FILM
BLIK
Haags Gemeentemuseum
is actiever dan ooit
W. F. Hermans een begenadigd ziener
ONDANKS BEZUINIGINGEN
Zestiger jaren
in Haags Filmh uis
Raad van Almelo gaat
akkoord met overdracht
theater aan Van der Valk
j KUNST
CctebeSomcwt
VRIJDAG 5 SEPTEMBER 1986 PAGINA 13
Ella Fitzgerald:
open - hartoperatie
I LOS ANGELES De Amerikaanse jazz-
I zangeres Ella Fitzgerald heeft een open
hartoperatie ondergaan. Haar toestand was
gisteravond ..stabiel". De 68-jarige zangeres
ligt nog op de afdeling-intensieve zorg. In
het weekeinde hopen de artsen haar naar
een particuliere kamer te kunnen laten
overbrengen. Eind juli voelde Fitzgerald
zich niet goed op haar hotelkamer nadat ze
een optreden verzorgd had bij de Niagara-
I watervallen in de staat New York. Daarop
i verbleef ze drie dagen in een ziekenhuis na
dat gebleken was dat ze een hartaanval had
gehad. Onlangs had ze opnieuw hartklach
ten. waarna tot een operatie werd besloten.
I'Al haar optredens zijn tot hel eind van het
jaar geannuleerd.
Tsjechische popzanger loopt over
PRAAG De Tsjechoslowaakse
popzanger Waldemar Matuska en
zijn vrouw Olga Blechova hebben
politiek asiel aangevraagd in de
Verenigde Staten. In een artikel in
het partijblad Rude Pravo werd het
besluit van de populaire zanger een
teken van „moreel verval" ge
noemd en werd voorspeld dat hij
„enorme ontgoocheling" tegemoet
zal gaan in de Verenigde Staten.
Volgens Rude Pravo heeft het over
lopen van Matuska „veel verwonde
ring gewekt onder zijn fans". Ma
tuska was sinds het eind van de ja
ren vijftig een van de bekendste
Tsjechoslowaakse popidolen en trad
regelmatig op voor radio en televi
sie Een van ziin meest populaire
liedjes was een ballade over een in
een versleten jas gehulde soldaat die
in de regen wacht loopt. Het liedje,
dat kort na de Sovjet-invasie in
Tsjechoslowakije in 1968 werd opge
nomen. werd later verboden. Rude
Pravo citeerde een interview van
het Amerikaanse radiostation „Voi
ce of America" met de overgelopen
zanger, waarin deze vertelde dat hij
besloten had in het Westen te blij
ven, omdat hij „niet vrijuit kon
spreken voor zijn Tsjechoslowaakse
publiek". De Tsjechoslowaakse me
dia maken uiterst zelden melding
van het overlopen van populaire
persoonlijkheden. Volgens westerse
diplomaten vormde de uitzending
van de „Voice of America" waar
schijnlijk de reden dat Praag dit
maal niet het zwijgen bewaarde.
Kunstschilder Valk
(89) overleden
ARNHEM In zijn woonplaats Arnhem
is op 89-jarige leeftijd de sclfllder, graficus
en tekenaar Hendrik Valk overleden.
Valks manier van schilderen sloot aan bij
de groep De Stijl. Zijn werk is vooral figu
ratief maar hij kende ook een magisch-
realistische periode. Valk, geboren in Zoe-
terwoude, volgde een opleiding aan de
akademie voor beeldende kunsten in Den
Haag. Hij schilderde niet alleen op doek
en panelen, maar ook achter glas. Werk
van hem hangt onder meer in het ge
meentemuseum van Arnhem. Valk heeft
voor de oorlog spotprenten voor de Groe
ne Amsterdammer getekend. In de Twee
de Wereldoorlog maakte hij clandestiene
boekjes van literair-filosofische aard. Van
1926 tot 1962 was hij leraar aan de akade
mie voor beeldende kunst in Arnhem.
DEN HAAG De bezui
nigingen die vorig jaar het
Haags Gemeentemuseum
werd opgelegd en er mede
toe bijdroegen dat de di
recteur Theo van Velsen
besloot op te stappen, heb
ben de huidige interim-di-
j recteur Henk Overduin
I juist geprikkeld tot nóg
meer daden, die voor een
groot deel tot stand kon
den komen door collecties
te lenen en uit te lenen.
Behalve de eerder aange
kondigde grote tentoon
stelling 'Spiritual in Art'
die uit Amerika komt en
vrijwel de gehele boven
verdieping zal bestrijken,
kondigde de directie van
het Gemeentemuseum gis
teren tal van andere expo
sities aan en een groot
aantal nevenactiviteiten
i die soms ook op een of an
dere manier met kunst
voor het gehele gezin te
maken hebben.
..Het is in brede kring wellicht
niet erg bekend dat het Haagse
museum een van de belang
rijkste collecties modern inter
nationaal glas van Nederland
bezit", legde Overduin uit. De
basis voor deze collectie is ge
legd door H.E. van Gelder, de
eerste directeur van het mu
seum. Onder de titel „Glas van
buiten de grenzen" is met in
gang van 20 september een
tentoonstelling te zien van
glaswerk uit de 20e eeuw. dat
buiten Nederland is gemaakt.
Alle voorwerpen van de expo
sitie. ruim 50 stuks, behoren
tot de collectie van het mu
seum; de tentoonstelling duurt
tot en met 9 november.
Mondriaan
Morgen wordt een kleine ten
toonstelling geopend waarin
het leven en werk van Piet
Mondriaan (1872-1944) cen
traal staal. Aanleiding voor de
tentoonstelling die duurt tot en
met 5 oktober, is de verschij
ning van de uitgave „Natuur
lijke en abstracte realiteit. Dia
loog en trialoog over de nieu
we verbeelding, gedurende
een wandeling van buiten
naar de stad". De uitgave be
staat uit 2 delen, waarin uniek
materiaal is opgenomen en
Mondriaan, onder veel
in klare taal uiteenzet
hij is gaan schilderen
zoals hij uiteindelijk schilderde
- in opvallende vierkanten -
en hoe men zijn werk moet
bekijken. Mondriaan doet er
opvallend rustig over en voor
iedereen begrijpelijk.
Het Gemeentemuseum doet
veel meer; er worden 125
vrouwenhoeden getoond (tot
en met 2 november), Griekse
terra cotta's, grafische en in
dustriële vormgeving van
Gerrit Kiljan. monochrome
schilderijen van Marthe Wéry.
en werk. bestaande uit 98
aquarellen ..Table mourant"
In de geheel gerestaureerde
Sint Sebastiaansrioelen aan de
Korte Vijverberg 7 wordt een
beeld gegeven van de stede-
bouwkundige ontwikkeling en
het dagelijks leven in Den
Haag, van prehistorie tot he
den. De opening van deze ten
toonstelling valt samen met de
opening van het Haags Histo
risch Museum in dit pand op
16 december; de eerste wissel
tentoonstelling die 20 decem
ber wordt opengesteld betreft
het onderwerp „350 jaar Ge
meentewerken".
Ook het volgend jaar zullen
het in het Haags Gemeente
museum tentoonstellingen
worden gehouden waarvoor
de directie veel publiek ver
wacht. Zo vermeldt het pro
gramma in het voorjaar de ex
positie „Japanse Kunst 1820-
1920" die een tot dusver vrij
wel onbelichte periode uit de
Japanse cultuurgeschiedenis
In het Haags Gemeentemuseum wordt morgen een kleine expo
sitie geopend gewijd aan Piet Mondriaan; gelijktijdig verschijnt
een tweedelig boekwerk, waarin de schilder een en ander over
zijn werkwijze uitlegt.
laat zien. De muziekafdeling
zal zich de komende jaren
sterk richten op het verzame
len en exposeren van elemen
ten uit de muziekcultuur van
deze eeuw. De verkenning van
dit nieuwe terrein begint met
de manifestatie „Muziekinstal
laties" in oktober/november
van dit jaar.
Speels
Het Haags Gemeentemuseum
gaat ook speelse dingen onder
nemen: zo zullen er tal van
cursussen zijn en speurtochten
waarmee het museum de jeugd
aardige attracties voor feestjes
en dergelijke wil bieden. Van
wege het grote succes van
groepjes kinderen die bijvoor
beeld een veijaarsfeestje een
extra accent willen geven,
breidt de Educatieve Dienst
het aanbod van het museum
uit met diverse speurtochten
naar beelden, kunstnijverheid
binnen en buiten het museum
Het invullen van een vragen
lijst kan zelfs een prijs opleve
ren aan een speurder rond de
Sebastiaansdoelen en „de groe
ne buert".
FRITS BROMBERG
„Steeds brengt het foto
toestel een beeld voort
van iets dat er is, of is
geweest. Geen fotograaf
kan, als de tekenaar of
de schilder, beelden ma
ken van voorstellingen
die uitsluitend in zijn
fantasie bestaan. De ca
mera beeldt altijd af. en
niet altijd uit. Ik vind die
foto's mooi, die iets uit
gebeeld hebben door iets
af te beelden, maar wat
ze volgens mij uitbeel
den, zal ik nooit vertel
len. Dat moeten zij zelf
doen".
Woorden van Willem Frede-
rik Hermans, opgenomen in
de inleiding van het dezer
dagen verschenen fotoboek
„Koningin Eenoog", waarin
de schrijver zich verrassend
manifesteert als fotograaf.
Maar weinigen zullen weten
dat de even geliefde als ge
vreesde literator, naast zijn
liezigheden tot 1973 lector in
de fysische geografie, al sinds
«Ie jaren veertig ..schrijft met
licht". Zelfs heeft hij een tijd
lang stage gelopen bij de in
dertijd bekende arts-foto
graaf Nico Jesse, om zijn
techniek te vervolmaken.
i-- 'gllMwywafflg
Hermans als modefotograaf voor Elegance.
Gegevens evenwel, die in
«en willekeurige levensloop
ontbreken en ook de geraad
pleegde encyclopedie biedt
op dit punt geen soelaas. Al
zal de begeleidende, gelijkna-
Zwaarmoedige schakelaar, Parijs 1983.
mige tentoonstelling van zijn
fotowerk in het Amsterdam
se Stedelijk Museum (vanaf
morgen tot en met 12 okto
ber) voorgoed een einde aan
maken aan de onbekendheid
met dit onderbelicht segmeht
van een veelzijdig kunste
naarsschap. Immers. Her
mans toont zich een begena
digd ziener. Zou hij zich vol
ledig op „het kijken in com
missie" hebben geworpen, hij
zou gekend kunnen zijn als
de geestverwanten Kertesz.
Klein en Cartier-Bresson.
Zijn uitspraak „Een mens
kan. au fond maar één ding
goed doen" vormt eens te
meer een bevestiging van
Hermans' ontluisterende
mensbeeld. En van zelfon-
derschatting.
Ontmaskeren
In een vroegere uitgave van
de Winkler Prins geeft pro
fessor Garmt Stuiveling, zon
der het te willen overigens,
een puntgaaf karakteristiek,
bedoeld als kenschets van
Hermans schrijversschap, die
evengoed van toepassing is
op de fotografische arbeid.
Stuiveling kenschetst Her
mans als een meester in het
ontmaskeren van de schijn,
de zelfwaardering, de illusies
en de zedelijke normen. De
mens onthuld, ontmaskerd.
Beter nog geeft Hermans, ge
zien als belangrijkste prozaïst
van Nederland na de Tweede
Wereldoorlog, zelf zijn inten
ties weer; „In werkelijheid
zijn wij het grootste deel van
ons le.ven omringd door de
cors. dingen en andere men
sen, waaraan wij vergeefs
een betekenis trachten te
ontwringen en die toch geen
betekenis hebben, of die be
tekenis niet kunnen prijsge
ven. Het is deze omgeving
die ik bij voorkeur fotogra
feer; aanplakbiljetten op
schulttingen. vuilnis op
straat, vervallen huizen, ge
strande auto's, honden zon
der halsband en verloren
voorwerpen. De camera
die een fragment uit de chaos
kan afzonderen en wel een
compleet fragment, stelt het
benauwende levensprobleem
zodoende in één oogopslag
volledig. Alleen de foto
kan de idee van de chaos uit
beelden zonder te ordenen.
Deze laatste soort foto's
zijn een soort „verborgen
verleiders". Zij doen een be
roep op onbewuste voorstel
lingen. kunnen daardoor niet
altijd onmiddellijk begrepen
worden, maar soms te sterker
worden ondergaan".
Sinister
„Decors, dingen èn andere
mensen", woorden te sarcas
tisch om satirisch te zijn.
Hermans ten voeten uit. De
kunstenaar duidt in deze
woorden de chaos en het mis
verstand die ook zijn foto's
bevolken. Pessimist als hij is,
weet hij positief wit om te
vormen tot negatief zwart,
tot accenten in een somber
spel. Het is bijna sinister te
zien, maar onthullend en niet
van geestelijk gezag ontbloot,
hoe Hermans de overeen
komsten schetst tussen de
mens en een lichtschakelaar.
Hoe de homo sapiens wordt
gedegradeerd tot een scheve
reclamezuil met zijn eigen
onmacht in kapitale letters
geschreven.
Hermans fotografeert faca
des, houdingen, verhoudin
gen, het absurde als maat van
Graf van oorlogsvlieger, Florence 1956.
„alle dingen". Hij kijkt langs
de zaken heen, of erdoor en
bouwt een bedreigende waar
heid, die soms als het zwaard
van Damocles boven het
hoofd van de toeschouwer
hangt. Een soort zwarte ma
gie, de onwerkelijke werke
lijheid in tele. Uitvergroot,
gechargeerd dat wel. maar
toch beelden die als een boe
merang terugkomen en de
Oog, Nederhorst den Berg 1983.
kijker achtervolgen als een
voodoo-pop.
Dat Hermans nochtans een
mens is, moge blijken uit zijn
ijdele uitstap in de modefoto
grafie. Op verzoek van het
maandblad Elegance, magazi
ne voor de vrouw, heeft hij
het topmodel Linda Spierings
op lokatie in zijn huidige
woonplaats Parijs vastgelegd.
Ook op het punt van de pu
bliciteit kan W.F. Hermans
talent niet ontzegd worden.
Anders is het gesteld met zijn
bekwaamheid als boekver
zorger. Blijkens een medede
ling achterin het boek, heeft
W.F. zich persoonlijk met
vormgeving en druk van
deze uitgave bemoeid. De
mate van pessimisme van
Hermans kunnen we moei
lijk inschatten; afgaande op
de modderige, wel zeer zware
drukkwalteit heeft de auteur
óf geep controle gepleegd óf
hij lijdt aan een dodelijke
vorm van zelfhaat. Of is het
zwarte humor? Niets is bij
Hermans onmogelijk.
CHARLES BELS
Willem Frederik Hermans
„Koningin Eenoog". Uitge
verij De Bezige Bij Am
sterdam. Prijs 45.
Even de handen op elkaar
voor het Haags Filmhuis,
waar een mooie programme
ring zorgt voor zowel het be
langrijke nieuwe filmwerk
als voor een schat aan films
uit het verleden. Deze maand
staat in het teken van de zes
tiger jaren. Een net zo be
langrijke periode voor de ci
nema als die van het ont
staan van de film aan het be
gin van de eeuw, omdat er in
diverse landen volkomen
nieuwe wegen voor film als
expressiemiddel werden ge
vonden.
In Frankrijk zetten een aan
tal filmers zich af tegen de
„Cinéma de Papa", ontstond
de Nouvelle Vague die welis
waar nooit een echte eenheid
was maar wel filmers ople
verden die andere problema-
tieken wilden aanpakken
(Godard, Truffaut, Rohmer)
of andere vertelstructuren
durfden te hanteren (Godard,
Resnais, Duras). In Engeland
liepen de Free Cinema en de
Angry Young Man hand in
hand, met als resultaat wat
wel eens denigrerend de
Kitchen sink gootsteenci
nema" werd genoemd. In
Tsjechoslowakije kregen een
aantal grote talenten onder
invloed van de Franse Nou
velle Vague en de interne po
litieke liberalisatie hun kans
(Forman. Menzel, Nemec),
Nederland kreeg z'n eigen
filmacademie, een film tijd
schrift Skoop dat getooid met
een grafisch bijltje a la Ca
hiers du Cinéma de weinige
oudere sterren te lijf ging en
mensen als Wim Verstappen.
Pim de la Parra, Frans
Weisz, Adriaan van Ditvoorst
en Nikolai van der Heyde.
Italië had z'n Antonioni die
qua inhoud aansloot bij een
nieuwe, internationale litera
tuur en visueel bij ontwikke
lingen in de beeldende kunst,
en z'n Pasolini. Polen had z'n
Polanski („Mes in hét wa
ter"), z'n Wajda („As en dai-
mant").
Eenzelfde beweging viel (het
kon af en toe een paar jaar
door Bert Jansma
verschillen) m vele landen te
zien. Ofwel esthetisch be
paald ofwel politiek. Een
keuze uit al dat veelal be
langrijke werk. dat je nog
eens doet beseffen dat er in
die tijd in de breedte een
unieke uitspatting van talent
en kwaliteit plaatsvond, waar
we vandaag alleen maar lik
kebaardend naar kunnen kij
ken. Liefhebbers: werp on
middellijk een blik in de
filmagenda.
Nederlandse Filmdagen:
94 films, 35 premières
Met spanning is het wachten
op de Nederlandse Filmda
gen in Utrecht (17 tot en met
24 september). Er worden 94
korte en lange films ver
toond die het laatste jaar zijn
gemaakt, 35 ervan gaan in
Utrecht in première. De
Filmdagen openen met Jos
Stellings „De wissel wachter",
slotfilm is Casper Verbrug-
ge's „Freek-film". „De
KKKomediant". Daarnaast
een Vlaamse dag (21 septem
ber) met o.a. de film „Spron
gen" van het nieuwe talent
J.P.Decker (waarschijnlijk
ook in ons land in roulatie),
een programma met een
Flashback van vijftig jaar
oude Nederlandse speelfilms,
een middag van de Commer
cial (23 september) waar o.a.
de schijnwerper wordt gezet
op het commerciële werk
van Frans Weisz, een forum
Film, Literatuur, Theater (22,
23, 24 september) en als nieu
wigheid de Cinema Militans-
lezing. Het idee daarvoor is
ontleend aan Menno ter
Braaks opstel met die titel.
Roland Joffe (maker van
„The killing fields" en Can
nes-winnaar „The mission
komt de eerste versie van die
lezing houden. Naast tiental
len andere activiteiten, zetten
de Filmdagen ook de volg
spot op het werk van de Ne
derlandse Australiër Paul
Cox, wiens laatste film „Cac
tus" in Cannes te zien was.
Kaarten en programma's zijn
te krijgen bij de Filmdagen
zelf (030-328388), sommige
arrangementen ook via de
VVV's. De Spoorwegen heb
ben het via de nachttreinen
voor de filmliefhebber buiten
Utrecht in elk geval gemak
kelijker en goedkoper ge
maakt de Filmdagen bij te
ALMELO De gemeenteraad van Almelo is gister
avond akkoord gegaan met de overdracht van het Cul
tureel Centrum De Hagen naar het horeca-concern
Van der Valk. Dit gebeurde na een debat van ruim
vier uur met 28 tegen 2 stemmen. Het is de eerste keer
dat een schouwburg in Nederland wordt geprivati
seerd.
Van der Valk hoeft niets te betalen voor het theater, dat een
boekwaarde van 2.3 miljoen gulden heeft. De gemeente draagt
15 jaar lang ruim negen ton bij aan de exploitatiekosten. Daarna
moet Almelo alleen nog het verlies op recettes en het onderhoud
voor zijn rekening nemen. Van der Valk heeft zich verplicht
maximaal acht miljoen gulden te investeren in de bouw van een
hotel, bioscopen, een bedrijven-contactcentrum, een restaurant
en een parkeervoorziening. Een programmacommissie zal een zo
evenwichtig en zo breed mogelijk programmapakket voor het
theater samenstellen, gebaseerd op het huidige programma van
De Hagen. De gemeente oefent hier toezicht op. De medewer
kers komen in dienst bij het concern, en als dat niet lukt bij de
gemeente.
Almelo was zelf financieel niet meer in staat het centrum te ex
ploiteren. Het theater kostte de gemeente ruim 2 miljoen gulden
per jaar. Nu wordt dat zo'n 300.000 gulden per jaar. Vanuit de
theaterwereld is de afgelopen maanden overwegend afkeurend
gereageerd, uit vrees dat het podiumaanbod ondergeschikt
wordt gemaakt aan de commerciële belagen van het concern
Horizontaal: 1 dikke pap; 4 alvorens;
7 opening in een visnet; 8 traditie als
aanvulling op de wet; 10 bontgekleur
de papegaai; 12 bijbelse naam; 13
behoeftig; 16 persoonlijk vnw.; 17 uit
roep; 18 Nederlandse Spoorwegen
(afk.); 19 Grieks eiland; 20 eminentie
(afk.); 22 vlaktemaat; 23 circa (afk.);
25 compleet; 28 plaats In Gelderland;
29 lofdicht; 30 toespraak; 32 bak-
ruimte; 33 Ingezet stuk; 34 door, met
(Latijn).
Verticaal: 1 kunststijl; 2 venster; 3
bevroren water; 4 en andere (afk); 5
adellijk; 6 bergkloof; 7 soort aap; 9
dashond; 11 hoofdstad van Iran; 14
Frans revolutionair; 15 kletskous; 20
wild zwijn; 21 voorbeeld; 23 drank; 24
stad in Frankrijk; 26 beminde van
Zeus; 27 tennlsterm; 31 loofboom; 32
voorzetsel.
OPLOSSING
Horizontaal: 1 brij; eer; 7 maas; 8
adat; 10 ara; 12 Eva; 13 kommerlijk;
16 ik; 17 aha; 18 N.S.; 19 Kreta; 20
Em.; 22 are; 23 ca.; 25 voltallig; 28
Ede; 29 ode; 30 rede; 32 oven; 33 las;
34 per.
Verticaal: 1 barok; 2 raam; 3 ijs; 4
e.a.; 5 edel; 6 ravijn; 7 makl; 9 taks;
11 Teheran; 14 Marat; 15 ratel; 20
ever; 21 model; 23 cider; 24 Agen; 26
Leda; 27 love; 31 es; 32 op.
