„Het lijkt hier oorlog
tussen toneel en kritiek"
Haitinks
succesvolle
Londense
operadebuut
luziek van jonge
lessiaen en een
rille Debussy
VTSE KRANTEN VOL LOF
\VER BERNARD HAITINK
je gra n onze correspondent Roger Simons)
SDEN De operarecensenten van de Britse kwaliteit»-
nten zijn vol kritische lof over het eerste optreden van
nard Haitink als benoemde maar nog niet officieel in
clie zijnde dirigent van Londens Covent Garden. The Ti-
5 schrijft dat de zaal Bernard Haitink voor de première
China i1 Tsjechoslowaakse opera Jenufa bijzonder hartelijk
Top welkomde, „warmer zelfs dan de orkestrale uitvoering
lil: a \nlijk verdiende". Volgens deze krant hebben de muzi-
inema (en wel wat moeite met het ritme en de energieke stijl
componist Janacek. Times-criticus Griffiths vindt dan
dat vele solo's van blaasinstrumenten erg kleurloos
komen
Independent schrijft dat vooral de orkestrale leiding
dirigent Haitink warme reacties uitlokt bij het publiek.
lido *rt Henderson maakt in de Daily Telegraph de beden-
Purpia gdat Haitink het operaorkest leidt op een sobere manier,
(ai). D< het realisme duidelijk naar voren brengt, zij het met iets
tfl veinig vurigheid en - wat hij noemt - grafische drang.
Sutcliffe van The Guardian daarentegen vindt dat Hai-
■s muzikale interpretatie van Jenufa eerder schuchter
int. De Jaloersheid-overture heeft volgens Sutcliffe meer
r»tie nodig en het orkest zou Janaceks stotterende muzi-
i4-3(fc hoogte- en laagtepunten meer moeten spatieren.
SfcNUFA" IN COVENT GARDEN
in nog wat vroeg om al
treken van „A new era at
.mer int Garden" op basis van
iv iard Haitinks succesvolle,
ideon ieuze debuut als operadi-
fit in het Londense Co-
Garden. Tenslotte heeft
Jj ot oktober 1987 nog de
459a Élijkheid de officiële
tie niet te aanvaarden,
juist omdat hij het zich
Janaceks „Jenufa" aller-
it gemakkelijk heeft ge-
<t en niettemin tot zeer
EMA: ^tuigende resultaten
lijken de voortekenen
tig. Haitink krijgt in
den weliswaar niet de
htspositie van een James
ine aan de Newyorkse
(zijn rol is eerder verge-
iaar met die van Abbado
/enen), hij heeft wel rui-
nuzikale volmachten, die
staat stellen om van
met zeer wisselend ni-
eminl1 werkende ensemble een
Drharlte eenheid te smeden,
lands °P constant hoog niveau
D-Iit't werken. Ruim een
intensief werken met
regisseur en orkest
duidelijk vruchten af,
olia ïkende het wel dat de
iek< ipronkelijke voor de titel-
bestemde Tsjechische Ga-
Ia Benackova het liet af-
lg" n ten. omdat ze niet zo lang-
i ig beschikbaar wilde zijn.
.Jenufa" hebben we te
eVai, ken met mensen van alle-
in een eind negentiende
vs dorpsbestaan. Maar
acek verstond de kunst
die mensen van alledag
rwaarde te verlenen, ze
fnssituaties te dwingen.
Ier Haitinks leiding ont-
wden zich bii het alert re-
rende ensemble de lyriek
dramatiek van „Jenufa"
volkomen natuurlijke en
heel organische wijze. De Sla
vische accenten in de hoeki
ge merkwaardig afgebeten
en sterk op de taal afgestem
de muziek met ziin impul
sachtige vocale declamatie
klonken goed geïntegreerd,
zij het wat getemperd. Hai
tink had gekozen voor de
versie uit 1916 met het forse
kopergeweld in de finale en
niet voor Janaceks nog bij
tender en eigenzinniger ori
gineel. H«.t orkest speelde
met aangename gloed, kern
en warmte. Het klonk vrij
volumineus en in de frase
ring werden de scherpe kan
tjes nogal glad gestreken.
Niettemin was er juist daar
door geen gebrek aan homo
geniteit. Hooguit de derde
acte had wat frisser gekund.
De vocale bezetting met de
door Haitink voorgestane
mengeling van Engels en
buitenlands talent had be
hoorlijk kaliber. Ashley Put
nam zong Jenufa met knap
inlevingsvermogen. Een fraai
getimbreerdè fluwelige stem
en klokheldere intonatie. Ze
maakte de tragische hoofd
persoon op nu eens tere dan
weer kernachtige wijze,
steeds wars van valse pathe
tiek en sentimentaliteit, heel
geloofwaardig. De kenmer
kende wanhoop werd door
doorleefde eenvoud goed in
toom gehouden. Bij haar geen
vleug van valse sentimenten,
ze was de lastige ritmen van
het Tsjechisch van nature
goed de baas.
Bij het publiek kwam „Jenu
fa uitstekend aan. blijkens
de enthousiaste reacties voor
al op de hoofdrolvertolkkers
en op Bernard Haitink, die
hiermee een groot succes in
Londen oogstte.
JAN DE KRUIJFF
iia«n-Pro]ect me» Marianne
k, sopraan, en Reinhild Meea,
w. Kon. Conservatorium, Den
echt liet het eerste concert
i het Messiaen-project, gis-
avond in het Koninklijk
ïservatorium, composities
de jonge componist hóren,
nog uit zijn leertijd. Want
s kon men constateren,
toen al Messiaen zich be
te maken van zijn gro-
voorbeelden, met name De-
ssy, om zich zijn eigen, ken-
rkende muziektaal te ver-
rven. Zó duiken in zijn
Préludes uit 1920/29,
hij nog leerling was van
Dukas, al zijn eigen rit-
sche vondsten (zijn „pols-
op, evenals de typische
)rden »n de hoge liggingen,
opvallende kleuring van
toucher: de aanzet is evi-
t, ook in het beschouwende
rakter, dat zo'n sterke con-
ntratie vergt.
inhild Mees speelde zes van
acht Préludes en met haar
voelige, muzikale en heldere
nslag kon zij goed voldoen,
wist zij niet altijd de span-
in de lange en langzame
ken te handhaven. Maar
zij heeft wèl de „Messiaen-in-
stelling".
Marianne Blok. die gesteund
door Reinhild Mes met haar
bewonderenswaardige zeg-
gingskunst haar indispositie
overwon, zong eveneens uit
Messiaens jonge jaren de Trois
Mélodies (1930), die meer nog
dan de Préludes het Debus-
sy'aanse voorbeeld volgen in
de melodielijn, zoals in het
prachtige slot van La Fiancée
perdue. Meer ècht-Me$siaen
ziin de Poèmes pour Mi, in
1936 geschreven als hulde aan
zijn huwelijk met Claire Del-
bos. zijn eerste vrouw, die in
1959 na een lange, slepende
ziekte stierf. Hier vindt men
de extatische gedachten over
de Goddelijke en de menselij
ke liefde, terwijl de composi
tietechniek ook volop de wel
bekende ritmische complica
ties toont.
Maar het aardige van dit gehe
le programma zat misschien
wel in de staart, nl. de Six
Chansons de Jeunesse van De
bussy (omg. 1876/80?), een zéér
prille Debussy, „délicatement
parfumées" in de geur van
Massenet en Gounod. En hoe
geniaal Debussy zich ontwik
keld heeft.
NOES KOKEE
uim elf miljoen voor
Mondriaan
iW YORK Op een kunst-
'ling bij Sotheby's in New
•rk is gisteravond ruim 11
ljoen gulden betaald voor
i Mondriaan, meer dan
eemaal zoveel als de vorige
cordprijs van 5 miljoen. Het
werk van Mondriaan, „Com
positie in een vierkant met
rode hoek", was een van ze
ven te koop aangeboden schil
derijen uit de nalatenschap
van James Sweeney, een voor
malige directeur van de afde
ling Schilderijen en Sculptu
ren van het museum van mo
derne kunst in New York- De
zeven schilderijen brachten ta
rnen 27 miljoen gulden op.
Een autofabrikant die zich alleen met auto
techniek bezighoudt, loopt de kans om achterop te
raken. Een autofabrikant die probeert om alleen
zijn concurrenten voor te blijven, bouwt niet aan een
echte voorsprong
Een autofabrikant die zo'n voorsprong wil
bereiken, kijkt ook eens om zich heen. Hij vólgt de
ontwikkelingen in de elektronica- en luchtvaart
industrie. En hij weet dat het wiel niet altijd in de
auto-industrie wordt uitgevonden.
De nieuwe7-serie van BMWis voorzien van
de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van
micro-elektronica. Net als in een vliegtuig zit in de
nieuwe 7-serie een back-op systeem, dat ervoor
zorgt dat bi) storing het ene circuit door het an
dere wordt overgenomen.
Op dit moment is de nieuwe 7-serie van
BMW de modernste auto van de wereld'
De 7-serie gaat bestaan uit de 730i (vanaf
f91.860,-), de 735i, de 750i en de verlengde versies
van de735i en de 750l De735i is te bezichtigen bi|
de BMW-dealer.
De vooru itgang hou je niet tegen Soms hou
|e hem niet eens bij.
DE NIEUWE 7-SERIEVAN BMW.
KATWIJK; VAN DER PLAS BV, AMBACHTSWEG14.2222 AL, TELEFOON 01718-2 6161. LEIDEN: ROB GORRIS BV, HOGE RIJNDIJK 278 2314 AL TELEFOON 07189 60 00
£eidóc Soutont woensdag 19 november 1986 pagina 15
ERIK VOS NEEMT GEEN WOORD TERUG VAN BESCHULDIGINGEN
DEN HAAG Het is
niet weinig wanneer een
regisseur van theaterre
censenten zegt dat hun
werk „fascistische ten-
denzen" vertoont. Erik
Vos, artistiek leider van
Toneelgroep De Appel
deed het deze week bij de
uitreiking van de per
sprijs van nota bene die
zelfde theatercritici aan
zijn groep voor de voor
stelling van „Faust I en
H". Zware beschuldigin
gen in plaats van diepe
dankbaarheid. Hoe zit
dat?
Erik Vos: „Die prijs heeft ons
uiterst verbaasd. Faust-regi-
seur Hans Croiset heeft na de
reaétiéS op zijn regie indertijd
al gezegd dat de critici hun
huiswerk slecht gedaan had
den. Er zijn toen heel wat op
pervlakkige recensies ge
schreven. Het lijkt of na het
grote succes van onze voor
stelling en de tv-uitzending
van de Faust de critici opeens
gedacht hebben: o jeetje, het
was tóch goed. En die prijs als
een goedmaker hebben gege
ven. Er zijn in ons gezelschap
stemmen opgegaan om hem te
weigeren. We hebben hem
tenslotte met gemengde ge
voelens aanvaard. Omdat we
hem beschouwen als een indi
recte prijs voor het publiek.
Dat wél meteen de waarde
van die voorstelling heeft in
gezien".
UI tra - Amsterdams
Niettemin betekent Vos'
woordkeus een voor de Ne
derlandse theaterwereld on
gewoon zware aanklacht. Vos:
„Dat klopt. Ik ben van de ge
neratie uit de oorlog, dus ook
erg gevoelig op dat punt. Ik
heb er hier in huis lang over
gepraat voor ik dat woord fas
cistisch gebruikt heb. Mijn
zoon vond het te zwaar. Die
zei: „Dat woord wordt al zo
misbruikt. De krakersbewe
ging noemt de burgemeester
van Amsterdam fascistisch.
De burgemeester noemt de
krakers fascistisch". Ik heb
toen in de Van Dale de defi
nitie yfin „fascistisch" opge
zocht. Daar staan als kenmer
ken: ultra-nationalistisch, on
verdraagzaam en autoritair.
Voor „ultra-nationalistisch"
heb ik ultra-Amsterdams in
gevuld, want de meeste critici
zitten nu eenmaal in Amster
dam en vinden alleen wat
daar gebeurt goed. Onver
draagzaam en autoritair gaan
ook op: Anders denken bin
nen het toneel mag niet en
men neemt evenmin de moei
te naar anderen te luisteren.
Ik vond dat het tijd werd om
als theatermaker in het ge
weer te komen".
Erik Vos maakt duidelijk dat
hij niet alleen voor eigen pa
rochie preekt. Hij noch De
Appel hebben in feite over
waardering te klagen. De
groep kreeg in zijn bestaan
zelfs tweemaal de „persprijs"
uitgereikt. Vos: „Daarom kan
ik me die kritiek permitteren.
Ik heb bij die uitreiking ge
zegd dat in ons nieuwe stuk
(„Marat/De Sade") een guillo
tine voorkomt. Ik ben nu 57,
ik heb de langste tijd aan ons
toneel wel gehad, dus ik wil
best mijn hoofd op die guillo
tine leggen. Kijken wat er ge
beurt".
Als eerste voorbeeld van on
fatsoen haalt Vos een wat
oude affaire aan tussen hem
en het blad Toneel Teatraal
waarin een stageaire het pro-
duktieproces van zijn „Ko
ning Lear" interpreteerde en
zijn kritische reactie zonder
toestemming daartoe of ver
melding daarvan werd inge
kort. Maar hij signaleert meer
onwaarheden en „manipula
ties van lezers".
Gesubsidieerde pape
gaai
Vos: „Er wordt in Amsterdam
geschreven dat de zalen leeg-
lopen. Weet men dan niet dat
Erik Vos: „Anders denken
binnen het toneel mag niet".
wij hier in Den Haag een the
ater hebben met 94 procent
zaalbezetting? En Den Haag is
inmiddels echt ook al telefo
nisch te bereiken om zoiets te
checken. Nog iets: In verband
met de nieuwe plannen bij de
Haagse Comedie zijn de na
men. van Shireen Strooker,
Leonard Frank en Willem
Jan Otten genoemd. Mensen
die in Amsterdam de hoogte
ingeschreven zijn indertijd.
Nu ze naar Den Haag komen
worden ze opeens afgedaan
als afgeleefd en uitgeblust.
Waarom horen we dat nu
opeens? Heeft men dat in
Amsterdam dan niet eerder
gezien? Ik ben de best gesub
sidieerde papegaai van Neder
land genoemd. Ik heb niets
tegen „papegaai", prachtig
beest, maar wel tegen „best
gesubsidieerd". Dan wordt
vergeten dat De Appel met
tekorten zit en we in de Faust
een aantal mensen zelfs gratis
hebben moeten laten meewer
ken. In een kritiek wordt Den
Haag te krentekakkerig ge
noemd om Gerrit Komrij een
vertaling te laten maken. On
waar. Komrij heeft voor de
Haagse Comedie twee verta
lingen gemaakt. Wij, bij De
Appel, vinden Komrij een
Amsterdams modeverschijn
sel en houden niet van z'n
vertalingen. Mag dat niet?"
Vos' tirade zal nog wel een
staartje krijgen in theaterland.
Hij neemt er in elk geval geen
woord van terug: „Ik heb de
indruk dat het in ons land
voortdurend oorlog is tussen
theater en recensenten. Dat
die vanuit een soort leedver
maak handenwrijvend en ge
nietend bezig zijn anderen af
te kraken".
BERT JANSMA
Van beurs
gestolen schilderij
weer terecht
DEN HAAG Het uit 1670
daterende schilderij „Verzoe
king van de heilige Antonius"
van de Vlaamse schilder Da
vid Teniers is weer terecht. De
politie van Delft heeft het
kunstwerk, dat eind oktober
tijdens een antiekbeurs in
Delft werd gestolen, gisteren
weer overhandigd aan de
Haagse kunsthandelaar Cra
mer.
