flnali
„Na ons
komen de
jakhalzen
en de
hyena's"
NIET
ZATERDAG 6 DECEMBER 1986
ten liet de professor in het gezondheids
recht Leencn. geen tegenstander van
abortus overigens, weten dat hij zich
ook niet helemaal gemakkelijk voelde,
maar ook hij kon niet precies uitleggen
waarom. Misschien dat het selectieve
karakter van deze abortus - die wel.
maar deze niet - veel mensen dat onge
makkelijke gevoel gaf; maar ook dat ar
gument houdt, als je geen tegenstander
van abortus bent en dan doorredeneert,
geen stand. Wie bepaalt de ethische
grenzen? Vroeger deed de kerk dat, maar
de invloed van de kerk is getaand. De
wet dan? Die verandert met de opvattin
gen van wat wel en niet mag en is bo
vendien rekbaar als elastiek: abortus
mocht niet. maar werd jarenlang toch
ongestraft uitgevoerd; euthanasie is nog
steeds bij wet verboden en de dagelijkse
praktijk is bekend. Nu oude en ver
trouwde waarden zijn weggevallen,
wordt meer en meer van de ethicus hel
verlossende woord verwacht. Dat is een
man of vrouw, meestal een theoloog of
filosoof, die speciaal heeft doorgeleerd in
het verschil tussen goed en kwaad.
Het gekke is, dat je er nauwelijks achter
kunt komen wat dat vak precies voor
stelt. De welvoorziene afdeling genees
kunde van de academische boekhandel
in mijn academische woonplaats, had
precies twee dunne boekjes over medi
sche ethiek in voorraad. Beide waren na
genoeg onleesbaar. Terwijl iedereen, art
sen en leken, de mond vol heeft over
medische ethiek, schijnt niemand er iets
over te willen lezen. In een filosofisch
standaardwerk als Passmore's „A hun
dred years of philosophy" komt het
woord ethiek niet een keer voor. Sla je
er andere filosofische handboeken op na,
dan blijkt alras dat ethiek het rommel
hok is van de filosofie. En filosofie, zei
Bradley, is het verzinnen van slechte re
denen voor wat je bij voorbaat toch al
gelooft.
Eigenlijk kunnen ook ethici zelf alleen
maar vertellen wat ethiek niet is. Kort
weg: de ethiek levert geen absolute maat
lat waaraan je goed of kwaad kunt afine
ten. Sterker nog. Ethici kunnen vanuit
hun vak niet eens redenen aanvoeren
waarom we elkaar niet de hersens mo
gen inslaan Dat is slecht, dat begrijpen
ze ook wel, maar dat kunnen ze niet.
Professor van Asperen: ...Alle vragen
over goed en kwaad zijn blijven bestaan
en de antwoorden zijn zo talrijk en te
genstrijdig dat vele ethici in deze eeuw
alleen nog durven antwoorden dat alles
wat over goed en kwaad gezegd kan
worden relatief is". Wat de ethiek wèl
kan. Prof. Luijk: ..De rol van de ethicus
is de morele knelpunten zo nauwkeurig
mogelijk boven de tafel te krijgen".
De ethiek kan ons dus nooit van de
plicht ontslaan zelf na te denken, ethici
zijn niet de nieuwe dominees en pas
toors van de goddeloze samenleving.
Neem prof. dr. H. Dupuis, hoogleraar in
de medische ethiek aan de universiteit
van Leiden. Ze is intelligent, praat hel
der en is verstandig. Heeft men voor een
praatprogramma of een kranteartikel de
mening van een ethicus nodig, dan staat
ze bovenaan de lijst. Over ethische za
ken heeft ze verstandige dingen te zeg
gen, maar als ze een uitspraak doet over
wat wel en niet mag, dan spreekt niet de
ethische wetenschap, maar - om die uit
drukking te gebruiken - de mens achter
de ethicus. Zou je de katholieke prof.
Sporken voor het artikel vragen, (ook
verstandig, ook intelligent en bovendien
uiterst bescheiden), dan zou je een hele
andere mening horen. Ethici weten dat.
Ze weten dat ze uiteindelijk voor de ei
gen parochie preken, maar of de paro
chie dat ook weet is de vraag.
PALERMO - Een moeder: „De beste
advocaten van de stad verdedigen de
maffia in het grote proces. Maar ik heb
geen advocaat kunnen vinden voor mijn
eis tot schadevergoeding voor de moord
op mijn zoon".
Een onderzoeker: ,,lk heb me zelf in de
bankwereld moeten verdiepen omdat
geen enkele professor van de universiteit
me wilde helpen met een studie naar de
wijze waarop de maffia zijn geld belegt".
Palermo. Op het eerste gezicht een stad
zoals alle andere. Vriendelijke mensen,
druk winkelend en pratend. Sirenegehuil
van zwaar bewapende escortes, die een
rechter of hoge politieman naar het an
dere einde van de stad loodsen, wordt
nauwelijks nog gehoord. Palermo heeft
geleerd met de maffia te leven en zich
aan te passen. Bij moorden in de straten
en op de pleinen van het propvolle cen
trum heeft nooit iemand wat gezien.
Niets horen, niets zien, dat is het motto.
Vooral de laatste vijf jaar stroomt het
bloed in Palermo rijkelijk. Het grote geld
- an de heroïnehandel heeft de-paar spel
regels die bij de „oude maffia" nog gol
den in de prullenbak doen verdwijnen.
In een roman van de grote Siciliaanse
schrijver Guiseppe Tomasi di Lampedu-
sa waarschuwt een maffioso van de oude
stempel: „Wij zijn nog de luipaarden, de
leeuwen; maar die ons op zullen volgen
zijn de jakhalzen, de hyena's".
Italic is er op een vakkundige manier in
geslaagd het terrorisme van de Rode Bri
gades uit te roeien. Met de maffia lukt
dat echter niet. Carabinieri-generaal Al
berto Dalla Chicsa, een formidabel poli
tieman die de strijd tegen de Rode Bri
gades met bravour had gewonnen, be
loofde een even harde aanpak van de ge
organiseerde misdaad toen hij in 1982
als prefect van politie naar Palermo
kwam. Na drie maanden werd hij echter
al vermoord. „Het terrorisme", zegt de
onderzoeker Umberto Santino, „was iets
tijdelijks en had weinig steun. Maar de
maffia is een sociale en economische
macht met sterke wortels in de Siciliaan
se geschiedenis".
De maffia is ontstaan op het Siciliaanse
platteland waar de grote landheren de
dienst uitmaakten. Een centraal gezag,
een staat, was er niet. De landadel re
geerde met behulp van krachtpatsers,
vrijbuiters en beulsknechten: de „brave-
ria". Soms kreeg een van hen zoveel in
vloed dal hij op zijn beurt de landadel
weer terroriseerde. Deze „braveria" kon
den zich op Sicilië handhaven omdat het
eiland nooit een krachtig centraal gezag
heeft gekend. De feodale verhoudingen
met hun lokale grootheden bleven. De
staat bleef altijd iets vreemds en vijan
digs.
Onherkenbaar
Op 16 juli 1984 begint Tommaso Bus-
cctta te praten. De man wiens gezicht de
beste plastische chirurgen van Brazilië
onherkenbaar hebben gemaakt, vertelt
45 dagen lang in een klein politie-kan-
toortje in Rome alles wat hij over de
maffia weet. En dat is veel. Buscetta is
een wandelende maffia-encyclopedie.
Hij praat omdat hij verloren heeft. De
„familie" waarvan hij ëen zeer promi
nent lid is. heeft in de grote maffia-oor
log het onderspit gedolven. Omdat Bus
cetta ongrijpbaar in Zuid-Amerika zit,
waar hij zo succesvol is in de drugshan
del tussen Europa en Amerika dat hij de
bijnaam „Baas van twee werelden" ver
werft, moeten zijn familieleden, er aan
geloven. Zijn zoontjes Antonino en Be
nedetto worden vermoord. Zijn zwager
wordt doodgeschoten in zijn pizzeria in
Palermo samen met twee klanten, zijn
mfnr^rwp
1VIJLvtov liJLv
1 HlJbK
rfsta at
KuShJ Jl X U. JL
Voor het eerst in de geschiedenis staan meer
dan 250 bazen en killers van de maffia in
Palermo in een groot proces voor de rechter.
Na de geruchtmakende onthullingen van
Tommaso Buscetta, die als eerste grote
maffia-baas uit de school klapte, heeft de
justitie de misdaadorganisatie een harde slag
toe kunnen brengen. Maar de macht van de
maffia is ongebroken. De moordpartijen, de
handel in wapens en heroïne, alles gaat
gewoon door. Ook vanachter de tralies blijven
de maffiabazen de touwtjes strak in handen
houden. Meer dan tachtig procent van alle
ondernemers in Palermo betaalt maandelijks
een bedrag aan de maffia voor
„bescherming". Wie niet over de brug komt
ziet in het gunstigste geval zijn winkelpui
weggeslagen door een bom, maar hij kan ook
sterven in een kogelregen. Het geweld van de
maffia heeft in een provinciestad als Catania
op Sicilië alleen dit jaar al bijna negentig
doden geëist. In Reggio di Calabria, dat half
zo groot is, eenzelfde aantal. „Dit eiland kan
straks alleen nog door een militaire regering
bestuurd worden", zo waarschuwt president
Nicolosi van het Siciliaanse deelstaatbestuur.
Onze correspondent in Rome reisde naar
Palermo, de hoofdstad van de maffia. Bericht
vanuit een geterroriseerde stad.
Dat is nu anders. Dokters kunnen meer,
ze kunnen zelfs veel meer dan mag.
Maar waar precies de grens ligt tussen
wat medisch kan en wat ethisch mag,
weet onderhand niemand meer te vertel
len. Een beroemd grensgeval. In Leiden
werd een vrouw, na een hormoonbehan
deling om de vruchtbaarheid op te wek
ken, zwanger van een vijfling. Nadat zij
liet weten dat ze zoveel kinderen niet
aankon, en het paar om een abortus
vroeg, stelde de gynaecoloog voor om
twee van de vijf kinderen te behouden.
Zo gebeurde: drie van de vijf werden se
lectief geaborteerd. Ethisch gesproken
toelaatbaar: abortus op sociale indicatie
(dus om niet-medische redenen) mag in
Nederland, en als het op een mag, waar
om niet op drie?
Toch voelde de pers onmiddellijk aan
dat deze abortus anders was dan andere,
want elke krant zette in juni het verhaal
royaal op de voorpagina. Maar waarom
anders dan anderen? In een van de kran-
Verdriet, maar
ook berusting,
spreken uit de ge
zichten van de
drie vrouwen bij
het lijk van Bene
detto Gr ado. Hij
werd in november
1983 bij zijn huis
neergeschoten, net
toen hij een om
metje wilde ma
ken. Ruim een
jaar eerder werd
zijn zoon ver
moord. (Foto:
Franco Zecchin
van de foto's van Zecchin en Battaglia is
in Nederlandse kranten niet af te druk
ken. Het afgesneden hoofd van een he-
roïnekoerier op de voorbank van een
auto, een hoofd waarvan het gezicht met
de verwoestende „lupara" is weggescho
ten. De „lupara". een favoriet wapen
van de maffia, is een jachtgeweer waar
van de dubbele loop is afgezaagd. Voor
aanslagen op vooraanstaande personen
is echter de snelschietendc Russische
Kalasjnikof gereserveerd.
Politiek
Onderzoeker Umberto Santino plaatst
grote vraagtekens bij de rol van Buscet
ta. „Hij wekt de indruk alsof zijn oude
maffia goed was en de nieuwe van Leg-
gio slecht. Maar gemoord en wreedhe
den begaan hebben ze vroeger ook. Toen
werden er ook kinderen vermoord. Bus
cetta gebruikt gewoon de justitie om zijn
tegenstanders te treffen".
De openhartige Buscetta blijft over één
ding hardnekkig zwijgen Hij laat niets
los over de nauwe banden tussen de
maffia en delen van de politiek. De maf
fia is fel tegen de staal, maar tegelijker
tijd gebruikt de misdaadorganisatie de
staat ook. Bijvoorbeeld om lucratieve
bouwopdrachten in de wacht te slepen.
Van de andere kant zijn er ook politici
die de maffia gebruiken om hun doel
stellingen te bereiken. Het zijn twee cir
cuits die elkaar gedeeltelijk overlappen.
Werden bijvoorbeeld vooraanstaande
politici als Mattarclla en Reinè (chris
ten-democraten) en La Torre (commu
nist) mede in opdracht van politieke te
genstanders door de maffia uit de weg
geruimd? Het zou zeer interessant zijn
daar van Buscetta iets over te horen.
Feit is dat een Siciliaanse christen-demo
craat als Salvo Lima. lid van het Euro
pees Parlement, maffiabazen thuis op
bezoek had. Lima's naam en die van an
deren komt tientallen keren voor in de
stukken van het maffiaproces. Oud-bur
gemeester Vito Ciancimino van Paler
mo. eveneens een christen-democraat,
moet zelfs terecht staan. Leggio's Corleo-
nesi hadden hem volkomen in de hand.
Alle Siciliaanse politici die in opspraak
zijn gekomen vanwege banden met de
maffia behoren tot de christen-democra
tische DC. Allen ook gelden als volgelin
gen van Giulio Andreotti, minister van
buitenlandse zaken en waarschijnlijk
volgend jaar minister-president. Dalla
Chiesa, de vermoorde politicchef. no
teerde in zijn dagboek dat Andreotti
„wit wegtrok" toen hij hem zei dat hij
niet zou aarzelen ook zijn mannen in Si
cilië aan te pakken. Volgens Dalla Chie
sa zaten ze „tot hun nek in de maffia".
Toen rechtcr-commissaris bleef vragen
naar de banden tussen maffia en poli
tiek, antwoordde Buscetta na lange tijd:
„Laten we dan eerst even vaststellen wie
van ons het eerst sterft; u of ik".
GERARD KESSELS.
Vroeger hadden dokters het
gemakkelijk. Ze konden niks. En
omdat ze niks konden, was de
medische ethiek in een paar regeltjes
samen te vatten. Zolang de arts zich
inspande voor het welzijn van zijn
patiënt, geen dodelijk middel
voorschreef noch abortus opwekte,
en, niet te vergeten, geen patiënten
van zijn collega's afpikte, kwam hij
medisch-ethisch niet gauw in
moeilijkheden.
J. Paalman
broer Vincenzo en diens zoon worden
neergemaaid. Ook een neef moet ster
ven. Buscetta, geknakt, beroofd van zijn
machtsbasis in Palermo, heeft nog maar
één wapen om zijn tegenstanders te tref
fen: zijn formidabele kennis van de we
reld van de maffia.
Het woord maffia wordt door leden van
de misdaadorganisatie nooit gebruikt.
Zij spreken uitsluitend over „Cosa No
stra", onze zaak. Leden van „Cosa No
stra" zijn „Uomini d'Onore", mannen
van eer. Allen behoren tot een van de
vele „families" die Palermo en de rest
van Sicilië onder zich hebben opgedeeld.
De grenzen tussen de families liggen
normaal gesproken exact vast. Elke fa
milie is heer en meester in zijn eigen ge
bied en leden van andere families mo
gen er alleen met uitdrukkelijke toestem
ming van het familiehoofd, de „capo fa-
miglia", actic'f zijn. Een „man van eer"
blijft altijd lid van zijn oorspronkelijke
familie, ook al verhuist hij naar het ge
bied van een andere. Zelfs wanneer hij
in Canada of Amerika gaat wonen, wat
veel gebeurd is, dan nog moet hij de be
velen van zijn „capo" in Palermo blin
delings opvolgen. Eruit stappen kan niet.
Iedereen blijft lid tot aan zijn dood. De
hoofden van de families in Palermo heb
ben allen zitting in de „Commissie".
Daar worden de grote lijnen uitgestip
peld en de besluiten genomen voor
moorden op belangrijke personen.
Waarde
Als een nieuweling wordt aangeworven
moet die eerst zijn waarde bewijzen. Zo
moest Tommaso Buscetta enkele moor
den plegen om een toegangskaartje tot
Cosa Nostra te verwerven. Alleen dege
nen die het „zuivere gezicht" van de
maffia vertegenwoordigen, ondernemers,
advocaten, politici wellicht, hoeven geen
misdaden te plegen om toegelaten te
worden. In de ritus waarmee de nieuwe
ling „man van eer" wordt, legt hij de eed
af op de familie. Daarin is sprake van
„bescherming van de zwakken", van on
voorwaardelijke gehoorzaamheid en van
absoluut stilzwijgen naar buiten over
Cosa Nostra. Als ergens spreken zilver
en zwijgen goud is dan wel bij de maffia.
Wanneer er al gepraat wordt dan gebeurt
dat vaak in een speciale code die voor
een buitenstaander volkomen onbegrij
pelijk is. Maar ook zonder woorden, met
een paar nauwelijks zichtbare bewegin
gen van handen en ogen, kunnen maffio
si elkaar boodschappen doorgeven, zo is
in de gevangenis van Palermo gebleken.
Het contact tussen twee leden van Cosa
Nostra die elkaar nog nooit ontmoet
hebben wordt altijd gelegd door een der
de, die beiden als „man van eer" ken
nen. Deze geslotenheid van de maffiawe
reld heeft het voor justitie altijd uiterst
moeilijk gemaakt er greep op te krijgen.
Corleonesi
De opkomst van de „Corleonesi", aan
het begin van de jaren tachtig, legt een
bom onder het tere evenwicht tussen de
maffiafamilies uit Palermo. Luciano
Leggio. de arrogante en wrede baas van
deze familie, afkomstig uit het dorpje
Corleonc bij Palermo, doet ongehoorde
dingen. Hij vermoordt zijn „capo fami-
glia" om zelf aan het hoofd van de Cor
leonesi te komen. De ongeschreven regel
dat geen magistraten worden vermoord,
lapt hij aan zijn laars. Een kwaal aan de
urinewegen, die hem het lopen belet,
weerhoudt hem er niet van in 1971 offi
cier van justitie Pietro Scaglione vanuit
een auto onder vuur te nemen. Voortaan
wordt het spel zonder regels gespeeld.
De laatste remmen gaan los als de tradi
tionele sigarettensmokkel plaats maakt
voor de oneindig veel lucratievere heroï
ne- en wapenhandel. Alleen al in Paler
mo zijn vijf laboratoria waar op basis
van morfine uit het Verre Oosten dage
lijks kilo's zuivere heroïne gemaakt wor
den. Het tijdperk van de „hyena's en
jakhalzen" is aangebroken.
Waren voorheen alle families gelijk, de
Corleonesi willen de hegemonie over
heel Palermo. Er breekt een gruwelijke
maffia-oorlog uit. Franco Zecchin en Le-
tizia Battaglia, de beste persfotografen
van Palermo, hebben de strijd zwart op
wit vastgelegd. Franco Zecchin: „In die
tijd kostte een mensenleven maar enkele
honderden guldens. Een kapper, dié
overdag keurig stond te knippen, ging
's avonds naar een huis waar een pistool
en zijn geld op hem lagen te wachten.
Hij kreeg te horen wie hij moest ver
moorden en waar het slachtoffer zich be
vond. Als hij zijn karwei volbracht had.
bracht hij zijn pistool terug. Ik denk
trouwens dat de prijs van een mensenle
ven sindsdien nauwelijks gestegen is".
Het werk van het tweetal is niet onge
vaarlijk. Beiden zijn bekend als de foto
grafen van het maffiageweld en al meer
malen bedreigd. Letizia Battaglia: „Sinds
een tijd worden we een beetje buitenge
sloten. We krijgen geen uitnodigingen
meer voor party's". Bij de begrafenis
van een maffioso, niet zo lang geleden,
werd Franco Zecchin bijna aangevlogen
door een nicht van de dode. Een deel
Luciano Leggio, de arrogante killer en baas van de Corleonesi. Hoewel hij al twaalf jaar in de gevangenis zit,
regeert hij zijn familie" nog met ijzeren hand. (Foto: Letizia Battaglia).
