In Luxor slaat
tempelmoeheid toe
1
mal
Ie
Gorbatsjov ook goede promotor van toerisme naar Sovjetunie
Alcatraz ontvangt
alleen nog dagjesmensen
WWmm. -
mms
'QeidóaQowtevnt'
ZATERDAG 2 JANUARI 1983
AMSTERDAM - Hij werkt ruim
twee jaar hier, directeur W. Kowa-
lenko van de Nederlandse vestiging
van Intourist, het officiële Russi
sche reisbureau. Het bevalt hem
goed. „Ein schönes Land", zegt hij.
Het Duits beheerst hij behoorlijk.
Voordat hij naar Amsterdam
kwam, bevorderde hij in Oosten
rijk het toerisme naar de Sovjetu
nie. Volgend jaar keert Kowalenko
terug naar Moskou. Waarschijnlijk
voorgoed. Geen andere stand
plaats? „Nee, daar ben ik te oud
voor".
Het toensme naar de Sovjetunie heeft
volgens Kowalenko een flinke impuls ge
kregen door de ontspannende gesprek
ken tussen Gorbatsjov en Reagan. Daar
wordt op ingespeeld door nieuwe be
stemmingen te zoeken en andere moge
lijkheden dan Moskou en Leningrad on
der de aandacht te brengen. Zo is er een
toenemende vraag naar reizen naar Cen-
traal-Azië en Siberie. Ook nemen steeds
meer mensen de trein naar Japan of Chi
na. Wil je naar Peking, dan kun je kie
zen: via Mongolië of Mantsjoerije. De
reistijd blijft gelijk: negen dagen.
Concrete cijfers zijn nog niet voorhan
den. Maar volgens Kowalenko zijn in
het eerste halfjaar van 1987 tussen de
zes- en zevenduizend Nederlanders naar
de Sovjetunie gereisd. „Ik denk dat we
dit jaar de veertien- tot vijftienduizend
zullen bereiken". De Intourist-directeur
verwacht dat het toerisme van Neder
land naar de Sovjetunie de komende ja
ren steeds met zo'n tien procent zal stij
gen.
Stijgende lijn
Ook de Amsterdamse reisbureaus Kon-
takt en Vernu, die volledig in Oost-Eu
ropa gespecialiseerd zijn, constateren
een duidelijke stijging van het toerisme
naar de Sovjetunie. Zij houden het er op
dat jaarlijks zo'n twintigduizend Neder
landers de Sovjetunie bezoeken.
Directeur H. van de Kamp van Vernu:
„Er zat al duidelijk een stijgende lijn in.
Die heeft zich pas goed doorgezet, toen
de Oost-Westdialoog weer op gang
kwam. Zolang die jongens blijven pra
ten, gaat het ons goed. Al wil ik niet zeg
gen dat het slecht gaat als ze ophouden.
Er bestaat nu eenmaal veel belangstel
ling voor de Sovjetunie. Tsjernobyl heeft
even voor een teruggang gezorgd, maar
nu is de stijging er weer volop. Griekse
of Spaanse aantallen halen we in de ver
ste verte niet. Het gaat maar om acht
tiende procent van de markt".
De transportkosten drukken vrij zwaar
op een reis naar de Sovjetunie omdat er
niet met chartervliegtuigen wordt gevlo
gen. Van de Kamp: „In vergelijking met
vergelijkbare bestemmingen zijn de reis-
sommen aan de stevige kant. Daar staat
tegenover dat alles er inzit. Alle maaltij
den en excursies. Als je alles bij elkaar
telt wat een modale vakantieganger el
ders kwijt is, zal dat niet eens zoveel
schelen. Je kunt een reis naar Moskou
natuurlijk nooit vergelijken met een ap-
partenmentenreis naar Torremolinos.
De Sovjetunie is voor de actievere va
kantieganger die wat wil zien, wat wil le
ren. Die de mening wil toetsen die hij
zich over dat land heeft gevormd. Ik heb
wel eens het gevoel dat Intourist de
klant te veel in te weinig tijd wil laten
zien, waardoor men z'n doel een beetje
voorbij schiet".
Plezierig
„Meneer Gorbatsjov is een goede pro
motor voor het toerisme", constateert
directeur Van Gammeren van reisbu
reau Kontakt. „Men verwacht - en niet
ten onrechte - dat het plezierig is om
eens een kijkje te nemen in de Sovjetu
nie. De Nederlanders zijn individueel
ingesteld. Maar toch accepteert een groot
deel dal je de Sovjetunie het beste in een
groep kunt bereizen. Vooral uit prijs-
overwegingen. De echte avonturiersj
gaan per auto, al is dat relatief moeilij
ker. Je moetje houden aan vaste routes!
en je mag niet meer dan vijfhonderd ki
lometer per dag rijden. Méër is ook niet
aan te raden, want de wegen zijn een
stuk minder dan bij ons. Binnen de ste-,
den kun je gewoon je gang gaan".
Van Gammeren verwacht dat de stijgen- j
de lijn in het toerisme naar de Sovjetu-[
nie voorlopig aanhoudt. „En hoe meer
Nederlanders daarheen gaan. hoe meer'
Russen naar Nederland komen. Het is
een kwestie van deviezen. Men moet het
geld hebben om dat toerisme te betalen.
Wij ontvangen hier dit jaar vierhonderd-,
vijftig Russische jongeren. Bovendien
komen er via Intourist nog allerlei groe-|
pen naar Nederland".
BAREND STRANG
's Morgens heel
vroeg is het enige
tijdstip waarop je
niet tegelijkertijd
met duizenden
andere toeristen
foto's van dezelfde
pyramide staat te
maken.
Toeterend banen de haveloze auto's zich een weg door
smalle straten, waar het eenrichtingsverkeer
afhankelijk is van het verkeersaanbod. Iedereen trapt
ineens op de remmen als een kudde geiten zich in
beweging zet. Jochies maken gebruik van de
opstopping door dozen tissues bij de bezwete
automobilisten aan de man te brengen. Toeristen
sprinten naar de overkant, want enige consideratie
CAIRO - Als toerist in Egypte
moet je wel weten waar je aan be
gint. Dat begint al met injecties en
visa, grondige fouillering op het
vliegveld en eindeloze rijen op de
luchthaven voor je je dollars hebt
omgewisseld in Egyptische pounds.
En dan heb je nog van alles in het
vooruitzicht: de eeuwig op de loer
liggende bacteriën, de gidsen die al
leen met een fooitje weg te wimpe
len zijn, ontbijt met bruine-bonen-
puree en afspraken die niet worden
nagekomen.
Waarom zou je eigenlijk gaan? Geen
Egypte-ganger kan je vertellen waarin nu
precies de charme van het land zit. Maar
de veelheid aan indrukken spreekt voor
zich.
Egypte is al heel lang een geliefd vakan
tieland. Tijdens de Britse overheersing
reisden deftige dames en heren vanuit
Europa en Amerika al naar dat land,
waar je je tegelijkertijd kon verbazen
over de Arabische wereld en een after-
noon-tea kon gebruiken in een Engelse
countryclub. En de pyramides. van Gi-
zeh móest je als rijke reiziger natuurlijk
gezien hebben, wilde je kunnen meepra-
ten.
Nu hoef je niet meer vermogend te zijn
om het land van Ra te bereizen. Natuur
lijk zijn er nog steeds de luxe cruises
over de Nijl, gecombineerd met verblij
ven in vijf-sterrenhotels. Maar tegen
woordig kun je ook op een goedkopere
manier Egypte verkennen. Met een tic
ket naar Cairo voor ongeveer duizend
gulden kom je al een heel eind. De ge
ringe verblijfskosten in Egypte zullen je
de kop niet kosten. Maar er zijn ook
kleine reisorganisaties die voor een klein
bedrag meer twee- of drieweekse reizen
aanbieden. Voorbeelden zijn de NBBS,
Cross Country, Ashraf en Djoser. De rei
sprogramma's zijn op enkele details na
gelijk: eerst een paar dagen Cairo, dan
door naar Aswan in het zuiden van
Egypte en vervolgens naar Luxor. Aan
hei einde van de reis wordt er nog wat
rust ingebouwd aan de Rode Zee.
Ouderwets hotel
In Egypte heb je tientallen internationale
vier- of vijfsterrenhotels, dan een hele
tijd niets, en dan volgen de kleine en
niet altijd even propere hotels en pen
sions. In onderkomens van de laatste ca
tegorie verbleven wij in Egypte. Maar de
onderlinge verschillen zijn groot. In Cai
ro was het een wat achteraf gelegen hotel
met de sfeer van de koloniale tijd: hotel
Windsor. Een ouderwetse lift die door
een klein mannetje wordt „bestuurd",
een Nubiêr met fez achter de bar en gro-
met het voetvolk" is van de chauffeurs niet te
verwachten. Het is heet, het is stoffig en de luchtjes van
de waterpijp, gegrild schapevlees, huisvuil en
uitlaatgassen vermengen zich tot een ondefinieerbare
geur. Wat slonzige kinderen vragen de buitenlanders
om een „baksiiesi", maar een pen is ook wel goed. Dat
is Cairo: zo lelijk dat het waarachtig nog mooi wordt
ook
te ventilatoren boven een met Perzische
tapijten beklede lounge.
Cairo telt ongelooflijk veel moskeeën,
waarvan je er op zijn minst een paar
moet zijn binnengelopen. Op kousevoe
ten of gehuurde slofjes wel te verstaan
om de gelovigen niet voor het hoofd te
stoten. Een oase van rust, ideaal om
even te ontsnappen aan de muur van la
waai die je in Cairo van alle kanten tege
moet komt. Echt aangeraden worden de
moskee van Mohammed Ali op de hoog
gelegen citadel, de strak uitgevoerde Ibn
Tulun en de Rifai-moskee. Wil je in de
laatste de graven van koning Foead en
de sjah van Perziè zien, houd dan een
baksjiesj (fooitje) bij de hand. Want al
leen voor mensen die „schuiven" gaan
de hekken open. En zo gaat dat overal in
Egypte.
T rotse beelden
Cairo telt ook een flink aantal musea,
waarvan het Egyptisch Museum natuur
lijk het belangrijkste is. Je staat versteld
van de pracht en praal van duizenden
jaren her. De verscheidenheid is groot:
de trotse beelden van opperpriester Ra-
nofer en farao Djoser uit ongeveer 2750
voor Christus staan in schril contrast
met de dertienhonderd jaar jongere kari
katuurachtige beelden van „ketterko-
ning" Echnaton, die zichzelf compleet
met dikke buik en zoenlippen in het mu
seum vertoont. De sieraden zijn verba
zingwekkend: de strakke banden om de
hals en de fijne lange oorbellen zou je
ook in de eerste de beste boutique tegen
kunnen komen. Er verandert maar wei
nig in de loop der jaren.
Het spreekt natuurlijk vanzelf dat een
bezoeker van Cairo ook naar de pyrami
des van Gizeh en Sakkara gaat. Een alge
mene tip: sta 's ochtends heel vroeg op
voor dat soort excursies. Zo voorkom je
dat je met duizenden mensen tegelijker
tijd dezelfde foto staat te maken onder
een snikhete zon.
Een andere mogelijkheid is onderduiken
in de soukh Khan el-Khalili. Binnen de
kortste keren leer je verkopers van je af
te schudden of tot tachtig procent af te
dingen op zo'n mooie leren tas. Maar
voor dat de koop gesloten wordt, krijg je
eerst nog een kopje thee en wordt een
waterpijp voor je neus gezet. Door zulke
aardige mensen kun je gewoon niet ge
nept worden
Witte zeilen
Bijna een etmaal in een trein: dat is geen
pretje. Toch moet je dat voor Aswan, in
het zuiden van Egypte, over hebben. De
prijs voor zo'n tocht is een lachertje: ze
ven gulden. Voor tachtig gulden maak je
een binnenlandse vlucht met Egypt Air.
Na de droge stoffige atmosfeer in de
hoofdstad, is Aswan (of Assoean) een
verademing. Vanaf ons balkon kijken we
uit op de kronkelige Nijl, met aan de
overkant het mausoleum van de Aga
Khan, de botanische eilanden Kitchener
en Elefantine en oude rotsgraven. Het
mooiste uitzicht heb je vlak voor zons
ondergang op het terras van het nostalgi
sche Old Cataract Hotel. De witte zeilen
van felluka's wapperen in een zacht
briesje, het Amun Island Hotel is feeër
iek verlicht, op de voorgrond palmen en
aan de rechterzijde de lange boulevard
langs de Nijl. In de rotan stoelen op het
overdekte terras geniet je van de thee,
die keurig is geserveerd door een bedien
de van de oude stempel.
De volgende dag gaan we mét een van
die krakkemikkige bootjes naar de over
kant en komen dan ineens in Afrika te
recht. Niet zo vreemd, als je bedenkt dat
de grens met Sudan niet ver meer is. De
Nubische kinderen van het dorp lopen
mee met de groep, of zwemmen in het
bacteriënrijke kanaaltje langs het pad.
Ook hier is de „beschaving" doorge
drongen. Een jongetje dat wordt gefoto
grafeerd geeft met een denigrerend ge
baar het fooitje terug. Veel te weinig!
Wat moet je daar nu van denken?
Lauwe cola
Na dagenlang museum in, moskee uit,
pyramide in en soukh uit wil je ook wel
eens rust. Ideaal is dan een tocht per
zeilboot over de Nijl: de ganse dag niets
anders doen dan doezelen, bruin
worden, kletsen, lauwe cola drinken en
lezen, 's Avonds maakt de bemanning
lekker eten klaar en vervolgens wordt de
trommel tevoorschijn gehaald. Op het
„strand" maken we een vuurtje van riet
en takken, de flesjes bier en limonade
gaan rond en binnen de kortste keren
staan Egyptenaren en Nederlanders sa
men te dansen op het tromgeroffel. 1^-
pitein „Jaws", zo gedoopt vanwege zijn
zilveren gebit, werpt zich op als verdeler
van de enige fles wodka. En dan is de
feestvreugde compleet.
In Luxor beginnen we dus weer met vol
le moed aan het rondje oudheden. Het
Dal der Koningen aan de westoever, de
kolossale tempel van Karnak, het plaat
selijke museum, de tempel van de vrou
welijke farao Hatsjepsoet: je blijft die
Egyptenaren van vijfduizend jaar gele
den bewonderen. Toch blijkt in Luxor
de „tempelmoeheid" toe te slaan.
Dan biedt Hurghada uitkomst: een uit
het zand gestampt vakantiedorp zonder
een spatje sfeer. Maar het heeft één
groot voordeel: het ligt aan de Rode Zee,
het meest visrijke en kleurige water ter
wereld. Met een boot naar koraalriffen,
snorkel en bril op, zwemvliezen aan en
dan duiken in de wereld van Jacques
Cousteau. Maar het is dan allang geen
Egypte meer.
JACQUELINE EDELAAR
Robert Stroud had er al ruim dertig jaar
gevangenis opzitten, voor hij er terecht kwam. Al
Capone vond de binnenplaats er wat klein en bood
aan haar op
eigen kosten te laten vergroten. Nog steeds spreekt
Alcatraz, anderhalve mijl uit de kust van San
Francisco, tot ieders verbeelding.
SAN FRANCISCO - 's Morgens
om half elf, drie kwartier voor de
eerste van de vijf dagelijkse afvaar
ten, staan op de pier al honderden
kijklustigen te wachten. Velen zijn
gekleed in een T-shirt met de op
druk „Staatseigendom - gevangenis
van Alcatraz"; een enkeling loopt
rond met een bolknak a la Al Ca
pone, op de kade verkrijgbaar voor
1,75 dollar.
Dergelijke souvenirs, Alcatraz-aanste-
kers en -handboeien, tinnen gevangenis-
kroezen, plattegronden van de celblok-
ken en foto's en biografieën van de be
ruchtste gevangenen zijn gewilde artike
len. Alcatraz is een toeristische trekpleis
ter. die veel geld in het laatje brengt. San
Francisco en de staat Californie krijgen
op die manier iets terug van het vele
geld dat aan de federale gevangenis is ge
spendeerd, want als gevolg van zijn geï
soleerde ligging waren de exploitatiekos
ten van dit paradepaardje onder de
Amerikaanse strafinrichtingen extreem
hoog. Doordat zoet water, brandstof en
voeding vrijwel dagelijks per schip
moesten worden aangevoerd en ook de
onderhoudskosten hoog waren, liep de
begroting van Alcatraz al snel op tot
tweemaal die van de gemiddelde federa
le gevangenis. Dat was de voornaamste
reden dat de toenmalige minister van
justitie, Robert Kennedy, in 1963 Alca
traz sloot. De beroemdste strafinrichting
ter wereld had er toen negentwintig jaar
als federale gevangenis opzitten, na eerst
vijfentwintig jaar als militaire gevange
nis te hebben gefungeerd.
Gehuisvest in de bombestendige ruim
te® van het fort was ook de militaire
strafinrichting al een monument van de
gelijkheid. Toch wordt in alle brochures
en boeken over Alcatraz (het eiland
dankt zijn naam aan de voorheen aan
wezige pelikanen: „Isla de Alcatraces" is
Spaans voor Pelikaaneiland) een na
drukkelijk onderscheid gemaakt tussen
de ontsnappingspogingen van voor en
na 1934.
Uit de minimaal bewaakte militaire ge
vangenis ontsnapten in de loop van de
tijd drieentwintig gevangenen. Uit de
veel strenger bewaakte federale gevange
nis - met één bewaker op elke drie ge
vangenen en voorzien van beveiligings
systemen als elektronisch verzekerde cel
deuren, metaaldetectoren en andere ver
klikkers - slechts twee. en die, werden
binnen een uur weer gepakt. Vijf ande
ren die het eiland wisten te ontvluchten
zijn nooit teruggevonden, maar gemaks
halve nemen de autoriteiten aan dat zij
verdronken zijn. Het koude water van
de baai van San Francisco (nooit boven
10 graden Celcius). dat bovendien heel
snel stroomt, vormde een natuurlijke
barrière, waarmee niet te spotten viel.
Slechts van John Paul Scott, een tot der
tig jaar veroordeelde bankrover, staal
vast dat hij in december '62 de baai
overzwom in de richting van Fort Point,
aan de zuidelijke punt van de Golden
Gate Bridge. Toen hij daar op de rotsen
aanspoelde, was hij er dermate slecht
aan toe, dat hij niet meer kon lopen. Via
het ziekenhuis, waar hij gelegenheid
kreeg wat op te knappen, belandde hij
opnieuw in Alcatraz.
Aanslagen
Het gcvangeneneiland, dat nu per jaar
zo'n driekwart miljoen bezoekers ont
vangt. heeft beroemde gasten geher
bergd. Van hen spant Al „Scarface" Ca
pone natuurlijk de kroon. Deze onbet
wiste koning van de Amerikaanse onder
wereld, die al op vijfentwintigjarige leef
tijd een weekin komen had van honderd
duizend dollar, zal een korte gevangenis
straf uit in Philadelphia op grond van
verboden wapenbezit. Al zijn biografen
gaan ervan uit dat hij toen zelf de veilige
beslotenheid van de gevangenis zocht
om zich beter tegen aanslagen van con
currerende bendes te kunnen bescher
men. Met vijftigduizend dollar op zak
verkoos hij de cel boven een borgsom
van nauwelijks vijfendertigduizend dol
lar. Hij kreeg toestemming zijn cel met
persoonlijke eigendommen in te richten
en hield via een door de staat betaalde
telefoon contact met zijn kantoren in
Chicago. In 1932 werd hij op grond van
belastingontduiking en andere aanklach
ten tot tien jaar veroordeeld, en in 1934,
na twee jaar cel in Atlanta, werd hij naar
Alcatraz overgebracht.
Voor de leiding van de federale gevange
nis was zijn verblijf de vuurproef. Maar
Capone, die in deze gevangenis geen spe
ciale privileges genoot, gedroeg zich
voorbeeldig. Hij deed de was van mede
gevangenen en bewakers, maar had al
leen de grootste moeite met het gebrek
aan luxe en de strenge huisregels. Zijn
aanbod om de krap bemeten buiten
plaats, die nog altijd in haar originele
vorm bestaat, op eigen kosten te laten
vergroten, werd echter door de gevange
nisdirectie vriendelijk afgeslagen. In
1938 werd een ernstige vorm van syfilus
bij hem vastgesteld en in mei van dat
jaar bleek die ook de hersenen te hebben
aangetast. Hij begon door de weeks zijn
zondagse kleren te dragen, en keerde na
het ontbijt naar de verkeerde cel terug.
Bezoekers van Alcatraz. die met door de
dienst Toerisme van San Francisco be
schikbaar gestelde cassetterecorders hun
eigen rondleiding door de gevangenis
maken en slechts voor aanvullende de
tails nog een beroep doen op de geüni
formeerde wachten van het nationaal
park dat Alcatraz sinds 1972 is, tqnen
voor zijn cel de grootste belangstelling.
Vogelman
Robert Stroud, „de Vogelman van Alca
traz". die meer dan vijftig jaar van zijn
leven in verschillende gevangenissen
doorbracht, is qua publieke belangstel
ling goede tweede.
Deze fascinerende figuur, die verscheide
ne moorden op zijn geweten had en in
de gevangenis een grote belangstelling
voor vogels aan de dag legde, schreef
verschillende handleidingen over de be
strijding van vogelziekten, voordat in
1942 ook hij onder het strenge Alcatraz-
regime werd geplaatst, waar het houden
van vogels hem werd verboden. Op de
ziekenafdeling, waar vlokken stof en ber
gen vuil nu nog het gebrek aan hygiëne
onder de gevangenen lijken te willen il
lustreren, had hij een grote kamer op het
zuiden, die in de verte op het stadsge
woel van San Francisco uitzicht bood.
Toch dankt Alcatraz wellicht nog zijn
grootste bekendheid aan de film die
werd gemaakt van de ontsnappingspo-1
ging - de enige misschien die geslaagd
is - van Frank Lee Morris en de broers
Clarence en John William Anglin. Zij j
verwijderden in het voorjaar van 1962,
het metalen scherm voorde luchtverver-|
sing in hun cel, en vergrootten het gat in
de muur met keukengerei. Het door het
zout aangetaste cement liet zich makke
lijk wegbikken. waarna ze via luchtko
kers verder hun weg zochten door het
strengbewaaktc complex. De bewakers
misleidden ze door op hun hoofdkussen I
koppen achter te laten die ze hadden ge-1
maakt van papier, zeepresten en haar. In
een warme juninacht met voor de baai
van San Francisco extreem langzaam-
stromend water verdwenen ze, om daar
na nooit meer ials van zich te laten ho
ren.
Opstand
Nog steeds is Alcatraz (dat nu beschikt
over een filmzaaltje, een bescheiden do-
cumentatieruimte en bewakers die
moeten voorkomen dat al te zeer geïnte
resseerden gevangenisruimten binnenlo
pen die door hun bouwvallige staat ge
vaar kunnen opleveren) een versterkt
fort. dat met modern gevangenisbeleid
weinig te maken heeft. De cellenblokken
aan weerszijden van „Broadway", de
centrale gang, ademen bijna vijfen
twintig jaar na de sluiting van de inrich
ting nog de beklemmende sfeer waaraan
gevangenen èn bewakers moeten zijn
blootgesteld. In het centrale deel van de
gevangenis waren sleutels en wapens ook
voor bewakers taboe, evenals in de kan
tine. waar ongewapende bewakers toe
zicht moesten houden op gevangenen
die zelf ten minste met bestek waren uit
gerust.
Tijdens een van de ernstigste opstanden,
in mei '46, werden bij een drie dagen
durende bezetting twee bewakers en drie
gevangenen gedood, en raakten zeven
tien bewakers gewond. Toch zou het nog
tot begin van de jaren zestig duren voor
de discussie over een humaner gevange
nisbeleid ook voor deze „rotste appels in
de fruitmand" naar een politiek niveau
werd getild en „attorney general" Robert
Kennedy zijn besluit om de gevangenis
van Alcatraz op te heffen kon aankondi
gen. De plaatselijke bevolking, die altijd
bang was voor ontsnappingen, had daar
al jaren op aangedrongen.
Op 21 maart 1963 verliet de laatste ge-I
vangene, aan handen en voeten geboeid;
het eiland. Het was Frank Watherman,
die bij zijn vertrek vierenvijftig jaar pe
nitentiaire ellende kort samenvatte: „Al
catraz is-nooit voor iemand goed ge
weest".
FRANS BOOGAARD
/rv
Alcatraz, eens een gevangenis voor de zwaarste misdadigers, nu een toeristische attractie.
