Nederlander
bouwt uniek
restaurant op
top van Europa
De charme van ouderdom
BERN - De naam van hts'er Dick
Versteeg (47) ligt in Zwitserland op
veler lippen, nu het horecacomplex
„Top of Europe" zijn voltooiing
nadert, temidden van ijs en eeuwi
ge sneeuw. Op een hoogte van tus
sen de 3000 en 3500 meter boven
de zeespiegel trotseert de projectlei
der de elementen. Het bouwen on
der zeer extreme omstandigheden
imponeert de honderdduizenden
toeristen die het hoogste spoorweg
station in ons werelddeel als eind
bestemming hebben. Het Jungfrau-
joch (3453 meter) is een wereldat
tractie geworden dank zij het tand
radspoortje naar deze in de rotsen
uitgehouwen perrons en de grootse
panorama's daarboven.
Volgend jaar is het 75 jaar geleden dat
dit traject officieel in gebruik werd geno
men. Dick Versteeg moet er voor zorgen
dat tijdens de jubileumviering het nieu
we hotel-restaurant kan gaan draaien.
Feestredenaars zullen dan terugblikken
op het merkwaardige feit dat de coördi
natie voor dit project in het hooggeberg
te is opgedragen aan een ingenieur uit de
lage landen.
Ruim 25 jaar geleden vertrok Arnhem
mer Dick Versteeg met zijn echtgenote
naar Zwitserland. Hij heeft nu een lei
dinggevende functie bij het ingenieurs
bureau Balzari Schulder te Bern, waar
150 mensen werken. Dit bedrijf verwe
zenlijkt het ontwerp van Ernst E. Ande-
regg uit Meiringen, met medewerking
van in totaal zeventig aannemers en le
veranciers.
Wie Dick Versteeg volgt tijdens de lange
treinreis van Interlaken naar de flanken
van het Jungfraugebergte moet daarbo
ven kalmpjes aan doen, op straffe van
een niet geringe ademnood. De toevoer
van zuurstof is er dermate gereduceerd,
dat de arbeidsprestaties er soms dalen
tot vijftig, procent van het normale peil.
„Langzaam lopen", manen daarom veel
waarschuwingsbordjes. Op onbewolkte
dagen wacht de bezoekers een verblin
dend licht, waar geen zonnebril tegen be
stand is.
Woestenij
Deze intensieve zonnestraling is er de
oorzaak van dat de temperaturen kun
nen oplopen tot boven de 50 graden.
Maar er zijn ook dieptepunten van min
36 graden. Nergens kunnen de elemen
ten zich heftiger verzetten tegen een in
greep van de mens dan in deze barre
woestenij. Worden aan de Nederlandse
kust soms windstoten gemeten tot 150
kilometer per uur, hier kunnen die orka
nen te keer gaan tot alle rotsen fungeren
als bulderende windorgels en uitschieters
het dubbele van de snelheid in de lage
landen bereiken.
Er is een bedachtzaam persoon als pro
jectleider Versteeg voor nodig, om de ze
nuwen van het bouwteam in bedwang te
houden, als het observatorium op de
Jungfrau slecht weer voorspelt. Is hij er
tenslotte ook niet in geslaagd de bouw
van Europa's langste gondelbaan in 1978
tot een goed einde te brengen? Vanuit
Gnndelwald zweven 180 vierpersoons-
cabines, aan hun snoer geregen als eieren
van een reuzevogel, dagelijks de Mannli-
chen tegemoet. Zij doen er een half uur
over om van 942 naar 2222 meter hoog
te te deinen, waar de passagiers een
adembenemend uitzicht wacht.
Was Versteeg al trots op dit wapenfeit,
met het project „Top of Europe" komt
hij weer een stapje hoger in de techni
sche hiërarchie van Zwitserland. De JB,
het bedrijf dat de Jungfrau Bahn exploi
teert en de aandelenkoers zag stijgen van
100 nominaal tot 700, heeft er 75 mil
joen gulden voor over om de beschik
king te krijgen over dit complex.
Klooster
Staande tussen de gigantische pijlers
maakj Versteeg duidelijk, waarom het
gebouw zo duur moet zijn en waarom
het enigszins doet denken aan een kloos
ter in de Himalaya. Het ontspringt als
het ware aan de rotsen. De twintig des
kundigen in het bouwteam vertegen
woordigen veel wetenschappelijke disci
plines. Zo omvat het team de in Neder
land onbekende glaziologen met hun
grote kennis van sneeuw en ijs, geolo
gen, meteorologen, ingenieurs die leiding
geven aan het gebruik van dynamiet, en
zovoort.
Sneeuwexperts kwamen tot de conclusie,
dat het dak een helling moest krijgen
van 25 procent en berekend dient te zijn
op het torsen van een sneeuwlast van
drie en een halve ton per vierkante me
ter. Méér vlokken konden niet getole
reerd worden, wilde men voorkomen dat
de constructie voornamelijk uit zuilen
en pilaren zou bestaan, zodat er voor de
restaurants geen ruimte zou overblijven.
Omdat de sneeuwval veel groter is (tien
tot vijftien meter per jaar) moet het hel
lende dak flink wat van deze neerslag af
schuiven naar het ravijn. De zon en zo
nodig een verwarmingssysteem zorgen er
bovendien voor dat flinke hoeveelheden
smelten. Dit water wordt opgevangen en
via zuiveringsinstallaties naar kranen,
stortbakken en reservoirs gevoerd.
Bombardement
Aan staaltjes van technisch vernuft mag
het niet ontbreken op de plekken waar
de natuur zich weerbarstig gedraagt en
de bouwplaats bedreigd wordt met een
waar bombardement van stenen en rots
blokken. Voorafgaande aan de eerste
werkzaamheden moesten hoog boven
het Joch ijzeren netten gespannen wor
den om deze projectielen op te vangen,
grove en fijne. Zij kregen een oppervlak
te van 800 vierkante meter.
Druk en zuigkracht van de stormen zijn
naar Nederlandse begrippen ongekend.
Ter plaatse van de grote waterscheiding
tussen de Atlantische Oceaan en de Mid
dellandse Zee betwisten de gletsjers el
kaar de indrukwekkendste beddingen. In
het nieuwe complex met de zevenhon
derd zitplaatsen, verdeeld over vier res
taurants, zullen de bezoekers straks deze
glaciale jungle beschouwen met het ver
wonderde oog van de psalmist. De trap
penhuizen die zij bevolken hangen als
het ware boven een peilloze afgrond en
zij kijken naar Europa's langste gletsjer
(de Aletsch) door een glazen wand ter
dikte van 15 centimeter. Deze construc
tie is opgebouwd uit vier lagen.
Het dak illustreert de noodzaak van een
extreme isolatie met een afscherming
van twaalf lagen, samen 30 centimeter
dik. Men verstaat hier tot in de perfectie
de kunst van de zon te profiteren. Drie
uur intensieve zonnestraling levert ver
warming op voor een heel etmaal, dank
zij een vernuftige „opslag" van deze
voorraden in de gebruikte bouwmateria
len. Het energieverlies blijft zo beperkt,
dat er tijdens slecht weer evenveel ge
stookt moet worden als in een tienka
merwoning beneden in de luwte van een
dal.
Terwijl door de tunnels voortdurend
passagiers worden aangevoerd, soms
tweehonderd per dag, soms zesduizend,
gaat het werk onverdroten voort. Tij
dens de ruwbouwperiode werden
's nachts de materialen aangevoerd. Er
was dagelijks 72 ton zand en grint nodig,
9000 liter water en 18.000 kilogram ce
ment, dat zonodig bij 20 graden onder
nul tot specie verwerkt en gestort kan
worden in een verwarmde bekisting.
Brand
In een vertraagd doch volhardend tem
po werken deze zomer zeventig mannen
mee aan de bouw van het merkwaardige
pand, dat op 1 augustus 1987 feestelijk
geopend zal worden. De kans dat het
ooit geheel in vlammen op zal gaan, zo
als het' hotel-restaurant Berghaus dat
vroeger op deze plaats was gevestigd, is
niet groot. Thans zijn de nieuwste mate
rialen toegepast.
Hoe majestueus het uitzicht er ook is,
veel mensen hollen na aankomst meteen
naar de wc. Zij hebben een treinreis van
vaak ruim twee uur achter de rug en het
lichaam reageert wat geprikkeld op de
zuurstofarme lucht. Er wordt dus veel
doorgetrokken. Dit voegt nieuwe proble
men toe aan de toch al zo specifieke om
standigheden. Maar ook voor de verwer
king van het afvalwater uit toiletten en
keukens, heeft Versteeg een huzaren
stukje bedacht. Zuivering op deze hoog
te leverde grote bezwaren op. Daarom
deponeert hij deze stroom van ongerech
tigheden in reservoirs die het via een
dikke kunststofleiding van negen kilo
meter lang naar de zuiveringsinstallatie
van Grindelwald stuwen.
De „Top of Europe" geeft een nieuwe
dimensie aan de dromen van Adolf
Guyer-Zeller, de Zwitser wiens levens
werk gestalte heeft gekregen in het Jung-
frau-Bahnprojekt. Deze pionier overleed
lang voordat het werk voltooid was,
maar zijn zoons en andere medewerkers
voltooiden het gigantische karwei, waar
veertien jaar aan gewerkt is.
Wie geen gebruik kan maken van reduc
tietarieven betaalt vanaf Interlaken
- het begin van de Wengeralpbahn die
via Gnndelwald of Lauterbrunnen naar
de Kleine Scheidegg voert, waar de ei
genlijke reis begint - de retourprijs van
ruim 150 gulden. Toch melden zich jaar
lijks vele honderdduizenden passagiers
aan. Deze zomer bestonden zij voor der
tig procent uit Japanners, de ontdek
kingsreizigers van de jaren tachtig. De
bezoekers worden nu nog ontvangen in
een tijdelijk restaurant, dat na de brand
is opgetrokken.
LEO J. LEEUWIS
vererende
opdracht
uitvoert.
ZATERDAG 9 AUGUSTUS 1986.
V rouwencamping
breidt uit
vanwege succes
PIETERZIJL - Het gaat goed met
de vrouwencamping de Hooimijt
in het Noordgroningse Pieterzijl.
Bijna te goed: aan de gezichten
van Lenie van Schie en Anja de
Mooij is te zien hoe druk ze het
hebben. „We kunnen amper tijd
vrijmaken om blij te zijn met het
succes". Na ruim een jaar blijken
de vooruitzichten voor de eerste
en tot nu toe enige vrouwencam
ping in Nederland erg goed. Als
alles volgens plan verloopt, staat
er in plaats van de verbouwde
schuur die nu nog dienst doet als
eethuisje, vóór Kerstmis nog een
gebouw met een overdekt zwem
bad, een sauna, een eetcafé en een
slaapzolder met twintig bedden.
De tweede zomer dat de camping
open is, zijn de voorzieningen al
flink uitgebreid. En de groenten-
en kruidentuin die de meeste in
grediënten voor de keuken levert,
wordt nu bijgehouden door een
vrijwilligster. Maar het koken
doen Lenie en Anja voor het be
langrijkste deel zelf. 's Morgens
staat de een in de keuken, 's mid
dags de ander. En dan is er nog
het schoonmaken. Daarnaast pro
beren Anja en Lenie zoveel moge
lijk persoonlijk contact te onder
houden met de kampeersters. „Je
staat hier als vrouw met je kinde
ren nooit alleen. Dat is het belang
rijkste verschil met een gewone
camping. Ook voor mensen zon
der vervoer proberen we iets te re
gelen".
Lenie en Anja willen absoluut niet
dat de Hooimijt een feministisch
etiket opgeplakt krijgt. Hoewel er
veel kampeersters komen die ac
tief zijn in de vrouwenbeweging,
mikken Lenie en Anja heel duide
lijk op „zeg maar de huisvrouw".
Vrouwen die graag eens een week
je met hun kinderen of een vrien
din op vakantie zouden gaan,
maar eigenlijk geen zin hebben in
een normale camping. Nog afge
zien van het feit dat vrouwen daar
kunnen worden lastiggevallen
door een bepaald soort mannen, is
er veel minder contact tussen de
kampeerders. Op de Hooimijt is
dat volgens de eigenaressen en de
kampeersters heel anders. Lenie:
„Privacy genoeg als je dat wilt,
maar ook contact met anderen als
je dat gezellig vindt. Hier passen
vrouwen die elkaar nog nauwelijks
kennen op eikaars kinderen of ze
ondernemen samen van alles".
Vaak ook organiseren Lenie en
Anja zelf wadlooptochten of fiets
tochten. Er zijn dan ook fietsen te
huur. Zo is er van 18 tot 25 augus
tus bijvoorbeeld een „Water-wad-
-weiland-week".
LIESELOT MEELKER
Fietsenoorlog
op Vlieland
en Terschelling
VLIELAND/TERSCHELLING -
Op de Waddeneilanden Vlieland
en Terschelling heerst deze zomer
een ware fietsenoorlog. De strijd
om de fietshuurder is zo hevig,
dat het beeld van de dorpen op de
eilanden er danig door wordt aan
getast. Op talrijke plaatsen
schreeuwen grote reclameborden
de toeristen toe, dat ze fietsen,
tandems en strandkarren kunnen
huren. De dienst gemeentewerken
op Vlieland vond de vele reclame
borden in de Dorpsstraat de spui
gaten uitlopen en attendeerde de
ondernemers er onlangs op dat
hiervoor vergunningen nodig zijn.
Sindsdien plaatsen de onderne
mers op Vlieland niet meer dan
twee borden voor hun zaak.
Opmars van
Hel Pottugeis
Den Hasg
verwactii over tel
Portugal Oai
ateen
var.
procem ten
opzichte van 1
toen 163.800
Portugal
bezochten. Dat
waren er loeit al
daarvoor. De
stijgende lijn van
de bezoekeiv
stmtalfen ts een
Het is verleidelijk - hoewel onjuist - Portugal te definiëren als een cultuurland bij uitstek.
LISSABON - Ze zaten op een caféterras
in Lissabon en het gesprek ging over
stieregevechten. De Portugees legde de
spelregels uit, vertelde over de stadions,
over het enthousiaste publiek en over de
stierenvechters. De ander, blijkbaar een
toerist, luisterde een tijdlang ademloos,
maar gaandeweg betrok zijn gezicht. Hij
hield niet zo van stieregevechten, zei hij.
De Portugees knikte, bewoog de wijsvin
ger heen en weer en zei: „De Spanjaar
den zijn wreed, in Spanje vermaakt het
publiek zich met het doden van de stier.
Maar wij Portugezen, „we don't kill the
bull".
Portugal, zo laten inwoners niet na te
beweren, is net even anders dan Spanje.
Net even anders dan die Grote Buur op
het Iberisch Schiereiland, waarheen zo
veel Europeanen bijna automatisch het
stuur van hun auto richten om zich in
een verzengende zon te laten bruinen.
Het is opvallend hoeveel reisorganisaties
gewag maken van dat veronderstelde
„andere" karakter van een land dat per
1 januari 1986 lid werd van de Europese
Gemeenschap en daarmee zeker een
stukje eigenzinnigheid zal moeten prijs
geven. De folders tonen de onvermijde
lijke stranden met de vrolijke glimlach
van de onvermijdelijke mooie meisjes.
Maar talloos zijn daarnaast de toespelin
gen op de schatten uit de tijd van de
Grote Ontdekkingsreizigers, de kastelen,
de woeste natuur en het eigen karakter
van de Portugese ziel, zo indringend uit
gedrukt in de fado met daarin de melan
cholieke drang naar de dood, de heim
wee naar het onbereikbare: saudade.
Wie een Portugees aanspreekt, bemerkt
in vrijwel eik gesprek iets van een verho
len trots, een soort onverzettelijkheid als
het erom gaat de deugden van het land
over het voetlicht te brengen. Portuge
zen voelen de behoefte hun anders-zijn
uit te dragen. Dat blijkt ook uit de min
zame en tegelijk superieure glimlach
waarmee hun „menselijke" variant op
het stieregevecht uit de doeken wordt ge
daan. uit het aanprijzen van miskende
Portugese wijnen, het loflied op de fijne
keuken en het enthousiasme over de
luxe herbergen die in voormalige kloos
ters, kastelen en paleizen zijn gehuisvest,
de zogeheten pousada's.
Verleidelijk
Wat is er dan zo anders? Het is verleide
lijk Portugal als vakantieland af te zetten
tegen Spanje, de bomvolle stranden en
het warme-worsten-disco-vertier. Het is
verleidelijk het land af te schilderen als
een Mekka voor cultuurliefhebbers, land
van melk en honing voor beschaafde
vertegenwoordigers van het Avondland,
voor wie geen museumzaal groot genoeg
is en die bereid zijn daaraan zelfs het
plezier van hun kinderen op te offeren.
Het is verleidelijk - hoewel onjuist -
Portugal te definiëren als een cultuur
land bij uitstek.
In Portugal valt niet zozeer de trots op
kunst en cultuur in het oog. Het „ande
re" wortelt eerder in de behoefte van
Portugezen te laten blijken dat alles wat
in hun land te genieten valt en door toe
risten wordt opgemerkt, er niet zomaar
staat. Vrucht van de historie, overwin
ning van de geschiedenis op het heden.
De tegenwoordige tijd, waarin de resul
taten van de Anjer-revolutie bij de ver
wachtingen achterblijven, waarin politici
komen en gaan en de rijken rijk en de
armen arm blijven, die tegenwoordige
tijd ontleent de eigen schoonheid slechts
deels aan zichzelf en voor het grootste
deel aan een roemruchte traditie. Musea^
zijn er volop, monumenten te over,
maar bij voorkeur willen de Portugezen
dat de kunstwerken herinneren aan de
grootsheid van weleer. Kunst is er niet
om simpelweg van te genieten, maar om
er de lijnen van weleer in te ontdekken.
Portugal is niet mooi, maar oud.
Vascodagama
De folders omschrijven Portugal als het
land van de „ontdekkingsreizen". Het
ministerie van toerisme begint een infor
matieve folder aldus: „Portugal is een
begrip geworden dat allerlei beelden op
roept: de ontdekkingsreiziger Vasco da
Gama, vrouwen die aan de oever van
een rivier de was doen, windmolens, de
warme gloed van portwijn, de bontbe
schilderde bootjes van Nazaré, eindeloze
zandstranden aan een diepblauwe zee. In
Portugal vindt men in elke plaats nog de
sporen van een rijk verleden. De Portu
gezen zijn trots op hun duizendjarige er
fenis en tonen hun gasten graag wat zij
met zoveel zorg hebben weten te bewa
ren".
Die toon. Nogal wat Nederlanders zou
den ongemakkelijk in hun stoel draaien
als hun land opnieuw wordt gedefinieerd
aan de hand van klompen, tulpen en Ie
dereen Kent Toch Zeeuws Meisje. Maar
veel Portugezen glimlachen verzaligd bij
verhalen die aanvankelijk slechts aan
doen als charmante clichés, maar bij na
dere beschouwing als „authentiek" moe
ten worden omschreven, aangezien al
die gevoelens kennelijk zo diep zijn
doorleefd.
Misschien is dit alles niet geheel waar,
misschien ook wel. Feit is dat veel van
het bovenstaande in alle hevigheid naar
voren komt in de fado, het droeve lied
waarvan de klanken tot diep in de nacht
te horen zijn in de oude wijk Alfama in
Lissabon. Wie een intrigerend aspect
van Portugal wil leren kennen, moet in
Alfama eens gaan luisteren.
ARJEN SCHREUDER
