De grote stille heide sterft
„Ayatollah" verlaat
de politiek en zijn
gemoed schiet vol
v
j6 BINNENLAND/BUITENLAND
£eidóc6oivtant
ZATERDAG 30 AUGUSTUS 1986 PAGINA 7
Het schaap speelde vroeger de hoofdrol op de heide. Ook nu nog dwaalt er op sommige velden een kudde eenzaam rond. Maar
de herder staat op de loonlijst van de VVV of een andere gesubsidieerde instelling.
„Beschermen Van heide
is onze mondiale plicht"
aan de verloedering van de
heide. Bij Natuurmonumenten
bijvoorbeeld worden alle be
heersmaatregelen in nauwe
samenhang met elkaar in stel
ling gebracht. Lichthart noemt
in dit verband: begrazing door
schapen, pony's of runderen,
alsmede kappen van bomen,
afplaggen en maaien van de
heide. „Die maatregelen moe
ten er voor zorgen dat de hei
de niet wordt overwoekerd en
dat er weer voedselarmoede
ontstaan".
Plaggen
„De afgelopen tien jaar zijn we
tot het inzicht gekomen dat
uitsluitend begrazen niet vol
doende is. Het werkt wel
structuurverbeterend, maar
echte voedselarmoede en ver
jonging van de heide bereik je
alleen door aanvullende maat
regelen als „plaggen". Daarbij
wordt de bovenste laag van de
heide afgestoken, zodat de
verrijking van de bodem weer
teniet wordt gedaan".
De recente strenge winters
maakten korte metten met
veel bereikte resultaten. In
een poging het grote sterven
een halt toe te roepen grijpen
de beheerders nu ook naar een
paardenmiddel: het op grote
schaal afmaaien. Zeker de
helft tot tweederde van de Ne
derlandse heide moet binnen
een paar maanden onder het
mes. Alleen dan kunnen strui
ken waarin nog leven zit nieu
we spruiten vormen.
Een ander probleem is dat het
terugdringen van het verbos
sen van de heide wettelijk
moeilijk wordt gemaakt.
Lichthart: „We staan met onze
rug tegen de muur. De finan
ciële en wettelijke middelen
ontbreken om te voorkomen
dat via een achterdeur heide
verloren gaat. Er zijn nog wel
bossen, waar we weer heide
van zouden kunnen maken,
omdat de grond er nu nog arm
en de begroeiing schaars is.
Maar we kunnen niets doen,
omdat dichtgegroeide heide
automatisch onder de Boswet
valt. Die dicteert dat voor elke
omgehakte boom een nieuwe
moet worden geplant". Na
tuurmonumenten pleit nu
voor ontheffing van die her
plantplicht.
Boomheide
De tachtig jaar oude organisa
tie die in ons land 50.000 ha
natuurgebied bezit pleit
voor een betere aaneenschake
ling van bos en heide. Licht
hart: „Bos en heide zijn altijd
afzonderlijk beheerd. Dus bos
sec en heide sec. In zo'n situa
tie zijn de flora en fauna altijd
armer. Wij willen proberen
die isolatie op te heffen door
een diffuus overgangsgebied te
creëren tussen enerzijds heide
gebieden van minimaal 100
hectare en aan de andere kant
bos, waarin de dieren dekking
kunnen zoeken en een rustge
bied vinden. Zo'n geïntegreer
de aanpak leidt tot een verrij
king van flora en fauna".
Het karakter van zo'n gebied
komt uitstekend tot uitdruk
king in het etiketje dat Na
tuurmonumenten er op plakt:
boomheide. Het Meerjarenplan
Bosbouw spreekt van open
bos. „Je kunt er allerlei namen
voor verzinnen. We spreken
ook wel eens gekscherend van
een boomarm bos. Van nature
is het bos geneigd de heide op
te rollen. Daarom zijn beheers
maatregelen nodig om die
overgangsstructuur te handha
ven".
Het zal niet eenvoudig zijn de
nieuwe geïntegreerde aanpak
die Natuurmonumenten voor
ogen staat, op alle fronten
wortel te laten schieten. Parti
culiere eigenaren kunnen re
kenen op een financiële bij
drage van het Rijk voor het
onderhoud van bossen. Maar
het deksel blijft op de subsidie-
pot als het om heide gaat. Ei
genaren bij wie de financiële
bomen niet meer tot in de he
mel groeien zijn er dus hele
maal niet zo rouwig om als de
grote heide met stille trom in
bos verandert. Zo krijgen zij
hun heideschaapjes op het dro
ge.
AAD STRUIJS
I AMSTERDAM Bij het
ifscheid ontstaat er even
^en moeilijke situatie. De
Ayatollah van het Noor
den, de Raspoetin van
Amsterdam, de Macchia-
velli van de twintigste
feuw krijgt zowaar een
vochtig waas in de ogen.
„Het is toch een bijzonder
moment", zegt hij op een
wat hulpeloze manier.
„Na zoveel jaar spreken
we elkaar nu voor het
SS laatst...".
I. Omdat ook wij Max van den
Berg (40) niet anders kenden
dan als een koel berekenende
ïy *n soms keiharde politicus,
fireten we niet goed wat we te-
fug moeten zeggen. „Ach, we
ipreken elkaar nog weieens in
Den Haag," mompelen we.
t,Ja, maar dat is niet hetzelf
de," antwoordt de man die na
|>ijna acht jaar voorzitterschap
van de PvdA met ingang van
inaandag de politiek verlaat.
Hij wordt directeur ontwikke
lingseducatie bij de NOVIB,
Ven semi-particuliere organisa
tie op het gebied van ontwik
kelingssamenwerking. Van
kien Berg moet zich dus om-
icholen van partijpoliticus tot
temi-ambtenaar. En hoewel
hij volledig vrede zegt te heb
ben met deze overstap, schiet
rijn gemoed, nu het beslissen-
1 pe moment bijna daar is, af en
0 |oe vol.
Helemaal als een verrassing
had dat overigens niet hoeven
komen, omdat hij tijdens het
J!®1 interview, dat plaats had in
fijn werkkamer op de boven
ste verdieping van het partij
bureau in Amsterdam, al iets
had laten doorschemeren. „Ik
besef heel goed dat ik straks
(waarschijnlijk een terugslag
cal krijgen. Als je zo lang in de
publiciteit hebt geleefd, kan
llat bijna niet anders
vorig jaar om deze tijd inter
viewden wij Max van den
Berg ook. Toen maakte hij
rich nog sterk voor een minis
terschap. Wanneer is dat ver
anderd? „Rond de jaarwisse
ling. Jan Pronk was terugge
keerd in de Nederlandse poli
tiek en dus was het niet meer
dan reëel dan dat hij de PvdA-
kandidaat voor Ontwikke
lingssamenwerking zou wor-
en Andere departementen
ielden voor mij geen nieuwe
uitdaging in. Na acht jaar wet
houderschap van een grote
stad (Groningen) en acht jaar
voorzitterschap van een grote
partij zou zoiets gewoon méér
van hetzelfde zijn".
Max van den Berg maakte zijn
PvdA moet zich steeds afvra
gen of de herstructurering van
de overheid, van het openbaar;
bestuur, van de, verzorgings
staat niet te eenzijdig uitwerkt.
Kijk de werkgever heeft daar
allemaal groot belang bij, maar
de werknemer is er ook nog.
En hij is ermee gediend dat er
rechtsbescherming van arbeid
blijft, dat de sociale zekerheid
goed blijft functioneren, dat
zijn inkomenspositie verde
digd wordt. Die twee dingen
kunnen best samengaan. Kijk
naar de Rotterdamse haven,
waar werkgevers, werkne
mers, locale overheid en later
de rijksoverheid met elkaar
om de tafel zijn gaan zitten en
een akkoord hebben gesloten".
Uiterste noodzaak
Alles goed en wel, maar daar
mee is de PvdA nog niet terug
in het kabinet. Van den Berg
heeft zelf gezegd dat het CDA
slechts in uiterste noodzaak
met de PvdA wil regeren.
„Vanaf 1977 is dat zo inder
daad zo. Het CDA is steeds be
houdender geworden, vooral
het middenkader. De leiding
heeft zich daarbij aangepast.
Kijk naar Lubbers, wiens uit
spraken nu heel anders zijn
dan als minister in het kabi
net-Den Uyl. Maar die situatie
kan heel goed weer verande-
,ren. Het CDA kan om practi-
sche redenen ideologisch is
het een CDU/CSU gewor
den tot de conclusie komen'
dat het nuttig is weer eens met
ons in zee te gaan. In dat op-
izicht zijn ook zij niet echt vrij-
om te kiezen. Ze zijn afhanke
lijk van de tijdgeest".
Hoe moet het dan met de
kruisraketten? De PvdA is
toch aan zichzelf verplicht te
eisen dat die na 1990 weer
worden weggehaald. ..Wim
Kok heeft in de Tweede Ka
mer gezegd: een regering met
PvdA had de kruisraketten
niet geplaatst. Maar hij heeft
nog geen uitspraak willen
doen en ik denk dat hij
daar gelijk in heeft over
ons volgende verkiezingspro
gram. We moeten eerst alles
doen om te voorkomen dat die
raketten er komen. Lukt dat
niet, dan moeten we op dèt
moment onze positie opnieuw
bepalen. Natuurlijk zullen we
ook dan graag zien dat de ra-:
ketten weer worden weggge-- -
haald. Dat zal zeker onze inzet
worden bij de volgende ver
kiezingen. Hoe dat precies
wordt geformuleerd is aan het
verkiezingscongres.
RIK IN 'T HOUT
DICK VAN RIETSCHOTEN
De heide is niet alleen uit het oog
punt van landschapschoon, flora en
fauna van grote betekenis. Het is
ook een cultuur-historisch natuur
monument. Heide vormt namelijk
bet oudste cultuurlandschap van~
ons land, het ontstond een paar dui
zend jaar vóór Christus. In de vorige
eeuw was twintig procent van ons
ojland er nog mee gestoffeerd.
Schapen hebben heel lang een be-
langrijke rol gespeeld bij het in
standhouden van de heidevelden.
Ze zorgden er voor dat het bos geen
kans kreeg om het verloren terrein
te heroveren. Bovendien leverden
de schapen onmisbare produkten als
melk, wol, vlees en ook mest. In de
zogenaamde „potstallenwerden de
uitwerpselen vermengd met heide
plaggen. Daarmee zijn eeuwenlang
de landbouwgronden op de zand
gronden, de essen en enken, be
mest. De heide was dus de kurk
waar de landbouw op dreef. De vele
honderdduizenden hectares lever-
4den ook volop brandstof, honing en
materiaal voor het maken van bor
stels en bezems.
De ommekeer kwam aan het begin
van deze eeuw. Door de uitvinding
van kunstmest en de import van
goedkopere en vooral betere wol uit
Australië nam de betekenis van de
heide af. De schapenteelt vermin
derde. De dagen van de heide wa
ren geteld. Binnen de korste keren
rukte het bos op. Bovendien werden
honderdduizend hectares heide ont
gonnen tot landbouwgrond.
Het is te danken aan het werk van
mensen als dr. Jac. P. Thijsse en
van organisaties als de Vereniging
tot Behoud van Natuurmonumenten
dat vóór de Tweede Wereldoorlog
niet alle heide is omgespit. Van alle
kanten wordt nu aangedrongen op
maatregelen om de laatste stukje
heide in ons land te behoeden voor
de ondergang. Daarover praten hei-
dedeskundigen aanstaande woens
dag op een studiedag in Ede.
LUCHTVERVUILING, KEVERS, KUNSTMEST
EN STRENGE WINTERS VEROORZAKEN CATASTROFE
MAX VAN DEN BERG WORDT SEMI-AMBTENAAR
Max van den Berg: „De hele PvdA Is nu tegen kernwapens en kernenergie. Toen ik
in 1979 begon had ik grote twijfels of dat zou lukken"
vertrek pas bekend na 21 mei,
de dag van de kamerverkie
zingen. Tot dan toe had hij het
zorgvuldig geheim gehouden.
„Het mocht niet uitlekken,
omdat de overstap dan niet
meer mogelijk geweest was.
De PvdA zou daar immers
schade van ondervinden. Het
zou geleken hebben of de
voorzitter zelf niet meer ge
loofde in een overwinning.
Kijk maar wat er gebeurde,
toen Marcel van Dam voorzit
ter van de VARA werd".
Als de PvdA nu nog meer suc
ces had gehad en Den Uyl had
gezegd: Max. je moet in het
kabinet. Wat had hij dan ge
daan?
„Dan had ik gezegd: Sorry".
Dat zei Van der Louw ook, in
1981. Maar hij werd wel ge
dwongen het burgemeester
schap van Rotterdam op te ge
ven en op CRM te gaan zitten.
„Ja, maar er is een verschil
tussen je onder druk laten zet
ten en dan toch overstag gaan
en voor jezelf weten dat je een
verplichting bent aangegaan".
Buiten de boot
Heeft Max van den Berg toch
niet een beetje zien aankomen
dat de PvdA wederom buiten
de boot zou worden gehouden?
„Zo kun je dat niet stellen. Ik
heb altijd geloofd dat wij een
kans hadden, maar dan had
den we 37 of 38 procent van
de stemmen moeten krijgen.
Zonder dat zouden CDA en
VVD met elkaar doorregeren,
want dan zouden ze immers
hun meerderheid behouden.
Zelfs is er even sprake van ge
weest dat ze iets met „klein
rechts" wilden proberen".
„Dat heeft vooral te maken
met de CDA-visie op het te
voeren sociaal-economisch be
leid. Sinds het eind van de ja
ren zeventig zijn wij als soci
aal-democraten op dat gebied
in het defensief geraakt. Dat is
het punt waar de wegen van
CDA en PvdA zich scheidden.
Kernwapens en zo, allemaal
prachtig....maar daar zat het
'm niet echt in. Het ging het
CDA erom dat er meer ruimte
voor de particuliere sector zou
komen, grotere inkomensver
schillen en dergelijke. Daarom
was er voor ons maar één stra
tegie mogelijk: we moesten
CDA en VVD de meerderheid
ontnemen. Dat dat moeilijk
zou worden, heel moeilijk,
hebben we ons steeds gereali
seerd. Alleen.... dat het CDA
groter zou worden dan de
PvdA, dat hadden we écht
niet verwacht".
Lubbers
Heeft Van den Berg al enig
idee waarom grote groepen
mensen op het laatste moment
toch maar Lubbers stemden en
niet op Den Uyl? „Mijn gevoel
zegt me dat de meeste mensen
in deze tijd van grote economi
sche malaise op het beslissende
moment aan Lubbers het
voordeel van de twijfel wilden
gunnen. Er was immers weer
licht aan het eind van de tun
nel. Daarom zat deze stembu
suitslag toch ook wel een beet
je in de lucht. Uit de opiniecij-
fers was steeds gebleken dat
het CDA op zich weliswaar
weinig steun kreeg maar het
beleid van Lubbers wél".
Zou dat niet iets te maken
hebben met het fundamentele
wantrouwen van veel mensen
in de PvdA? De koersen op de
effectenbeurs in Amsterdam
schóten omhoog nadat CDA en
VVD de verkiezingen hadden
gewonnen. Max van den Berg:
Kijk, traditioneel is het na
tuurlijk zo dat socialisten wil
len ingrijpen in bestaande eco
nomische machtsverhoudin
gen en de manier waarop het
produktieproces is georgani
seerd. Natuurlijk zijn onze
ideeën in de loop der jaren
aanzienlijk gewijzigd, maar op
het moment maakt dat voor de
zakenmensen weinig verschil.
„Immers, de conservatieve
ideologie is in het offensief.
Het vergroten van inkomens
verschillen is daardoor weer
acceptabel geworden, wat het
tot voor kort niet was. In za-
kenkringen wordt dus negatief
gereageerd op een opmars van
de PvdA. Overigens weten ve
len daar heel goed dat wij wel
degelijk oog hebben voor het
bedrijfsleven. Maar sommigen
hebben er belang bij die kari
katuur van ons in leven te
houden. Bij dit afscheidsinter-
view wil ik de stelling pone
ren dat er nogal wat macht
scentra zijn, waar de PvdA na
drukkelijk buiten wordt ge
houden. Kijk naar de benoe
mingen in de bankwereld-
Vrijwel nooit gaat er een be
langrijke post naar een socia
list. Ja, we hebben Duisenberg
en bij Hoogovens zit Max Al-
brecht. Maar dan houdt het
wel zo ongeveer op. In die cir
cuits is er sprake van erfopvol
ging, niet in letterlijke maar in
maatschappelijke zin".
Maakt de PvdA het daar zelf
niet een beetje naar, door te
lang vast te houden aan be
paalde zaken?
„Wij zijn in het defensief ge
raakt door de tweede oliecrisis,
eind 1979, die leidde tot onge
kende economische malaise en
massale werkloosheid. Vanuit
conservatieve hoek is men
daarop ingesprongen op een
wijze die wij nog niet eerder
hadden meegemaakt. Het zo
centraal stellen van het ver
groten van de ruimte voor het
bedrijfsleven, van het terug
dringen van de overheidsuit
gaven en de collectieve sector,
die als belemmerend werden
voorgesteld..."
„Voor ons was het aanvanke
lijk moeilijk daarop te reage
ren, omdat de toch vooral
door óns opgebouwde ver
zorgingsstaat zo kwetsbaar
bleek. De verzorgingsstaat zijn
we steeds tegen aanvallen blij
ven verdedigen. Maar geleide
lijk hebben wij wel ingezien
dat de centrale overheid niet
eindeloos kan uitdijen, omdat
dan alles vastloopt in bureau
cratie. Dat inzicht had eigen
lijk van ons moeten komen.
Nu stellen we het lokaal be
stuur veel meer voorop. Al
doende leert men".
Opnieuw beginnen
Heeft Van den Berg zelf ook
veel geleerd in de afgelopen
acht jaar? Is de eens zo radica
le jonge man „sadder and wi
ser" geworden? De scheidende
voorzitter denkt vrij lang na.
„Nee..., niet in die zin. Als ik
iets niet voor elkaar kreeg,
dan dacht ik: ik begin gewoon
opnieuw. Op die manier heb
ik vrij veel bereikt. Vandaag
de dag is de gehele PvdA te
genstander van kernenergie
en nieuwe kernwapens. Toen
ik in 1979 begon, had ik grote
twijfels of dat zou lukken.
Maar nu is het de officiële par
tijlijn die alom wordt uitgedra
gen: in het programma, door
de lijsttrekker, door middel
van moties in de Kamer... Dat
dat gelukt is tegen het offen
sief van het conservatisme in!
Als je iets echt wilt, kan het,
heeft Olof Palme (de vermoor
de premier van Zweden) ge
zegd".
„Wat ik wel geleerd heb in die
acht jaar is: het onderscheid
tussen belangrijk en niet be
langrijk. In de politiek heerst
de waan van de dag. Deze
week speelt dit en de volgende
week dat. In het begin heb je
het gevoel: o,o, wat is dit be
langrijk, hup allemaal er te
genaan. Maar de week daarop
blijkt men dat punt eigenlijk
al weer vergeten en speelt er
weer iets anders. Hetzelfde
geldt voor interne problemen.
Er komt iemand naar je toe en
die zegt: als niet dit of dat, dan
zal ik zus of zo!! Dan ben jij
nog bezig dat probleem op te
lossen terwijl de betreffende
man of vrouw het alweer ver
geten is. Ik heb geleerd dat je
je als partijvoorzitter kunt per
mitteren afstand te nemen van
„In tegenstelling tot de kamer
leden kun je je bezig houden
met de middellange en de lan
ge termijn. In de tweede vier
jaar ging dat beter dan in de
.eerste. Die eerste periode was
sterk polariserend; het ging
over kernwapens en kern
energie. Op sociaal-econo
misch en overheidsterrein
heeft het meer moeite gekost
een zekere harmonie te berei
ken in het leiderschap. Na
1981 is echter ook dat steeds
beter geworden. Er deden zich
ook geen confrontaties meer
voor met Den Uyl. De partij
werd weer een eenheid".
Geen macht
Maar ook dat heeft de partij,
met uitzondering van acht
maanden kabinet-Van Agt 2,
niet aan de macht gebracht.
Olof Palme's stelling kent dus
ook uitzonderingen. „Ja, als de
maatschappelijke ontwikke
ling geheel anders is dan jij
wilt, dan gaat dat verhaal niet
op. Je kunt niet in je eentje de
bedding van een rivier verleg
gen".
„Voor de toekomst van de
PvdA is dan ook van groot be
lang of zij twee dingen weet te
verenigen. Het eerste is het
klassieke thema van de sociale
rechtvaardigheid. Daarop zul
len wij altijd als eerste worden
beoordeeld. Elk pleidooi in
onze kring voor meer onge
lijkheid, meer ruimte voor de
markt etc. moet dus worden
afgewezen".
„Het tweede thema voor ons
is: sociale vernieuwing. De
die kans nu aanzienlijk klei
ner. Niet alleen is de sterfte nu
veel heviger dan 23 jaar gele
den, maar bovendien is de
conditie van de heidevelden
de laatste jaren zó slecht, dat
ze geen klappen meer kunnen
verdragen. Symptomen van
die zorgwekkende gezondheid
zijn bijvoorbeeld het welig tie
rende pijpestrootie en bochtige
smele. Het oprukken van die
verstikkende grassen heeft
weer alles te maken met het
heidehaantje. Dat vraatzuchti
ge kevertje kraait victorie op
plaatsen waar de luchtvervui
ling het stikstofgehalte in de
bodem omhoog jaagt. En dat is
nagenoeg overal. Lichthart:
„De luchtvervuiling zorgt elk
jaar voor 50 tot 100 kilo zuive
re stikstof per hectare. Dat is
evenveel als vijf of zes zakken
kunstmestOok uit de omrin
gende landbouwgebieden
waaien meststoffen over. De
heide wordt dus voortdurend
bemest. Dat is fataal, want de
struiken kunnen alleen gedij
en in een voedselarm milieu".
Rob Lichthart. „Heide is
schaars in Europa. Natte hei
develden vind je vrijwel alleen
in Nederland. We moeten ze
beschermen. Dat is onze mon
diale verantwoordelijkheid".
In de wereld van de natuurbe
scherming hangt de stormbal
dus in top. Van alle kanten
wordt bij de overheid aange
drongen op maatregelen die de
luchtvervuiling en de eutrofië
ring (populair gezegd is dat de
voortdurende bemesting van
bodem en water) terugdringen
door deze bij de bron aan te
pakken. Dat is een zaak van
lange adem die vooral ook in
internationaal verband doel
treffend kan worden aange
pakt. Zelf laten de natuurbe
schermers geen gras groeien
over maatregelen die op korte
termijn een halt toeroepenen
de toekomst van de heide er
heel somber uit", zegt Rob
Lichthart, hoofd afdeling be
heersplannen van Vereniging
tot Behoud van Natuurmonu
menten. Hij noemt een waslijst
omstandigheden die de misère
veroorzaken: luchtvervuiling,
het onttrekken van grondwa
ter, vraatzuchtige heidekevers,
overwaaien en afstromen van
meststoffen en het oprukken
van grassen en bomen. De
twee strenge Elfstedentocht-
winters gaven de toch al
kwakkelende heide ijskoud de
genadeklap. Niet alleen de
lage temperaturen, maar voor
al de combinatie van zonne
warmte en schrale oostenwind
in februari bleken fataal. De
heidestruiken verloren veel
vocht. Dat werd niet aange
vuld, omdat het water in de
grond nog bevroren was. Ge
volg: de struiken verdroogden.
De rampzalige problemen in
de fruitteelt voltrokken zich
volgens hetzelfde gortdroge
scenario.
Heibel
Ook de zeer strenge winter
van 1963 zorgde voor heibel in
de natuur. Maar de heide her
stelde zich. Rob Lichthart acht
DE GLANZENDE GLETSJER
DEN HAAG Op de hei-
de voltrekt zich een cata
strofe. Het uitbundig
{paars dat volgens het na
tuurlijke spoorboekje in
augustus de 4.0.000 hectare
grote stille heide moet sie
ren, heeft het veld ge
ruimd voor een grauws
luier. Tachtig procent van
de struiken is dood. Wat
nog leeft staat er misera
bel bij.
USKE EN WISKE-
