uit een cirkel
Jan Modaal verdwijnt langzaam uit Amerika
WAGENINGEN - Ooit gehoord
van de Wet van Behoud van Ellen
de? Er valt een boterham met pin
dakaas uit je handen en natuurlijk
ligt de pindakaas onderop. Een ver
keersknooppunt wordt opgelost en
de files ontstaan een kilometer ver
derop. Je zet een radio in elkaar en
de drie resterende schroefjes beho-
1 ren nu net in het midden van het
apparaat. Met andere woorden: als
er iets mis kan gaan, zal dat ook
gebeuren. Eindelijk een wet waar
aan alles en iedereen gehoorzaamt.
Hoewel alle mensen problemen krijgen
als ze hun ideeën in praktijk brengen, is
de Wet van Behoud van Ellende afkom
stig uit de werktuigbouw. Als geen ander
weten technici dat de weg van theorie
naar praktijk geplaveid is met praktische
problemen en dat gevonden oplossingen
altijd nieuwe hindernissen oproepen.
Het lijkt echter wel alsof ze door een
speciale manier van schouwen telkens
nieuwe mogelijkheden ontdekken om
een fantastisch idee om te toveren tot
een werkzaam model dat het midden
houdt tussen idealisme en realiteit.
Jan Portegijs, de hoofdpersoon in ons
verhaal, beschikte al over dat vermogen
toen hij op de fiets tussen school en huis
in de kop van Noord-Holland, dagelijks
moest optornen tegen de altijd straffe
wind in deze streek. Wellicht is toen de
kiem gelegd voor zijn idee van een ring
baan-windturbine, dat jaren later bij
hem zou opborrelen.
Hoewel Jan na zijn schooltijd tropische-
plantenteelt ging studeren in Wagenin-
gen, bleef zijn belangstelling uitgaan
naar windturbines - sedert lang zijn fa
voriete hobby. Hij onderbrak zijn studie,
ondernam enkele reizen, werkte enige
tijd bij Vicon (machines voor de land
bouw) en keerde vorig jaar terug naar de
studentenbarakken. Maar ook daar bleef
de windkracht hem achtervolgen.
„Het was op een zondagochtend, no
vember vorig jaar. Ik gaf enkele studie
genoten op mijn kamer uitleg over het
principe van de windturbine, toen ie
mand over ijszeilwagens begon. Opeens
kreeg ik het idee van karretjes op een
ronde baan, als alternatief voor groot
schalige windmolenparken".
Eindeloze trein
Met zijn broer Piet - onlangs afgestu
deerd arts - sloeg de nu 28-jarige Jan
Portegijs aan het rekenen en ze ontdek
ten dat er een flink vermogen moest zit
ten in de „eindeloze door windenergie
aangedreven trein".
Daarbij gingen ze uit van een cirkelvor
mige rails met een middellijn van 1250
meter. Op de rails rijden veertig cilin
dervormige, vierwielige karren, elk twin
tig meter lang. Op elke kar staat een 23
meter hoog blad dat de wind moet van
gen, van eenzelfde constructie als de
vleugel van een dubbeldeks vliegtuig. De
karretjes zijn aan de onderkant onder
ling verbonden met een staaf. Deze
voert door generatoren die verspreid
over de baan staan opgesteld.
Jan Portegijs: „Zeilboten die haaks op
de wind varen, maken meer snelheid
dan wanneer ze recht voor de wind
gaan. Dat is het principe waarop dit sy
steem werkt. Door de karretjes onderling
te verbinden, bereik je dat ze elkaar
door het dode punt trekken aan de lijzij
de van de cirkel en bovendien, dat ze
mooi op gelijke afstand blijven".
Bij een gemiddelde windsnelheid van
6,8 meter per seconde zullen de karretjes
rondrazen met een maximale snelheid
van tweehonderd kilometer per uur. De
combinatie van die windsnelheid met
een jaarlijks rendement van ten hoogste
dertig procent en een geïnstalleerd ver
mogen van vijftig megawatt, levert een
jaaropbrengst op van 88.000 megawat
tuur. Ofwel net zoveel stroom als de
kerncentrale van Dodewaard.
Voor het argument dat het volgens het
KNMI in de meeste streken van ons
land gemiddeld niet harder waait dan
5,5 tot 6,2 meter per seconde, is Jan niet
gevoelig. „Omdat het KNMI op tien me
Kortgeleden ging het CDA-kamerlid
Weijers op studiereis naar Amerika. Een
van onze verslaggeefsters begeleidde hem
op zijn tocht die tot doel had meer te ver
nemen over de arbeidsmarkt en de socia
le voorzieningen in de Verenigde Staten.
In een serie verhalen doet zij verslag van
haar bevindingen.
DETROIT - Van krantenjongen
tot krantenmagnaat. Het oeroude
cliché van de immigrant die zich in
Amerika vestigt en opklimt tot mil
jonair bestaat nog steeds. En je
hoeft er niet eens zoveel moeite
voor te doen om op het grondge
bied van Uncle Sam met dit soort
successtory's te worden geconfron
teerd. Je leest een krantebericht
over een ongeletterde Griek die als
veertienjarige jongen in de Vere
nigde Staten aankwam en thans,
op zijn dertigste, over een restau
rantketen beschikt. Of je ontmoet
een Albaniër die je trots vertelt dat
hij op blote voeten arriveerde en
nu als tandarts over vier particulie
re klinieken beschikt.
Tegenover de groep exorbitant rijke
mensen - twee vijfde van alle Ameri
kaanse gezinnen, samen goed voor drie
kwart van het nationaal inkomen -
staan miljoenen armen die eveneens
twee vijfde van alle gezinnen uitmaken.
De VS herstelt zich langzaam van de re
cente economische crisis, maar de men
sen met een kleine beurs profiteren daar
niet van: anno 1986 worden de armen in
Amerika armer, terwijl de rijken onte
genzeggelijk rijker worden. En Jan Mo
daal,, of op z'n Amerikaans „Jack Midd
le-class" lijkt met uitsterven te worden
bedreigd.
In Nederland maakt men zich zorgen
over een tweedeling van de samenleving.
In de Verenigde Staten is er écht sprake
van wat genoemd wordt de „haves and
have-nots". Men is öf rijk en verdient
meer dan zeventigduizend dollar per
jaar, óf men zit met een inkomen bene
den de tienduizend dollar onder de offi
ter hoogte meet. Daarboven waait het
harder en daarvan profiteren onze bla
den die drieëntwintig meter hoog ste
ken".
Schrik
Gedurende de maanden waarin Jan en
Piet hun berekeningen en tekeningen
uitwerkten, werden ze geplaagd door
knagende onzekerheid. Ze konden zich
namelijk niet voorstellen dat niemand
ooit op het idee was gekomen van de
ringbaan-windturbine. Jan: „We hadden
steeds het idee dat we voortdurend een
fout over het hoofd zagen".
Het duo werd op zijn wenken bediend
toen Jan publikaties onder ogen kreeg,
waaruit bleek dat het idee van de ring
vormige baan al rond 1930 in de Vere
nigde Staten op papier was gezet. En bij
verdere naspeuringen ontdekte hij dat
ringbaan-windturbines enkele jaren terug
in de VS en de Sovjet-Unie weer actueel
waren geworden. In de VS zou de onder
neming Vari-Speed Systems Inc. in Utah
elf contracten hebben afgesloten voor
ringbaan-windturbines en de Sovjet-
Unie zou een plan hebben voor een klei
ne experimentele ringbaan.
Jan Portegijs: „Als ik die artikelen eer
der was tegengekomen, had ik gedacht:
we zijn te laat. laten we maar stoppen.
Maar omdat we al een eindweegs gevor
derd waren, was het mogelijk ons sy
steem te vergelijken met de ringbanen in
de Sovjet-Unie en Noord-Amerika. We
ontdekten dat die op bepaalde punten
niet geheel kloppen en dat sommige on
derdelen door nieuwe technieken achter
haald zijn".
Overigens zijn de ontwerpen in Noord-
Amerika en de Sovjet-Unie nimmer uit
gewerkt en is van Vari-Speed Systems
niets meer vernomen. De redenen hier
van zijn de gebroeders Portegijs nooit
duidelijk geworden, maar volgens hen
staat vast dat tot op heden nergens ter
wereld een ringbaan-windturbine is ge
bouwd.
Borssele
Jan en Piet Portegijs hebben hun ont
werp uiteindelijk uitgebreid toegelicht in
een rapport en dat enkele weken geleden
opgestuurd naar het ministerie van eco
nomische zaken en de Nederlandse Ver
eniging van Windenergie (Newin). De le
den van deze club houden zich beroeps
halve bezig met de ontwikkeling van
windenergie.
Van EZ kregen ze het advies een bedrijf
te zoeken dat het ontwerp zou willen be
proeven. Voorzitter J. Dracht van Ne
win reageerde vol lof over het professio
nele niveau van het ontwerp. Hij heeft
het rapport kort geleden naar alle leden
van de vereniging gestuurd en het wach
ten is nu op reacties. Die van Dracht
luidt aldus: „Zeker een idee dat de moei
te waard is om nader te onderzoeken.
Voorlopig is het wel de grote vraag of
het allelnaal economische haalbaar is.
De broers hebben het kosten-batenplaat-
je nog onvoldoende uitgewerkt, want in
het rapport worden de kosten niet bere
kend van bijvoorbeeld de spoorlijn en
de fundering en evenmin, hoe sterk en
zwaar de karren moeten zijn".
Een vergelijking met het vermogen van
Dodewaard gaat volgens Dracht niet op.
„Dodewaard is dertig jaar geleden neer-
Een door windkracht aangedreven „trein"
van stalen karretjes in een „eeuwigduren
de" cirkelgang, kan volgens de gebroeders
Portegijs net zoveel vermogen opwekken
als de kerncentrale van Dodewaard.
gezet om na te gaan hoe het allemaal
werkt en niet in eerste instantie om be
drijven en burgers energie te leveren.
Vergelijk je de ringbaan met de centrale
van bijvoorbeeld Borssele, dan heb je ze
ker tien van die ringbanen nodig om
hetzelfde vermogen te halen. Wil _je de
zelfde energieproduktie halen als die van
Borssele, dan moet je er wel twintig aan
leggen. Natuurlijk, dat zijn er nogal wat,
maar je kunt grotere ringbanen maken
en bovendien zijn die dingen lang niet
zo kostbaar als energiecentrales. De
bouwkosten zijn lager en de brandstof is
natuurlijke energie".
Volgens Dracht heeft het plan „het tij te
gen". Want wie gaat deze kar trekken nu
het nationale windenergieprogramma
uitgaat van grootschalige windmolenpar
ken?
Jan Portegijs: „Het liefst zou ik zien dat
een groepje onderzoekers of een bedrijf
het ontwerp oppikt. Nu we het ontwerp
openbaar gemaakt hebben, is het toch
niet meer te patenteren en mag iedereen
er mee aan de slag. Hopelijk mag ik daar
dan bij zijn".
HENK ENGELENBURG
BRUSSEL - Voor het door de taalkwes-1
tie zo verscheurde België is er in het Ne-
derlandse café een pasklare oplossing:
opdelen die zaak. De Walen naar ae1
Fransen en de Vlamingen bij ons. Zo
eenvoudig ligt de zaak echter niet. Afge- i
zien van de vraag of de Vlamingen wel I
zo graag bij Neder/and zouden willen be
horen, is er het probleem van Brussel, dat
noch Waals noch Vlaams maar Brussels
is. De vraag echter of er Walen zijn die I
een Frans paspoort willen krijgen, is on-1
langs beantwoord door de oprichting van
de Mouvement Wallon pour le Retour a j
la France Waalse Beweging voor de te-1
rugkeer naar Frankrijk). De beweging,
die dagelijks groeide zonder echt op ae
grote trom te slaan, heeft dezer dagen
een manifest verspreid dat de bedoeling
heeft alle Walen warm te maken voor het
Franse staatsburgerschap. Het manifest I
is gericht aan alle Walen en in de eerste
zin staat al dat het tijdstip aangebroken
is om „voor onze echte nationaliteit uit
te komen", de Franse nationaliteit.
Omwille van historische tegenslagen
werd Wallonië, volgens het manifest, een
van de stam verwijderde tak van het
Franse volk. De Walen werden door de
grote mogendheden verplicht om met
Germaanse volkeren samen te leven: met j
de Hollanders na Waterloo, met de Vla-
mingen vanaf 1830. Omdat het Waalse
volk weigerde Hollands te zijn en niet 1
naar Frankrijk mocht, legde het er zich I
bij neer Belg te worden.
Tot en met deze alinea in het manifest
houdt de Mouvement zich nogal netjes,
maar dan kan zij het niet meer laten: er
moet nog even stevig afgegeven worden
op de Vlamingen, want zo zijn in België
de spelregels. Het België van 1830 hield
er een nogal Frans uitziende voorgevel I
op na, aldus de Mouvement, maar sinds
dien werd het tand tot een Vlaams-Belgi
sche staal, waarin de Walen gekoloni
seerd worden. Instellingen als de minis-
terraad of het arbitragehof houden de
Belgische illusie nog enige lijd in teven,
maar zullen ook bezwijken onder
Vlaamse druk. De remedieGeen onaf
hankelijk Waf Ion ië, want dat zou een in
dianenreservaat binnen de Benelux wor
den. Terug naar Frankrijk dus, waar de
Walen welkom zouden zijn, gezien een
uitspraak van Charles de Gaulle die luid- j
de: „Uw drama bestaat erin te behoren
tot een staat die bij de Waalse ondergang 1
passief zal toekijken. Het bezetten van
braakliggend land behoort tot de Ger
maanse historische traditie. Ik ben ervan
overtuigd dat alleen een land zoals
Frankrijk de toekomst van de drie tot
vier miljoen Walen kan verzekeren". En 1
om te verzekeren dat Frankrijk zijn kin
deren niet in de steek laat wil het mani
fest nog even kwijt dat de Republiek haar
gewesten in moeilijke tijden altijd bijzon
der was toegewijd. Vive la Wallonië!
Vive la France! Vive la Wallonië francai-
se! Het manifest, waaruit blijkt dat hel
om een beweging gaat die serieus te ne
men is en die over financiële middelen
beschikt, bevat tenslotte nog een bijdrage
over feiten die ten onrechte niet in ae
Belgische geschiedenisboeken worden
vermeld, zoals het feit dat de Belgische
opstand in 1830 eerst met gebruik van
Franse vlaggen verliep, dat in 1913 een
Waals nationaal congres uit sympathie i
voor Frankrijk de Gallische haan als
symbool koos en dat in 1945 een meer
derheid op een Waals congres zich al uit
sprak voor terugkeer naar Frankrijk. Met I
de Mouvement Wallon pour le Retour a
la France hebben we in Europa iets ge
heel nieuws in huis. Nu eens geen af
scheidingsbeweging, maar een afschei-
dings/aansluitingsbeweging. De bewe
ging zal zonder twijfel een grote aanhang j
gaan krijgen, want de tegenstellingen
lussen Walen en Vlamingen worden met I
de dag groter en leiden zonder twijfel tot
een steeds groter wordende chaos in Bel-
gie, omdat men weigert het met elkaar
eens le worden. Voordat de chaos com- j
pleet wordt, denkt een groep Walen er
tussenuit te trekken. Misschien zijn de
Vlamingen wel zo verstandig ze niet le
gen te houden.
AAD JONGBLOED
ciële armoedegrens. Nog maar zeventien
procent van alle Amerikaanse gezinnen
leeft van een middeninkomen. En dat
percentage daalt nog steeds. Men slaat
door naar de rijke of de arme kant. Vol
gens ingewijden zouden er momenteel in
de VS aan het einde van elke maand
zo'n twintig miljoen Amerikanen honger
lijden.
Welfare
Er kan veel gezegd worden over het stel
sel van sociale zekerheid in Nederland.
Maar ondanks de veelvuldige kortingen
op onze uitkeringen hoeft in het Neder
landse systeem in elk geval niemand
honger te lijden of letterlijk en figuurlijk
door het verlies van een baan in de goot
te belanden. In de VS is het risico dat je
zoiets overkomt vele malen groter. Als
je over een goede cao beschikt heb je het
geluk gedurende zesentwintig weken nog
een werkloosheidsuitkering te ontvan-
gen. Zo niet dan ben je aangewezen op
„social welfare", een uitkering die voor
een gezin van vier personen neerkomt
op zo'n 1200 gulden per maand (zónder
kinderbijslag). Te veel om van dood te
gaan, te weinig om van te leven.
Vakbekwaamheid, het werken met de
handen, wordt in de VS goed betaald.
Een automonteur bij General Motors in
Detroit verdiende een paar jaar geleden
al gauw zo'n zestien dollar (vier tientjes)
per uur. Maar de automarkt zakte in, er
volgden massa-ontslagen en de lonen in
die bedrijfstak kelderden. Aan die malai
se is nog lang geen einde gekomen. Vori
ge week nog het General Motors weten
dat er voor twintigduizend werknemers
In Amerika
ben je of exor
bitant rijk of,
zoals de ouders
van dit jonge
tje, heel arm.
Jan Modaal is
er een bedreig
de soort.
Het complex
van „Focus:
Hope", een or
ganisatie die
zich inzet voor
gelijke kansen
voor iedereen.
In een aantal
fabrieken en
werkplaatsen
worden mensen
opgeleid voor
een technisch
beroep. Maar
de daar gele
verde inspan
ningen vormen
slechts een
druppel op de
gloeiende plaat.
op korte termijn geen plaats meer zal
zijn. Een dergelijk bericht komt hard
aan in een miljoenenstad als Detroit die
voor negentig procent afhankelijk is van
de automobielindustrie.
Tegenover het verdwijnen van vele ba
nen in de industrie staat de groei van
nieuwe werkgelegenheid in de diensten
sector, de voedings- en genotmiddelenin
dustrie en de detailhandel. Hoewel veel
werklozen weer redelijk snel aan de slag
zijn, weten ze dat ze er rekening mee
moeten houden dat ze niet op hun oude
salarisniveau terecht zullen komen. En
kele cijfers: van het aantal werklozen dat
in 1985 een nieuwe baan vond ging zes
tig procent er in vergelijking met hun
oude baan fors in salaris op achteruit.
Voor 32 procent bedroeg deze achteruit
gang zelfs meer dan een kwart! Ruim
een derde van de werknemers die in hun
oude baan verzekerd waren tegen ziekte
vallen in hun nieuwe baan onder een
cao die niet in een dergelijke verzekering
voorziet. Kon in de jaren zeventig nog
vrijwel iedere werkloze rekenen op een
werkloosheidsuitkering, op dit moment
komen twee op de drie mensen bij werk
loosheid direct in de bijstand terecht.
In de detailhandel is de betaling vaak zo
slecht dat mensen, ondanks het feit dat
ze werken, toch onder de armoedegrens
terechtkomen en voor een aanvulling op
hun salaris een beroep moeten doen op
bijstand. Uit een onderzoek blijkt dat de
snelst groeiende bedrijfstak zelfs hon
derd dollar per week minder betaalt dan
de bedrijfstak die het snelst afkalft. En
nog dramatischer is dat door de daling
van de gemiddelde lonen jongeren tus-
isen twintig en dertig jaar momenteel
'minder te besteden hebben dan hun ou
ders op diezelfde leeftijd in de jaren vijf
tig. Onderzoekers spreken in dit verband
dan ook van traumatische ervaringen.
Hoe een poging wordt gedaan de ergste
nood onder de armen te lenigen bewijst
„Focus: Hope", een vele hectaren be
slaand complex in een van de kleurlin-
genwijken in Detroit. Het is een organi
satie die zich van oudsher bezighoudt
met de bestrijding van racisme en zich
beijvert voor gelijke kansen voor ieder
een. De filosofie achter „Focus: Hope"
is ontstaan aan het einde van de jaren
zestig toen de rassenonlusten in alle he-
vigheid losbarstten. Het complex bestaat i
uit een aantal fabrieken en werkplaatsen
waar mensen tot een technisch beroep
worden opgeleid. Maar het beschikt ook
over een winkel waar de armen de meest
elementaire levensbehoeften ontvangen.
Het betreft voedseloverschotten van de j
boeren uit de omgeving die hier aan de
armen worden uitgedeeld. Met name
moeders met jonge kinderen en ouden
van dagen komen hier. Jaarlijks kloppen
bij „Focus: Hope" bijna vijftigduizend
mensen aan voor hulp. Volgens Tom
Armstead, een der directieleden, is het
uitdelen van voedsel aan de minstbe
deelden geen structurele oplossing. „Ba
nen hebben we nodig", zegt hij „en daar
voor is scholing en training nodig". De
jongeren die hier worden opgeleid heb
ben geluk. Vrijwel iedereen is na zijn op
leiding verzekerd van een baan. Maar
gezien de enorme werkloosheid zijn de
driehonderd leerlingplaatsen die jaarlijks
te vergeven zijn niet meer dan een drup
pel op een gloeiende plaat. Het is dan
ook niet verwonderlijk dat het aanbod
vele malen groter is. Verschillende tests
bepalen wie uiteindelijk wordt toegela
ten.
Ondanks de nog steeds onmetelijke ar
moede in de buurt rond het complex
heeft „Focus: Hope" met het opzetten
van bedrijfjes in een aantal gezinnen
weer wat welvaart kunnen brengen.
„Maar", zegt Tom Armstead, „Zolang er
nog voedsel moet worden uitgedeeld is
er nog veel voor ons te doen".
MARGA RIJERSE
ZATERDAG 22 NOVEMBER 19
Waalse terugkeer
naar Frankrijk
