Hitiers geest laat zich
maar niet verdrijven
Kerst-
terreur
ZATERDAG 13 DECEMBER 1986
BERCHTESGADEN - Met een
kaartje waarop de toestand van
voor 1945 in de hand scharrelen ze
over de paadjes op de Obersalz-
berg, zoekend naar sporen. Deze
keer zijn het drie Amerikanen, die
toen nog niet eens waren geboren.
Andere keren zijn het de Duitse
soldaten van destijds, soms de ge
volgen van het front nog duidelijk
dragend door het gehele of gedeel
telijke gemis van ledematen. Maar
ook zie je er in spijkerteer gehulde
jongeren met kaalgeknipte koppen.
Allemaal zijn ze op zoek naar de
zelfde sporen: die van Hitier en
zijn trawanten.
Zeker, de Beierse regering heeft in 1952
met de nodige springladingen krachtda
dig de restanten verwijderd van de
meeste bouwsels die de misdadige lei
ders van het Derde Rijk in het prachtige
natuurschoon van de Obersalzberg had
den laten optrekken. Maar het doel,
voorkomen dat uit de Obersalzberg een
soort Hitler-bedevaartsoord zou worden,
is niet bereikt. Veel sporen zijn onuit
wisbaar. Daar helpt geen springlading of
snelgroeiend kreupelhout. Hitiers geest
waart nog volop rond op de Obersalz
berg.
Bij het VVV-kantoor zoekt de toerist te
vergeefs naar foldermateriaal dat herin
hert aan de bruine jaren tussen 1933 en
1945, toen de bloedvlag met het haken
kruis op de Obersalzberg wapperde.
Niettemin is er bij het baliepersoneel
vrijwel dagelijks vraag naar. Zelfs wordt
wel gevraagd naar kaartjes met de routes
die de Führer destijds placht te wande
len. Adjunct-directeur Fritz Hanke en
het hoofd van de gastendienst, Joseph P.
Schumacher, zijn een en al bereidwillig
heid. Een dik pakket informatiemateri
aal is het welkomstgeschenk. „Dat is al
les wat wij hier voor de toeristen be
schikbaar hebben", zegt Schumacher.
„Er is niets bij dat naar de naziperiode
verwijst. Berchtesgaden en omgeving
hebben zo veel te bieden, dat we de hele
Hitlercultus kunnen missen als kies
pijn". Hanke vult aan: „Het Kehlstein-
huis stamt natuurlijk wel uit die periode.
Los van de ontstaansgeschiedenis is dat
een fantastisch staaltje van bouwkunst.
We zijn werkelijk blij dat de geallieerden
dit niet hebben opgeblazen en dat het
toegankelijk is gemaakt voor de toeris
ten. Natuurlijk noemen wij het huis in
ons wervingsmateriaal, overigens zonder
daar nadrukkelijk bij te vertellen dat het
een geschenk van Reichsleiter Bormann
aan Hitler was, ter gelegenheid van zijn
vijftigste verjaardag. Afhankelijk van
hoe de belangstelling tijdens de excursies
is, vertelt de gids natuurlijk wel het een
en ander over het verleden en de ont
staansgeschiedenis van hét Kehlstein-
huis. Wat echt gebeurd is, moet niet
worden verzwegen. U bent hier zelf im
mers in feite op zoek naar sporen uit de
nazitijd
„Maar zodra wij merken, dat de belang
stelling voor de Obersalzberg en het
Kehlsteinhuis de grens van het gezonde
overschrijdt, doen we daar wat aan",
zegt Hanke. „Als we mensen betrappen
die leuzen of hakenkruisen kladden, dan
waarschuwen we onmiddellijk de politie.
Maar ja, meestal vind je die kruisen en
leuzen pas na een klacht van een langs
komende toerist die er zich terecht aan
ergert. Mensen die zich niet weten te ge
dragen worden eveneens verwijderd.
Deze zomer was er korte tijd bij het
Kehlsteinhuis een man uit Stuttgart, die
zich in een nazi-uniform had gekleed en
die zich bij het huis tegen betaling door
de toeristen als Hitier liet fotograferen.
Het kon kennelijk uit, want meneer reed
dagelijks in een Mercedes heen en weer
tussen Stuttgart en Berchtesgaden: Toen
we er achter kwamen hebben we natuur
lijk meteen de politie ingeschakeld. De
man heeft van de rechter een verbod ge
kregen zich ooit nog in Berchtesgaden te
lóten zien.
Waardering
Hanke heeft alle waardering voor de po
gingen die dc Beierse regering heeft ge
daan om met de Obersalzberg een nieu
we start te kunnen maken. Maar toch
vindt hij het jammer dat de ruïnes van
met name de woningen van Adolf Hit
ler, Hermann Góring en Martin Bor
mann zijn opgeblazen in plaats van in
hun oorspronkelijke staat hersteld:
„Men had ze moeten laten staan, niet als
een bedevaartsoord, maar als een waar
schuwend gedenkteken. Je kunt het ver
leden niet weghalen door de tastbare res
tanten daarvan op te blazen. Het zou
voor al die Duitsers, die zich in de oor
log met geheven arm door Hitier naar
het front heben laten sturen, goed zijn
geweest te zien hoe gigantisch ze bedro
gen werden. Om te zien hoe de heren en
hun gezinnen hier, bij alle oorlogsellende
en bittere armoe in de kapotgebombar-
deerde woonoorden, in weelde baadden.
Dat zou ook leerzaam zijn voor die en
kele jeugdige neonazi's die hier toch elk
jaar weer opduiken. Nu zijn ze op zoek
naar Duitslands zogenaamde grote verle
den. Dan hadden ze kunnen zien hoe
klein dat is, hoe weinig die leiders zich
aantrokken van de mensen die hen zo
vereerden".
Het heeft allemaal niet zo mogen wezen.
Op 25 april 1945, toen het Derde Rijk al
nagenoeg ineen was gestort, verscheen
een eskader Britse Lancaster-bommen
werpers boven de Obersalzberg. Ze mik
ten uitstekend en plaatsten voltreffers op
de woonhuizen van Hitier, Bormann en
Góring, alsmede op het daartussen gele
gen SS-kazernecomplex en het gebouw
van de Reichssicherheitsdienst (SD), het
vroegere hotel Zum Turken. Ook het gi
gantische kassencomplex, waarin tot het
laatst van de oorlog de champignons
voor de vleesverafschuwende Führer
werden gekweekt, was voorgoed on
bruikbaar geworden. De Obersalzberg
was op slag veranderd in een kraterland
schap vol ruines. Bormanns huis was
vrijwel volledig weggevaagd. Van de
meeste andere bouwwerken stonden ech
ter nog hele stukken, zij het flink geha
vend, overeind. Eind april 1952 kreeg de
Beierse deelstaatregering haar zin. De
Obersalzberg, vroeger al een toeristische
attractie van formaat en hooggewaar
deerd kuuroord, mocht weer open voor
het publiek, echter onder voorwaarde
dat alles was aan de Hitlertijd herinner
de zou worden opgeblazen en afgevoerd.
Op 30 april van dat jaar klonk de eerste
reeks ontploffingen.
Hotel Zum Turken is het enige gebouw op de Obersalzberg dat niet in Amerikaanse
handen is. Het is ten koste van miljoenen in de oorspronkelijke staat teruggebracht. In
de nazitijd was er een SD-centrale in gevestigd. Het gebouw werd bij het
bombardement in april 1945 zwaar beschadigd.
Platterhof
En nu? Op'pèrvlakkig gezien zijn de Hit-
Ier-herinneringen inderdaad verdwenen.
Maar op het tweede gezicht is er zelfs
voor het ongeoefende oog nog heel wat
terug te vinden. In de eerste plaats komt
dat doordat lang niet alle in de nazitijd
opgetrokken bouwwerken inderdaad zijn
verwijderd. Een van de grootste com
plexen van destijds, de Platterhof, heb
ben de Amerikanen gerestaureerd. Het
heet nu Hotel General Walker en biedt
luxueus onderdak aan in Duitsland gele
gerde militairen die er met hun gezin va
kantie vieren. Als garage dient het vroe
gere pcrsoneelsgebouw. De Gutshof,
Bormanns (mislukte) modelboerderij,
staat er alsof die er pas is neergezet. De
Amerikanen hebben er een ski- en golf
centrum. Bij dat complex behoren ook
de vroegere woning en het atelier van
Hitiers „hofarchitect" en minister van
bewapening Albert Speer. In volle glorie
staat ook weer het hotel Zum Türken
overeind, het enige gebouw op de Ober
salzberg dat niet in Amerikaanse handen
is. De nazaten van de vroegere eigenaar,
die er door de Duitsers uit was verdre
ven omdat de SD zich erin vestigde,
hebben het teruggekocht en helemaal in
oude stijl hersteld.
Wat ook nog overeind staat is het vroe
gere gastenhuis van Hitier - overigens
veel vaker gebruikt voor gasten van Bor
mann en Góring - vlak bij hotel Gene
ral Walker. Het is de enige ruïne die
sinds het bombardement van april 1945
als zodanig is blijven staan. Duitse bur
gers hebben er vlak na de oorlog letter
lijk alles uit geplunderd wat maar los te
breken was. En dan is er nog, niet over
het hoofd te zien, de hoge rugmuur van
de vroegere groentekas.
Er is nog een tweede reden waarom de
geest van Hitier volop rondwaart op de
Obersalzberg. Onder de grond is name
lijk het uitgebreide bunkerstelsel volko
men intact gebléven. Toen de oorlog
duidelijk op zijn eind liep vond Bor
mann het nodig de Obersalzberg in een
onneembare vesting te veranderen. Hit-
Iers Berghof, de woningen van Bormann
en Góring, de SD-centrale de groentekas,
de SS-kazerne en de Platterhof werden
ondergronds met een uitgebreid gangen
systeem van superzwaar beton verbon
den. Het werd een compleet onderaards
stadje, met eetzalen, privéverblijven
voor Hitler, Eva Braun, Hitiers lijfarts
dr. Morell, Bormann en Góring, perso-
neelsverblijven, een telefooncentrale,
hokken voor Hitiers herdershonden, een
eigen stroomvoorziening, keukens en
kantoren. Waar mogelijk waren de ruim
ten rijk aangekleed met duur edelhout.
Bormann wist zelfs tijdens de grootste
schaarste nog goed te kunnen „organise-
Hakenkruis
De Amerikanen hebben de meeste bun
kers afgesloten. Een gedeelte is echter als
toeristische attractie te bezichtigen.
Amerikanen uit het vlakbijgelegen hotel
General Walker vormen de grootste hap
van de bezoekers. Bij de bunkeringang
en het vlakbij gelegen café Hintereck
zijn volop boekjes en ansichtkaarten te
koop die de Obersalzberg in de nazitijd
In de rijkgeïllustreerde en -vaak in ver
schillende talen uitgegeven boeken wor
den de topnazi's nu niet direct verheer
lijkt, maar sommigen van hen, vooral
Hitier en Goering, worden toch afge
beeld en beschreven als aardige baasjes,
die steeds een vriendelijk woord over
hadden voor de duizenden die voor en
tijdens de oorlog de Obersalzberg op
trokken om een glimp van de „grote lei
der" op te vangen. Paginagrote foto's to
nen Hitler in ongedwongen poses met
wandelaars. Obersalzberg-bewoners en
kinderen die hem een zelfgeplukt veld
boeketje overhandigen. Glimlachend
handenschuddend of handtekeningen
uitdelend is de man die miljoenen le
vens op zijn geweten heeft te zien als
een ware mensenvriend. Paginagrote fo
to's zijn er ook van horden mensen die
met geheven arm geestdriftig hun Führer
begroeten op het weggetje dat langs zijn
Berghof voert.
Dat er onder de 380.000 gasten die Ber
chtesgaden jaarlijks bij drie miljoen
overnachtingen ontvangt ook enkelen
zijn met een ongezonde belangstelling
voor het verleden van de Obersalzberg,
wil gemeentevoorlichter Gustl Renoth,
niet ontkennen. „Maar echt, dat is een
verwaarloosbaar klein gedeelte van de
bezoekers. Het is vroeger veel erger ge
weest. Nee, tegenwoordig komen de
mensen hier om te genieten van het vele
moois dat Berchtesgaden en omgeving te
bieden hebben. Zeker de Duitsers zoe
ken niet naar herinneringen uit Duits
lands donkerste tijd".
Anderen
In boekhandel Springer, midden in Ber
chtesgaden. heeft de verkopende me
vrouw in pakweg een minuut drie-boek
werken en een boeket prentbriefkaarten
over de Obersalzberg in de nazitijd bij-
eengegraaid. Net als in alle andere boek
winkels en souvenirkiosken wordt dit
materiaal hier zeer geprononceerd ge-
Een van de
opritten naar
de Berghof van
Hitier. Dicht
struikgewas
belet de
doorgang.
bracht. „Ach", zegt ze schouderopha
lend, „de mensen vragen ernaar en wij
willen aan die vraag graag voldoen. Ik
weet werkelijk niet wat ze eraan vinden.
Dat is het verleden en ik vind dat daar
eens een punt achter moet worden ge
zet". Op mijn vraag waarom ze dan zelf
die punt niet zet door deze weliswaar
vrolijk gekleurde, maar ontegenzeggelijk
bruin getinte lectuur en ansichtkaarten
uit het assortiment te gooien reageert ze
geschrokken: „Als ik het niet verkoop
doen de anderen het wel. Nee, op een
gezamenlijke afspraak van alle verkopers
hoeft u niet te rekenen. Daarvoor is de
concurrentiehier veel te groot". De
meeste mensen die dit spul kopen zijn
volgens mevrouw achtenswaardige lie
den, die het materiaal als documentatie
aanschaffen. „Het zijn vooral Amerika
nen", zegt ze. „Die kun je toch niet als
Hitler-vereerders beschouwen? En ja, na
tuurlijk komen hier wel eens mensen
met heel rare denkbeelden, vooral jonge
ren. Maar dat is hoge uitzondering".
Toch, na bestudering van de boekjes
krijgt de speurtocht over de Obersalz
berg een andere dimensie. Een blok
groen aangeslagen beton blijkt een ver
scholen mitrailleurpost van het onder
aardse bunkerstelsel te zijn. Onder een
berg aarde vol woekerend hout zit de be
gane grond van Görings huis, die de
rijksveldmaarschalk tegen het einde van
de oorlog in beton had laten gieten.
Daaronder ligt nog een groot - vol wa-
ter gelopen - keldercomplex.
De weg die vroeger langs dc Berghof
voerde en waar duizenden enthousiaste
Duitsers en Oostenrijkers hun Hitier be
jubelden is er nog, nu prachtig geasfal
teerd. De aanzetten tot de beide oprit
ten, naar de voordeur en naar de garage,
zijn er ook nog. Wilde en dichte planten
groei belemmert de passant de doorgang.
Een glibberige klauterpartij brengt me
naar het enige restant van Hitiers woon
huis dat overeind is gebleven: de vroege
re garage. De binnenmuren zijn beklad
met hakenkruisen en hazi-leuzen. Onder
die.ruimte moeten de kegelbanen liggen.
En daar weer achter liggen zijn bunker
ruimten. De hele omgeving ruikt bruin
en dat komt waarachtig niet alleen van
het schitterende herfstweer.
RINK DROST
De mensen in Nederland weten niet half
hoe gelukkig ze zijn. Weliswaar zijn ze
tot 5 december bijkans knettergek gewor
den van de Sinterklaasliedjes die uit
steeds meer luidsprekers schijnen te moe
ten schallen, maar nu hebben ze dan
toch afwisseling: kersttijd! Toegegeven,
het kerstrepertoire is net zo beperkt als
het aantal Sinterklaasliedjes, maar ze
brengen toch een heel andere sfeer, niet
waar? En die liedjes draaien in Neder
land maar krap drie weken, net kort ge
noeg om er niet helemaal mesjogge van
te worden.
Nee, dan in het Duitse taalgebied. Sinter
klaas wordt hier helemaal overgeslagen.
Kerstmis is voor het Duitse taalgebied
het veruit belangrijkste feest van het jaar.
En dat begint al eind oktober, uiterlijk
begin november. Dan haalt de commer
cie de kerstspullen tevoorschijn en is er
volop keus aan kerstballen, -pieken, -slin
gers, -kransen, -kaarsen en frutsels voor
in de boom. Maar ook aan allerlei ca
deaus voor onder de boom. De Duitsers
zitten gemiddeld genomen ruim in hun
financiële jas en dat is aan het assorti
ment in de winkels goed te merken. In
november en december worden weekom-
zetten geboekt die overeenkomen met
maandomzetten in het voorafgaande
jaargedeelte. De Duitsers hebben voor
Kerstmis zelfs een werkwoord: ,,Es weih-
nachtet". Vertaal dat maar eens in het
Nederlands
Natuurlijk vindt de commercie ook hier
dat met muziek de klanten in de juiste
stemming moeten worden gebracht. En
zo kon je hier het „White Christmas" al
horen schallen, toen de rozen nog geen
enkel nachtvorst je te verwerken hadden
gekregen en de mensen nog aarzelden of
ze het tuinameublement niet toch nog
maar een weekje op het terras zouden la
ten staan.
Acht weken lang dezelfde kerstliedjes.
met en zonder koor, at dan niet gearran
geerd met wat extra pop-ritme, in letter
lijk alle toonaarden en uitvoeringen, dat
is toch wel veel gevraagd van kopers en
winkelpersoneel. Is het een wonder, dat
op verschillende plaatsen het winkelper
soneel tegen deze vorm van kerstterreur
in opstand komt
In Oostenrijk is het de vakbond van com
mercieel personeel (Gewerkschaft der Pri-
vatangestellten), die in de aanval is ge
gaan. „Psychologische terreur" wordt de
kerst muziek, trouwens ook het geluids-
behang" in het algemeen, in de winkel
centra genoemd. Vakbondssecretaris
Eduard Anger spreekt zelfs van „geeste
lijke foltering", zeker gezien de extra
prestatie die in de periode voor Kerstmis
van het winkelpersoneel wordt verlangd.
En de voorzitter van het Weense verbond
van vakverenigingen, Robert Freilag, fi
losofeert: „Het kerstfeest verwordt door
zijn uitbuiting als commerciële gebeurte
nis tot een flauwekulletje. Ergerlijk daar
bij is dat het feest van de vrede en de rust
op een aanzienlijk deel van de bevolking
een uitwerking heeft van pure geluidshin
der en een chaotische belasting". Het
spelen van kerstliedjes vindt hij aes te cy-
nischer, omdat voor het winkelpersoneel
de sociale omstandigheden de laatste tijd
alleen maar zijn verslechterd.
De Oostenrijkse Kamer van Koophandel
heeft laten weten, er niet aan te denken
zijn leden te adviseren de kerstliedjes
achterwege te laten. Ze horen volgens de
Kamer bij de „juiste toon die de klanten
verlangen. Kennelijk is de Kamer van
Koophandel doof en blind voor de bezwa
ren die consumentenorganisaties zowel
in Duitsland als in Oostenrijk al jaren
lang uiten tegen de „akoestische milieu
vervuiling" in de koopcentra.
Duitse psychologen beweren, dat al te
veel kerstliedjes vooraf de voorpret voor
het eigenlijke feest in aanzienlijke mate
bederven. Als dan eindelijk Heiligena-
bend (de pakjesavondop 24 december)
is aangebroken, is de lol er eigenlijk al
af Wie zingt er dan nog met hart en ziel
een mooi kerstlied?
In Duitsland en Oostenrijk wordt van
ouds in de liederen verschil gemaakt tus
sen de adventtijd en Kerstmis. Maar nu
de geluidsinstallaties in de winkels al
twee maanden voor de tijd pats-boem
met de echte kerstliederen komen, kent
vrijwel geen schoolkind nog een advents-
lied.
Maar een verheugend feit tot slot: in de
Oostenrijkse strijd om het kerstlied tus
sen vakbond en Kamer van Koophandel
is een belangrijk compromis bereikt. De
Kamer adviseert zijn leden nu. het meest
gewaardeerde lied onder de kerstliederen,
„Stille nacht, heilige nacht", tot de 24e
december buiten het repertoire te houden.
RINK DROST
CcicUc Oowvant'
