1
fi
nal
Ie
lcoholisten
ZONDER
lcoholprobleem
ZATERDAG 18 OKTOBER 1986
êddóeöoutcwl
TILBURG - Op 10 juni 1935 goot Ro
bert Holbrook Smith, alias dokter Bob,
zijn laatste slok whisky naar binnen. De
vastbesloten klap waarmee hij vervol
gens zijn lege glas deed neerdalen op het
bckringde tafelblad, zou de geboorte
markeren van de Anonieme Alcoholis
ten, bij het brede publiek beter bekend
als AA. Samen met zijn kroegmaat Bill
Wilson was hij, daar in de ruige Ameri
kaanse staat Ohio, tot het inzicht geko
men dat hij persoonlijk machteloos
stond tegenover Duivel Alcohol, maar
dat het met behulp van onderlinge steun
mogelijk moest zijn de fles te laten
staan. „Een juist inzicht", oordeelt dr.
Pictcr van Harbcrden die zojuist op een
proefschrift over de AA aan de Katholie
ke Universiteit Brabant is gepromoveerd
tot doctor in de sociologie. „Als weten
schapper dien je uiteraard terughoudend
lc zijn, maar het blijkt dat van alle bin
nenkomers in de AA-gelederen veertig
procent de gepredikte totale onthouding
bereikt en dat getal stijgt naar vijfenze
ventig procent als je bij de totale ont
houders de AA'ers optelt die hun drink
gedrag voortaan in de hand kunnen hou
den. Welnu, de professionele hulpverle
ning aan drugsverslaafden boekt een
succes van nog geen tien procent, hoewel
er miljoenen guldens subsidie aan wor
den uitgegeven. Als je weet dat ze bij de
AA alles zelf doen, zonder tussenkomst
van beroepskrachten, en dat ze boven
dien alles zelf financieren, dan zeg ik:
petje af'.
Smoesjesboeken
Niet iedere probleemdrinker of erger kan
echter baat vinden bij de AA. Daar heeft
de jonge doctor de volgende verklaring
voor, hetgeen hem tevens brengt bij de
kern van de werkwijze waaraan de Ano
nieme Alcoholisten hun geneeskracht
danken: „Ik heb gevonden dat de me
thode van de AA alleen aanslaat als de
alcoholist gevoelig is voor de stemming,
voor de sfeer, voor het taalgebruik bin
nen de beweging. Lang niet alle zware
drinkers zullen zich erdoor aangespro
ken voelen. Kijk, bij de AA overheersen
duidelijk drie uitgesproken waarden -
nederigheid, eerlijkheid en persoonlijke
verantwoordelijkheid. Het zijn waarden
die haaks staan op die van de alcoholis
tische persoonlijkheid. Bij de nederig
heid gaat het erom dat je leert jezelf te
zien en te aanvaarden zoals je bent, met
alle negatieve en positieve kanten van
dien. Die waarheidszin is nodig omdat
alcoholisten zichzelf beschouwen als de
grote regisseurs van de wereld. Het zijn
wandelende smoesjesboeken. De eerlijk
heid vervolgens houdt onder meer de er
kenning in datje machteloos staat tegen
over de drank. En met persoonlijke ver
antwoordelijkheid wordt bedoeld dat je
je niet mag verschuilen achter je proble
men of je moeilijkheden met anderen,
maar dat je jezelf eén sociaal gedrag aan
meet waarin jij en niemand anders op
draait voor de gevolgen. Alcoholisten
voor wie dit soort waarden niets beteke
nen, zeg, omdat ze met andere waarden
zijn opgevoed, die gaan bij de AA snel
de mist in".
Keuken
Van Harberden schat dat er op het ogen
blik wereldwijd 1,5 miljoen leden zijn,
verenigd in zo'n 60.000 groepen, ver
spreid over 118 landen. In Nederland
werd de eerste groep in 1948 opgericht te
Amsterdam; België volgde in 1953 met
een eerste groep te Brussel. Aan België
heeft Van Harberden trouwens veel ge
had. Toen hij enkele jaren geleden een
boekje over zelfhulpgroepen het licht
deed zien, een soort staalkaart van dat
indertijd nieuwe verschijnsel, kreeg hij
de uitnodiging van een Belgische alcoho
list eens bij de AA-groep in Turnhout te
komen kijken. „Ik mocht als het ware in
de keuken van hun zelfhulp rondneuzen.
Wat ik daar zag en meemaakte, de ver
halen waarnaar ik soms ademloos luis
terde van mannen en vrouwen over hun
worsteling met de fles, het inspireerde
me allemaal tot het besluit een systema
tisch onderzoek naar de AA te gaan
doen". Merkwaardig genoeg moest Van
Harberden een van de promotoren die
hem bij zijn proefschrift konden helpen,
ook al in België zoeken. Het was prof.
Casselman uit Leuven. Van Harberden
benaderde hem omdat zijn andere pro
motor, prof. Segers uit Tilburg, totaal
onbekend bleek met de AA. Zo voor
kwam hij dat er onmogelijke eisen aan
hem en zijn onderwerp zouden worden
gesteld.
Nederland telt volgens de laatste gege
vens 180 AA-groepen met rond de 2700
leden. Een laag getal, dat laatste, afgezet
tegen de 400.000 probleemdrinkers en
250.000 zware alcoholverslaafden die er
schijnen te zijn. Maar in 1977 beschikte
AA-Ncdcrland nog slechts over 1350 le
den. Een verdubbeling in minder dan
tien jaar. Dat mag van de jonge doctor
een snelle groei heten. „Ik schrijf die toe
aan de toename van het aantal zware
drinkers en aan de tekortkomingen van
de professionele hulpverlening. Boven
dien wordt het taboe rond alcoholisme
langzamerhand doorbroken. Met name
vrouwen en jongeren durven tegenwoor
dig voor hun verslaving uit te komen.
Deze twee groepen zijn dan ook sterk
vertegenwoordigd in de AA. De bewe
ging heeft bewezen dat ze goed werkt. Er
worden duidelijk resultaten geboekt.
Nestwarmte
Daarbij houdt de AA mensen buiten het
dure stelsel van de professionele hulp
verlening en biedt ze ruimte voor nest
warmte. Zulke vormen van zelfhulp zijn
bijzonder waardevol. Ze hebben een
aantal kwaliteiten die van overheidswe
ge niet worden gewaardeerd. Het minis
terie van WVC geeft er althans nog geen
uitdrukking aan. Persoonlijk vind ik dat
de AA voor haar werk een gesubsidieerd
steunpunt zou dienen te krijgen. Het
aanbod daarvoor moet dan wel van
WVC uitgaan, want de Anonieme Alco
holisten zelf zullen er nooit om vragen.
Zo zitten ze niet in elkaar".
Hoe wel? Voor het antwoord op die
vraag dient teruggegaan te worden naar
Bill en Bob, zoals de twee stichters van
de beweging in „The Big Book" (Het
Grote Boek; de bijbel van de AA) fami
liair worden aangeduid. Alcoholisme is
een ziekte, vonden ze. Een obsessie van
de geest in samenhang met een allergie
van het lichaam. Ongeneeslijk, die com
binatie. Eens een alcoholist, altijd een al
coholist. Slechts met hulp van lotgeno
ten zijn verslaafden aan drank in staat
de fles te laten staan. Maar er kwam nog
iets bij, de overtuiging namelijk dat er
voor het stoppen met drinken een kracht
nodig was, groter dan wat de mens per
soonlijk aan kracht weet op te brengen.
Een Hogere Macht. Deze visie vindt
men weerspiegeld in het herstelprogram
ma van de AA. de zogenaamde Twaalf
Stappen waarvan de werking wel eens
vergeleken is met die van insuline bij
suikerzieken. Stap 3: Wij besluiten onze
wil en ons leven over te geven in de hoe
de van God. hoe ook ieder van ons per
soonlijk Hem aanvaardt. Stap 6: Wij
zijn volkomen bereid al onze karakter
fouten door God te laten wegnemen.
Stap 11: Wij trachten door gebed en
overdenking ons contact met God te
verdiepen.
Paard
Het is de toonzetting van de Twaalf
Stappen waardoor aan de AA het karak
ter van een soort Morele Herbewapening
wordt toegeschreven, een vorm van we
reldvreemde kwezelarij. Maar wie het
proefschrift van Van Harberden leest, is
snel van dat vooroordeel genezen. Op
groepsavonden, zo blijkt, wordt er heel
wat afgelachen om de vreemde capriolen
die sommige aanwezigen onder invloed
van drank hebben uitgehaald. Neem hét
verhaal over het paard van Bart, door de
promovendus aldus uit de mond van de
betrokkene opgetekend: „Toen ik dronk,
kwam ik in allerlei duistere kroegjes.
Daar was het dan zuipen en pokeren. Op
een bepaald moment had iemand die
zijn kost verdiende met schillen opha
len. geen geld meer. Toen hebben we ge
pokerd om zijn paard. En ik win die
knol. Ik met dat paard naar huis. Toen
heb ik met mijn zatte kop geprobeerd
die schillenhit naar de vierde etage te
krijgen. En omdat onze flat geen lift had,
moest dat via de trap. Kun je nagaan,
dat paard op die smalle treden en ik
maar duwen en trekken. Ik kreeg het
niet voor de bakker, dus heb ik dat
paard vastgebonden in het plantsoen. De
volgende morgen werd ik wakker van
het geroezemoes. Heel de buurt rond die
knol. Mijn vrouw, zo'n gezicht, zegt
toen: „Ga jij dat buiten maar eens kla
ren". Ik zeg: „Hoezo, wat klaren?". Ik
wist nergens meer van. Maar toen het
ergste. Ik werd verplicht die hit terug te
brengen. Nou kan ik toevallig helemaal
niet met paarden omgaan. Ik ben er zelfs
bang van. De ellende die ik daarmee ge
had heb".
Imker
Dolle verhalen staan er in het proef
schrift genoteerd. Over een imker die
zijn volle drankflessen in bijenkorven
verborg, want daar zou zijn vrouw ze
niet durven gaan zoeken. Over een boer
die er bij het omploegen van zijn land
aan herinnerd werd hoe hij vroeger een
grondboor nodig had om van zijn talloze
lege flessen af te komen. Van Harber
den: „Als een AA-lid zo'n verhaal in
geuren en kleuren vertelt, wordt er flink
gelachen. En het ene verhaal lokt het an
dere uit. Maar kenmerkend voor de AA-
humor is de ernstige ondertoon. De hu
mor staat in diénst van de therapie. De
moraal is dan ook steeds: nu kunnen we
erom lachen, maar in wezen was het al
lemaal verschrikkelijk triest. Een goed
voorbeeld is het verhaal van Erik. „Als
ik de groep vertel", zei die tegen me,
„hoe ik vroeger de fijngemalen refusal
- dat had mijn vrouw gedaan om het
spul ongemerkt door mijn eten te men
gen - verwisselde door zeeppoeder om
zo te kunnen blijven drinken, dan wordt
erom gelachen. Ik zeg dan altijd: „Ge
lukkig kan ik er nu om lachen, maar het
was toch wel diep treurig wat ik deed".
Zelfbewust
Deze humor, aldus Van Harberden,
vormt voor het AA-lid een zinnebeeld
van de groepsidentiteit. „De functie er
van is dat de groepsleden zich op een
subtiele manier bewust blijven van hun
identiteit als alcoholist. Het hoort bij het
rolgedrag dat kenmerkend is voor de
AA; het maakt deel uil van de AA-cul-
tuur. Als een zware drinker, een ver
slaafde, zich openstelt voor die cultuur,
als hij de rituelen ervan tot de zijne
maakt, schept hij zich de mogelijkheid
zijn negatieve zelfbeeld om te zetten in
een positief zelfbeeld. Al lerend vult hij
als het ware zijn gereedschapskist met
werktuigen die hem in staat stellen suc
cesvol te sleutelen aan zijn eigen Ik. Hij
weet dat hij alcoholist is en dit ook altijd
zal blijven. Maar die wetenschap ervaart
hij niet als een last. De zelfbewuste alco
holist - zo noem ik hem in mijn proef
schrift - beseft dat hij in bepaalde op
zichten wat anders in elkaar zit dan an
dere mensen, maar hij ligt er nauwelijks
wakker van. Hij heeft zichzelf geaccep
teerd zoals hij is en treedt de wereld zelf-
1 ewusl tegemoet. Hij vindt zijn identi
kit niet iets waarvoor hij zich moet
ehamen. In dc woorden van Frans, een
an dc vijftien AA-lcdcn met wie ik
oor mijn onderzoek diepgaand heb gc-
raat,: „Ik ben een alcoholist, want als ik
'at spul weer gebruik, ga ik onmiddellijk
oor dc bijl. Maar ik beschouw mezelf
vel als een nuchtere alcoholist, dal wil
eggen, als iemand die vrede heeft met
et nict-drinken, voor wie dat niet-drin-
en dc gewoonste zaak van de wereld is
eworden. Als er nu een top-deskundige
ou komen die zou zeggen: „Frans, ik
leer jou binnen een jaar sociaal, aan
vaardbaar drinken", dan zou ik er niet
eens aan beginnen. Ik ben er niet in ge
ïnteresseerd. Het verlangen daaraan mee
te willen doen, ben ik kwijt".
Taalgids
Alcoholisten zonder drankprobleem. Ze
bestaan en Van Harberden heeft als eer
ste wetenschapper in Nederland bestu
deerd hoe het mogelijk is dat ze bestaan.
Samenvattend: „De kans op een succes
vol veranderingsproces is afhankelijk
van de mate waarin een alcoholist erin
slaagt zich de AA-cultuur eigen te ma
ken. Wie niet met de AA-cultuur uit de
voeten kan. vult zijn gereedschapskist
niet en valt vroeg of laat uit de AA-boot.
De Anonieme Alcoholisten hebben dus
geen gegarandeerde succesformule voor
iedere alcoholist. Je hebt als het ware
een AA-taalgids nodig en je moet ook
bereid zijn die te gebruiken, wil je kun
nen volgen wat er binnen zo'n groep ge
beurt. Bij de AA gaat het niet alleen om
afkicken van drankgebruik, maar ook en
vooral om het aanleren van nieuw ge
drag. Voor het bereiken van dat doel
wordt gebruik gemaakt van symbolen en
rituelen die lang niet iedereen zullen
aanspreken. AA is dus een uitstekende
therapie om de alcoholist te leren leven
zonder alcohol. Maar er blijven legio
problemen waarvoor professionele hulp
verlening geboden is".
PIET SNOEREN
FOTO: MILAN KONVALINKA
onderzocht door
de socioloog
Pieter van
Harberden. Hij
heeft er zojuist
aan de Katholieke
Universiteit van
Brabant de
doctorsgraad mee
verworven. Voor
het eerst staat op
een rijtje wat de
receptuur van de
TwaalfStappen
inhoudt. Maar
gelachen wordt er
ook. Lees het
verhaal van Bart
en zijn paard.
De professionele
hulpverlening aan
"ugs-
verslaafden boekt
nauwelijks succes
hoéwei er voor
miljoenen aan
subsidiesin
worden gepompt.
De Anonieme
Alcoholisten
I daarentegen
krijgen geen cent,
maar behalen in
40 tot 75 procent
van de gevallen
resultaat. Hoe dat
kan. is
Boven: Veel
jongens en
meisjes
beginnen
tegenwoordig
niet eens aan
alcohol, ook al
worden ze erom
uitgelachen.
Maar de
jongelui die
wel met
alcohol
problemen
worstelen,
durven daar
eerder voor uit
te komen dan
vroeger.
Hetzelfde geldt
voor vrouwen.
Met als gevolg
een
verdubbeling
van het aantal
leden van de
AA-groepen in
minder dan
tien jaar.
Links: Dr.
Pieter van
Harberden:
„De AA houdt
mensen buiten
het dure stelsel
van de
professionele
hulpverlening
en biedt ze
nestwarmte.
Zulke vormen
van zelfhulp
zijn bijzonder
waardevol".
j
