'olitieke
ipathie
eheerst
hdonesië
Dani-volk op naar 20e eeuw
ZATERDAG 13 DECEMBER 1
ficidócSowurnt
'olgend voorjaar vinden er in
tdonesie algemene verkiezingen
laats. Een jaar later wijst de
ilksvertegen woordiging een
ieuwe president aan, een functie
ie ex-generaal Soeharto, na zijn
.jjnige voorganger Soekarno, al
sinds 1968 bekleedt. In dit voor
verkiezingsjaar reisde onze ver
slaggever Ton Brouwers door In
donesië. Hij bekeek het met het
oog van iemand die al eerder, in
1978, het land bereisde.
'OEHA R TO-BE WIND STERKER DAN OOIT
(UCARTA - De eerste
druk van het weerzien
let de Indonesische
bofdstad Jakarta na
]im acht jaar was een
De rommelige
Ichthaven van toen
eft plaats gemaakt voor
der fraaiste ter we-
Öd; niet protserig zoals
I sommige andere Azia-
ehe en Arabische lan-
i, maar eerder huise-
door het paviljoen-
brmig gebouwencom-
lex, verbonden door
oene tuinen.
dan de naam voor dit
estige-object: Soekarno-
ptta, vernoemd dus naar de
ders van de Indonesische
(volutie en enige onderteke-
n de handgeschreven
iafhankelijkheidsverklaring
n 17 augustus 1945, toen
jdonesië officieel nog Ne-
rlands-Indië heette. Nog
et zo lang geleden zou al-
(ans Soekarno de eer van
naamgeving niet gegund
In, verdacht als hij immers
erd van gedoogsteun aan de
nmunistische coup van
65, die hem drie jaar later
functie als president
istte. Sindsdien regeert pre-
pent Soeharto over het ei-
pdenrijk, de ex-generaal die
coup in een bloedbad
(ïoorde.
i 1978 bezocht ik Indonesië
In de vooravond van de
ieede herverkiezing van
peharto tot president. Hij
aan het hoofd van een
ütoritair bewind, dat zeker
et vergeleken mag worden
(ADVERTENTIE)
met het Chili van Pinochet of
de Fi li pijnen onder Marcos,
maar dat voor westerse be
grippen toch nare trekken
van een militair bestel ver
toont. Aan Soeharto's herver
kiezing in 1978 ging veel po
litieke en maatschappelijke
opwinding vooraf. Tegen
standers van het regiem wer
den opgepakt, massale stu
dentenbetogingen neergesla
gen, kranten werden verbo
den en mochten pas onder
strikte voorwaarden herver-
schijnen.
Soeharto werd ook in 1983
herkozen, nadat zich bij de
daaraan voorafgaande parle
mentsverkiezingen van 1982
weer de nodige onrust had
voorgedaan. Maar het land
klom intussen wel uit het
economisch dal waarin de an
ti-westerse Soekarno het
vooral in zijn verwoestende
nadagen had gebracht. Eco
nomen prezen tot voor kort
de beteugeling van de eertijds
gierende inflatie, de groei van
de besparingen en van de
buitenlandse investeringen,
het herstel van de jarenlang
verwaarloosde nationale in
frastructuur.
jvoningen
Economen hebben minder re
den tot tevredenheid sinds de
val van de olieprijs ook
OPEC-land Indonesië in eco
nomische problemen heeft
gebracht. Soeharto's meest re
cente remedie daartegen was
de eerder dit jaar nog heftig
ontkende, drastische devalua
tie van de roepia, die voorlo
pig alleen de toeristen reden
lot lachen geeft: zij kunnen
zich met hun zakken vol
goedkope roepia's koningen
voelen in misschien wel het
mooiste land ter wereld.
Wie na acht jaar terugkeert,
zeker naar een ontwikkelings
land, ontkomt er niet aan
vergelijkingen te trekken, ver
schillen te zoeken, of over
eenkomsten. Uiterlijke teke
nen van een hoger levenspeil
zijn vooral in het weer met
enkele miljoenen gegroeide
Jakarta aanwezig. Rijk voor
ziene warenhuizen en win
kels, luxueuze restaurants,
brede wegen, goedverzorgde
duurdere wijken. In het cen
trum van de stad schieten de
wolkenkrabbers van banken,
handelshuizen en grote hotels
de blauwe lucht in en heeft
een groot aantal van de krak
kemikkige auto's uit het
bouwjaar nul plaats gemaakt
voor de nieuwste, vooral Ja
panse modellen.
Wat ook opvalt is de voort
schrijdende „verwestering",
zeg maar amerikanisering
van de samenleving: in ge
drag, kleding, opschriften,
consumptiegoederen en ge
bruiksvoorwerpen. Engels als
tweede taal wordt er bij de
Indonesiërs via dagelijkse
TV-lessen en soms onvertaal
de Amerikaanse series inge
stampt, maar de Nederlandse
bezoeker kan het dan toch
weer deugd doen dat Indone
sië (na de VS en voor Duits
land) ook nog steeds ons
tweede buitenland is wat do
centschappen Nederlands be
treft.
Een letterlijk smakeloze bele
diging voor de niet hoog ge
noeg te roemen Indonesische
keuken zijn de fast-foodres-
taurants en ook op muzikaal
gebied is Indonesië met zijn
in dat opzicht toch zo eigen
cultuur niet ontsnapt aan de
zegeningen van de moderne
beschaving. Uit de talrijke,
speciale muziekcassette-win-
kels schallen de Stevie Won
ders, de Elton Johns en de
immens populaire Gerard Jo
ling de straat op, afgewisseld
door wat krontjong-pop. In
een provinciestad liep ik „I
just called te neuriën.
Het werd een duet, want van
de overkant van de straat
vulde een jongetje lachend
aan to say I love you".
De
zee in
Indonesië is er voor de Indo
nesiërs, die vooral zelf moe
ten bepalen hoe zij gelukkig
willen zijn, voor zover dat in
beperkte vrijheid mogelijk is.
Maar gelukkig valt er voor de
bezoeker vooral buiten Jakar
ta en zeker in de buitenge
westen nog veel van het
„oude" Indonesië te genieten.
In Jakarta en tenzij men de
kampong in trekt, beperkt
zich dat tot (voor de Neder
lander) restanten van de ko
loniale sfeer, tot een sarong
hier en daar, tot geurige
straatnering en - maar dan
alleen in de buitenwijken
waarheen zij verdreven
zijn - de betjaks, driewielige
fietstaxi's waarmee hun berij
ders althans nog een schamel
inkomen bijeen kunnen trap
pen.
Een Europeaan heeft het er
maar knap moeiijk mee zich
met zo'n slaafs-aandoende
betjak te laten vervoeren,
maar in Jakarta zal dat pro
bleem tot het verleden gaan
behoren. Al in 1979 zouden
alle betjaks uit het door veel
soortig gemotoriseerd verkeer
beheerste Jakartaanse straat
beeld moeten zijn verdwe-
Onder hel bewind-Soeharto is Indonesië, ondanks de verminderde olie-opbrengsten, nog steeds aan het moderniseren. Uiterlijke tekenen van een hoger levenspeil
zijn vooral in Jakarta aanwezigMaar buiten de hoofdstad en op de andere eilanden leeft het „oude" Indonesië (foto) nog volop.
nen, maar dat kan alleen via
ook daar traagwerkende ge
rechtelijke procedures. Die
zijn er, tegen individuele
overtreders van de betjak-
voorschriften, niet meer ge
weest sinds eind 1984. Maar
sedert 1985 zijn er wel twin
tigduizend betjaks in de Java-
zee „gedumpt" en liggen er in
een havenloods nog eens vijf
entwintigduizend op hetzelf
de droeve lot te wachten.
Arme betjakrijder, die toch al
aan de verkeerde kant zat
van de onevenwichtige wel
vaartsverdeling. Arme, min
der welgestelde Jakartaan
ook, die naar een duurdere
vervoersmogelijkheid moet
uitkijken. Gelukkig hebben
zij nog supporters. Als dat al
lemaal zo maar kan, schreef
een populaire columnist in
een Jakartaanse krant, dan
kan morgen ook uw auto een
schuilplaats voor de vissen
worden. Ook juristen traden
in het krijt voor de betjakrij
ders die, zo zeggen zij, niet
als rechteloze paria's behan
deld mogen worden. Boven
dien, zo voegen zij er aan toe,
zijn betjaks een zeer efficiënt
en nog onmisbaar vervoer
middel. Ik heb, mede tot ken
nelijke vreugde van de bet
jakrijders, ervaren dat zij het
grootste gelijk van de wereld
hebben.
Beperkte
keuze
Over enkele maanden, in
april volgend jaar, gaan de
Indonesiërs opnieuw naar de
stembus. De betjak-proble
matiek zal bij het maken van
hun - zeer beperkte keuze
geen enkele rol spelen. Wat
eigenlijk wel? Wie na acht
jaar terugkeert paar het land
en daar op eigen gelegenheid
rondreist, niet alleen op Java,
maar ook in de buitengewes
ten, gebruik maakt van het
openbaar vervoer, bij Indo
nesiërs aan huis komt en veel
met hen praat, wordt vooral
getroffen door de politieke
apathie als de toekomst van
het land onderwerp van ge
sprek vormt. Na zo'n twintig
jaar Soeharto lijkt het bewind
zich sterker te voelen dan
ooit en als er aan de macht
gemorreld wordt, heeft het zo
zijn eigen processen tegen op
posanten (zoals dat tegen ex-
generaal Dharsono), het uit
wijzen van buitenlandse jour
nalisten als zij over corruptie
in de hoogste kringen durven
schrijven, het bloedig neer
slaan van een moslim-beto
ging, omdat die te veel zou
kunnen herinneren aan
Iraanse gebeurtenissen, het
twintig en meer jaren na dato
executeren van lang geleden
ter dood veroordeelde betrok
kenen bij de coup van 1965,
het verbieden van kranten.
Dat laatste overkwam tijdens
mijn bezoek de eerbiedwaar
dige krant van protestantse
huize, Sinar Harapan, omdat
zij zich in verband met de
devaluatie van de roepia aan
speculaties had gewaagd over
vervolgmaatregelen. Een cy
nische bijkomstigheid is, dat
Sinar Harapan „Straal van
Hoop" betekent en dat de
collega-kranten weliswaar
krokodilletranen storten over
de onfortuinlijke Sinar Hara
pan, maar tegelijk laten door
schemeren dat die krant toch
beter had moeten weten. Bij
Indonesische journalisten
moet je tussen de regels door
kunnen lezen, zei een politie
ke waarnemer mij. Dat ge
beurt zo subtiel dat ik er wei
nig van heb gemerkt. Wel las
ik veel, inmiddels toegestane
kritiek over de kleine, maar
niet over de grote corruptie.
Ook veel over wat kennelijk
een fobie blijft: het gevaar
van heroplevend communis
me met verwijzing naar de
coup van 1965 en zelfs die
van 1948 in Madiun. Het
voltrekken van doodvonnis
sen roept in zo'n klimaat
nauwelijks reacties op en bui
tenlandse protesten tegen
deze en andere schendingen
van elementaire mensenrech
ten legt het bewind koeltjes
naast zich neer.
Het volk moet weten, dat er
met het bewind niet te spot
ten valt. Maar het volk weet
Het Dani-volk op de
hooglanden van centraal
Nieuw-Guinea werd acht
enveertig jaar geleden
voor het eerst door een
westerling bezocht. Na de
missionarissen probeert
nu de Indonesische over
heid het volk los te ruk
ken uit het Stenen Tijd
perk. Kannibalisme en ri
tuele oorlogen komen al
niet meer voor, maar een
bruid kost nog altijd vijf
varkens.
WAMENA - In den beginne
was er het Gat. Uit het Gat
kwamen de Dani-mannen.
Zij vestigden zich op de
vruchtbare grond rond het
Gat. Toen kwamen de var
kens. De Dani namen de var
kens en temden ze. Vervol
gens kwamen de vrouwen en
de Dani namen de vrouwen.
Toen kwamen er andere
mannen uit het Gat: Portuge
zen, Spanjaarden, Hollan
ders, Engelsen, Japanners,
Amerikanen. Er was geen
ruimte rond het Gat voor al
die mannen. Dus verspreid
den zij zich over de aarde, op
zoek naar land dat zo goed
was als het Dani-land. Maar
zij vonden het niet. En nu
komen zij weer terug.
Dit is het scheppingsverhaal
van de Dani, een van de laat
ste, nauwelijks door de 20e
eeuw aangetaste natuurvolke
ren ter wereld. In 1938 land
de de Amerikaanse ontdek
kingsreiziger Richard Arch-
bold met een vliegtuig in de
Baliem-vallei. De blanke man
en zijn opzienbarende reuze-
vogel kwamen terecht in een
gebied waar naakte mensen
zich met varkensvet en as be
schermden tegen de kou. Een
gebied waar metalen gereed
schappen niet bestonden en
de bewapening nog beperkt
was tot pijl en boog, speer en
stenen bijl.
Na 1950 werd de avonturier
Archbold gevolgd door zen
delingen en missionarissen.
Al spoedig werden de eerste
zieltjes veroverd en bedekte
de eerste Dani zijn naaktheid
met een kledingstuk. Nu,
anno 1986, is de missie nog
steeds de belangrijkste be
schavende kracht in de Ba
liem-vallei. De paters hebben
scholen, klinieken, een lucht
vaartdienst en kerken opge
zet. Van de vijftigduizend
Dani-kinderen gaan er 35.000
naar school. De leerlingen
zijn allen gekleed, want naakt
naar school mag ook bij de
moderne missie niet.
Kannibalisme
Buiten de scholen geven veel
Dani's nog steeds de voor
keur aan vet en as om hun li
chamen te beschermen. Som
migen wonen in eenvoudige
houten huizen die door de
overheid zijn gebouwd, maar
de meesten blijven zitten in
hun hutten met daken van
stro. Er zijn geen ramen en
geen schoorstenen, zodat de
rook in huis blijft hangen,
wat de muskieten buiten de
deur houdt. Sommige Dani
hebben het geloof van de
missionarissen overgenomen,
maar het blijft gebruik om bij
belangrijke beslissingen de
zielen van de voorouders te
raadplegen die wonen bij hun
gemummificeerde lichamen.
Geld wordt door de gemeen
schap nauwelijks gebruikt.
Varkens waren en zijn het be
langrijkste ruilmiddel en te
ken van welvaart en status.
Ruzies over varkens, vrou
wen en land vormen de be
langrijkste problemen in het
gebied, maar het is al twintig
jaar geleden dat het voor het
laatst tot een grote stammen-
oorlog kwam. Op het hoogte
punt van de strijd waren daar
zeventig Dani-clans bij be
trokken die vochten in twaalf
verschillende groepen. Er vie
len meer dan honderd doden.
De rituele oorlog, ooit de
kern van de vooroudervere
ring van de Dani, komt nu
vrijwel niet meer voor.
Beerput
Polygamie is onder de Pani
een normale zaak, maar al
leen weggelegd voor relatiel
rijke mensen, want een
vrouw kost ten minste vijl
varkens. De huwelijken wor
den veelal gearrangeerd door
de dorpshoofden. De levens
verwachting van de Dani is
veertig jaar en vooral griep
en dysenterie eisen hun tol.
In de hutten, de honei, be
staan geen sanitaire voorzie
ningen. De tuintjes doen
daarom tevens dienst als toi
let en zijn daardoor een be
smettingsbron. Het kille kli
maat en de slecht geventileer
de hutten veroorzaken nogal
wat longaandoeningen.
De belangrijkste voedings
bron is de zoete aardappel,
waardoor velen lijden aan ei
wittekorten. Het gebruik van
alcohol door de Dani is sinds
1980 verboden.
In 1973 werd een eerste po
ging gedaan de Dani ook eco
nomisch op te nemen in In
donesië. De bewoners van de
zeer vruchtbare vallei kregen
onderricht in moderne land
bouwmethodes, waardoor zij
behalve voor eigen consump
tie ook groente konden kwe
ken voor de handel. Het ex
periment slaagde slechts in
geringe mate. In 1975 hadden
de Dani de nieuwe technie
ken onder de knie en produ
ceerden overschotten aan
kool, wortelen, bonen en an
dere groente. Alle overschot
ten verdwenen echter in èen
beerput, want vervoer naar
de markten buiten de vallei
was niet mogelijk. Er wordt
nu wel gebouwd aan een weg
die de vallei moet verbinden
met de rest van Irian Jaya,
maar het zal nog zeker vijf
jaar duren voor die klaar is.
dat al lang, politiek murw ge
slagen lijkt het er in te berus
ten. Er klinken slechts zwak
ke protesten tegen de ineffi
ciency van het parlement,
ook uit de kring van studen
ten, die ooit „de ziel van de
lijdende natie" werden ge
noemd. Maar het parlement,
beheerst door de regerings
partij Golkar en door Soehar
to zelf benoemde functionele
groepen, is machteloos en dat
zal, zoals de zaken er nu
voorstaan, ook met het in
april te kiezen nieuwe parle
ment het geval zijn.
Een jaar later zal dat parle
ment de nieuwe president
aanwijzen: Soeharto, die dan
zijn vijfde termijn ingaat en
zich rustig kan gaan voorbe
reiden op zijn zilveren
ambtsjubileum. Als dat niet
op politieke stabiliteit duidt,
wat dan wel? Of duidt het
eerder op succesvolle repres
sie? In tegenstelling tot 1978
hoorde ik ook geen antwoor
den meer op de vraag: „Wie
komt er na Soeharto?", of het
moest de naam zijn van le-
gerchef Benny Moerdani en
dat zou, zo zei men mij, meer
van hetzelfde of erger beteke
nen. De namen, die ik in
1978 nog hoorde noemen,
zijn inmiddels doorgeschrapt
of ze zijn gaan behoren aan
critici van het bewind, zoals
de eens populaire gouverneur
van Jakarta, Ali Sadikin, die
het waagde ex-generaal Dhra-
sono vurig te verdedigen.
De 65-jarige Soeharto, die
zeer vitaal oogt zoals de In
donesiërs met grote regelmaat
op hun tv-toestelletjes kun
nen zien, kan het zich zelfs
veroorloven harde maatrege
len af te wisselen met gebaren
van verzoening. Als zodanig
mag de naamgeving van Soe
karno, ooit zijn grote tegen
stander, aan de nationale
luchthaven gelden, meer nog
echter diens volledige eerher
stel toen hij enkele weken ge
leden, zestien jaar na zijn
dood in 1970, door Soeharto
werd uitgeroepen tot nationa
le held. En zo constateert de
bezoeker dat na acht jaar de
overeenkomsten toch spre
kender zijn dan de verschil
len. Dat dit ook geldt voor de
bedreigingen van de stabili
teit, de labiele economie, het
fundamentalisme van de
moslims en misschien toch
(men hoort dat zelfs onder te
genstanders van het bewind)
een heroplevend communis--
me, maakt het er voor Indo
nesië en zijn vooral zo vrien
delijke, hartelijke en gastvrije
bevolking niet beter op.
TON BROUWERS
V/\y nuwwj
Wereldreizen
miï'öQ
CHINA
HONGKONG
INDIA
INDONESIË
JAPAN
MACAO
MALEISIË
NEPAL
PHIUPPIJNEN
SINGAPORE
SRI LANKA
TAIWAN
THAILAND
ZIMBABWE
nr/
HOLIDAY
'oIopvaKni^ie!
