Nederlands oudste vliegtuig
De Spin vandaag weer thuis
dagjes
mens
Kinderen bejaarden
in actie
Nederland
blijft tegen
'g productie
chemische
wapens
Regeerakkoord niet waterdicht
Geen garanties koopkracht
^71
77
M.
Dagboek
van een
Er wonen geen saters
in het Saterland
BINNENLAND
(leidóC<2owuwt
VRIJDAG 1 AUGUSTUS 1986 PAGINA 3
Afdelingen failliete
Patiëntenbelangen
zetten werk voort
MIDDELBURG De rechtbank in Middel
burg heeft de landelijke Algemene Vereni
ging voor Patiëntenbelangen (AVP) failliet
verklaard. Volgens vice-voorzitter M. Nele
mans van de AVP afdeling Zeeland, zullen
de meeste afdelingen zelfstandig hun werk
in het belang van de patiënt voortzetten.
De vereniging werd tien jaar geleden opge
richt. Enkele jaren geleden kreeg de AVP
via de overheid subsidie toegekend waar
mee drie experimentele klachtenbureaus in
Amsterdam, Limburg en Goes werden opge
zet. Dit jaar werd duidelijk dat de subsidie
niet opnieuw zou worden toegekend. De
klachtenbureaus werden opgeheven, het
personeel ontslagen.
MEEVALLER PTT
345 MILJOEN
DEN HAAG De PTT heeft in 1985 ruim
345 miljoen gulden extra aan de schatkist
bijgedragen. Het staatsbedrijf moest dit aan
de overheid afdragen omdat er in 1984 fou
ten waren gemaakt bij de uitkering van het
rijk aan het bedrijf en bij de afdracht van de
PTT aan de schatkist.
Minister Smit-Kroes (Verkeer en Water
staat) heeft dit de Kamer meegedeeld in een
bijstelling van de ontvangsten op haar be
groting over 1985. Behalve deze meevaller
kwam er nog eens 5,8 miljoen gulden extra
binnen uit andere bronnen. De verkoop van
overtollig materieel uit de Oosterschelde-
werken bracht 3,5 miljoen gulden op. Het
Nationaal lucht- en ruimtevaartlaboratori
um moest 2,3 miljoen gulden terugbetalen
die men in 1984 te veel had gekregen.
APELDOORN Kinderen van de bejaarde bewo
ners van het Apeldoornse tehuis Goede Reede
gaan zich binnenkort in een familieberaad buigen
over mogelijke acties tegen de vergaande bezuini
gingen, die provincie en rijk willen doorvoeren.
„We zullen met alle macht proberen de maatrege
len tegen te houden", aldus woordvoerder J. N. de
Vries, wiens 92-jarige moeder in het tehuis woont.
De kinderen zijn „ernstig verontrust" over de ver
zorging van hun ouders. Het tehuis kondigde korte
tijd geleden forse bezuinigingen aan, die 135.000
gulden moeten opleveren. Het tehuis kampt vol
gens De Vries echter nu al met een fors personeel
stekort.
VAN BEKKUM (TNO)
NAAR TSJERNOBYL
RIJSWIJK/LEIDEN Prof.dr. D. van Bek-
kum, directeur van het radiobiologisch instituut
van het TNO in Rijswijk en buitengewoon hoog
leraar aan de Erasmusuniversiteit, vertrekt in
september naar Rusland om nazorg te verlenen
aan de slachtoffers van Tsjernobyl. Van Bekkum
wordt bij zijn reis waarschijnlijk vergezeld door
prof.dr. A. Natarajan, hoogleraar stralingsgeneti-
ca aan de Rijksuniversiteit Leiden. Natarajan
heeft zijn diensten via het Internationale Atoom
bureau IAEA aan Moskou aangeboden, zo is gis
teren bekend geworden. TNO-directeur Van
Bekkum maakt deel uit van het team van artsen
dat de Amerikaanse beenmergspecialist Robert
Gale heeft samengesteld. Begin mei verrichte
Gale in Moskou beenmergtransplantaties bij
slachtoffers van de kernramp.
e
it
DEN HAAG Nederland
blijft zich verzetten tegen
chemische wapens. Minis
ter Van den Broek heeft
e gisteren nogmaals na-
s drukkelijk verklaard dat
:t dergelijke wapens niet in
it Nederland zullen worden
't toegelaten. Ook de in
- West-Duitsland gelegerde
e Nederlandse troepen er
niet mee zullen worden
uitgerust.
Van den Broek reageerde op
de verklaring van de Ameri-
i kaanse president Reagan, dat
gifgas hernieuwd kan worden
geproduceerd. Volgens Reagan
is voldaan aan de daarvoor
door het Congres gestelde
voorwaarde dat de NAVO-
bondgenoten met de produktie
j akkoord gingen. Zeer tot onge-
11 noegen van Nederland
maar ook Denemarken,
Noorwegen, Griekenland, IJs
land en Luxemburg liet de
Amerikaanse minister van de
fensie Weinberger de plannen
I voor chemische wapens opne-
men in de totale defensieplan-
nen van de afzonderlijke
i NAVO-landen. Die plannen
worden door de NAVO-minis-
II ters van defensie, in hun ge-
bruikelijke midzomer-verga-
I dering in Brussel, altijd aan-
vaardt.
Sponsoring
bottle-neck bij
transa tlan tische
flessetocht
AMSTERDAM De vijf-
de transatlantische over
steek van de Belgische be
roeps-avonturier Fons
Oerlemans dreigt op een
fiasco uit te draaien. De
„draagvleugel-fles" waar
mee Oerlemans en zijn
partner Remi du Buy deze
zomer van de VS naar
Rotterdam wilden varen is
bijna klaar, maar de spon
soring voor de brandstof
en het transport van het
bizarre vaartuig naar New
York wil maar niet rond
komen.
Anders dan werd ver
wacht blijken Nederlandse
en Belgische bierbrouwe
rijen nauwelijks geïnteres
seerd om als hoofdsponsor
voor de varende bierfles
op te treden. Volgens Oer
lemans is nog ongeveer
honderdduizend gulden
nodig om het project fi
nancieel rond te krijgen.
In een Amsterdamse
bouwloods wordt de fles
momenteel „vaarklaar"
gemaakt, waarna Oerle
mans in het buitenland
flessetocht. We denken
niet meer persé aan een
bierbrouwerij. De boot
mag ook als wijn- of whis
ky fles de zee op", aldus
Oerlemans. De overtocht
is in verband met de fi
nanciële problemen in elk
geval tot volgend jaar uit
gesteld. Oorspronkelijk
was het de bedoeling al
eind deze maand een po
ging te doen het record
voor de snelste oceaan-
overtocht te breken.
FOKKERS TROTS DOOR POLEN VRIJGEGEVEN
SCHIPHOL Het eer
ste vliegtuig dat ooit
door een Nederlander is
gebouwd én gevlogen is
weer terug van wegge
weest. Na tientallen ja
ren zoek te zijn geweest
is De Spin, de trots van
Anthony Fokker, van
daag in houten kisten
per vrachtwagen in ons
land teruggekeerd. Deze
versie van De Spin, ook
wel bekend als de M-3,
was sinds de eerste We
reldoorlog zoek en werd
zwaar gehavend terugge
vonden in een donker
pakhuis van het Lotnict-
wa i Astronautiky Lucht
en Ruimtevaartvaartmu-
seum in het Poolse Kra-
kau.
Daar had men het vele tien
tallen jaren als oud vuil laten
liggen, niet beseffend hoe
veel waarde De Spin voor de
Nederlandse luchtvaartge
schiedenis heeft gehad. De
Poolse ambassadeur in Ne
derland Jerzy Wojtecki droeg
vandaag de Spin officieel
over aan Frans Swarttouw,
voorzitter van de raad van
bestuur van het Fokker-con
cern.
De teruggave van de Spin
heeft heel wat voeten in de
aarde gehad. Al in 1978 heb
ben medewerkers van Fok
ker in Krakau eenverzoek
tot teruggave van het vlieg
tuig gedeponeerd, echter zon
der enig succes. In septembér
1985 maakte de toenmalige
staatssecretaris van Economi
sche Zaken Bolkestein zich
tijdens een werkbezoek aan
Warschau bij, de Poolse rege
ring nog sterk voor de over
dracht van de restanten van
het vliegtuig aan Nederland.
De gesprekken op regerings
niveau bleven lang zonder
resultaat, maar daar kwam
een paar maanden geleden
verandering in. Nu het na
lang touwtrekken alsnog is
gelukt, noemt een woord
voerder van Fokker het „een
nationaal belang dat dit stuk
je pionierswerk weer in Ne-
V
De Spin-3 van Anthony Fokker, die vanaf vandaag weer in Nederland is. De versie waarmee de
luchtvaartpionier boven Haarlem vloog woog vierhonderd kilo en kon met zijn 70 pk Renault-
motor negentig kilometer per uur vliegen.
derlandse handen is". „Voor
ons is dit toestel meer dan
een monument, het is de ba
kermat van ons concern", al
dus de woordvoerder.
De zwaar gehavende Spin
wordt zo spoedig mogelijk
weer in elkaar gezet. De res
tauratie zal in het openbaar
gebeuren in het met sluiting
bedreigde luchtvaartmuseum
Aviodome op Schiphol. Dit
weekeinde al kan het pu
bliek daar de brokstukken
van wat eens De Spin was,
bezichtigen. Het is de bedoe
ling dat het vliegtuig onder
deel wordt van een perma
nente tentoonstelling in Fok
kers nieuwe hoofdkantoor in
Amsterdam-zuidoost.
Zeker en secuur
Deze M-3 is de eerste versie
van de Spin waarmee Antho
ny Fokker erin slaagde lan
gere tijd in de lucht te blij
ven, hetgeen hij dan ook op
31 augustus 1911 in de prak
tijk bracht boven Haarlem.
Het huzarenstukje werd ga
degeslagen door tienduizen
den Haarlemmers, die op
hun vrije Koninginnedag
veelal voor het eerst van hun
leven een vliegtuig door de
lucht zagen glijden. Drie da
gen lang gaf Fokker zijn de
monstraties onder ongekende
publieke belangstelling. De
Nieuwe Haarlemse Courant
schreef op 1 september 1911:
„Uit alle hoeken en gaten lie
pen de mensen uit om dat
wonder te zien en het was
een wonder, inderdaad! De
trams stonden stil, de keu
kenmeiden lieten de bief
stukken aanbranden en de
zieken in de ziekenhuizen
kropen naar de ramen om
hem te zien. Zo zeker en se
cuur, zo mooi scherend en
kalm vloog het op een vogel
gelijkende vliegtuig over de
stad, boven de markt nam
het zo mooi een draai om de
toren van de St. Bavo, dat ie
dereen er versteld van stond.
Ik heb oudjes gezien die
waarachtig tranen in de ogen
hadden dat ze dit wonder zelf
hebben aanschouwd. En dan
de eer dat het een stadgenoot
is. daar hoog in de lucht!", zo
schreef de toenmalige ver
slaggever vol vuur. Dit jaar is
het 75 jaar geleden dat Fok
ker (toen pas 21) zijn ere
rondjes rond de St. Bavo
draaide, reden voor het Fok-
ker-conèern op 28 augustus
in het centrum van deze stad
een groot feest te bouwen.
Oorlogsbuit
Aan de M-3-Spin die van
daag op Schiphol-Oost uit de
houten kisten is gehaald ont
breken jammergenoeg de
wielen, de propellor en het
staartvlak. Het toestel is door
Fokker met de scheepsbou
wer Jacob Goedecker in Ba
den-Baden gebouwd en in
1918 per trein naar Neder
land gebracht. De Duitsers
confisceerden het toestel in
de Tweede Wereldoorlog en
brachten het naar Berlijn en
later naar Polen. Daar heeft
het sindsdien gelegen, buiten
het gezichtsveld van iedereen
die zich afvroeg waar De
Spin was gebleven. Het pio-
nieertoestel van de Neder
landse luchtvaart is eigenlijk
niet meer dan een constructie
van hout en stalen buizen,
bijeen gehouden door tou
wen, zeildoek en heel veel
kabels. Die overvloed aan
spandraden heeft het vlieg
tuigje uiteindelijk de naam
Spin bezorgd. Fokker bouw
de in totaal drie van deze
toestellen plus een replica.
ARJEN VAN DER SAR
PREMIER LUBBERS:
„Ik heb grotere fouten
gemaakt dan Van Eekelen"'
(Van onze parlementaire redactie)
DEN HAAG Premier Lubbers meent dat hij in zijn poli
tieke carrière „veel grotere fouten" heeft gemaakt dan mi
nister Van. Eekelen. Als voorbeeld daarvan noemde Lubbers
het feit dat hij in de jaren zeventig als minister van econo
mische zaken in het kabinet-Den Uyl akkoord is gegaan met
het „verbod" aan RSV om kerncentrales te leveren aan
Zuid-Afrika.
Lubbers zei dit gisteren in de Tweede Kamer om aan te ge
ven waarom hij als formateur de betreffende VVD'er niet
had geweigerd voor het departement van defensie. „Ik heb
het volste vertrouwen dat Van Eekelen daar goed zal func
tioneren", aldus Lubbers. PvdA-leider Kok had woensdag
de benoeming van Van Eekelen „bedenkelijk" genoemd,
vanwege diens aandeel (als staatssecretaris van defensie) in
de affaires betreffende het RSV-concern en de Walruson
derzeeboten, die de staat vele honderden miljoenen hebben
Gisteren herinnerde Kok er ook nog aan dat het CDA Van
Eekelen begin 1985, toen de RSV-debatten werden gehou
den, had laten aanblijven als staatssecretaris, omdat hij in
middels naar Buitenlandse Zaken was verhuisd en dus geen
verantwoordelijkheid meer droeg voor Defensie. „Als ie
mand toen geweten had, dat Van Eekelen nog eens kandi
daat-minister voor defensie zou worden, zou er misschien
een ander oordeel over hem zijn geveld", stelde Kok.
DEN HAAG Premier Lub
bers heeft gisteren in de Ka
mer erkend dat het regeerak
koord tussen CDA en VVD
niet dermate waterdicht is, dat
daarmee botsingen tussen bei
de partijen geheel zijn uitge
sloten. Tijdens zijn zes en een
half uur durende betoog liet
de premier doorsijpelen, dat
vooral de financiële onderbou
wing van de regeerafspraken
hem de nodige zorgen baren.
In antwoord op vragen van
fractieleider Kok van de
PvdA onthulde Lubbers dat
hij als formateur even heeft
overwogen een aantal finan-
cieel-economische afspraken
in het akkoord strakker te for
muleren. Hij heeft daarvan af
gezien om de formatie niet
langer te rekken.
Voorts bieden de afspraken
over euthanasie geen water
dichte garantie tegen een mo
gelijke crisis. Voor de NOS-tv
betoogde Lubbers gisteravond
laat dat het kabinet „uiteinde
lijk niet belangrijker is" dan
een euthanasieregeling. Het
kabinet zal niet tot élke prijs
blijven voortbestaan, aldus de
minister-president.
De premier sluit verder niet
uit dat de in het regeerak
koord opgenomen identifica
tieplicht niet zal worden uitge
voerd. Uit een studie zal eerst
moeten blijken of dit plan wel
uitvoerbaar is. Lubbers noem
de het nog te vroeg om daar
over te oordelen. „Het kan ook
definitief nee worden", aldus
de premier.
Volgens Lubbers dreigen er
misverstanden te ontstaan
over de „algemene identifica
tieplicht", zoals CDA en VVD
zijn overeengekomen. Die af
spraak houdt niet in dat ieder
een voortdurend met een pasje
moet lopen, maar zou moeten
gaan gelden voor situaties
waarbij „een redelijk vermoe
den van een overtreding" zou
bestaan. Hij .vergeleek de
plicht met de pasjes die nu al
veelal om veiligheidsredenen
worden geëist bij het betreden
van bedrijfsterreinen of kanto
ren. In die bepaalde gevallen
geldt de legitimatieplicht ook
voor iedereen.
FRIEMELS
DRT oiHG-Oie\iouéze
Moerveu ftwWK HIJ
haalt p£ Eduftr CHLAM.
T(WE20 I5TI&T6
UflDFCÊBCUVlO?
"TJee. juist niet. Hij isie rpAciec.ieucM. I
Ger is bh ucHretoc/. «xfiijpje? J
V-2QlfiTS HOFTTFM HI6R MigT. S ///Jl
(Vervolg van de voorpagina)
DEN HAAG Minister-presi
dent Lubbers weigert iedereen
een absolute garantie voor
koopkrachtbehoud te geven.
Op vragen van oppositieleider
Wim Kok (PvdA) zei Lubbers
gisteren graag beloftes te wil
len doen, „maar géén die niet
waar gemaakt kunnen wor
den". Volgens Lubbers valt ze
ker niet uit te sluiten dat „zeer
beperkte aantallen" de ko
mende jaren koopkracht zul
len moeten inleveren. Het zou
dan vooral gaan om mensen
die „in bepaalde voorrangspo
sities verkeren". Daarmee
doelde de premier vooral op
de groep tussen minimum en
modaal die (soms meerdere)
zogenaamde inkomenssubsi
dies genieten (huursubsidie,
studietoelagen etc.). Volgens
Kok dreigt hier twee miljard
te worden gesnoeid. Hij bena
drukte vanochtend tijdens de
voorzetting van het debat dat
het CDA hiermee de belofte
uit het verkiezingsprogramma
heeft losgelaten.
Het uitgangspunt van koop
krachtbehoud voor iedereen,
dat de regering zich heeft ge
steld, moet blijkens de- uitleg
van de premier zo worden
verstaan, „dat er geen grote
groepen in koopkracht achter
uit zullen mogen gaan". Er
kan dus geen sprake zijn van
algemene kortingen. Hij
maakte duidelijk dat dit een
aantasting van koopkracht
voor bepaalde beperkte groe
pen, die bv. op verschillende
inkomenssubsidies tegelijk
aanspraak maken, niet uitsluit.
„Dat is bespreekbaar", aldus
Lubbers, die tegelijk bena
drukte dat het niet eenvoudig
zal zijn de vele honderden mil
joenen die met deze subsidies
gemoeid zijn te beperken. Op
positieleider Kok diende daar
op vanochtend een motie in
waarin wordt geeist dat de in
voering van eigen bijdragen
en beperkingen van de inko
mensafhankelijke regelingen
de koppkracht niet zal aantas
ten. De woordvoerder van de
CDA-fractie liet echter op
voorhand weten de uitleg van
de premier te steunen.
Lubbers liet gisteren doorsche
meren wel wat te zien in het
afschaffen of beperken van
bepaalde voorzieningen voor
nieuwkomers. Dat zou beteke
nen dat mensen die thans bv.
huursubsidie genieten daar
recht op zouden blijven hou
den, maar dat er geen ruimte
meer zal zijn voor (dezelfde)
nieuwe aanspraken op deze
voorziening. Op die manier
zouden de inkomenssubsides
geleidelijk kunnen „uitster
ven".
In het voetspoor van
honderdduizenden
landgenoten trekken
onze verslaggevers er in
deze vakantieweken op
uit. In deze kolommen
geven zij hun
persoonlijke impressie
van zomerse
gebeurtenissen die voor
de lezer mogelijk een tip
kan bevatten voor een
dagje uit. Zo ontdekte
Jan Bakker waar
Saterland ligt. Waar?
Nou, gewoon: ten zuiden
van Ammerland en ten
oosten van Reiderland.
Dat is onder de buik van
Ostfriesland, enkele
tientallen kilometers
over de grens ter hoogte
van Bourtange. Vandaar
gaat men achter Dorpen
de Ems over, het
Küstenkanal volgend,
tot vlak voor Friesoythe.
Daar voert een afslag
naar het dorp,
enzovoorts, enzovoorts.
Enfin, leest u maar.
Een sater is een wat agra
risch uitziende halfgod. Een
wezen met de horens op, dat
op z 'n bokkepoten danst
voor Dionysos de god van
de wijn als hij tenminste
niet achter de vrouwen jaagt
en op z'n fluitje speelt. Als
Saterland de regio is waar
de saters leven, dan moet
het wel een arcadisch land
zijn. Een land om eens als
doel te kiezen voor een dagje
uit.
Maar waar ligt Saterland?
Nou, gewoon: ten zuiden van
Ammerland en ten oosten
van Reiderland. Dat is onder
de buik van Ostfriesland,
enkele tiep tallen kilometers
over de grens ter hoogte van
Bourtange. Vandaar gaat
men achter Dörpen de Ems
over, het Küstenkanal vol
gend, tot vlak voor Friesoy
the. Daar voert een afslag
naar het dorp Scharrel, het
eerste onder de drie kerk
dorpen die Saterland telt. De
bewoners van dat dorp zijn
Scharrelaars. En ook al ziet
maar een deel van hen er
onmiskenbaar agrarisch uit*
het zijn geen saters maar ge
wone, vriendelijke mensen.
Saterland is ongeveer zo
groot als het eiland Vlieland:
van Scharrel in het zuiden
tot Utende in het noorden is
het goed twintig kilometer
lang en de grootste breedte
bedraagt niet meerdan
twaalf kilometer. Een rug
van dekzand in een onaf
zienbare vlakte van ver
veend en diep-geploegd
moeras: weiland, hooiland,
grasland, gerst, haver, rogge
aardappelen en mais tot aan
de horizon. Vanaf de Sater-
landse oostgrens waar alle
(landbouw-)wegen doodlo
pen kost het moeite met
de verrekijker de dichtstbij
zijnde boerderijdaken uit het
geboomte te trekken. En
vanaf de westgrens tot aan
Boekhorst is er één aaneen
gesloten reeks van machina
le veenafgravingen.
Het bijzondere van de Sater-
1 ënder is, dat ze Fries spre
ken. Nu zeggen alle inwo
ners van Ostfriesland dat
óók, terwijl ze een Neder-
saksisch dialect knauwen,
dat naast het Gronings gele
gen heeft, en ze het Neder
landse Friesland met enig
dédain „Westfriesland" noe
men. Alsof ze het over de
arme tak van de familie
hebben.
En hoe zien de Saterlander
hun taal zelf„Wij noemen
het Sater-Fries; in Ostfries
land spreken ze meer plat"
zegt een oude boer die voor
het huis boontjes zit af te ha
len. „Maar in de dorpen
Scharrel, Ramsloh en Strüc-
klingen verschilt het Sater-
lands een beetje: Ja, bijvoor
beeld, is in Ramsloh jö en in
Strucklingen jeei. Er zijn
nog maar weinig mensen die
het Sater-Fries spreken.
Maar de meeste bewoners
verstaan het wel".
Bij het stationnetje van
Scharrel staat een achtkanti
ge stellingmolen uit 1860, ge
restaureerd in 1985 en be
stemd om streekmuseum te
worden. Daarnaast een café
met feestzaal. Boven de
voordeur „Gasthaus zur
Mühle" en aan de zijgevel
„Weershuus tou in Maalne".
En varkensvoeren, leren we
in het voorbijgaan, is
„Schweine fotteije De mo
lenaar van Ramsloh, Enno
Schoof, is van Nederlands-
-Friese herkomst, boer Jan
Enne Hoekstra uit Strüc-
klingen is een Fries. Fr au
Stolle, kruidenierster van
het Seelter Winkelhuus, is,
als geboren Seelter, be
stuurslid van de Heimatver-
ein.
Zij vertelt dat de oer-bevol
king van Saterland, het
Eiland in het Veen, Wesf-
faals was. In de 11de en 12de
eeuw vestigden er zich Frie
zen: Saterfriesisch is dus een
met Nedersaksisch door
spekt Fries dialect. In de
13de eeuw hoorde het ver
moedelijk tot het graafschap
Tecklenburg. Een archief
stuk uit 1400 draagt het Sa-
terlandse zegel uit 1300 met
de afbeelding van Karei de
Grote en een zegel van de
Friese gouwen en gemeen
ten. Bij dat stuk werd Sater
land onafhankelijkheid ge
geven en het recht op vrije
visvangst en jacht.
Saterland was tot in de 14de
eeuw een gesloten Friese ge
meenschap en bleef aan
spraak maken op die rech
ten. Daarna was het gebied
wel schatplichtig aan de
graaf van Tecklenburg,
maar bij de opkomst van de
steden sloot het zich aan bij
de zeven „zeelanden" van
Friesland.
Aan het eind van de oorlog
tussen de Hanzesteden en de
Ostfriese hoofdmannen, in
de 15de eeuw, zond Sater
land een afvaardiging naar
het vredesoverleg in Emden.
Napoleon liet de acten die de
Saterlandse rechten garan
deerden uit de speciale ka
mer in de toren van de
Scharrelder kerk weghalen.
Saterland met zijn drie
kerkdorpen Scharrel (met
Sedelsberg), Ramsloh met
Hollen en Hollen er Moor) en
Utende (met Bollingen en
Strücklingen) was een rijk
gebied. Het was tot in de
19de eeuw eigenlijk alleen
maar te bereiken over de
Sagter-Ems, die tot Ellen-
broek bevaarbaar was.
Rijke gebieden trekken in
oorlogstijd altijd ellende aan.
Zo drongen tijdens de 30-ja-
rige oorlog (1618-1648) enke
le honderden soldaten van
Mansfeld het Eiland in het
Veen binnen. Ze roofden de
klok uit de toren van Schar
rel en trokken ermee in de
richting van Ostfriesland.
Maar bij Hollen heroverden
de Scharrelaars de klok. Om
haar veilig op te bergen lie
ten ze haar zinken in de
Kratseldobbe bij het Mai-
glockenwald in Scharrel.
Later werden verschillende
pogingen ondernomen om
de klok terug te vinden: de
eerste op 1 mei 1770, de laat
ste in 1959. Maar elke ber
gingspoging werd verstoord
doordat een verschrikkelijk
onweer uitbrak. De Sa ter-
friese taal, sagen, zeden en
gewoonten worden bestu
deerd en beschreven door
prof. dr. Marron Fort, hoog
leraar in de germanistiek
aan de universiteit van New
Hampshire (USA) en door
de Nederlander Piet Kra
mer, die onder meer een Sa
terfries woordenboekje sa
menstelde.
Frau Stolle: „Elk jaar nog
komen hier Friezen uit Hol
land. Ze spreken niet hele
maal dezelfde taal als wij
maar we kunnen elkaar wel
verstaan. En als ze ons Seel
ter Laid zingen, klinkt de
tekst precies zoals wij die
uitspreken. Het is hoog tijd
dat wordt vastgelegd, wat
nog leeft. Ikzelf ben een ge
boren Seelter maar mijn
man komt van Wildeshau-
sen. Het is voor ons dus
moeilijk in het gezin Sater-
fries te spreken. Een boer
die zijn land om gezond
heidsredenen verpacht
heeft, geeft een andere oor
zaak van vervlakking aan:
„Dit was een rijk land van
kleine boeren. Maar er zijn
geen kleine boeren meer.
Die laten zich uitkopen door
mensen van buiten Sater
land. Het aantal bedrijven
loopt daardoor sterk terug.
Maar ja. het is ook niet ge
makkelijk als je met trek
kers, wagens en machines
over de openbare weg moet:
je wordt eraf gepest. Steeds
weer wordt alles gecontro
leerd".
JAN BAKKER
