv.geref.Xtoez.) Kopmels-Benthem. kand. te Delft. Gereformeerde Kerken Aangenomen naar Gorinchem drs.N. Tellingen, wonende te Bergeijk. Spakenburg-Zuid, l.l. i Jaya. wonende te Bunscho- Oudejaarsrellen Al jarenlang verklaren woordvoeders van de gemeentepo litie in Den Haag op nieuwjaarsdag dat het met de rellen in de Residentie tijdens de jaarsoverjang wel is meegevallen, Het hoofd van de politie, burgemester Havermans, herhaal de dit gisteren voor radio en televiiie. Volgens hem is het in het Haagse nog nooit zo rustig geveest als in de nacht van zaterdag op zondag. De slachtoffers van de rellen, en daaron der verstaan wij op de eerste plaais burgers die eigendom men (ramen, auto's e.d.) zagen vernield, zullen daar anders over denken. En niet ten onrechte. ONZE krant heeft het aantal doden, gewonden, arrestaties, politieacharges en brandw°eracties tijdens de „viering" van oud en nieuw gedurende de afgelopen vijf jaar eens op een rijtje gezet. Daaruit valt af te leiden dat de conclusie van de burgemeester helaas iets te optimistisch is. Het aantal gewon den was hoger dan ooit tevoten, de brandweer kwam veel vaker in actie en het aantal arrestaties was ook niet mis, on danks het feit dat vele tientallen jonge Hagenaars tevoren huisarrest was opgelegd. Statistieken liegen niet en het is daarom de vraag of burgemeester Havermans tijdens zijn rondgang door nachtelijk Den Haag wel een juist beeld van de situatie heeft gekregen. Dit neemt overigens niet weg da\ we het met de burge meester eens zijn dat de gemeente meet doorgaan op de inge slagen weg. De feesten die worden georganiseerd om Haagse jongeren afleiding te geven zullen er ongetwijfeld toe bijdra gen dat de rellen worden getemperd. De hoop van de burge meester dat het verschijnsel van de oudejaarsvernielingen to taal zal verdwijnen moet echter helaas als illusoir worden betiteld. Stormvloedkering In de Tweede Kamer is weinig enthousiast gereageerd op het plan van minister Smit-Kroes een deel van de kosten van de stormvloedkering in de Nieuwe Waterweg af te wen telen op de waterschappen. Die stuw met gigantische draai deuren, die in de jaren negentig tussen Hoek van Holland en Maassluis gebouwd moet worden om bij extreem hoog water Rotterdam en het laaggelegen achterland te beschermen, gaat volgens de huidige berekeningen 1,4 miljard gulden kos ten. Tweehonderd miljoen daarvan moeten de waterschap pen aan de kust opbrengen, en Rotterdam en omgeving nog eens zestig miljoen extra. De waterschappen hebben berekend dat de kosten neerko men op een bedrag van vijfhonderd gulden per boer. Ook aan huiseigenaren zullen de kosten worden doorberekend. Minister Smit - hierin gesteund door haar collega van finan ciën Ruding - voelt er immers niet voor alle kosten van de stormvloedkering voor rekening van haar ministerie te laten komen, zoals die van de Deltawerken en de veel te duur uit gevallen Oosterscheldedam. Om die reden wil ze ook geld vrijmaken door uitstel van de verhoging van de rivierdijken in het oosten van het land, die elk voorjaar een vloed van smeltwater moeten keren. In fei te dragen de provincies langs Maas en IJsseL dan mede de last van de financieringsproblemen van het ministerie. Ook op dit onderdeel van het plan is uiteraard veel kritiek gere- De minister stevent af op een flinke aanvaring met de Ka mer door het parlement nu al onder druk te zetten het voor stel ongewijzigd te aanvaarden. Zo'n uitgangspositie vraagt om conflicten. Daar komt bij dat uit de Kamer best een aan tal creatieve oplossingen verwacht mag worden. Er ligt al de suggestie dat waterschappen op de kapitaalmarkt gelden kunnen lenen. Pas in een discussie met het parlement en niet met een dictaat mag de minister een oplossing verwach ten. GELUKKIG staat het plan van de stormvloedkering zelf niet ter discussie. Deze keuze, boven die van verhoging van de rivierdijken tot ver in het achterland, biedt langdurige ze kerheid tegen het nog voortdurend wassende water. Voor de volgende eeuw moet immers rekening gehouden worden met een gestaag stijgende zeespiegel. Het alternatief, verhoging van de rivierdijken, zou tot aantasting van veel natuur- en stedelijk schoon leiden. WAAR het nu om gaat is de erkenning dat de veiligheid van Rotterdam, zijn havens en een belangrijk deel van Zuid- Holland een zaak is van nationaal belang. Zo'n erkenning houdt een consequentie in: belangen van nationale omvang vergen een nationale financiering. Aan dit principe mag het begrotingsprobleem van minister Smit-Kroes niets afdoen. Iets kouder DE BILT (KNMI) - Het grote jgedrukgebied in onze omge- ng, dat ons een bijna wind- il nieuwjaarsweekeinde bracht, begint langzaam aan betekenis in te boeten. Boven dien verwijdert het zich nu naar het zuidoosten. Een oceaanfront, samenhangend een zeer diepe en om vangrijke oceaandepressie bij IJsland dringt zich via de Brit se eilanden naar onze omge ving of>. De bijbehorende be wolking, waaruit wat regen kan vallen, kan ons echter pas woensdag in de vroege och tend bereiken. Morgen is het nog droog weer. Bij een tot matige toenemende zuidelijke wind wordt uit Frankrijk tij delijk wat drogere lucht aan gevoerd waarin naast wolken velden mogelijk enkele opkla ringen voorkomen. Met mid- dagtemperaturen van zo'n graad of 5 is deze lucht ook iets kouder. gen en woensdag. Zuidelijk Noorwegen en Zweden: Eerst nog een enkele opklaring, later veel bewolking en regen. Middag- temoeratuur rond 3 graden. In de T HEDENMORGEN

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1989 | | pagina 2