Politiek
verdeeld
Europa is
geestelijk
ondeelbaar
,Van den Broek geen bevlogen strijder voor mensenrechten"
Erasmusprijs voor belangrijke Europeaan
dwit
ildigpfe/7. Koninklijke Hoog-
iderp. dames en heren.
ROF. BAEHR, VOORZITTER ADVIESCOMMISSIE MENSENRECHTEN:
VACLAV HAVEL EN
DE ERFENIS VAN ERASMUS:
£eidóc6ou/ïorit donderdag 13 november i986 pagina 11
EIDEN „De houding
in minister van buiten-
ndse zaken Van den
roek in de affaire-Havel
voor mij onbegrijpelijk,
zie echt niet in waarom
j het dankwoord van de
innaar van de Erasmu-
•rijs, de Tsjechische to
pschrijver en essayist
aclav Havel, wilde cen-
ireren". Dat zegt prof.dr.
R. Baehr, voorzitter van
fi adviescommissie men-
(nrechten buitenlands
eleid en buitengewoon
Dogleraar mensenrech-
!n en buitenlands beleid
1 Leiden.
kant detail is dat deze door
an den Broek ingestelde
I mmissie de minister eergis-
t ren een rapport presenteer-
waarin een warm pleidooi
thouden wordt voor de vrij-
)0« eid van informatie. Die vrij-
12<eid van informatie werd dus
oor Van den Broek gene-
37 serd. Van den Broek scherm-
met „ministeriële verant
woordelijkheid" en repte over
de aanwezigheid van leden
van het Koninklijk Huis, maar
wat hij bedoelde bleef ook
voor Baehr onduidelijk.
„De argumenten van de minis
ter kan ik niet goed wegen.
Het komt vreemd over, ja. Het
positieve van deze affaire is in
elk geval dat de Tweede Ka
mer en de media de minister
hebben gecorrigeerd". Hoe
dan ook, de bezwaren van de
minister tegen de originele
rede van Havel geven het di
lemma aan in de relatie tussen
buitenlands beleid en mensen
rechten.
Criteria
Baehr: „Het probleem is: kun
je algemene criteria opstellen?
Het is steeds zoeken naar de
beste weg. Uiteindelijk telt
wat effectief is: de stille diplo
matie of de openbaarheid. Ik
begrijp dat een regering niet
altijd de mensenrechten voor
rang kan geven. De voormali
ge Nederlandse minister van
buitenlandse zaken Van der
Stoel heeft bijvoorbeeld eens
gezegd: „Stel dat er een door
braak in het wapenbeheer-
singsoverleg in de maak is, is
het dan niet beter om de men
senrechten even niet aan de
orde te stellen?" Ik kan me dat
op zichzelf wel voorstellen.
Maar zoiets deed zich bij de
zaak-Havel niet voor. Boven
dien is het hooguit een kleiner
f>robleem tussen twee kleinere
anden. Nee, ik heb inderdaad
niet de indruk dat Van den
Broek een bevlogen strijder
voor de mensenrechten is".
Dat het in het openbaar aan
snijden van de mensenrechten
(bepaalde) effecten heeft kan
Nederlandse rapporteur voor
martelingen bij de Verenigde
Naties, prof. Kooijmans, ver
tellen. Hij vroeg de Sovjet-
Unie om opheldering over
Prof jjr martelingen. Dit werd door de
Sovjets als een belediging op-
Baenr gevat en het was even de
vraag of Kooijmans nog wel
VN-rapporteur zou mogen blij
ven. Dat mocht uiteindelijk,
maar niet van harte.
Prof. Theo van Boven, nu ove
rigens ook lid van de advies
commissie mensenrechten,
moest verdwijnen als hoogste
baas van de mensenrechten-
commissie van de VN, toen hij
de situaties in een aantal lan
den te duidelijk e aan de kaak
stelde.
Amnesty
Hoe noodzakelijk het is om de
mensenrechten juist wèl in het
openbaar aan de kaak te stel
len, blijkt uit de jaarlijkse rap
porten van de mensenrechten
organisatie Amnesty Interna
tional. Amnesty meldde on
langs dat in 1985 in maar liefst
128 landen de mensenrechten
worden geschonden, en zelfs
in Nederland, dat volgens AI
ten onrechte een aantal Tamils
terugstuurde.
Baehr benadrukt daarom de
rol van informatie in de strijd
voor de mensenrechten. „Het
uitoefenen van druk heeft
soms succes. Daarbij is de in
formatievoorziening een on
misbaar element en bovendien
de toetssteen van alle andere
mensenrechten. Landen die de
mensenrechten schenden zijn
niet gebaat bij informatie. De
Russische dissident Joeri Or-
lov, die onlangs naar de VS
mocht, heeft gezegd dat de
druk uit het Westen de Sovjets
ertoe heeft bewogen hem vrij
te laten. Die druk was geba
seerd op de informatie die in
het Westen beschikbaar is".
„Het is makkelijk om vanuit je
luie stoel de mensenrechten
aan de kaak te stellen", zo
geeft Baehr toe. „Ik heb de op
lossing ook niet in de la liggen.
Nog een voorbeeld dat het di
lemma weergeeft. Als u de
president van de Verenigde
Staten bent en u wilt de gijze
laars in Libanon vrij krijgen,
dan is het al te makkelijk om
te zeggen dat wapens leveren
aan Iran, zoals de VS gedaan
schijnen te hebben, verkeerd
is".
Waar Baehr zich wel heel dui
delijk zorgen over maakt is
„de manier waarop Nederland
en de andere Westeuropese
landen omgaan met vluchte
lingen. Vluchtelingen zijn een
resultaat van schending van
de mensenrechten elders. Het
niet opnemen van deze men
sen is weliswaar geen schen
ding van de mensenrechten,
maar wel een nalatigheid.
Daar ben ik ernstig bezorgd
over".
MARTIN VOORN
waarin dit ideaalbeeld wordt
beschreven, is het ongetwijfeld
een mooi beeld. Europa is ver
deeld door een hoge muur,
tastbaar gesymboliseerd door
de Berlijnse Muur.
Wat kunnen we doen om dit
ideaalbeeld op een dag te ver
werkelijken? Wat kunnen we
doen om elke Europese staat
onafhankelijk en autonoom te
maken zonder angst voor zijn
buurlanden? Wat kunnen we
doen om alle Europese landen
te laten genieten van politieke
democratie en sociale recht
vaardigheid en hen in staat te
stellen minder ontwikkelde
gebieden van de wereld te hel
pen op een manier die daad
werkelijk aan hun mogelijkhe
den beantwoord? Wat kunnen
we doen om te bewerkstelli
gen dat elke Europeaan zich
vrij en veilig voelt, rechtsze
kerheid heeft en waardig en
zinvol kan leven? Wat kunnen
we doen om te zorgen dat onze
jongere medeburgers niet ja
renlang hoeven te leren men
sen te doden en dat Europese
wetenschappers hun talenten
kunnen toepassen op het be
houd van de natuur in plaats
van op het vervaardigen van
steeds geraffineerder wapens?
Twee dingen
Ik geloof dat ieder van ons ten
minste twee dingen kan doen.
En ik vind het uitermate sym
bolisch dat beide op de een of
andere manier verbonden zijn
met de erfenis van de grote
Europeaan, Erasmus van Rot
terdam.
Ten eerste: we kunnen allen
de harde politieke realiteit
ten spijt en ondanks alle be
perkingen die voortvloeien uit
de menselijke en geestelijke
natuur, alsmede uit de morele
en sociale staat van heden
daagse civilisatie onze idea
len hardop uitspreken en in
praktijk trachten te brengen.
We kunnen allen ook persoon
lijk iets voor deze idealen op
offeren, vooropgesteld dat we,
net als de Tsjechische filosoof
Patocka, geloven in dingen die
de moeite waard zijn om voor
te lijden.
We kunnen allen die bijzonde
re, logische en tevens myste
rieuze drijfveer aanwenden
die zegt, dat we ons moeten
gedragen zoals we denken dat
iedereen zich zou moeten ge
dragen. Kortom, ieder van ons
kan begrijpen dat ook hij
hoe onbeduidend en mach
teloos ook de wereld kan
veranderen.
Het mysterieuze van deze
drijfveer is het onbegrijpelijke
idee dat wie dan ook de aarde
zogezegd in beroering kan
brengen. De logica ligt daarin
dat als ik niet, jij niet, hij niet
besluit, als wij allen niet be
sluiten tot deze weg, er niets
zal veranderen in de wereld
waarin wij leven, die wij mede
vormen en waarvoor wij ver
antwoordelijkheid dragen. Ie
der van ons moet bij zichzelf
beginnen: als we op elkaar
wachten, wacht iedereen te
vergeefs. Het is niet waar dat
het niet kan. Macht over ons
zelf, hoezeer bepaald door
onze aard, herkomst, de mate
van onze opvoeding en ons
zelfbewustzijn, is het enige dat
zelfs de meest machteloze be
zit, en tevens het enige dat
niemand ons kan afnemen.
Wie die macht gebruikt, be
reikt misschien niets. Wie zelfs
dat niet probeert, bereikt ze
ker niets.
Zotheid
Erasmus schreef een opmerke
lijk boek: „De lof der zotheid".
Het zal u wel duidelijk zijn dat
ik hier in de allereerste plaats
pleit voor zotheid. Zotheid in
de positieve zin van het
woord. Laten we proberen de
moed op te brengen voor die
zotheid en in alle ernst de ver
andering eisen van het schijn
baar onveranderlijke!
Trouwens, bekroont u hier
vandaag eigenlijk niet een zot?
En via hem tientallen en hon
derden andere zotten, die door
hun eenzame roep om de ver
andering van het onverander
lijke bereid zijn jarenlange ge
vangenschap te riskeren en
tamelijk zot tegenover
de gigantische macht van
staatsbureaucratie en politie de
nietige macht te stellen van
hun schrijfmachine?
Het is verre van mijn bedoe
ling om mezelf, mijn vrienden
of Oosteuropese dissidenten als
voorbeeld aan te halen. Ik
weet hoe moedig bijvoorbeeld
de Nederlanders waren tijdens
de Tweede Wereldoorlog, en
ik ga er dan ook beslist niet
van uit dat er in het Oosten
meer dappere mensen zijn dan
in het Westen. Velen van u,
geplaatst in dezelfde situatie
waarin velen van ons verkeer
den en nog steeds verkeren,
zouden even goed en mis
schien nog beter handelen. Als
ik er niet van overtuigd was,
zou ik het nu niet noemen.
Wanneer ik juist hier en nu
pleit voor dat type zotheid,
dan doe ik het louter en alleen
dank zij mijn overtuiging dat
mensen in heel Europa daar
toe in staat zijn. En dat nie
mand wij noch u zonder
de geleidelijke oprichting van
een soort totaal-Europese ge
meenschap van zotten iets kan
uitrichten.
Europese integriteit
Dit brengt mij bij het tweede
Tweede Kamer zijn verzet op
en stond toe, dat de rede van
Havel vandaag ongecensu
reerd is voorgelezen.
De Erasmusprijs wordt toege
kend aan buitenlandse instel
lingen of personen, die voor
Europa een bijzonder belang
rijke bijdrage hebben geleverd
op sociaal, cultureel of op we
tenschappelijk terrein. Aan de
Europese gemeenschap van
onafhankelijke volkeren. Als
er van de Erasmiaanse ge
dachte van een humanistische
broederschap van geleerden
een onzichtbare lijn voert naar
Patocka's „groep der geschok-
ten", mondt deze lijn dan soms
niet uit in het ideaal van een
hernieuwd Europees zelfbe
wustzijn?
Het tweede punt dat reeds
nu en overal binnen onze
macht ligt, is dit hernieuwde
begrip van onze Europese
saamhorigheid.
Solidariteit
Al ben ik een tamelijk nuchter
mens, toch kan ik niet voorbij
gaan aan het feit dat er in de
loop van de laatste jaren voor
zo iets dergelijks steeds meer
aanwijzingen komen.
Een klein voorbeeld: in de ja
ren vijftig zaten duizenden on-
schuldigen in ons land jaren
lang gevangen en het Westen
wist het in feite niet, laat staan
dat het zich erom bekommer
de. In het begin van de jaren
zeventig werden bij ons enkele
tientallen politieke gevange
nen vastgehouden. Dat was al
goed bekend in de wereld,
maar er kwamen niet veel ui
tingen van solidariteit, deels
vanwege de tragische misvat
ting dat men de ontspannings-
politiek zag als een hardnek
kig verzwijgen van de wille
keur van de andere partij.
Toen tegen het eind van de ja
ren zeventig mijn vrienden en
ik gevangen werden genomen,
klonk een waarlijk koor van
solidariteit door de wereld; tot
aan mijn dood blijft het me
ontroeren en blijf ik er dank
baar voor.
Bewijst ook dit voorbeeld niet
dat de Westeuropeaan zich
steeds duidelijker begint te re
aliseren wat de Oosteuropeaan
al lang en pijnlijk beseft: dat
er namelijk nog een tweede
helft van Europa bestaat? En
is dit groeiend bewustzijn van
solidariteit niet een van de
oorzaken waardoor men van
daag de dag bij ons toch moei
lijker mensen kan opsluiten
dan in d ejaren vijftig?
Dit herboren Europese be
wustzijn openbaart zich niet
tenminste voor wat mij be
treft door een traditioneel-
ideologische en min of meer
routinematige anti-communis
tische retoriek van sommige
westerse staatslieden, meestal
bedoeld als rechtvaardiging
van de stijgende militaire uit
gaven. Dat zal ons wellicht
niet redden. Het gaat om iets
anders: het gaat om een niet
demonstratief, hoe minder
ideologisch des te dieper door
voeld bewustzijn van ons aller
lot, dagelijks zinvol uitgedra
gen en stevig verankerd in de
ziel en het hart van zo veel
volkeren. En juist hier bespeur
ik hoopvolle signalen.
Het ziet ernaar uit alsof de
Westeuropeaan begint in te
zien dat zijn eigen problemen
niet zijn opgelost. Alsof hij be
gint te beseffen dat hij zichzelf
zal kwetsen door zijn ogen af
te schermen voor wat er in het
Oosten gebeurt en zichzelf aan
te praten dat het hem niets
aangaat. Alsof hij steeds beter
begrijpt dat zijn westers geluk,
gebouwd op het ongeluk van
Oost-Europa, ambivalent is en
vroeg of laat onvermijdelijk
zal uitlopen op zijn eigen onge
luk.
Terwijl het landschap van het
welvarende West-Europa zich
gaandeweg begint te vullen
met raketten met atoomkop
pen, begint de Westeuropeaan
prijs is een geldbedrag verbon
den van 200.000 gulden, waar
van de helft moet worden be
steed aan een goed doeL Vorig
jaar ging de prijs naar de
Franse architect en stedebou
wer Paul Delouvrir, die onder
meer een belangrijk aandeel
heeft gehad in de bouw van de
Parijse nieuwbouwwijk La Vi-
lette.
2ich de zin hiervan af te vra
gen. Deze vraag dwingt hem
ertoe zijn blik te richten naai
de andere kant van Europa
met soortgelijke raketten en
bovendien kolossale conven
tionele legers. Dat dwingt hem
weer tot de volgende vraag:
waarom is zijn oosterbuur niet
net zo verontrust als hij? Ge
looft hij dan werkelijk dat zijn
raketten in tegenstelling tot
de westerse vreedzaam
zijn?
Deze nieuwe vraag wekt ten
slotte belangstelling op voor de
toestand in het Oosten, voor
de plaats van de mensenrech
ten in de tweede helft van Eu
ropa, voor de situatie waarin
zelfs het bescheidenste protest
tegen welke raket dan ook on
beschaamd wordt bestraft en
elke interesse voor zaken van
algemeen belang in de kiem
wordt gesmoord. De paradoxa
le cirkel is rond: dank zij de
plaatsing van de raketten in
het Westen beginnen duizen
den Westeuropeanen de pro
blematiek door te krijgen van
het consumptieparadijs, opge
trokken uit de onverschillig
heid voor het menselijk lot een
paar honderd kilometer oost
waarts, ze beginnen zich voor
deze mens te interesseren, ze
beginnen hem als hun broer te
beschouwen, als iemand wiens
lot wezenlijk verbonden is met
hun eigen lot. En zo ziet u
weer: het Europes bewustzijn
wordt geboren. Wat triest dat
deze wedergeboorte de ver
dienste is onder andere
van die verschrikkelijke mo
derne wapens. Maar laten we
blij zijn met dit bewustzijn.
Ondeelbaar
Ons lot is inderdaad ondeel
baar; hoe moderner de wapens
die ons omsingelen hoe zicht
baarder het wordt; onze indi
viduele vrijheid wordt steeds
duidelijker ons aller vrijheid;,
bedreiging van de een bete
kent ook altijd bedreiging van
de ander; de huiveringswek-
kende opmars van de moderne
macht, voortdurend orerend
over vrede maar zich voortdu
rend voorbereidend op Oorlog,
trekt ons allen in dezelfde af
grond; elke aanval op mense
lijke waardigheid en op men-
senrehten, zoals door de Euro
pese traditie gevormd en door
Amerika voor het eerst geco-
difieerd, is door wie en
waar dan ook gericht tegen
ons allen.
Laten we met ons allen
de vernietigingszotheid van
onze wereld stopzetten door er
een andere, betere zotheid
voor in de plaats te zetten: de
zotheid van ons ideaalbeeld
van een vredelievende totaal-
Europese gemeenschap, de zot
heid van ons Europese bewust
zijn.
Tot slot wil ik er graag op wij
zen dat deze dag, waarop een
klein Westeuropees land
vierhonderd jaar na de
dood van de grote Europeaan
die dit land aan de wereld
schonk zijn hoogste cultu
rele prijs voor het eerst toe
kent aan iemand uit een klein
Oosteuropees land, ook een be
wijs vormt van mij stelling
over een hernieuwd Europees
bewustzijn. Door juist een
Tsjech met deze Erasmusprijs
te eren, bewijst de Nederlan
der daar ben ik van over
tuigd dat er voor hem, net
als voor die ene Tsjech, slechts
één Europa bestaat: een Euro
pa, politiek weliswaar ver
deeld, maar geestelijk onver
deeld en onverdeelbaar.
Ik dank u voor uw aandacht
politieke betekenis
m de uitreiking van de
'jrasmusprijs 1986 aan
'in Tsjechische dissident
ivel bracht minister
1 buitenlandse zaken
(an den Broek er toe,
1 achtereenvolgens
let de toekenning van
t prijs (niet aan Charta
laar aan Havel) en
(trvolgens met het
«nkwoord van Bavel te
ifemoeien. Nadat hij door
i Tweede Kamer op de
'angers was getikt, liet
Minister Van den Broek
[éten dat Havel in zijn
klikwoord de vrije hand
krijgen. Hieronder
Lbliceren wij de
jtegrale tekst van deze
;rvaa
als[ gegeven dat de Erasmu-
schifjs in het verleden werd
en gekend aan zo veel voor-
en Jfelijke personen, tot wie ik
:eretu'termate moeilijk kan re
ien, maakt het geenszins
hakkelijk mijn dankwoord
formuleren. Het enige dat
begrijpelijke schroom
licht is het gevoel, dat de
lering voor mijn literaire
ook een waardering voor
'77 inhoudt. Zonder
tienjarige ervaring bij
•ta '77 en zonder de steun
kik daaruit heb geput, zou
imelijk met moeite iets be-
kunnen hebben van het
ige dat ik in de laatste ja-
reikt heb.
bekroning die al is
[indirect Charta 77 door
ontvangt, voel ik echter
neer: een erkenning van
legenen die in dat deel van
»pa waar ik nu eenmaal
londanks alle moeilijk
een leven in waar-
nastreven, die ook hier
[beren hardop te zeggen wat
denken, ondanks alle
tfang tot ontmenselijking de
\Pe van de mens kiezen en
h proberen in te zetten voor
betere wereld een we-
zonder oorlogen zonder
ichappij van de leugen,
br geweld, zonder verne
ig en zonder vernieting
"jdat deeltje van de kosmos
(in we leven,
lu mij toestaat, wil ik daar-
het stichtingsbestuur van
Erasmusprijs voor deze
onderscheiding danken
iel uit mijn naam als uit
1 van al degenen in Oost-
ropa die ernaar streven in
jheid te spreken en te
leppen, evenals degenen die
(armee instemmen,
t feit dat ik leef in dat deel
i Europa dat van u is afge-
ïden en waar vandaag de
asmusprijs voor het eerst
iar toegaat, brengt mij er
inzelfsprekend toe stil te
ian bij de vraag hoe het
»fd te bieden aan de ver-
leldheid van ons continent.
ringen evenals verschil-
non-conformistische
tschappelijke bewegingen
ken steeds vaker over het
il van Europa als wereld
van vriendschappelijke
werking tussen onaf-
elijke en gelijkgerechtig-
staten waaruit, in plaats
n de dreiging van een con-
ct van supermogendheden,
(ede naar de rest van de We
ll zou stralen.
verschilt van geval tot ge-
de mate van eerlijheid
Vaclav Havel, vandaag
de grote afwezige in
Rotterdam.
(Vervolg van de voorpagina)
ROTTERDAM De toeken
ning van de Erasmusprijs aan
Vaclav Havel leidde vorige
maand tot politiek rumoer, na
dat bekend was geworden dat
de regering toekenning van de
prijs aan Charta 77 had ver
hinderd. Als alternatief werd
de prijs vervolgens aan Havel
toegekend. Toen de schrijver
daarop liet weten dat hij van
plan was Charta in zijn dank
rede te noemen, greep minis
ter Van den Broek opnieuw
in, met als argument dat de
aanwezigheid van leden van
het Koninklijk Huis bij de
plechtigheid geen politieke
uitspraken zou dulden. Minis
ter Van den Broek gaf uitein
delijk onder grote druk van de
punt dat, volgens mij, binnen
onze macht ligt en eveneens
nauw met de erfenis van Eras
mus is verbonden. Erasmus
wordt terecht gezien als de
grote en misschien wef de
laatste personificatie van
Europese integriteit. Hij reisde
door heel Europa, richtte zich
tot heel Europa, ging gebukt
onder de problemen van heel
Europa, werd door heel Euro
pa geëerd en om raad en hulp
gevraagd (De allereerste ver
taling van zijn beroemdste
boek uit het Latijn was overi
gens in de Tsjechische taal!).
Het naderende conflict in Eu
ropa drukte zwaarder op hem
dan op de meeste van zijn tijd
genoten.
(Jog in oog met dit conflict
probeerde hij zonder suc
ces de eenheid te behouden
en te redden van de Europese
geest, het Europese bewustzijn
en de Europese traditie. Deze
waarden raakten elkaar in de
gedachte dat al wat humaan is
in de ruimste betekenis van
het woord, ook christelijk is en
dat het humanisme daarom,
indien door iedereen gerespec
teerd, in staat zou zijn alle con
flicten religieuze, nationale
of machtsconflicten te
overbruggen. Hij droomde
zelfs van een supernationale
broederschap van geleerden.
Jan Patocka, die aan het eind
van zijn leven werd vereerd
door het moedige besluit van
Uw minister van buitenlandse
zaken tijdens zijn bezoek aan
Praag om hem als woordvoer
der van Charta '77 te ontvan
gen, schreef over „de groep
der geschokten". Is deze ge
dachte soms geen hedendaagse
variant op het oude idee van
Erasmus? En is de geschokt
heid van deze groep niet de
bron van juist dat positieve
type zotheid? Gaat het in feite
niet weer om die Europese ge
meenschap van zotten?
Onverdeeld Europa
Waarom breng ik dit alles
vandaag naar voren? Ik denk
dat geen enkele onderhande
ling van regeringen of staats
hoofden. in Helsinki. Genève,
Wenen of elders, de verwezen
lijking van dat ideaalbeeld van
een vrij, vredelievend en on
verdeeld Europa dichterbij
kan brengen, zolang de onder
handelaars geen steun krijgen
van hun achterban. Sterker
nog: zolang zij niet onder de
directe druk staan van hun
volk.
In deze harde wereld moet
Europa dit ideaalbeeld simpel
weg afdwingen; de Europese
regeringen kunnen een derge
lijke taak alleen niet aan, en
als we op de mogendheden
zouden moeten wachten, zou
den we de ware betekenis er
van ontkennen. We schuiven
daarmee onze zaak niet defini
tief op anderen af, integen
deel: wij nemen die eindelijk
in eigen hand. Uiteraard kun
nen Europeanen hun ideaal
beeld alleen afdwingen, wan
neer ze werkelijk innerlijk ge
motiveerd zijn, dat wil zeggen:
als ze zich verbonden en ge
motiveerd voelen door wat ik
zou willen noemen een Euro
pees bewustzijn. Een diep ge
voel van saamhorigheid. Een
diep gevoel van eenheid, al be
staat die uit diversiteit. Een
diep bewustzijn van duizend
jaar gezamenlijke geschiedenis
en geestelijke traditie, gewor
teld in de beginselen van de
klassieke Oudheid en het
Joods-Christendom. Een her
nieuwd respect voor die gees
telijke principes waaruit al het
goede dat Europa heeft voort
gebracht is gegroeid.
Europa bestaat hoofdzakelijk
uit kleine landen, waarvan de
geestelijke en politieke ge
schiedenis uit duizenden dra
den is gevlochten tot één en
kel weefsel. We kunnen het
Europese bewustzijn geen
nieuw leven inblazen zonder
bewuste beleving van deze
werkelijkheid, zonder her
nieuwd begrip van de beteke
nis ervan en zonder de nodige
trots. En zonder daar nieuw
leven in te blazen kunnen we
moeilijk grondige politieke
veranderingen verwachten die
zouden kunnen leiden tot een
