Top in Reykjavik
mogelijk mislukt
door vliegkwaal
Jaloers CDA-kamerlid
vist naar het
geheim van Detroit
De datum-
tijdgrens
DE
BLUES
'CeidóeÖouxatit'
Het is onverstandig tijdens een lange
vlucht voortdurend te blijven zitten. Wat
lichaamsbeweging zou goed zijn. Maar
waar", vraagt dokter Oudshoorn zich af.
„Ik zie de mensen nog geen kniebuigin
gen in het gangpad maken".
MEDICIJN TEGEN JET LAG IN DE MAAK
AMSTERDAM - Met een Engelse
term worden de problemen aange
duid die gepaard gaan met het
overschrijden van veel tijdzones:
jet lag. De merkwaardige kwaal
doet zich alleen voor als die tijdzo
nes snel worden gepasseerd, met
het vliegtuig dus. Iedereen die wel
eens een verre reis heeft gemaakt,
bijvoorbeeld naar familie in Cana
da of Australië, kent het verschijn
sel: doodmoe zijn, maar met geen
mogelijkheid de slaap kunnen vat
ten. Vooral mensen die vaak lange
reizen maken, hebben zo hun eigen
maniertjes om de problemen de
baas te worden of er in elk geval zo
weinig mogelijk last van te hebben.
De voormalige Amerikaanse minister
van buitenlandse zaken Kissinger, ging
een tijd voor een bespreking in Europa
of Azic, elke dag een beetje vroeger naar
bed en stond ook later op. Dat deed hij
net zolang tot hij het tijdverschil met dat
land nog vóór zijn vertrek had overwon
nen. Maar dat zal hem niet altijd gelukt
zijn want met een volle agenda is dat
toch vrij moeilijk vol te houden.
Onze eigen minister van buitenlandse
zaken. Van den Broek, zegt weinig last
van jet lag te hebben omdat zijn lichaam
vrij veel kan hebben. ..Gelukkig maar,
want vaak heb ik kort na aankomst al
weer een vergadering. Wat ik wel doe als
ik in het vliegtuig stap, is direct mijn
horloge verzetten naar de tijd van het
land waar ik heen ga. Dan kun je al min
of meer aan het idee wennen. Natuurlijk
probeer ik wel elk vrij moment te benut
ten om even te slapen. Hetzij in het
vliegtuig, hetzij in de hotelkamer. Maar
verder spaar ik als het ware alle ver
moeidheid op tot de vrije weekeinden.
Dan slaap ik ontzettend veel".
De opvallendste methode had waar
schijnlijk dc voormalige Amerikaanse
president Johnson. Die trok zich van
niets en niemand wat aan. Als hij in Eu
ropa was, ontbijtte hij om een uur
's middags (zes uur tijdverschil), zijn
lunch at hij om zeven uur 's avonds en
het diner nuttigde hij om twee uur
's nachts. Ook de besprekingen voerde
hij, waar ook ter wereld, op de Washing-
tonse tijd. Maar ja, dat kun je je alleen
veroorloven als je president van de Ver
enigde Staten bent.
Jet lag kan voor de vakantieganger ver
velend zijn; voor de zakenman kan het
rampzalig zijn. Van hem wordt vaak
verwacht dat hij onmiddellijk na aan
komst besprekingen begint. Maar hij
merkt vaak niet dat hij dermate moe is
dat het in feite onverantwoordelijk is te
onderhandelen over een belangrijke
zaak. Het lijdt geen twijfel dat bespre
kingen mislukt zijn door jet lag. Zo
moet het bijvoorbeeld niet uitgesloten
worden geacht dat de topconferentie tus
sen Gorbatsjov en Reagan midden okto
ber in Reykjavik, is mislukt omdat bei
den vrij kort na aankomst al begonnen
te onderhandelen. Wanneer de twee we
reldleiders een week de tijd hadden ge
nomen om aan het tijdverschil te wen
nen was er misschien een heel wat beter
resultaat uit de bus gekomen.
Klok
Wat is nu precies jet lag? Jet is het En
gelse woord voor straalvliegtuig, lag be
tekent achterblijven. Het begrip jet lag
is, zo moge duidelijk zijn, dus in het
straaltijdperk ontstaan. Door het snel
passeren van de tijdzones raken mens en
dier het plaatsbesef, tijdsbesef en het ge
voel van ..welzijn" volkomen kwijt. Wie
net uit Nederland komt, wil in de Vere
nigde Staten naar bed op een moment
dat het daar nog volop dag is. In het
Verre Oosten wil hij pas naar bed als het
daar al uren nacht is. De biologische
klok is knap in de war; elke lichaamscel
reageert nog een aantal dagen precies
volgens het oude Nederlandse tijdsche
ma. Dat kan een andere hartslag tot ge
volg hebben, diarree, een verminderd ge
zichtsvermogen, minder energie, pijn
tjes, een slechter werkend geheugen, een
trager reactievermogen, gebrek aan con
centratie. Een mens kan zich er voor
korte of langere tijd tegen verzetten,
maar er aan wennen doet hij nooit. Bo
vendien kan het wel vijf tot tien dagen
duren voordat hij is hersteld van het
tijdverschil.
Over de hele wereld is de afgelopen ja
ren uitgebreid onderzoek gedaan naar
het ontstaan en vooral ook het voorko
men van jet lag. In Nederland is dat bij
voorbeeld de KLM. Dat moet natuurlijk
ook wel, want haar vliegend personeel
heeft er dagelijks mee te maken en jet
lag zou van invloed kunnen zijn op hun
werk. De KLM besteedt echter als een
van de weinige luchtvaartmaatschappij
en ook aandacht aan jet lag ten behoeve
van haar passagiers.
KLM-arts drs. Hans Oudshoorn: „Ik
denk dat jet lag vaak wordt onderschat.
Veel mensen weten niet eens dat het be
staat, weten niet wat het inhoudt en wat
de verschijnselen zijn. Vooral de versto
ring van het waak-slaapritme is hinder
lijk. Dat is in feite het ergste". Het her
stel daarvan verloopt bij de mensen die
een reis naar het westen hebben gemaakt
in het algemeen overigens veel sneller
dan bij degenen die oostwaarts vlogen.
„De leeftijd", aldus dokter Oudshoorn,
„maakt daarbij weinig uit, evenmin het
verschil tussen mannen en vrouwen.
Wel is er een verschil tussen mensen die
een zeer geregeld leven leiden en door de
klok laten bepalen of ze moeten gaan
slapen of opstaan. Die hebben het veel
moeilijker dan degenen die een onregel
matig bestaan leiden". In haar pogingen
het de passagiers wat gemakkelijker te
maken heeft de KLM enkele jaren gele
den een boekje uitgegeven voor vaste
klanten, die veel reizen. Daarin wordt
een zogenaamd „drie-stappendieet" aan
bevolen; een advies over wat zij wel en
niet zouden moeten eten in de dagen
voor en na de vlucht. „Ach", geeft dok
ter Oudshoorn openlijk toe, „de basisge
dachte van dat boekje is natuurlijk aar
dig. het helpt -ook allemaal wel, maar
vrijwel niemand komt er aan toe zo'n
dieet te volgen".
Toch zijn er wel algemene adviezen uit
te halen, is zijn overtuiging. „Eigenlijk
zou je voor het vertrek een eiwitrijk ont
bijt moeten nemen. Dat activeert het li
chaam, waardoor je langer wakker kunt
blijven, 's Avonds moet je dan een di
ner nemen dat rijk is aan koolhydraten.
De wereld is verdeeld in vier
entwintig zones, waarin de
tijd steeds een uur verschilt.
Bovendien loopt er een
denkbeeldige verticale lijn
vanaf een punt tussen het ui
terste westen van Alaska en
het oostelijke puntje van Si
berië: de datum-tijdgrens.
Door het overschrijden van
die lijn kan het gebeuren dat
je 's avonds om tien uur uit
Tokio vertrekt en dezelfde
dag om tien uur 's ochtends
- na ruim zeven uur vlie
gen - in Alaska aankomt.
Een vlucht van Alaska naar
Tokio is een al even gekke
ervaring: als je rond het mid
daguur op het vliegtuig stapt,
komt je (wederom na zeven
uur vliegen) tegen het eind
van de volgende middag in
Japan aan.
Kortgeleden ging het CDA-kamerlid Weijers op studiereis
naar Amerika. Een van onze verslaggeefsters begeleidde
hem op zijn tocht die tot doel had meer te vernemen over
de arbeidsmarkt en de sociale voorzieningen in de Vere
nigde Staten. In een serie verhalen doet zij verslag van
haar bevindingen.
ZATERDAG 6 DECEMBER 1986
Dr. Oudshoorn van de KLM: „Jet lag
wordt vaak onderschat. Er zijn trouwens
veel mensen die helemaal niet weten wat
het is".
Dat zorgt voor slaap. Bij de KLM zijn
we erover bezig om de maaltijden aan
die wetenschap aan te passen, maar in
voering ervan heeft nogal wat voeten in
aarde".
Ook beweging is bijzonder effectief tegen
de vermoeidheid die ontstaat door een
urenlange zit in een vliegtuigstoel. Dok
ter Oudshoorn: „Wie kans ziet wat be
weging te krijgen tijdens de vlucht, komt
betrekkelijk fit aan. Eigenlijk zouden we
een soort fitness-programma moeten
bieden voor de lange vluchten met veel
tijdverschil. Maar waar? Elke vierkante
meter kost geld en ik zie het nog niet di
rect gebeuren dat iedereen in het gang
pad kniebuigingen gaat maken".
Medicijn
Toch lijkt de tijd niet meer ver weg, dat
er iels tegen jet lag kan worden onderno
men. Aan de universiteit in het Britse
Surrey wordt hard gewerkt aan een „me
dicijn" dal de verschijnselen op chemi
sche wijze moet uitschakelen of sterk
verminderen. Het hormoon melatonine,
zo heeft men ontdekt, heeft grote in
vloed op het slaap- en waakritme van
luchtreizigers. Tijdens een proef, waar
aan zeventien mensen meededen, bleek
dat degenen die een dosis van dit hor
moon hadden ingenomen, veel minder
last hadden van jet lag dan degenen die
dat niet naar binnen hadden gekregen
omdat ze nep-pilletjes hadden ingeno
men.
„Ik denk dat we op dit moment nog
maar een heel klein deel van de moge
lijkheden van melatonine kennen", al
dus professor Vincent Marks van de uni
versiteit van Surrey. „Maar het belang
rijkste is dat het werkt; ook al zou het
onverstandig zijn het nu al op de markt
te brengen, want daarvoor moeten we
eerst veel meer weten over de juiste do
sering. Toch geloof ik dat het niet lang
meer duurt voor we jet lag op chemische
weg kunnen beïnvloeden', zo zegt hij
hoopvol. Voor duizenden vakantiegan
gers, maar vooral zakenlieden over de
hele wereld zou dat een zegen zijn.
HENDRI BELTMAN
DETROIT - Directeur Richard
Simmons van de „Michigan Em
ployment Security Commission",
een heel groot arbeidsbureau, is
zeer vereerd dat een Nederlandse
parlementariër, „the honourable
mr. Steef Weijers", een bezoek
brengt aan zijn organisatie in De
troit. Hoewel hij de ontvangst van
buitenlandse gasten meestal aan
zijn staf overlaat, maakt hij dit
keer een uitzondering en zet hij
zelf de werkloosheidsproblematiek
van de staat Michigan uiteen.
Michigan lijkt qua economische situa
tie een beetje op Nederland. Ook daar
sinds zes jaar een leger werklozen,
maar de situatie verbetert zich aan
zienlijk sneller dan bij ons. Vooral
door de sterke inkrimping van de
auto-industrie was in 1980 vijfendertig
procent van de beroepsbevolking in de
staat Michigan werkloos. Maar door
tal van maatregelen wist men dit per
centage terug te dringen naar het hui
dige niveau van negen procent, het
geen gelijk staat aan zo'n vierhonderd
duizend werkzoekenden. Duidelijk ja
loers op deze overwinning (in Neder
land is het werkloosheidspercentage
nu vijftien procent) vist het CDA-ka
merlid Weijers naar het geheim van
Detroit.
Van de vierhonderdduizend werklo
zen volgen er nu tachtigduizend aller
lei scholingsprogramma's. Maar direc
teur Simmons van het centrale ar
beidsbureau in Michigan vindt dit
aantal nog altijd te weinig. Het ont
breekt de organisatie echter aan vol
doende financiële armslag om meer
werklozen in scholingsprogramma's
op te nemen. In 1984 lukte het ruim
85.000 mensen direct aan werk te hel
pen en 23.000 via advisering. Maar
Reagan zette behoorlijk het mes in- de
scholingsactiviteiten: bijkantoren
moesten sluiten, het personeelsbestand
werd gehalveerd.
De arbeidsbemiddeling noemt Sim
mons desondanks redelijk succesvol.
Er is een direct contact met de werkge
vers. Zij worden benaderd met de
vraag welke banen er op dat moment
vacant zijn en hoe zij de werkgelegen
heidsontwikkeling op de wat langere
termijn inschatten. Op deze gegevens
worden opleidingen en cursussen afge
stemd. Velen werklozen zijn afkomstig
uit de autobranche en beschikken over
deskundigheid waar geen vraag naar
is. Dus worden zij opgeleid voor de
nieuwe beroepen. „Als we de mensen
nu niet omscholen en bijscholen dan
zullen we in 1990 getrainde mensen
van elders moeten invoeren", zegt
Simmons. Ook hier kent men dus het
probleem dat vraag en aanbod niet op
elkaar zijn afgestemd. Daarbij spelen
ook praktische problemen een rol. Er
zijn nogal wat bedrijven uit het cen
trum van Detroit verhuisd naar indus
trieparken in de voorsteden. Veel on
dernemingen staan daar te springen
om personeel. Maar de staat beschikt
nauwelijks over openbaar vervoer, zo
dat werklozen niet op de werkplek
kunnen komen omdat ze te arm zijn
om voor eigen vervoer te zorgen.
Scholing
Eén van de scholingsmogelijkheden
vormen de „Private Industry Coun
cils" (PIC's). Deze bieden program
ma's die op de lokale situatie zijn toe
gesneden. Doel: (bij)scholing en het
vinden van banen voor werklozen uit
achterstandsgroepen. De PIC's zijn het
gemeenschappelijk geesteskind van
overheid en werkgevers. De vakbewe
ging staat hierbij wat buitenspel en is
daarom weinig te spreken over het po
sitieve effect van de programma's.
Als we Mark Levinson, beleidsmede
werker van de UAW (de Amerikaanse
Industriebond) mogen geloven wordt
er meer geschoold dan er banen voor
handen zijn. Het gaat de Amerikaanse
vakbeweging primair om het creëren
en het behoud van werkgelegenheid.
En omdat men weinig verwacht van
de scholingsprogramma's van de over
heid ziet de UAW zich gedwongen zelf
voor scholing te zorgen. Zo is in een
aantal cao's bedongen dat er maande
lijks een bepaald bedrag per werkne
mer in een scholingsfonds gaat. Een
derde van het fonds wordt betaald
door de werkgever, twee derde door de
werknemer. Levinson: „Noodgedwon
gen hebben we hierover met de werk
gevers moeten onderhandelen. Geluk
kig met succes. Maar we blijven zeg
gen dat scholing primair de verant
woordelijkheid van de overheid is. Als
het dan ook maar op de goede manier
gebeurt".
Het is niet vreemd dat behoud van
werkgelegenheid voor de Amerikanen
belangrijker is dan andere arbeids
voorwaarden. Het niet hebben van
een baan is immers in de VS geen lol
letje. De ww-uitkering bedraagt in het
allergunstigste geval de helft van het
oude salaris en dat geld wordt slechts
gedurende een half jaar uitgekeerd.
Bovendien valt men bij werkloosheid
uit het ziekenfonds, hetgeen de volks
gezondheid bepaald niet ten goede
komt. Een werkloze kan geen dure
particuliere verzekering betalen, dus
de meesten verzekeren zich maar half
of helemaal niet en durven dus ook
nauwelijks naar een dokter.
In een enkel geval kent men boven
wettelijke uitkeringen. Een voorbeeld:
moet een onderdeel van General Mo
tors twaalf weken dicht bij gebrek aan
orders, dan betaalt de werkgever gedu
rende die periode negentig procent
van het loon door. Een dergelijke rege
ling is echter maar in vijf procent van
de cao's opgenomen. Er bestaan overi
gens maar weinig cao's: de vakbewe
ging heeft slechts in dertig procent van
de bedrijven een collectieve arbeids
overeenkomst kunnen bedingen. Ont
slagbescherming kent men in de Vere
nigde Staten nauwelijks. Het systeem
van-„hire and fire" (aannemen en
naar believen weer ontslaan) heeft de
overhand. Een opzegtermijn van de
kant van de werkgever beslaat ten
hoogste twee weken.
De Nederlandse vakbeweging heeft zo
zijn eigen problemen. De FNV mag
zich dan zorgen maken over het leden
verlies, maar het kan altijd nog erger.
De Amerikaanse vakcentrales kampen
met een fors teruglopend ledenaantal
dat heel wat sneller gaat dan bij ons.
Sinds 1955 is de organisatiegraad in
Amerika gedaald van 35 procent tot
19 procent op dit moment. Het voeren
van een verloren strijd, noemt Levin
son het bijna berustend.
Ik had mij weer eens een verkeerde voor
stelling van zaken gevormd. Mensen in
Chicago zouden mij meenemen naar een
„club" waarin de blues werd gespeeld en
gezongen. Ik dacht een net pand in een
wat uitbundige uitgaanswijk te betreden,
maar m plaats daarvan werd ik meege
voerd naar de zelfkant van de stad.
Want, zo zeiden mijn begeleiders, de
blues past niet in een sjieke omgeving.
De blues is het exclusieve eigendom van
de zwarte mens. En wie dus op zoek gaat
naar de blues, wordt geacht de moed te
hebben zich naar de uitzichtloze stadsde
len te begeven waar die nog altijd zwaar
ten achter gestelde zwarte mens leeft en
woont.
We gingen een kroeg binnen. Er zalen
enkele zwarte mannen aan de tapkast
die ons uitbundig groetten. Op een vlon
dertje langs de deur naar het urinoir
speelden drie zwarte muzikanten. Het
bleken virtuozen te zijn. Ik bestelde een
glas bier en nam me voor enkele uren
onbekommerd naar hun muziek te luis
teren. Maar ook nu weer maakte ik mij
een verkeerde voorstelling van zaken.
Want de echte blues moest nog komen.
Dat gebeurde op het moment dat een van
de muzikanten - een magere jongeman
met een geruite klep muts op - een zeke
re Jerry naar het vlondertje riep. Jerry
bleek aan de tapkast te zitten. Hij maak
te eerst bezwaren, liep vervolgens met
wiegende tred naar het podium, wimpel
de het aanmoedigende applaus af, maar
greep tenslotte een microfoon en ging op
net vlondertje staan. Jerry was een be
jaarde man. Hij droeg een oud kostuum
dat hem vele maten te groot was. Zijn
gulp stond open. In plaats van veters had
hij touwtjes in zijn schoenen geregen.
Toen Jerry begon te zingen, gebeurde het
wonder dal alleen de blues kan verrich
ten. Een zinderende opgewondenheid
maakte zich van de kroeg meester. Jerry
stond wijdbeens voor ons en maakte met
zijn linkerhand prachtige gebaren in het
licht van een overjarig schijnwerpertje.
Met zijn lippen beroerde hij de micro
foon. Hij had een schorre, maar toch
krachtige en buitengewoon trefzekere
stem met een eigenaardige en hoogst
dramatische trilling erin. En die stem
droeg jaren van verdriet en mislukking,
van opstandigheid en berusting, maar
ook van kinderlijk plezier de kroeg bin
nen. Jerry kreunde en klaagde. Hij
maakte grapjes over zijn zwaarlijvige
echtvriendin en zijn wondermooie buur
meisje dat elke morgen, balancerend op
zilveren schoentjes met naaldhakken, ae
buurt uit liep en Jerrv elke keer herinner
de aan het beste deel van zijn jeugd. Lie
ve hemel, wal zou hij het graag met dat
buurmeisje aanleggen. Maar zijn gebit
was slecht, zong hij. En hij werd oud en
ziek. zong hij. En eigenlijk was hij met
de beste en mooiste vrouw van de wereld
getrouwd, zong hij. En die vrouw had hij
- lang geleden - een gouden toekomst,
een kast vol glitterjurken en zijden on
dergoed, tien zwarte kindertjes en blij
vend geluk beloofd, zong hij. Nee, het
was er niet van gekomen, en ze woonden
nog steeds in datzelfde, lekkende huis,
waaruit de tien kindertjes inmiddels wa
ren weggevlucht en waar je soms naar
het geluk moest zoeken in rommelige la
den, in krakende kasten, op hel platje
van het dak. in de vuilnisemmer, in de
goot. En dan was het nog lang niet zeker
dat je het vond, zong Jerry.
Toen hij ons aldus deelgenoot had ge
maakt van zijn illusies, haalde hij een
piepkleine mondharmonica uit zijn
broekzak en begon hij eindeloos mooi en
dun en ijl te spelen, waarna het geluk
zich zichtbaar over hem ontfermde. Hij
glom van het zweet. En elke keer als de
man achter de schijnwerper een felrode
stralenbundel genadeloos op Jerry's wijd
openstaande gulp richtte, begonnen de
zwarte mannen aan de tapkast te jui
chen.
Het was diep in de nacht toen we de
kroeg verlieten. Op de straathoeken ston
den jongelui gein te trappen. Een politie
man riep iets door zijn walkie-talkie.
Een mollig meisje met een wijdopen
jurk. stond kou te vatten op de stoep. Ze
beloofde me de mooiste nacht van mijn
leven, maar ik liep geschrokken mijn
kennissen achterna.
Alles zong nog steeds in mij toen we te
rugreden naar de betere, de welvarende
kant van de nacht. En het is sindsdien ei
genlijk niet meer opgehouden met zin
gen. Het duurt maar en het duurt
maarJO WIJNEN
