Irritante
reclame,
dat
verkoopt
lekker'
Baby
industrie
ACTIVOOR
B
CeidócSouAont'
ZATERDAG 17 JANUARI 198
J. Paalman
Acht jaar geleden alweer sierde een foto
van de net één dag oude Louise Brown
de voorpagina van elke krant. Het En
gelse wurm was de eerste reageerbuisba
by ter wereld. Wat toen sensatie was, is
nu allang duizendvoudige routine; voor
de 10 procent ongewild kinderloze paren
is de In Vitro Fertilisatie (IVF) - me
disch sjiek voor bevruchting in glas -
een mogelijkheid om toch nog een kind
te kunnen krijgen.
De ontwikkelingen met de reageerbuis
bevruchting (vanaf nu IVF) gaan zo
razendsnel dat nogal wat deskundigen
zich ongemakkelijk zijn gaan voelen.
Jacques Testart, de wetenschappelijke
vader van Frankrijks eerste IVF-baby
Amandine, pleitte in zijn pas verschenen
boek „Het doorzichtige ei" voor het
voorlopig staken van grensverleggend
onderzoek. „Door niet langer mee te
doen aan de jacht op primeurs en geld
pleeg ik professionele zelfmoord". De
Leidse vrouwenarts prof. E. van Hall
schreef een paar weken geleden in Me
disch Contact, dat de indicatie voor IVF
(welk paar wel, welk paar niet?) best wat
strenger mocht worden. Wat is er aan de
hand?
Van Hall in Medisch Contact: „IVF is
en blijft een volstrekt onnatuurlijke
vorm van bevruchting en voortplan
ting". Om eitjes in de baarmoeder te la
ten rijpen krijgt de aspirant moeder de
hormonen HCG en Clomifeen toege
diend, vervolgens wordt op geleide van
een Echo geluidsfoto rijpe eitjes met een
naald opgezogen en in een kweekbakje
gedaan. Het eitje wordt dan in het
schaaltje bevrucht met mannelijk zaad
en binnen enkele dagen in de baarmoe
der teruggezet. Kans op succes: 1 op de
10 per keer.
Van nadelige gevolgen voor de inmid
dels duizenden moeders en kinderen is
tot op heden niets gebleken, maar het
oudste IVF-kind, Louise Brown is pas
acht jaar oud. Wat zouden misschien,
mogelijk, eventueel de gevolgen op lan
gere termijn kunnen zijn? Er zijn aanwij
zingen dat remming van de ovulatie
(eisprong) door de pil de kans op ovari
umkanker vermindert. Hoe meer ovula
ties, zo gaat de redenering, hoe groter de
kans op die kanker, en bij IVF wordt de
ovulatie herhaaldelijk met tamelijk forse
middelen opgewekt. „Het is niet uitge
sloten", aldus Van Hall, dat IVF-vrou-
wen „over enkele decennia een verhoog
de kans op deze ernstige aandoeningen
zullen hebben".
In de jaren vijftig kregen vrouwen met
zwangerschapsproblemen nogal eens het-
hormoon DES toegediend. Pas twintig
jaar later bleken hun kinderen een ver
hoogde kans te hebben op afwijkingen of
kanker aan de geslachtsorganen. Die ei\
varing „zou voor ons een les moet zijn",
want ook bij IVF is de eerste dagen het
moederlijke hormonen peil volstrekt ab
normaal. Wat van dat alles te denken?
Het zijn niet meer dan veronderstellin
gen die door geen enkel feit worden ge
staafd, schrijft Van Hall, en geen rede
nen om met IVF te stoppen. „Wel ver
sterken ze mijn overtuiging dat IVF al
leen op strikte indicatie (wie wel, wie
niet?) moet worden toegepast". Wie wel?
Alleen vrouwen bij wie de eileider door
een infectie verstopt is geraakt. Wie lie
ver niet? Alle andere gevallen, die elders
overigens wél met IVF worden behan
deld. Jacques Testart pleegde zijn „pro
fessionele zelfmoord" om ethische rede
nen. Hij is niet tegen IVF om kinderloze
paren aan een kind te helpen, wel tegen
allerlei manipulaties met menselijk le
ven. Wat hem tegenstaat in het IVF-on-
derzoek komt nauwkeurig overeen met
het lijstje van verboden onderzoek dat
de Raad van Europa in 1986 opstelde.
Puntsgewijs:
1. Geen dierlijke draagmoeders. In de
veeartsenij gebeurt dat allang, en het zou
het gesjacher met menselijke draagmoe
ders gelijk uit de wereld helpen.
2. Geen bevruchting tussen menselijke
en dierlijke ei- en zaadcellen. De Engelse
medische onderzoeksraad heeft geen be
zwaar tegen zo'n bevruchting.
3. Klonen maken is verboden. Dit is het
maken van identieke copieën, ongeveer
zoals Mengele in de film „The boys of
Brazil" uit een paar huidcellen van Hit-
Ier tientallen nieuwe Hitlertjes maakte.
Bij lagere diersoorten lukt dit al, bij
mensen kan dat nog niet.
4. Geen meerdere zaaddonors op een ei
cel of omgekeerd. Nu al kan een kind
vijf ouders hebben - wensmoeder, do
nor eicel, wensvader, donor zaadcellen,
draagmoeder - en dit aantal kan met
meerdere zaad- en eiceldonors onbe
perkt oplopen. Dus toch: Alle Menschen
werden Bruder.
5. Van twee embryo's mag niet één indi
vidu worden gemaakt. Zo'n versmelting
heet een chimaer, genoemd naar het my
thologische beest met vogelkop, leeuwe
lijf en slangestaart.
6. Er mag bij IVF niet geselecteerd wor
den op geslacht behalve bij erfelijke ge
slachtsgebonden aandoeningen. In India
gebeurt dit overigens allang.
7. Heel actueel: geen experimenten op
embryo's ouder dan 14 dagen. IVF le
vert bijna altijd zogeheten 'overtollige'
embryo's op. Dé grote verleiding voor
nieuwsgierige onderzoekers, want derge
lijke experimenten zouden een schat aan
gegevens over het menselijk leven ople
veren.
8. Ook zeer verleidelijk voor de Piet
Moleculen: het opkweken van embryo's
buiten de baarmoeder. Verboden.
9. Heel luguber: het opkweken van em
bryo's om die later te gebruiken als re
serve-onderdelen bij transplantaties. Een
van de uitvinders van IVF, Robert Ed
wards, stelde dit een paar jaar geleden
serieus voor. Ook verboden. Edwards
lukte het om een menselijk embryo ne
gen dagen buiten de baarmoeder te kwe
ken.
Of deze richtlijnen zullen helpen is de
vraag. De verleiding om het menselijk
leven aan de bron te bestuderen - daar
durf ik mijn hand voor in het vuur te
steken - is te groot. Wat mogelijk is, ge
beurt. En als het hier niet mag, dan mag
het beslist wel in een of andere bananen
republiek. Welkom in 1987.
door Piet Snoeren
lijk
hiei
stul
„In
Stei
den
Ondanks hel gemitrailleer van feiten
en meningen die de
informatieconsument om de oren
vliegen, lijkt de Nederlandse taal te
verarmen. Een voorbeeld. Twee
berichten uit dezelfde krant van
dezelfde dag. Boven het ene staat:
„Actievoerders tegen apartheid eisen
brand bij Macro op". Boven het
andere: „Activist van Solidariteit zegi
te zijn mishandeld". In het eerste gevi
ging het om een brandstichting die 15
spuitgasten tussen de warme lakens
vandaan haalde en voor 20 miljoen
fulden schade aanrichtte; het tweede
etrof een leider van de verboden vn
vakbeweging in Polen die door de
politie zou zijn geslagen en geschopt
nadat hij had opgeroepen tot het ond(
druk zetten van het regiem. Vraag:
heeft het woord activist of actievoerd
in beide berichten dezelfde
gevoelswaarde? Nee natuurlijk. Die
Tadeusz Jedynak, ja dat is een activn
Maar de pyromanen die onder dekkii
van de duisternis de Makro in de fik
zetten, dat zijn... Inderdaad, wat zijl
het?
Met name de Engelsen bezitten een
froot meesterschap in het verrijken va
un taal. Een aardig staaltje ervan
treft men aan in de radio- en
televisiestudio's van de BBC. De
interne oproepinstallatie aldaar is
geleverd door de firma Tenoy. Die
naam staat dus op alle luidsprekers.
En wat zegt de chef tegen zijn
secretaresse wanneer hij iemand nod
heeft? Hij zegt: Wilt u meneer Jont
even tenoyen". Zo bouwt een volk at
zijn woordenschat. Marijke, wil je evt
meneer Jansen philipsen? Ogenblikji
meneer Karei, ik zit net met Ermefo
ericsonnen. Hoeveel fleuriger wordt /i Eer
opeens in de kantoortuin.
Het woord muzak, daar zijn de
Engelsen ook de uitvinders van. Mei
deze samentrekking van muziek en
mozaïek duiden ze het soort
stiltevervuiling aan dat zelfs al is
doorgedrongen tot het privaat van
Veluwse pannekoekenhuisjes, en dal
ten onzent niet slecht, maar
langademig vertaald wordt met
muzikaal behang. Zulke
samentrekkingen mogen in Engelan
en ze mogen ook hier, getuige
ingeburgerde begrippen als Eurotop,
turboprop en toppop. Een voorstel.
Tadeusz Jedynak, die kan activist
actievoerder blijven. Maar wie als et
dief in de nacht ten koste van veel wik
schade en leed het doel de lucifers la y^c
heiligen, die moet anders gaan hetei
Te denken zou vallen aan activoor,
associaties als dat oproept met
omnivoor en carnivoor. Of actiorist
zou kunnen, hetgeen hint in de
richting die iedereen behalve de
actiorist zelf toch al bedoelt, maar n
het risico in zich bergt dat act ivoren
gelijk maar hakenkruizen op uw mu
komen kalken.
Het zelfde geldt voor het begrip
sympathisant. Want zo schrijven de
kranten dat: „Sympathisanten van 1
kraakbeweging hebben een tram in
brand gestoken en zijn vervolgens
plunderend door de stad getrokken"
Sympathisanten? Die steunen het
Concertgebouworkest of schenken he
jubilerende Rijksmuseum een
Rembrandt. Die gooien geen
molotovcocktails door de ruiten van
politiebureau's. Sympamanen dus in
het vervolg, zoals er nymfomanen e\
megalomanen zijn. Of sympathoidei
zoals je homonoiden of mongoloidei
hebt. Sympatoristen desnoods.
Sympaille, Sympaies. Dan kan het
meevoelen met echte actieverders wt
worden overgelaten aan echte
sympathisanten.
In het Amazonegebied leven
Indianenstammen die geen woord
kennen voor groen. Hun leefwereld
- de regenwouden van de Mato
Grosso - wordt zo door groen
overheerst dat ze het overbodig
gevonden hebben die kleur apart te
benoemen. Het zal ons toch niet
gebeuren dat er straks een antropolc
van Mars langs komt wippen die oi
onze beschaving naar boven seint:
hebben geen woord voor allerlei
vormen van schennerij, want ze wet
niet beter?
den
basi
De
Lub
In januari 1967, twintig jaar geleden dus, maakte de STER
zijn opwachting op de vaderlandse televisieschermen. Inmid
dels weet iedereen van Petje Pitamientje, de ronde top, meneer
Jamin, witter dan wit, Paturain en wanneer er koffie is. Al
twintig jaar schreeuwen de dagbladen moord en brand, over
treft de vraag naar STER-zendtijd het aanbod en is er die el-
DEN HAAG/AMSTELVEEN - Jhr. mr.
L.H.N.F.M. Bosch van Rosenthal, de
huidige voorzitter van de Reclameraad
heeft eens gezegd: „Een volk krijgt de re
clame die het verdient". Hopelijk heeft
hij het bij het verkeerde eind, want de
boodschappen van de STER vormen een
merkwaardig fenomeen op het vader
landse televisiescherm. Er zijn waar
schijnlijk geen andere programma's die
zozeer aanleiding geven tot ergernis en
verwondering als de STER-reclame. Het
peil van de boodschappen mag de afge
lopen jaren gestegen zijn, over het alge
meen zijn ze rolbevestigend, saai, onge
ïnspireerd, kneuterig en dom. Ze vullen
de duurste minuten, maar hun presenta
tie voorkomt dat uw kijkgeld de hoogte
in schiet. Wellicht is het daarom dat
STER-presentator L. de Leeuw als de
populairste televisiepersoonlijkheid
doorgaat.
In 1967 vond het publiek het allemaal
best. De in de tv-reclame gebruikte uit
drukkingen werden stuk voor stuk de
taalschat toegevoegd. Sommige reclame
boodschappen zorgden voor consterna
tie. Zoals die onschuldige voor dames-
verband - moeders schreven klaagbrie
ven omdat ze zich geen raad wisten met
de lastige vragen van hun kinderen. Het
leidde overigens niet tot een verbod.
Durex durfde daarop ook wel. De tv-re
clame voor condooms in 1969 beteken
de een wereldprimeur voor de STER.
Durex werd evenmin getroffen door een
verbod, waarschijnlijk omdat alleen een
briefje op de keukentafel in beeld kwam
met de tekst: „Als je toch boodschappen
gaat doen, neem dan Durex mee!". Een
andere versie waarin een stukje bed te
zien was, werd afgekeurd.
Klachten
De Reclameraad ontvangt jaarlijks enke
le tientallen klachten over STER-spots,
waarvan er maar een paar gegrond wor
den verklaard. Meestal zijn dat spots zo
als die van Shell-benzine met ASD. Dat
zou de motor schoner houden en zuini
ger doen lopen. Shell kon de Reclame
raad geen bewijzen hiervan overleggen
en de commercial werd teruggenomen.
Sommige STER-spots hebben daaren-
tengen grote bekendheid gekregen. Er
ontstond een nationale adoratie rond
Ton van Duinhoven alias meneer Ja-
min. In een interview zei de auteur des
tijds: „Tijdens een voetbalwedstrijd
brulde mijn hele blok op de tribune:
„Hé die Ton! Met flibbertjes, met flab-
bertjes! En maar aan mijn jas rukken om
te kijken of er bitterkoekjes in zaten".
De omzet van Jamin steeg fors in die
tijd.
Een hele bekende werd de commercial
van Rijk de Gooyer die Paturain aan
prees. In het weekblad Nieuwsnet lichtte
Rijk toe: „Wat is nu Paturain? Een imi
tatie van Boursin. Niet vies en ze beta
len me vijfentwintig duizend gulden om
dat een keer aan te prijzen voor de ca
mera. Paturain is romig en fijn en
smeert zo lekker uit. Goeiedag en vijfen
twintig mille in de knip. En ik heb ont
zettend veel plezier met dat geld".
Loeki
De STER-spots werden vroeger verbon
den met beelden van golvend water. Dat
moest een rustgevende en relativerende
uitwerking hebben tussen al die hecti
sche reclameboodschappen. Op een ge
geven moment kwam Joop Geesink met
de Nederlandse leeuw op de proppen, in
dit geval een sullig beest dat in enkele
seconden allerlei stommiteiten begaat in
de hoop dat de kijker even glimlacht.
Loeki is nu vijftien jaar op tv en naar
wordt aangenomen, de populairste tele
visie-figuur. Met name bij de kinderen,
bij wie hij het alleen aflegt tegen die Me
neer de Uil uit het Grote Dierenbos.
Overigens, de makers van de Loeki-spot-
jes hebben het niet makkelijk. Ze krijgen
geregeld brieven van gekwetste of boze
kijkers. Loeki mag geen slecht voorbeeld
geven zoals roken of drinken. Hij mag
geen wc doortrekken, want dat vinden
sommigen maar ongepast en er mag
geen bierpul op zijn piano staan. Een
grap van Loeki mag vooral niet te leuk
zijn, want dat leidt de aandacht af van
de reclameboodschap. Loeki's humor
blijft dus zeer oubollig. Veel mensen
vinden dat echter erg leuk, gezien de nog
immer stijgende populariteit van het
leeuwbeest.
Zweven
De eerste STER-spot op 2 januari 1967
meldde: „De krant mag u niet missen,
lendige wasmiddelenreclame. Nieuw zijn de „zwevende"
STER-blokken, de komst van het derde net en waarscijnlijk
niet tegen te houden is de commerciële televisie. Alvorens we
het nieuwe televisietijdperk betreden, blikken we terug in de
ether en horen we de mening van een reclame-vakman.
geen dag!". Sindsdien hebben de dagbla
duitgevers geen gelegenheid voorbij la
ten gaan om de STER te verketteren. De
etherreclame onttrekt immers gelden
aan de reclamemarkt waarop de dagbla
den voor meer dan de helft van hun in
komsten zijn aangewezen.
De adverteerders hadden daarentegen
meteen de smaak te pakken. In het eer
ste jaar was de zendtijd voor de STER
enkele malen overvraagd en daarin is ei
genlijk nooit verandering gekomen.
Wanneer de STER nu alle aanvragen
voor commercials zou honoreren, zou
een kwart van de totale zendtijd met
STER gevuld worden. Momenteel is dat
nog slechts 4 procent, het laagste percen
tage in Europa.
Helaas voor de dagbladen is de STER-
zendtijd zojuist uitgebreid door invoe
ring van de „zwevende" blokken en de
kans bestaat dat de STER ook gaat uit
zenden op Nederland III.
Jan Koreman, mede-firmant van het re
clamebureau FHV/BBDO in Amstel
veen, zegt ervan overtuigd te zijn dat de
dagbladen advertentie-inkomsten zullen
derven bij een uitbreiding van de STER-
zendtijd.
„De adverterende ondernemingen weten
heel goed dat televisie een zeer indrin
gend medium is met een zeer groot be
reik. Reclame wordt voor hen boven
dien steeds belangrijker omdat produk-
ten meer en meer aan elkaar gelijk zijn.
Het verschil onstaat door een bepaald
ihiago en dat creeër je door communica
tie. Zodra een bedrijf met zijn produkt
op de televisie zit, gaat men erover spre
ken en dat moet je hebben. Als je rekent
aan de hand van het aantal mensen dat
je kunt bereiken, is televisiereclame bo
vendien vele malen goedkoper dan ad
verteren in dagbladen".
Aangezien er te weinig STER-zendtijd is
om aan de vraag te voldoen, wijken on
dernemingen uit naar Sky en Music Box.
Van de negentig STER-commercials die
FHV/BBDO (dat als Nederlands meest
spraakmakende reclamebureau geldt)
vorig jaar maakte, gingen er twintig tot
dertig procent ook op Sky. Koreman:
„Drie jaar geleden was dat percentage
nog nul. Volgens mij duurt het nog maar
één tot twee jaar en Sky en Music Box
zijn volwaardige concurrenten van de
STER".
„De voordelen van deze zenders zijn
dan ook evident. In de eerste plaats zijn
de seconden veel goedkoper en het kost
je maar vijftig- tot zestigduizend gulden
om een commercial die je voor de STER
hebt gemaakt, ook op Sky te brengen.
Bij Sky en Music Box kun je je commer
cial uitgezonden krijgen op het tijdstip
dat jij dat wilt. Een reclame-boodschap
van een bepaald merk sigaretten of whi
sky doet het allicht beter bij een uitzen
ding van een golf-wedstrijd. Bij de STER
heb je geen enkele zeggenschap over 't
tijdstip van uitzending".
Kwaliteit
Dat er zo enorm veel slechte, zo veel
middelmatige en zo weinig werkelijk
goede commercials worden gemaakt,
wordt volgens Koreman voornamelijk
bepaald door het beschikbare budget.
Simpel gezegd: hoe groter het budget,
hoe beter het bureau, des te beter het
idee en hoe hoger de kwaliteit van de
commercial.
„De A-merken zoals Douwe Egberts en
Albert Heijn sparen kosten noch moeite..
Die maken gewoon mooie commercials,
maar komen dan ook uit op het maxi
mum van zo'n zes ton. Kleine adverteer
ders werken met een low budget van zeg
tachtig tot honderdduizend gulden en
dat werkt door in de kwaliteit van de
commercial. Bovendien, de beste makers
van commercials zitten tot het eind van
het jaar volgeboekt of ze zijn inmiddels
naar Noord-Amerika aangelokt door
hoge salarissen".
Al met al vindt Koreman de kwaliteit
van de commercials op de Nederlandse
televisie „bovengemiddeld", zeker ver
geleken met de meeste andere Europese
landen.
En wat de reclame van wasmiddelen be
treft (onnozele straatinterviewtjes, eeu
wig vernieuwde merken en doorgeknipte
kledingstukken): „Een wasmiddel dat re
clame maakt op de televisie en dat bo-
vendien vernieuwd is, geeft veel huis
vrouwen het gevoel dat ze het goede
merk in huis hebben. Velen hebben die
bevestiging nodig, dat blijkt althans uit
de praktijk. Vergeet verder niet, dat het
bewezen is, dat irritante reclame veel
aandacht trekt en derhalve goed doet
verkopen. Veel oogstrelende, razend-
knappe, commercials verkopen geen
bal".
HENK ENGELENBURG
