Combinatie socialist-kapitalist onmogelijk
Kleermakers
van de paus;
voer voor
vaticanologen
Ex-Saarlander Honecker komt
thuis in een heel ander land
binnenland/buitenland"
Politiek
Partij
Parlement
Wel toenaderingmaar hereniging is taboe
Niet de huizen, maar de mensen maken Wiebelskirchen
£etdóc
GTïTTTT»TTT
ZATERDAG 5 SEPTEMBER 1987 PAGINA 5
DEN HAAG „Nippon Steel, Aad! Ko
pen! Nü!" Met deze woorden staat het
PvdA-kamerlid Harry van den Bergh in
de deuropening van ziin fractiegenoot
Aad Kosto. Van den Bergh is zo opgewon
den dat hij geen acht slaat op de aanwe
zigheid van twee medewerkers op de ka
mer. Volkomen overrompeld vraagt Kos
to: „Hoezo, kopen?"
Van den Bergh legt gehaast uit dat het Ja
panse staalbedrijf weliswaar verlies
maakt, maar dat hij uit welingelichte bron
vernomen heeft dat de regering in Tokyo
het concern te hulp zal komen, waardoor
de beurskoers ongetwijfeld flink zal stij
gen. „Dus, Aad, als je nu koopt, zit je
straks gebeiteld!".
Daarna begeeft de besnorde en enigszins
corpulente parlementariër zich weer zijns
weegs, waarschijnlijk op weg naar de tele
foon om zijn effectenmakelaar instructies
te geven. Kosto blijft achter, kijkt de me
dewerkers schaapachtig aan en mompelt
dat hij waarachtig niet begrijpt waarom
Van den Bergh met deze informatie naar
hem toe is gekomen.
Van dit soort verhalen gonsde het de af
gelopen tijd in de Tweede Kamer. Waar
of onwaar? Wie zal het zeggen. Maar één
ding blijkt er wel uit: niemand aan het
Binnenhof geloofde ook maar één seconde
dat Van den Berghs financiële blazoen on
bezoedeld was. De onthulling van de
Haagse Post (weggestopt in een verhaal
over het gedrag van beursspeculanten) dat
Van den Bergh met „voorkennis" in Fok
ker-aandelen had gespeculeerd, lichtte als
het ware het deksel van een beerput.
In elke wandelgang kwam men wel ie
mand tegen die wist te vertellen op welke
manieren Van den Bergh zich nog meer
onoirbaar had gedragen. Door een reis te
declareren die hij niet gemaakt had, door
een uitnodiging te aanvaarden op kosten
van de West-Europese Unie (WEU) en
nooit op te komen dagen bij de betreffen
de vergadering (maar in de tussentijd wel
vliegtuigfabrieken te bezoeken), door
dronken een gehuurd vliegmachientje te
besturen... En zo ging het maar door.
Nieuwe re vu
Tegen zo'n geruchtenstroom is geen dam
op te werpen. Het onderzoek van het ac
countantskantoor Dubois kon dat ook niet.
Het weekblad Nieuwe Revu („sensatio
neel links") nam geen genoegen met de
verklaring van Dubois dat „voorkennis"
bij de aankoop van Fokker-aandelen door
Van den Bergh niet kon worden aange
toond.
Het blad stelde zelf een onderzoek in op
de Amsterdamse effectenbeurs en achter
haalde dat het PvdA-kamerlid in augustus
1985 de somma van 75.000 gulden had ge
leend bij een bank om daarmee Fokker-
aandelen te kopen. Korte tijd nadien steeg
de koers van Fokker, dank zij een order
van Texas Air, zodanig dat Van den
Bergh zijn effecten met twaalf mille winst
weer van de hand kon doen. In de afgelo
pen vijf jaar zou de 45-jarige defensiespe
cialist aan dit soort transacties in totaal
een ton hebben overgehouden.
Dat kon Vrij Nederland, de serieuze te
genhanger van Nieuwe Revu, niet op zich
laten zitten. Enig spitwerk van dit perio
diek leverde op dat Van den Bergh twee
nevenfuncties bekleedde, die hij niet zou
hebben aangemeld bij de fractieleiding.
Een woordvoerster haastte zich desge
vraagd te verklaren dat Van den Bergh
dit wel had gedaan, maar een dag later
bleek het toch weer iets anders te zijn.
Van den Bergh was adviseur bij de Inves
teringsmaatschappij Nederland en had
„vergeten" te melden dat dit bedrijf hem
tot commissaris had benoemd bij dochter
onderneming Westhaven. Het gaat hier
om een onderneminkje zonder personeel
maar wel in het bezit van 43 hectare
grond in het havengebied van Amster
dam. De directeur hoopt dit terrein met
zoveel winst te verkopen dat hij een on
roerend goed-bedrijf kan oprichten.
Na deze publicaties en de aandacht die het
NOS-Journaal daaraan besteedde twijfel
den kenners van politiek Den Haag geen
moment meer: Harry van den Bergh was
reddeloos. De PvdA kón zich eenvoudig
niet langer permitteren steeds weer op
deze wijze in het nieuws te komen. Het
aantal fractiegenoten dat in het openbaar
een vertrek van Van den Bergh besprak
(lees: bepleitte) nam sprongsgewijs toe.
Een belangrijk motief was dat over een
maand in de Tweede Kamer de algemene
beschouwingen over de rijksbegroting
worden gehouden. Zou de socialistische
PvdA zich daar sterk kunnen maken voor
de laagste inkomensgroepen, terwijl één
van haar eigen kamerleden overduidelijk
de kapitalist uithangt?
Wim Kok
De vraag die velen op en rond het Bin
nenhof bezig hield was, waarom Wim
Kok dit kennelijk niet aanvoelde. De
PvdA-fractieleider bleek trouwens even
min doordrenkt van het besef dat niet al
leen de PvdA, maar ook de Kamer als ge
heel schade leed als gevolg van de publi
caties over Van den Bergh. Waarschijnlijk
is Koks betrekkelijk laconieke houding in
de affaire-Van den Bergh grotendeels te
rug te voeren op zijn onervarenheid in de
politiek. Hij loopt nog maar net een jaar
op het Binnenhof rond en heeft daardoor
nog te weinig feeling voor de politieke ze
den en gebruiken.
O zeker, hij had Van den Bergh in een
aantal gesprekken flink de waarheid ge
zegd. Een kamerlid, en zeker één van so
cialistische snit, zou zich eigenlijk moeten
onthouden van beursspeculaties en an
dersoortige financiële transacties die zelfs
maar de schijn wekken van oneigenlijke
persoonlijke bevoordeling. Dat had hij
Van den Bergh wel aan het verstand pro
beren te brengen. En had hij, Wim Kok,
niet onmiddellijk na publicatie van het
Haagse Post-artikel een onafhankelijk on
derzoek door een accountant laten uitvoe
ren?
Dat is allemaal waar. Maar toen die ac
countant met een voor meerdere uitleg
vatbare conclusie kwam aanzetten (Van
den Bergh had zich inderdaad met die
Fokker-transactie in korte tijd verrijkt,
hoewel er geen bewijs was te vinden dat
hij misbruik jiad gemaakt van voorken
nis) deed Kok niets anders dan Van den
Bergh ertoe bewegen, publiekelijk zijn
spijt te betuigen over de Fokker-zaak en
tevens het PvdA-woordvoerderschap in
zake defensiematerieel neer te leggen. Be
sefte Kok niet, dat bij velen op dat mo
ment de gedachte post vatte dat er toch
iets niet lekker zat bij Van den Bergh? En
kon Kok zich ook niet voorstellen dat zijn
in opspraak gekomen fractiegenoot voort
aan beschouwd zou worden als „aange
schoten wild"?
De fractieleider had er beter aan gedaan,
Van den Bergh al vanaf het begin van de
affaire harder aan te pakken. Aarzelend
gaf Kok deze week toe dat hij Van den
Bergh in juli om volledige inzage in diens
boekhouding en administratie had ge
vraagd, maar dat Van den Bergh dit had
geweigerd. Alleen de onafhankelijke ac
countant mocht de paperassen bekijken.
Kok had zich daar niet bij mogen neerleg
gen. Hij had bijvoorbeeld kunnen eisen
dat Van den Bergh persoonlijk het tegen
deel zou bewijzen van de geuite beschuldi
gingen. Mocht dat niet overtuigend luk-
ken, dan zou Van den Bergh moeten op
stappen.
Gedragscode
De fouten van Kok worden overigens dik
overschaduwd door die van Van den
Bergh zelf. Politici wier namen op wat
voor wijze dan ook in diskrediet raken,
zouden veel eerder dan gebruikelijk is de
eer aan zichzelf moeten houden. Van den
Bergh heeft daar veel te lang mee ge
wacht En wat Wim Kok betreft: deze kan
zich nu nog revancheren door ziin idee
om een soort „gedragscode" voor kamer
leden op te stellen, met kracht uit te dra
gen.
Oud-kamervoorzitter Vondeling schreeft
in 1978, kort voor zijn dood, het boekje
„Schijn des kwaads". Daarin verwierp hij
het idee van een morele gedragscode voor
politici, onder meer omdat politici zelf
mans genoeg moeten worden geacht, zich
zelf in de hand te houden. Ook betwijfel
de Vondeling of men wel standaardnor
men kan ontwerpen die praktisch uit
voerbaar en controleerbaar zijn, zonder de
vrijheid van handelen aan te tasten. Aan
Kok de taak om deze opvattingen van zijn
oud-partijgenoot te weerleggen.
RIK IN T HOUT
DICK VAN RIETSCHOTEN
ROME De meest intie
me geheimen van de paus
worden streng bewaakt
door de familie Gamma-
relli. Ergens veilig achter
slot en grendel bewaren
de meesterkleermakers
van het Vaticaan de fysie
ke gegevens; niet alleen
van de huidige paus maar
ook van al zijn voorgan
gers vanaf de Tweede
Wereldoorlog.
Ondanks die geheimhouding
bleek het tóch mogelijk om er
met wat speurwerk en enige
vasthoudendheid achter te ko
men dat de huidige paus een
tamelijk groot hoofd heeft;
maat 62, terwijl het gemiddel
de hoofd rond de 56 ligt.
Gammarelli's, vlak om de
hoek van het Pantheon in
Rome, vormt een informele
inlichtingenbron voor Vati
caanse geheimen. Als opeen
volgende generaties van een
familie al vanaf 1793 allerlei
kardinalen onder het meetlint
hebben gehad en ook nog eens
al hun preken hebben aange
hoord, dan weten ze precies
wie „papabile", paus-waardig,
oftewel een potentiële kandi
daat voor de hoogwaardige
functie is.
Drievoud
Voordat een conclaaf voor het
kiezen van een nieuwe paus
wordt gehouden, gaan de
kleermakers met hun vergaar
de kennis en hun lijst van „pa
pabile" kardinalen rond de ta
fel zitten. Deze worden aan de
hand van hun postuur in drie
basistypes onderverdeeld.
Daarna wordt begonnen met
de vervaardiging van het pau
selijke gewaad, in drievoud,
voor die belangrijke eerste
verschijning van de kersverse
paus aan het publiek op het St.
Pietersplein.
Signor Massimilian Gamma-
relli, de jongste telg in het fa
miliebedrijf, beweert: „We
hebben er nog nooit naast ge
zeten". Maar de concurrenten
het gebied rond het Pan
theon ziet bijna zwart van de
kledingzaken voor kerkheren,
maar alleen Gammarelli mag
zich „Kleermaker van de
Paus" noemen zijn van me
ning dat de Gammarellis zich
grandioos verkeken hadden op
het enorme postuur van Kar
dinaal Giuseppe Roncali. Het
schijnt dat zijn gewaad door
veiligheidspelden bijeen werd
fehouden toen hij zich als
'aus Johannes XXIII op het
balkon van het Vaticaan pre
senteerde.
Stoffen kijken
Breng eens een ochtendje door
met het bekijken en bevoelen
van de zijden en fluwelen stof
fen in dertig verschillende tin
ten rood. Dan wordt spoedig
duidelijk waarom Gammarel
li's zo'n cruciale luisterpost is
voor toegewijde vaticanologen.
Bediendes van kardinalen ren
nen in en uit om even de pan
talon van hun meester te laten
maken en daarbij worden zo
hier en daar wat nieuwtjes los
gelaten. Nagenoeg iedere nieu
we aartsbisschop wordt direct
bij Gammarelli's binnenge
loodst en, „alla Romana", tot
en met de rode sokken, com
pleet in het nieuw gestoken.
Volgens kenners weten de
„bediendes" van de kerkheren
de nieuwtjes als eersten. Direct
daarna komen de kleerma
kers.
De „lijfknechten" van het Va
ticaan zijn overigens gerang
schikt volgens een strenge pi
korde, die de positie van hun
heer en meester weerspiegelt.
De opperste regionen worden
ingenomen door de bediendes
van ongeveer vijf kardinalen;
zij mogen zich „commendato-
re" noemen. Daarna komen de
bediendes van lagere kardina
len die met „professore"
worden aangesproken en daar-
SUSKE EN W1SKE DE WOESTE WESPEN
(c) Standaard UltgevwIJ/Wavery Productions
BONN Het bezoek van de
75-jarige Oostduitse president
Honecker aan West-Duits-
land, dat maandag begint,
heeft vooral een grote sym
bolische waarde voor de ge
leidelijke ontspanning tussen
Oost en West. Diplomaten
die het bezoek hebben voor
bereid, zijn van mening dat
concréét niet al te veel van
het bezoek verwacht mag
worden.
Dat neemt niet weg dat Ho
necker de geschiedenis in
gaat als de eerste Oostduitse
leider die een bezoek brengt
aan Bonn. Zeker twee keer
werd een dergelijk bezoek
door de leiders in de Sovjet-
Unie afgeblazen omdat de
Oost-West-betrekkingen een
dergelijk verzoeningsgebaar
niet zouden toelaten. Kenne
lijk geldt dat bezwaar niet
meer, zeker nu Bonn het
laatste obstakel in de wapen-
besprekingen tussen Oost en
West de Pershings voor
een groot deel uit de weg
heeft geruimd.
Zowel in Oost- als in West-
Duitsland wordt ervoor ge
waakt dat het bezoek van
Honecker, dat maandag be
gint, niet als een stap in de
richting van de eventuele
hereniging van beide Duits-
landen wordt opgevat.
Bondskanselier Helmut Kohl
zei gisteren in dit verband,
dat niet te veel van het be
zoek verwacht moet worden.
Beide partijen zullen zich
vooral inspannen om de be
sprekingen tot „haalbare za
ken" te beperken, aldus
Kohl.
Diplomaten uit Oost- en
West-Duitsland hebben er de
afgelopen maanden voor ge
zorgd dat Honecker tijdens
zijn bezoek enige verdragen
kan ondertekenen over sa
menwerking op milieugebied
en meting van radio-actieve
straling, maar de werkelijke
betekenis hiervan ligt vooral
in het symbolische handen
schudden na afloop. Beide
landen gelden immers als
succesvol voorbeeld van
communisme en kapitalisme,
en elke toenadering heeft
daarom politiek gezien een
hoge intrinsieke waarde.
De Oostduitse
partijleider
Honecker.
FOTO: ANP
(Van onze correspondent Rink
Drost)
BONN Erich Honecker
heeft vele namen. Hij is
de man van het Oostduitse
Wirtschaftswunder bin
nen het oostblok. Hij is de
man die, samen met Willy
Brandt en Helmut
Schmidt, een zekere mate
van normalisering van de
betrekkingen tussen Oost
en West-Duitsland heeft
bewerkstelligd. Hij is de
man die de Deutsche De-
mokratische Republik in
ternationaal erkenning en
aanzien heeft gegeven. Hij
gaf de DDR binnen het
Oostblok een eigen recht
zinnig communistische
koers. Hij is ook de man
die verantwoordelijk is
voor de bouw van de
Muur dwars door Berlijn.
En hii is al evenzeer de
man die verantwoordelijk
is voor het schietbevel aan
muur en zonegrens, wan
neer burgers zonder toe
stemming naar de andere
kant willen. En nog steeds
hebben veruit de meesten
geen toestemming.
Maar Erich Honecker, vorige
week 75 jaar geworden, is ook
Saarlander. Hij kwam er ter
wereld als vierde van zes kin
deren in een door-en-door
communistisch gezin, volgde
er de (evangelische) lagere
school en leerde er het beroep
van bankwerker (Schlosser).
Het waren magere jaren voor
Erich. De industriebaronnen
hadden het er voor het zeggen
en de wereldoorlog plus de er
op volgende jaren van spaar
zaamheid leverden de Honec-
kers geen vetpot op.
Na de Eerste Wereldoorlog
werd het Saarland aan het
Duitse bestuur onttrokken. De
Volkerenbond was voor de re
gering verantwoordelijk. Me
nige Duitse antifascist vond er
voor korte tijd een goed heen
komen, toen Adolf Hitler in
het voorjaar van 1933 aan de
macht kwam. Erich Honecker
ging precies de andere kant
op: hij verliet het veilige Saar
land en verrichtte in het
Ruhrgebied, vooral in Essen,
illegaal organisatiewede voor
de verboden communistische
partij en vakbond. Toen zijn
ontdekking en arrestatie
dreigden, verlegde hij zijn ac
tiviteiten naar andere gebie
den: de Palts, Baden en Hes
sen.
Eind 1934 stuurde de partij-
centrale hem terug naar het
Saarland. Ziin stem was nodig
om het Saarland onder het be
stuur van de Volkerenbond te
houden en terugkeer naar het
nu fascistische Duitse Rijk te
voorkomen. Honecker had net
zo goed weg kunnen blijven.
De golf van nationalisme had
de Saarlanders al overspoeld.
Met een overweldigende
meerderheid van 91 procent
koos de bevolking in januari
1935 voor de aansluiting bij
Hitiers Derde Rijk.
Er volgde een uittocht van te
genstanders van het nazibe
wind. Erich Honecker was
passagier in de laatste „vrije"
trein naar Parijs. Mogelijk is
hij daarna incognito ooit terug
geweest in het Saarland, zijn
geboorteplaats Neunkirchen
en zijn tot die stad behorende
latere woonplaatsje (sinds
1918) Wiebelskirchen, maar
voorzover officieel valt na te
gaan was die dag in 1935 de
laatste waarop hij het Saarland
zag.
In nazi-Duitsland was hij ove
rigens al snel weer terug, met
het beruchte valse Nederland
se paspoort dat hem de identi
teit van een Nederlandse zee
man gaf. Via Zwitserland,1
Oostenrijk en Tsjechoslowakije
kwam hij in Berlijn terecht,
waar hij opnieuw illegaal or-
ganisatiewerk voor de commu
nistische partij aanpakte. Die
vlieger ging slechts goed een
half jaar op. Erich Honecker
liep in december 1935 tegen de
lamp en belandde in de ver-
hoorcentrale van de Geheime
Staatspolizei (Gestapo). De ma
nier waarop hij werd verhoord
heette ook toen al folter. Hij
bleef anderhalf jaar in voorar
rest en werd in juni 1937 ver
oordeeld. Met zijn 24 jaar was
hij volgens de rechtbank te
iong voor de doodstraf. Hij
kreeg tien jaar. Toen hij kort
voor het einde van de oorlog
wegens goed gedrag voortijdig
vrij kwam, werd hij vanwege
zijn politieke overtuiging on
geschikt geacht voor een taak
in de Wehrmacht.
Als zijn „werkbezoek met offi
cieel tintje" niet net als in 1984
op de valreep wordt afgebla
zen, ziet Honecker aanstaande
maandag zijn geboorteplaats
en -streek terug. Er wonen
nog mensen die hem als kind
en jongeman gekend hebben,
nagenoeg allemaal leeftijdge
noten. Ze verheugen zich op
recht op het weerzien met hun
vroegere plaatsgenoot.
Maar het is de vraag, of ze de
kans krijgen met hem een
praatje te maken. Er moeten
omvangrijke veiligheidsmaat
regelen worden getroffen,
want veel groepen willen van
de gelegenheid gebruik maken
te demonstreren, om duidelijk
te maken dat Honecker vol
gens Bondsduits recht een mis
dadiger is gezien het schiet
bevel bij de muur en de zone-
grens zelfs een moordenaar.
De Junge Union, waaruit de
politieke opvolgers voor
bondskanselier Kohl c.s.
moeten komen, wil op het
marktplein in Wiebelskirchen
een muur optrekken, met
prikkeldraad er bovenop. „We
willen graag, dat Honecker
zich bij zijn thuiskomst na zo
veel jaren echt thuis voelt", is
het argument van de initiatief
nemers.
„zijn
llig geen
t Wiebels-
Erich Honecker zal in
Wiebelskirchen stellig
muur aantreffen. Het
kirchen dat hij terugziet lijkt,
zeker in het oude centrum,
sprekend op het stadje dat hij
42 jaar geleden verliet. Maar
de schijn bedriegt. Langs de
route staan mensen die hem
niet kennen en die hij niet
kent. De inwoners van Wie
belskirchen verwelkomen een
buitenlands staatshoofd. Wie
belskirchen en Honecker zijn
uit elkaar gegroeid. Niet de ge
bouwen en het stratenpatroon
maken een stad of een dorp,
maar de mensen die er wonen.
En die hebben geen boodschap
aan een ex-Saarlander die
geen boodschap heeft aan de
mocratie en aan bewegings
vrijheid van de mensen.
De
veranderingen
in de paus
mode dank zij
de familie
Gammarelli.
Links
Johannes
Paulus II,
rechts paus
Pius XII (in '47).
FOTO'S: AP
onder worden ze gewoon
„capo" of „signore" genoemd.
De bediendes, ongeacht welke
rang, worden wel eens verge
leken met de managers van
een sportploeg: het is hun ver
antwoordelijkheid om te zor
gen dat hun baas geschoren en
aangekleed is en ontbeten
heeft vóór acht uur 's och
tends, want dan beginnen de
dagelijkse werkzaamheden.
Vervolgens gaat de bediende
boodschappen doen, benzine
tanken, misschien een kopje
koffie drinken in de kantine
van de Zwitserse gardes, een
nieuwe sjerp ophalen bij Gam
marelli's en tijdens de siësta
ontmoet hij zijn collega-be
diendes. Een goede bediende,
zeggen ingewijden, vertelt
weieens wat, maar houdt zijn
meester bovendien exact op de
hoogte van wat hij zoal ge
hoord en ontdekt heeft
Traditie
Nu is het niet zo dat het bij
Gammarelli's een soort roddel-
kransje is. Dat is absoluut niet
het geval; iedereen vat er zijn
taak heel serieus op. Degenen
die joliger gezelschap wensen,
kunnen beter de „trattorias"
opzoeken waar de journalisten
van Radio Vaticaan komen.
Maar men moet zich realiseren
dat Gammarelli's een heel be
langrijke plaats inneemt In
het Vaticaan is uiterlijk ver
toon beslist geen oppervlakki
ge bijkomstigheid; kleding
weerspiegelt de rang van de
drager.
Aan de muur in de zaak han
gen de foto's van zes pausen.
Ze zijn allemaal gesigneerd,
met uitzondering van die van
Johannes Paulus I; hij stierf zo
plotseling, dat hij geen gele
genheid meer had om zijn
kleermakers te bedanken. De
Gammarelli's zijn reuze trots
op hun Poolse paus, voorna
melijk omdat hij ooit de prijs
kreeg voor de bestgeklede
man ter wereld. Bij Gamma
relli's worden de lichtgewicht,
zuiver wollen soutanes ver
vaardigd die deze paus draagt
op zijn reizen. Deze lijken in
niets meer op de „cappa mag
na", een onhandig gewaad, af
gezet met bont en voorzien
van een 2,5 meter lange sleep,
die een paus in vroeger tijden
droeg.
Paus Paulus VI schafte in 1963
veel van het prachtvertoon af.
Men kan nog steeds een ou
derwetse, breedgerande mon
seigneurs-hoed kopen, maar
de loodzware traditionele to
gen zijn toch echt niet meer
verkrijgbaar. De pauselijke
mijters, die regelmatig opge
lapt moeten worden na de slo
pende buitenlandse bezoeken,
zijn verfraaid met een opge
stikt gouddraadje. De kleurige
ingelegde edelstenen zijn ech
ter nep, wellicht onder het
motto: het Vaticaan moet ook
bezuinigen.
ROGER BOYES
The Times, Londen
