Wondere
wereld
in drie
dimensies
Computer
gestuurd
boeren
PROJECT
Driedimensionaal fotograferen. De droom van iedere
amateur en eindelijk schijnt het ervan te komen. Voor
een betaalbare prijs en zonder dat tafels ervoor tot
zesduizend kilo verzwaard hoeven te worden. Maar
wat er óók komt, dat is de holografische televisie.
„Hetgeen zal leiden tot een vredelievender wereld",
zegt Roel Voerman, de man achter de Nederlandse
primeur van de handzame holografie. Immers: „De
holografische informatie bezit een ongekende
indringingskracht en hoe indringender de informatie,
hoe meer kans op onderling begrip tussen de mensen".
Roel Voerman, directeur van Vision Products met het hologram van een trombone, waarbij men zich moet voorstellen dat het beeld van het instrument zowel aan de voor- als
achterkant van de glazen plaat (het eigenlijke hologram) anderhalve meter uitsteekt.
DEN BOSCH - Trouwe bioscoopgan-
gers zullen zich de korte periode herin
neren waarin ze bij de kassa een brilletje
kregen toegestopt met een groen en een
rood glas. Wanneer ze, daarmee uitge
monsterd, naar een film keken, kwamen
ze in de waan dat ze driedimensionale
beelden zagen. Ze ervoeren diepte. Ze
kregen het gevoel dat ze zo het projectie
scherm zouden kunnen binnenstappen
om aan de daar vertoonde actie deel te
nemen. Deze cinematografische eendags
vlieg was dus geen holografie, maar nep.
Wel bestond er ook een duur woord
voor: stereografie. Het kwam erop neer
dat de twee verschillende glaasjes via de
ogen twee verschillende beeldjes aan de
hersenen doorgaven die daar als het
ware tot een driedimensionaal beeld in
elkaar geschoven werden. Maar het ble
ven tweedimensionale beelden.
Holografie is geen nep. Deze techniek
van het fotograferen met laserlicht, zon
der gebruikmaking van lenzen, levert
beelden op die werkelijk diepte hebben,
ruimte, de derde dimensie. Bij een holo-,
grafische foto van iemand die zijn tong
uitsteekt, lijkt dit lichaamsdeel metter
daad pesterig buiten de lijst te hangen.
De holografische opname van een rups
die half verscholen zit achter het blad
van een plant, toont niet alleen het
zichtbare stuk van het beest, maar - als
de toeschouwer zijn blikveld ver
schuift - ook het verborgen deel. De
toeschouwer kijkt niet naar de plant: hij
kijkt in de plant.
Tot dusver heeft de holografie voorna
melijk toepassing gevonden op gespecia
liseerde vakgebieden. De auto- en vlieg
tuigindustrie bezigen de nog piepjonge
techniek voor het beproeven van de ma-
teriaalveiligheid. In de medische wereld
worden holografische röntgenfoto's ge
bruikt om een ziek orgaan beter - van
alle kanten - te kunnen bestuderen. Het
beveiligingswezen heeft dé holografie
ontdekt, want een identiteitskaart, be-
taalpas of creditcard die voorzien is van
een hologram, valt nauwelijks te verval
sen. Daarnaast zijn kunstenaars zich op
de holografie gaan werpen, al doende de
verbeelding pas echt aan de macht hel
pend.
En de reclame is aan het inzien dat dc
holografie een slim werktuig kan vor
men om de boodschap er nog dieper in
te hameren. Tot dusver, maar die tijd
lijkt voorbij. Behalve binnen gespeciali
seerde vakgebieden is de holografie ook
een opmars begonnen in het domein van
de amateurfotografie. Hij bestaat inmid
dels, de Holocam 54 waarmee iedereen,
ook zonder enige theoretische of techni
sche kennis, zijn eigen hologrammen
kan maken.
Geraamte
Een leuk Sinterklaasidee voor zo met
een? Dat nu ook weer niet. Deze eerste
holografische camera in Nederland
- een Engelse vinding overigens - blijkt
2CT000 gulden te kosten, waarbij dan nog
eens een 18.000 gulden dure ontwikkei-
machine komt. Opgeteld de prijs van
een knappe auto. Maar dat gaat snel ver
anderen, voorziet Roel Voerman, direc
teur van het bedrijf Vision Products te
's Hertogenbosch dat de primeur op de
markt brengt. Hij denkt begin volgend
jaar met een volledig pakket voor holo
grafisch fotograferen te kunnen komen
dat nog geen vijfduizend gulden kost -
een investering waar menige geharde
amateur de hand niet voor omdraait.
Dat zal de ontwikkeling beduidend aan
jagen, voorspelt hij. Let wel: het geintje
van de uitgestoken tong aan de muur
blijft voor de amateurfotograaf voorlo
pig onbereikbaar en ook die rups achter
het blad zal hem ontglippen (over de re
den daarvan straks meer). Holografische
stillevens echter van eigen compositie
zijn zonder meer te maken en die kun
nen al fascinerend genoeg zijn. Een tip:
ergens in de bedrijfsruimte van Vision
Products staat een menselijk geraamte.
Wat kan een fantasierijke amateur daar
niet allemaal mee doen?
De holografie is een techniek waarvan
de ontwikkeling nog maar net is begon
nen. Te vergelijken met de fotografie
aan het begin van deze eeuw of met dc
televisie in de jaren vijftig, zeggen som
migen. Roel Voerman gaat verder en
trekt daarbij zevenmijlslaarzen aan. „Ik
denk dat de holografie in het hele we
reldgebeuren een totaal nieuw denkpa
troon zal binnenbrengen. Een denkpa
troon dat de mensheid vredelievender
zal stemmen, dat meer onderling begrip
tussen de mensen en zelfs de volkeren
onderling zal scheppen. Want naar welk
hologram je ook kijkt, het geeft je de in
druk dat je door de dingen heen
schouwt. Dat je het diepere ziet, de kern,
het wezen. Het zal een mentaliteitsver
andering bewerkstelligen omdat de men
sen voor het eerst werkelijk informatieve
beelden krijgen van de hun omringende
wereld en zijn bewoners. En op grote
schaal, want de holografische televisie,
die komt er zonder meer. Die is er bin
nen tien jaar. Dan zullen we de mens
pas werkelijk bezig zien. Waarom leven
ze in het Andesgebergte anders dan wij?
Waarom groeit een bepaalde plant hier
wel en ginds niet? Je kunt het allemaal
in beeld brengen alsof je er zelf bent. De
holografische informatie bezit een onge
kende indringingskracht en hoe indrin
gender de informatie, hoe meer kans op
ijsblokjes
De techniek waaraan Voerman zoveel
toverkracht toeschrijft is in 1947 uitge
dacht door de Nobelprijswinnaar van
Hongaarse afkomst Dennis Gabor, toen
die zich bezighield met het bestuderen
van bacteriën. Hij bediende zich van een
elektronenmicroscoop, maar was verre
van tevreden over het resultaat. Zijn
probleem: hoe houd ik een micro-orga
nisme dusdanig onbeweeglijk op zijn
plaats dat ik het in alle rust en vanuit
allerlei gezichtshoeken kan bekijken? In
vriezen in ijsblokjes, dat ging, maar het
bleef akelig behelpen. Zo kwam hij op
de gedachte de bacteriën driedimensio
naal te fotograferen en ontwikkelde hij
de theoretische grondslagen die dat mo
gelijk moesten maken. Alleen: het bleef
theorie. Slechts licht van één enkele golf
lengte is geschikt voor het maken van
een hologram en dat type licht bestond
in de jaren veertig en vijftig nog niet. De
doorbraak in de praktijk moest wachten
totdat in 1960 de laser werd uitgevon
den, want louter die bron bleek het ge
wenste licht te kunnen leveren. Dezelfde
laser die zo'n dodelijke rol speelt in de
plannen van de Amerikaanse president
Reagan voor zijn Star Wars, is de kracht
achter de holografie waarvan Voerman
zulke vredevolle verwachtingen heeft.
Het zou te ver voeren hier uit te leggen
hoe de holografie precies werkt. Geïnte
resseerden worden binnenkort elders op
hun wenken bediend. Dan verschijnt het
boek „Holografie, toveren met licht",
dat geschreven is door de natuurkundige
Bruno Ernst en dat - voor het eerst in
oorspronkelijk Nederlands - de grond
beginselen van de driedimensionale fo
tografie uitlegt. Bij wijze van voorproef
echter zet Roel Voerman in zijn werkka
mer, die behangen lijkt met de myste
rieuze twinkeling van hologrammen, het
volgende uiteen. „Als ik een definitie
van de holografie zou moeten geven zou
ik zeggen: het is het vastleggen van een
voorwerp of een persoon met het geheel
van zijn lichteigenschappen. Dit op zich
verklaart nog met veel, maar wat je eruit
leert, is dat licht de essentiële factor is
bij het reproduceren van een driedimen
sionaal beeld. Het gaat daarbij om bun
dels laserlicht en hoe door middel van
deze lichtbundels een hologram tot
stand komt, kan ik het best zo beschrij
ven. Wanneer je een vergrootglas in de
zon houdt, wordt het licht dat er door
heen valt, gebundeld tot één sterk punt.
Zet je duizenden vergrootglazen naast en
achter elkaar en laat je er licht door
schijnen, dan ontstaat in de ruimte daar
achter een patroon van duizenden licht
puntjes die allemaal bij elkaar een in
druk van tastbaarheid en diepte geven.
Dit patroon wordt vastgelegd op glas, fo
lie of film en het resultaat is een holo
gram".
Trillingen
Een kind kan de was doen, maar zo een
voudig is het niet. Het totale proces van
de opname verdraagt geen enkele trilling
of instabiliteit. Een beweging van een
honderdduizendste millimeter kan al ge
noeg zijn om roet in het eten te gooien.
Voerman: „Een hologram lukt helemaal
of mislukt helemaal-, er bestaat geen tus
senweg". Hierin ligt de verklaring voor
het feit dat er met de Holocam 54 of
met de veel goedkopere apparatuur van
volgend jaar geen driedimensionale por
tretten kunnen worden gemaakt; een tril-
linkje van een neusvleugel en alle moei
te is voor niets. Hetzelfde geldt voor al
les waar beweging in zit. Wie daarmee
aan de gang wil, komt terecht bij de ho
geschool van de holografie en zal een
puls-laser van node hebben. Die kent
een uiterst korte belichtingstijd - 25
miljoenste seconde, met geen bloot oog
meer waar te nemen - en dat ultra-korte
belichten maakt het mogelijk personen,
dieren of een wuivend korenveld als ho
logramobject te portretteren. Ter af
schrikking van de gretige amateur: voor
de koeling van het aggregaat dat de ener
gie van de puls-laser opwekt, is maar
liefst vijftien atmosfeer druk nodig. Een
puls-laser kost dan ook bijna driekwart
miljoen gulden.
Omdat er absoluut niets mag trillen, ple
gen makers van hologrammen te werken
met speciale lasertafels („opstellingen",
zeggen ze zelf) die verzwaard zijn. Een
beetje tafel weegt al gauw vier- tot zes
duizend kilo. Ook niet iets wat een ama
teur een-tweé-drie in zijn hobbykamer
neer zal zetten, zeker niet als die op zol
der is ondergebracht. Nieuw van de Ho
locam 54 is daarom zijn constructie. Hij
is zo gebouwd dat trillingen uit de omge
ving niet op het systeem worden overge
dragen, ook al staat het apparaat op een
gewone tafel. Veel verder dan die tafel
zal men er overigens niet mee komen.
Aan het begin van het gesprek had Voer
man nog gezegd dat de camera in een
schoudertas paste, maar bij nadere be
schouwing blijken de maten dertig bij
zestig bij tachtig centimeter te bedragen,
hetgeen een gewicht van vijfentwintig
kilo oplevert. Dat vereist dus nogal wat
schoudertas, om van de schouder zelf
maar te zwijgen. En nog een bijkomstig
heid dient eerlijkheidshalve vermeld te
worden. De camera fotografeert slechts
in de schaal van een op een; de afbeel
ding wordt precies even groot als het ge
fotografeerde object zelf. In de praktijk
komt het erop neer dat de apparatuur
die voor de amateur de toverwereld van
de holografie ontsluit, zich slechts laat
gebruiken voor het driedimensionaal
vastleggen van objecten binnen de be
scheiden maat van twintig bij vijfen
twintig centimeter, het formaat van een
wekkerradio. „Maar wel met een diepte
werking van twintig centimeter", haast
Voerman zich hieraan toe te voegen.
En om het wonder van die dieptewer
king gaat het. Vision Products is volgens
hem de eerste ter wereld die de leek in
staat stelt zo'n wonder te wrochten. Een
sprong van belang vooruit wanneer deze
bewering van hem waar is: „Een brede
toepassing van de holografie zal het toe
komstperspectief van de mensheid ver
anderen; de schellen van de tweedimen
sionale informatie vallen ons van de
ogen; we zullen een diepere werkelijk
heid leren zien en we zullen ons er naar
gaan gedragen".
PIET SNOEREN
FOTO CEES VERKERK
Eureka, het technologie-programma van
Europese industrieën en wetenschappelijke
instituten, moet leiden tot geavanceerde
technologische produkten waarmee Europa
de felle internationale concurrentie kan
weerstaan. De meeste projecten staan nog
slechts op papier, maar van sommige staat al
vast dat vrijwel iedereen ermee te maken zal
krijgen. Vorige week haalden we het
televisietoestel van de jaren negentig voor het
voetlicht, vandaag het computergestuurde
teeltsysteem voor de akkerbouw.
NIEUW-VENNEP - Het is voorjaar.
Een boer loopt over zijn tarweakker en
verwondert zich over de ongewoon gele
kleur van het gewas. Thuisgekomen
raadpleegt hij zijn computer: „Wat bete
kent die gele kleur?".
De computer zet de bevindingen van de
boer, historische gegevens en actuele in
formatie over de weersgesteldheid op
een rij. Dan verschijnt op het beeld
scherm: „Er is i en langdurige en koude
regenperiode geweest in de eerste maan
den van het jaar. U hebt de tarwe vrij
laat gezaaid en een minimale hoeveel
heid stikstof per hectare ingebracht.
Conclusie: Er is een bemestingspro
bleem. Snel kilogram per hectare
overbemesting toepassen".
Toekomstmuziek? Volgens Vicon, land
bouwwerktuigenindustrie in Nieuw-Ven-
nep, is de tijd nabij dat de akkerbouw en
de grove tuinbouw in navolging van de
veeteelt, de varkensfokkerij en de glas
tuinbouw, van de automatisering gaan
profiteren.
Akkerbouwers moeten dagelijks vele be
slissingen nemen, stelt Vicon-woord-
voerder Veltman. Bijvoorbeeld: Welke
bestrijdingsmiddelen pas ik toe? Zal ik
onkruid weghalen of is dat nog niet no
dig? Moet ik spuiten? Hoeveel regen is
er gevallen en is daardoor de bemesting
mislukt? Moet ik opnieuw spuiten?
Veltman: „Bovendien is de akkerbouwer
altijd aan het waarnemen. Hij let op de
gewassituatie, de bodemgesteldheid, de
weersomstandigheden, raadpleegt litera
tuur, belt eens iemand, praat met colle
ga's. Hij moet kortom heel wat teelttech-
nische en bedrijfsspecifieke gegevens
vergelijken en interpreteren. Natuurlijk
kan een computer daarbij van dienst
zijn".
Status
Vicon heeft in de afgelopen maanden de
daad bij het woord gevoegd en een com
puter-programma voor de akkerbouw in
ontwikkeling genomen. Daarbij wordt
High-tech-farming: geheel computergestuurd boeren. Vicon in Nieuw-Vennep wist er
een Eureka-project uit te slepen.
hulp verleend door het Proefstation voor
de Akkerbouw en Tuinbouw in de Volle-
grond en het Sivak, de brancheorganisa
tie van akkerbouwers. Het Britse softwa
re-house Comput-a-Crop verleent assis
tentie en Philips levert zijn personal-
computer „Yes:".
Vicon speurt nu nog naar Westduitse en
Franse ondernemingen en instituten die
ook willen deelnemen aan het haalbaar
heidsonderzoek van zo'n computersys
teem voor teeltbegeleiding. Al te veel
moeite zal dat niet kosten, aangezien het
onderzoek eind juni tot Eureka-project
is bestempeld.
Volgens Vicon-woord voerder Veltman
voldoet het project prima aan de gelden
de Eureka-maatstaven. „Het draagt bij
aan de ontwikkeling van geavanceerde
micro-elektronica in Europa en boven
dien wordt Europese eenheid in compu
ters en programma's nagestreefd. Verder
komen de resultaten en de kennis die
het oplevert, ter beschikking van univer
siteiten en wetenschappelijke instituten
in Europa. Tenslotte krijgt Europese sa
menwerking gestalte in de samenwerking
tussen de buitenlandse partners".
Intelligentie
De totale kosten van het onderzoek zijn
begroot op drie miljoen gulden, maar
dank zij de Eureka-status van het project
maakt Vicon kans op een subsidie van
een miljoen gulden uit de Eureka-pot
van het ministerie van economische za
ken. Volgens de Vicon-woordvoerder.be-
tekent het Eureka-stempel echter in de
eerste plaats een garantie dat meerdere
Europese landen belangstelling hebben
voor een dergelijk systeem. En daar
spint Vicon goed garen bij.
Vicon is sinds 1945 groot geworden met
de ontwikkeling en produktie van land
bouwmachines. Omdat deze steeds min
der aftrek vinden, is de onderneming
zich gaan toeleggen op high-tech-produk-
ten. „Van kunstmatige spierkracht naar
kunstmatige intelligentie" luidt nu het
motto.
Volgens Veltman is de tijd nabij dat
„Brussel" het opkopen van de overpro-
duktie van de Europese boeren zal stop
pen, teneinde de geldverslindende Euro
pese landbouwoverschotten definitief de
wereld uit te helpen. Het zal de akker
en tuinbouwers dwingen tot een kleinere
produktie van een hogere kwaliteit. Bo
vendien moeten ze sneller gaan reagaren
op veranderingen in vraag en aanbod.
Die andere werkwijze zal velen aanlei
ding geven de hulp in te roepen van de
kosten- en tijdbesparende micro-elektro
nica en daar wil Vicon hen maar wat
graag een handje bij helpen.
Melkrobot
Omdat gedurende het haalbaarheidson
derzoek ook nog brood verdiend moet
worden, zoals Veltman het omschrijft,
heeft Vicon een onderdeel van het teelt
begeleidingssysteem al in de handel ge
bracht. Het gaat om het in eigen beheer
ontwikkelde, computergestuurde, weer
station dat elk boer op zijn perceel kan
plaatsen en dat informatie opslaat over
temperatuur, wind, vochtigheid en neer
slag.
Voor de veehouder ontwikkelt Vicon
momenteel de arbeid-, tijd- en energie
besparende „stal van de toekomst":
high-tech-farming, geheel computerge
stuurd, zoals de melkrobot en de kracht-
voerautomaat (ook de koe gaat „eten uit
de muur"). Veltman: „De melkrobot is
bijna gereed, alleen voor de feilloze au
tomatische aansluiting van de machine
op de tepels, zoeken we nog een oplos
sing".
HENK ENGELENBURG
CeidöcSouAcmt
