In 1740maakten
hongerige wolven
de Veluwe onveilig
Van Hout en Holleedèr rekenen
op straf van maximaal twaalf jaar
BINNENLAND EeidAeSomatit ZATERDAG 17 JANUARI 1987 PAGljjI
„TERWYL IK DITSCHRYVE VRIEST DE INKT IN DE PENNE
Ademloos en kolkend
heimwee heb ik de
van Amy Groskamp-ten
Haves „Hoe hoort het
eigenlijk?" zitten lezen,
meesterwerk verschaft
sleutel naar de ziel
medemens die de
van 1938 heeft
die dreigt te
vormloze barbarij.
Handelingen die
nooit en te nimmer
bijzijn van anderen
worden verricht, zijn
gemeengoed in onze
kantoortuinen: Nagels
uithalen, kiezen uitpeute
niezen of hoesten zonder
hand voor den mond te
houden, kauwen met opi
mond, krabben, zich
uitrekken, geeuwen, het
ontsnappen van gassen e
oprispingen, lui achterovi
leunen in liggende houdi
spuwen, neusophalen, mi
pink in de ooren wroetei
slijm rochelen, slurpen,
enzoovoort, enzoovoort!
lise
De etiquette is op sterve
dood. Dat u niet meer w ^e,
hoe de Soesoehoenan va
Soerakarta en zijn zonen
moeten worden aangespi
is tot daar aan toe. Maai ;J
aardig is het om in deze
te beseffen dat het zeer
onbeleefd is om in
burgerkleding een perso
groeten met een militaii
saluut, terwijl zulks is L
toegestaan wanneer memll
wollen ijsmuts draagt. AÏ
een leergierige knaap theV
uitlegt: een hoed, die tik)
aan, die neme men af ni&KC
verst van de jt ee
tegemoetkomende perso&etr
verwijderde hand tikke gr
men slechts tegen de klemol
een pet), dan barsten de g
barbaren uit in rochelen,^
hoongelach. In de grote
vallen er dagelijks slach
van de barbarij, helden
etiquette, die ineen ges!ai So\
worden omdat ze waard u.
zonder stemverheffing,
nochtans ferm, bezwaar
aantekenen tegen publie m t
gepeuter in de neus of I
laten ontsnappen van ga i
met zwaar aangedikte Ja
geluidseffecten. Mijn col j0p
de Vrieze van Kopersloópó
werd met zijn eigen
edelhouten wandelstok
afgetuigd toen hij een
hinderlijke geeuwer vei |ig<
de garage te sluiten. De
werd door het tuig
medegenomen.
Me
rde
Ik beveel u aan Amy-ou
te lezen, zodat u in gevi
vergaande opwaartse
mobiliteit zult weten we
tenue door chauffeur e
palfrenier worden gedn
en het u duidelijk zal zij
er aan het Hof geen foc
worden gegeven. Eerdei ggj
genoemde de Vrieze vaft
Kopetsloot, man van de,j
wereld, opgevoed door
bloem der gouvernantes 'r_
humaan gezagsdrager, o er^t
is door de erosie van den^
vergeten hoe men in he |Uj
voorbijgaan een portier je
een deftig hotel begroet
passe men de on persooi m
groet toe: een lichte «ciLaa
zonder de man aan te i eux
Maar wie neigt er hedei
dage nog. Slechts in een
vorstenhuis wordt er nq 'r
fatsoenlijk geneigd; veel
men in de leer van Sint
te zijn geweest. In Enge
hebben ze de grootste 4ID
gehad om Prinses Dian<
beetje te leren neigen e
hertogin van York mag
behelpen met een niet
familiaire hoofdknik.
Niettemin: de knik kon
de nek, het neigen uit
Dat is het verschil.
Amy-oude stijl doet noi
bruikbaar aan. Slechts
dingen zijn uit de tijd:
geen beroepsdansers mt)
men in restaurants, na
bewezen diensten, mini
een gulden in de palm
te drukken en de
strandkleding is nu vr(
geheel weggewaaid. Ma
droegen destijds badpak
met een bovenstuk, dat
zelden en dan zeer disc
werd neergelaten. „M
Weet u waarom een Zie (art
dame nimmer voorrangeza
verleende bij het betreó^ei
een trap? Uit pure 61 rr
fijngevoeligheid, om ze Vog
maar de schijn te verm all<
een blik onder de rokke rv
werpen. Ja, de Vrieze, o6bei
uw Alpinopet op mooglin t
in het voorbijgaan een
saluut brengen. Ook /n|e n
nylonkous op de kop. eel<
willen niet dat uw haaimat
war geraakt. Etiquette
web van zorgzaamheid iels
ulf
De winter van 1987 lijkt hard op weg
„streng" of „zeer streng" te gaan
worden. In heel Europa, tot in Spanje
toe, heersen extreme
weersomstandigheden. De derde
Elfstedentocht-op-rij lijkt er, net als
in 1940,1941 en 1942, aan te
komen. Woensdag kwam in
Nederland de temperatuur niet
boven de -10,9 graden en werd bijna
het record van deze eeuw van 20
december 1938 gebroken: 11,3
graden. Maar op Oudejaarsdag 1890
werd het zelfs niet „warmer" dan
-13,7 graden. Om van 11 januari
1740 maar te zwijgen. De kou is
voorlopig nog niet van de lucht.
DÈ BILT - Meteorolo-
gisch gezien kan de win
ter nog niet worden geka
rakteriseerd. Eén van de
methoden daarvoor is het
vaststellen van een „win-
tergetal", dat wordt sa
mengesteld uit de optel
som van alle gemiddelde
etmaaltemperaturen, voor
zover die onder nul zijn.
Bij een getal van 200 gaat
de winter als „streng" de
geschiedenis in. De
strengste winters van deze
eeuw, die van 1946/'47 en
1962/'63, haalden beide de
340. Midden deze week
stond de score op 50 en als
de huidige omstandighe
den binnenkort verande
ren resteert nog slechts
een „koudegolf". Hoewel:
het is vandaag nog pas 17
januari en de lente is nog
ver weg.
Interessant vergelijkingsmate
riaal biedt het boek „Bar en
boos - Zeven eeuwen winter
weer in de Lage Landen" van
drs. J. Buisman, dat in 1984
verscheen. In de winter van
1946 op 1947 vroor het van 12
december tot Kerstmis, en,
met een korte onderbreking,
van 4 januari tot 24 februari.
De kou zorgde nog voor een
venijnig staartje in maart.
Vooral vluchtelingen en dak
lozen in het plat gebombar
deerde Duitsland hadden het
moeilijk: in de eerste week
van februari stierven 250 men
sen door de vorst en honger
tochten waren algemeen. In
1962 kwam de eerste aanval
van de kou in november en de
tweede begin december. Op 22
december nestelde Koning
Winter zich definitief. Tot 5
maart 1963 waren er slechts
twee dagen zonder vorst. De -
tot 1985 - laatste Elfsteden
tocht vond plaats op uitgere
kend de koudste dag van het
jaar, met -18 graden in Joure.
Verder waren deze eeuw
slechts de winters van 1940 en
1942 „zeer streng".
Allerstrengst
De vermoedelijk allerstrengste
winter die Nederland beleefde
Was die van 1739/'40. Overi
gens strijden weerkundigen
over de vraag of de winter
^an 1709 niet nóg strenger is
geweest. De temperatuur ge
droeg zich toen grilliger: bitte
re kouperioden - „terwyl ik
dit schryve voor het vier
(vuur) zittende, vriest den inkt
in de penne" - werden afge
wisseld met dooi. De overlast
was enorm, mede door
sneeuwstormen en overstro
mingen. Half februari brak bij
Herwijnen de dijk en liep de
Tielerwaard onder. Nauwelijks
twee weken later volgde de
Alblasserwaard.
Volgens een Limburgse bron
werden „alle vruchten bedor
ven. De eijekeboomen waeren
veele door de overgroote cou-
de in twee geborsten, alle de
nooteboomen bevroosen, het-
welck ons eenen seer dieren
(dure) en miserabele tijd heeft
veroorsaeckt."
Recordjaar
In elk geval wordt het hele
jaar 1740 gekenmerkt door re
cords. Na een koudegolf in no
vember begint het op 4 januari
te vriezen en dat duurt tot 10
maart. De lente is de koudste
uit de geschiedenis en de zo
mer de koudste van de 18e
eeuw.
Al op 8 oktober 1739 wordt
door nachtvorst de wijnoogst
in Frankrijk en Duitsland be
schadigd. Op 28 november
schaatst op de Binnen-Spaar-
ne, aldus een ooggetuigever-
slag, een groep van acht tot
tien „wakkere kerels". Maar
december brengt in Haarlem
27 regendagen.
De vorst valt in op 4 januari.
Vier dagen later vaart een
schip zich op de Maas vast in
het ijs „en heft blijven seten
tot den 12 meert". Op i0 janu
ari komen heel wat kerkgan
gers met bevroren ogen en
neuzen thuis, als ze al niet ver
suft van de kou op de weg
achterblijven. Bruggen scheu
ren. Regenbakken vriezen
stuk. Op 11 januari stijgt de
temperatuur in Haarlem van
-19,5 graden 's morgens via
-18 graden in de middag tot
-14,5 graden 's avonds....
Volle maan
De extreme weersomstandig
heden brengen onheilsprofe
ten in actie. Ze voorspellen dat
de dampkring in ijs zal veran
deren en het bloed in de ade
ren stollen. Maar de volgende
dag gaat het dooien en tegelijk
vindt een maansverduistering
plaats. De verklaring is al
gauw gevonden: de dooi wordt
door de maan veroorzaakt. Ze
lijken nog gelijk te krijgen
ook: na vier dagen gaat het
weer streng vriezen.
Talloze mensen komen om.
Het Amsterdamse Gasthuis „is
vervult van doode lijken van
desulken die door koude en
armoede zijn vergaan". Uit
een onderzoek onder 400 huis
gezinnen blijkt, dat ze in totaal
niet meer dan vier bedden be
zaten. De anderen moesten
zich met stro behelpen, veelal
op de koude vloer. In de
hoofdstad worden bakkerijen
geplunderd. De brandstofvoor
ziening in de grote steden
loopt spaak. Het turf dat met
wagens en sleden uit de Venen
in Utrecht en Gelderland
komt is schaars en duur.
Schuttingen, schuren, meubi
lair en zonderingen worden
gesloopt om aan brandhout te
komen.
Aan drinkwater is in Amster
dam nauwelijks te komen.
Voor een emmer worden 2 a 3
stuivers betaald. Het water
moet op schepen worden aan
gevoerd uit Weesp en die kun
nen wekenlang niet varen. Op
verzoek van de bierbrouwers
hakken tussen 26 en 31 januari
400 man bij 5 tot 10 graden on
der nul voor ƒ2858 de Wees-
pervaart open - maarte wak-
Wolven
De Veluwe wordt onveilig ge
maakt door hongerige wolven.
Ze worden ook gesignaleerd in
de Achterhoek en Noord-Bra
bant. Overal worden klopjach
ten georganiseerd om een
poosje van die dieren af te zijn.
De plaag is aanzienlijk ernsti
ger in Denemarken, waar gro
te troepen wolven uit Zweden
over het ijs binnenvallen. In
Duitsland worden een priester
en een schoolkind door wol
ven opgegeten. De bewoners
van eenzame boerderijen dur
ven wekenlang de deur niet
uit.
De vorst houdt geweldig huis
onder het jachtwild. Wilde
zwijnen, herten en hazen be
zwijken in de kou en blijven
dood langs de weg liggen. Een
buitenkansje voor gewone bur
gers, die dit aan edelen voor
behouden voedsel zelden of
nooit op tafel krijgen.
Alle grote en kleine rivieren
vriezen dicht. De Alpenmeren
- de Zürichersee, het Meer
van Neuchatel en een gedeelte
van de Bodensee - krijgen een
dik ijsdek. Over de Sont en de
Zuiderzee rijden paarden en
wagens. In Brussel en Namen
vriezen schildwachten dood.
Prikslee
Over de Zuiderzee ontstaat
tussen Hindeloopen en Enk
huizen een druk verkeer. Eind
februari arriveren op één dag
160 sleden in West-Friesland
en „daar is nooit exempel van
geweest", aldus een kroniek
schrijver. Eén vrouw arriveert
op een priksleetje. Ze was an
derhalf uur onderweg.
In Amsterdam valt een hond
in een wak. Z'n baas slaagt
erin het dier te redden, maar
het kletsnatte beest verandert
op slag in een brok ijs.
In Abbekerk staat op 23 febru
ari de terechtstelling van een
misdadiger op het programma.
Bij tien graden vorst wacht hij
klappertandend op de komst
van schout en beul, die uit
Alkmaar moeten komen. Maar
ze blijven onderweg steken en
de gevangene wordt voorlopig
weer opgeborgen. Uitstel werd
overigens geen afstel.
Voor de kust ontstaan drie tot
vier meter dikke ijswallen. Ze
trekken in Scheveningen,
Katwijk en Zandvoort duizen
den belangstellenden.
Dooi
Op 10 maart valt de dopi in.
De laatste sleden verdwijnen
op 13 maart van de Zuiderzee.
Maar de scheepvaart op vaar
ten, rivieren en meren komt
slechts langzaam op gang. In
Leiden blijkt het ijs een dikte
te hebben bereikt van 67 cen
timeter. De dooi Veroorzaakt
grote zorgen bij de bewoners
langs de rivieren, die vrezen
dat het ijs gaat kruien, het wa
ter tegenhoudt en overstro
mingen zal veroorzaken. Dat
gebeurt slechts plaatselijk en
de schade valt mee. Als het ijs
SUSKE EN WISKE DE HELLEGATHONDEN
Ik tub tm
stapil Ithht-
rt boter-
hammtn kejfit. op
imam ft
In winter van
1962-'63
werd de
voorlaatste
Elfsteden
tocht
gehouden.
Reinier
Paping won
de barre
tocht die
door slechts
weinigen
werd
volbracht. De
dag was
uitgerekend
de koudste
dag van het
jaar, met -18
graden in
Joure.
Maar de lente wil niet echt ko
men. In maart zijn temperatu
ren boven de 5 graden zeld
zaam. Op 8 april siddert het
land onder een venijnige
sneeuwjacht. Op 3 mei valt in
Venlo nog ruim een voet. Mei
blijft kouder dan een normale
april.
De eerste bladeren verschijnen
pas eind mei hier en daar aan
de bomen, maar de groei zet
nauwelijks door. Boeren moe
ten het stro uit bedsteden en
van daken aan hun vee te eten
geven. Voor 1000 pond hooi,
dat normaal vijf gulden kost,
moet 125,- worden betaald.
Duizenden dieren sterven van
de honger. In Groningen kan
men „zonder erbarmen" het
geloei niet meer aanhoren.
De zomer wordt de koudste in
de 18e eeuw. In Haarlem is 29
augustus de warmste dag. Het
wordt dan.... 22 graden.
ANDRE HORLINGS
VOLGENDE WEEK LAATSTE PROCES IN HEINEKEN- ONTVOERING
AMSTERDAM Alfred Heineken
(62), de in 1983 ontvoerde biermag
naat, heeft zich in een brief aan de
jongste van de inmiddels veroor
deelde ontvoerders, de nu 23-jarige
Martin E. „begrijpend" uitgelaten
over de kidnapping. Heineken ant
woordde hiermee op een brief vol
spijtgevoelens die hij van Martin
ontving, aldus de advocaat van E.,
mr C. Zwaaneveld. Heineken stuur
de aan zijn andere ontvoerders geen
brieven, maar kreeg van hen ook
geen blijken van berouw.
Frans M., volgens sommigen het „brein"
achter de ontvoering, loopt nog steeds vrij
na zijn ontsnapping begin 1985 uit de psy
chiatrische observatiekliniek Het Pieter
Baan Centrum in Utrecht. De derde ont
voerder, de tot 12 jaar veroordeelde Jan B.
en Martin E., die acht jaar moet zitten,
verblijven beiden in gevangenissen. Deze
twee, die „Heinekenontvoerders" ge
noemd hoewel zij ook diens chauffeur Ab
Doderer (60) ontvoerden, hebben een
groot deel van hun straf erop zitten sinds
zij kort na de ontvoering in november
1983 werden aangehouden.
Frans M. is de enige die, als hij ooit ge
pakt wordt, de volle 12 jaar nog moet uit
onder een boom begraven heeft, uitgeven
is er niet bij omdat de biljetten gemerkt
en genummerd zijn.
Heineken en Doderer werden op 9 no
vember 1983 in een busje getrokken bij
het hoofdkantoor van het Heinekencon-
cern aan het Tweede Weteringplantsoen
in Amsterdam. Tot 30 november werden
zij gevangen gehouden in twee onver-
op het indus^
Holleeder (28), die volgende week terecht
moeten staan, geldt dat de tijd die zij in
Frankrijk hebben vastgezeten ook wordt
afgetrokken van hun uiteindelijke gevan
genisstraf die zij hier opgelegd krijgen. De
officier van justitie,
trieterrein in het Westelijk Havengebied
in de hoofdstad. De kleren van het twee
tal waren verbrand omdat de ontvoerders
bang waren dat er zendertjes in zouden
RleBereèrKrékent zitten' De ruim drie weken gevangen-
K. ue ge schap brachten Heineken en Doderer
door in pyama's. Later ^verklaarden de
anderen. Maximaal kan hij ook tegen deze
twee jongens 16 jaar eisen.
Een ontvoering juridisch heet het we
derrechtelijke vrijheidsberoving be
hoort in Nederland tot de zwaarste mis
drijven en de daders krijgen gewoonlijk
hoge gevangenisstraffen.
twee dat zij redelijk goed behandeld wa
ren, maar dat vooral de ijzige koude hen
parten had gespeeld.
Prominenten
Den Haag
De dag na de ontvoering lieten de ont
voerders bij het politiebureau in Den
Haag een brief achter, waarin zij onder
De onroerend-goedmagnaat Maup Caran- meer eisten dat er tegen de pers geen me
sa was in 1977 de eerste prominente Ne- dedelingen gedaan zouden worden. Vanaf
derlander die werd gekidnapt. Een van die tijd was er bij de politie en het Heine-
zijn onvoerders kreeg in Italië vijftien jaar ken-concern nauwelijks een spat nieuws
cel. De Italianen die eind 1982 mevrouw te halen voor de vele binnen- en buiten-
Van der Valk ontvoerden kregen straffen landse journalisten die de zaak volgden
van acht, tien en twaalf jaar opgelegd. Ook nu nog wil Alfred Heineken niks
Ondanks die hoge straffen bracht juist zeggen over de ontvoering. Zelfs een be-
deze ontvoering de vijf „Heinekenont- vestiging van zijn „begripvolle" brief naar
voerders" op het „lumineuze idee" een ontvoerder Martin E. was niet los te peu-
grote som geld in de wacht te slepen met teren.
de ontvoering van de biermagnaat en Op 28 november, twee dagen voor de be-
diens chauffeur, aldus verklaarden drie vrijding, werd door een politieman 35 mil-
van hen indertijd bij de rechtbank. joen gulden losgeld van een viaduct bij
Er werd inderdaad een flinke stapel' Oudenrijn gegooid, en opgevangen door
bankbiljetten neergeteld voor de vrijlating de ontvoerders met een vrachtwagen. Na
van Heineken en Doderer 35 miljoen die tijd werd van de ontvoerders niks
gulden maar geen van de vijf ontvoer- meer gehoord, maar ook werden Heine-
ders heeft dat geld over de balk kunnen ken en Doderer niet vrijgelaten. Overi-
smijten. De drie veroordeelden werden gens wist de politie toen al lang waar het
vrij kort na de ontvoering aangehouden, tweetal zich bevond. Afgeschrikt door fo-
Van Hout en Holleeder liepen een paar to's van Freddie Heineken met een strop
maanden later in Parijs tegen de lamp. Er om zijn nek en arm in een mitella (er zou-
is nog wel acht miljoen gulden zoek van den hem vingers zijn afgesneden) wachtte
het losgeld. Maar wie dit geld ook ergens men echter met ingrijpen.
Politiewoordvoerder Klaas Wilting: „De
veiligheid van de ontvoerden staat in dit
soort zaken voorop. Daarop hebben ook
zoveel mensen 60 man rechercheperso-
neel aan de zaak gewerkt". Op 30 no
vember 1983 werden de twee uiteindelijk
uit hun benarde situatie bevrijd door een
70 man tellend arrestatieteam.
Veel lof was er indertijd voor het optre
den van de politie. Koningin Beatrix uitte
haar bewondering voor het Amsterdamse
korps en Freddie Heineken zelf schonk
een half miljoen gulden aan de politie als
„bedankje". Kort na de ontvoering wer
den 24 mensen aangehouden, van wie er
uiteindelijk vijf serieuze verdachten over
bleven.
Voor de rechtszaak tegen de eerste drie
verdachten was een gigantische belang
stelling. De pers moest, net als bij het ko
mend proces tegen de twee overgebleven
verdaenten, toegangskaartjes bestellen.
Talloze politiemensen en belangstellenden
volgden het proces. Heineken en Doderer
waren er niet bij. Ook komende week zul
len zij er niet zijn, aldus het Heineken-
concern.
Eén officier
Uitzonderlijk was indertijd ook "het duo
officieren van justitie Berger en Wooldrik.
Nu zal alleen Berger de twee verdachten
aan de tand voelen. Wooldrik is, als steun
tje in de rug, in de zaal beschikbaar. Ook
het rechterlijk college, met mr. G. Bode-
wes als voorzitter, is hetzelfde als twee
jaar geleden.
Martin E., Frans M. en Jan B. schoven in
dertijd de schuld van de ontvoering voor
al in de schoenen van Cor van Hout en
Willem Holleeder. Zij zouden de grote
jongens met de intelligente koppen zijn
geweest die het hele plan verzonnen
hhebben. Volgens mr. M. Moszkowicz,
verdediger van Cor van Hout, zijn de
twee helemaal niet zulke ras-criminelen
als zij zijn afgeschilderd. „Gewone Am
sterdamse jongens, die heus wel begrijpen
dat ze iets verkeerds gedaan hebben. Ik
begrijp niet waarom de volkswoede zich
zo tegen hen richt", aldus de bekende
strafpleiter-
In de Bijlmerbajes wachten de twee op
hun proces, dat op 22 januari begint. Vol
gens Moszkowicz rekenen ook zij op lange
gevangenisstraffen. Blij is het tweetal wel
dat met het proces een einde komt aan de
onzekerheid waarin zij verkeren sinds
1984, toen zij in Frankrijk werden aange
houden. Twee jaar lang waren zij speel
ballen van verdragen en juridisch gehak
ketak tussen Nederland en Frankrijk over
hun uitlevering.
In principe kan hen 16 jaar gevangenis
straf worden opgelegd wegens wederrech
telijke vrijheidsberoving en afpersing. De
officier had dit wel tegen Jan B. en Frans
M. geëist, maar de rechtbank en het hof
veroordeelden hen tot 12 jaar. De Hoge
Raad bekrachtigde later dat arrest tegen
Frans M., de enige die in cassatie ging.
Martin E., die alleen medeplichtig was,
kreeg een lagere straf.
Voor het proces zijn twee dagen 22 ja
nuari en 5 februari uitgetrokken.
