HOND
E
WILLEM DREES
ogen maar ook
en prikkelbaar
'foidóe (Sowumt'
»J
gewenste ontwikkelingen in het na-oor-
logse Nederland.
De rest van de oorlogsjaren verblijft
Drees met zijn gezin in Voorburg waar
hij weliswaar door de Duitsers in de ga
ten wordt gehouden, maar niettemin in
staat is verzetswerk te verrichten, con
tacten te onderhouden met de regering
in Londen en een programma te schrij
ven voor de wederopbouw van ons land
na de oorlog.
Een elitegroep van onder anderen politi
ci en hoogleraren stichtte al maanden
voor de bevrijding de Nederlandse
Volksbeweging (NVB), t/.n idealistische
club die wilde afrekene/ met het voor
oorlogse zuilensysteem. Weg met de
hokjesgeest die de Nederlandse maat
schappij en met name de politiek en de
omroep zo verdeeld had gehouden! Alles
moest anders worden en de eerste stap
daartoe was de oprichting van een nieu
we partij van progressieve snit, die on
derdak zou moeten bieden aan socialis
ten, liberalen en christenen.
Hoewel Willem Drees goede contacten
onderhoudt met de voormannen van de
NVB, zoals prof. Schermerhorn, sluit hij
zich niet bij de beweging aan. Hij koes
tert ernstige twijfels aan de haalbaarheid
van de NVB-idealen. Wat hij wèl na
streeft, is een „doorbraak" van katholie
ken en protestanten naar de SDAP.
Omdat koningin Wilhelmina zich zeer
enthousiast toont voor de plannen tot
politieke vernieuwing doet zij in mei
1945 een beroep op Schermerhorn en
Drees om tezamen het eerste na-oorlogse
kabinet te vormen. Het wordt een rege
ringsploeg van brede samenstelling: soci
aal-democraten, katholieken, liberalen,
drie partijlozen en een anti-revolutio
nair, welke laatste overigens door de
ARP niet als partijlid werd erkend. Van
de politieke en maatschappelijke ver
nieuwing komt echter nauwelijks iets te
recht. De oude zuilen rijzen als vanzelf
weer omhoog.
De CPN, in die tijd nog vrij populair
vanwege de rol die de communisten en
het illegale blad „De Waarheid" in het
verzet hadden gespeeld, concentreert
zich van lieverlee weer volop op het
marxistisch-leninistische gedachtengoed.
De ARP roert zich duchtig en zet zich
fel af tegen de socialistische en liberalis
tische invloeden in de politiek. De CHU
en de SGP wordt nieuw leven ingebla
zen, de Rooms Katholieke Staatspartij
van voor de oorlog wordt omgedoopt tot
KVP en een aantal liberalen richt de
Partij voor de Vrijheid op, die later vrij
wel geruisloos opgaat in de nieuwe
VVD.
Alleen in het socialistische bouwwerk is
sprake van enige renovatie. De oude
SDAP vormt samen met twee andere
vooroorlogse partijen (de Vrijzinnig De
mocratische Bond en de Christen-Demo
cratische Unie) en een aantal progressie
ve christelijk-historischen de Partij van
de Arbeid.
Bij de kamerverkiezingen van 16 mei
1946, die worden gehouden ter verver-
daarna aantredende coalities bestonden
uit PvdA, KVP, CHU en ARP.
In het eerste na-oorlogse kabinet dat op
24 juni 1945 onder leiding van premier
Schermerhorn aan het werk gaat wordt
Drees vice-premier en minister van So
ciale Zaken. Deze laatste functie be
kleedt hij ook in het kabinet-Beel dat
aantreedt na de kamerverkiezingen van
1946. In die jaren legt Drees de grond
slag voor de werkloosheidswet.
Op 7 augustus 1948 wordt Drees, die in
middels door de Nederlandse Economi
sche Hogeschool in Rotterdam is be
noemd tot eredoctor in de economie,
minister-president. Hij is dan al 62 jaar.
De daaropvolgende tien jaar leidt hij in
totaal vier kabinetten, die de wederop
bouw en industrialisering van ons land
sing van het na de bevrijding aangetre
den „noodparlement", blijkt echter dat
de doorbraakgedachte niet het succes op
levert wat men er in PvdA-kring van
had verwacht. De „grondverschuiving"
in de Nederlandse politiek, die Drees
had voorspeld, vond niet plaats. Dat
gold trouwens ook voor het omroepbe
stel, waar het zuilensysteem van voor de
oorlog eveneens onaangetast bleef.
De „doorbraak-gedachte" leefde enkel
nog voort in het karakter van de kabi
netten die tussen 1946 en 1959 werden
gevormd, eerst onder leiding van de
KVP'er Beel (zomer '46 tot zomer '48)
en daarna tien jaar lang met Drees als
minister-president. „Rooms-rode" kabi
netten werden ze genoemd, hoewel ze
niet uitsluitend uit PvdA en KVP be
stonden. De eerste twee kabinetten
waarvan Drees premier was, hadden
rond de rooms-rode kern een dun schil
letje van CHU en VVD. In het kabinet
dat van voorjaar '51 tot najaar '52 re
geerde was de VVD verdwenen en de
met kracht stimuleren en bovendien en
kele belangrijke pijlers slaan in het stel
sel van sociale voorzieningen. De tot
standkoming van de aow in 1956 is
daarvan het bekendste voorbeeld. Altijd
zal deze „oudedagsvoorziening" verbon
den blijven met de naam Drees, hoewel
de aow voor het grootste deel het werk
was van Drees' partijgenoot, minister
SuurhofT. Wel moet Drees gezien wor
den als de motor die na de oorlog het
denken over de sociale wetgeving in
gang zette. Het is overigens van jongs af
aan al een wens van hem geweest wedu
wen, weduwnaars en bejaarden van
staatswege een financiële bestaanszeker
heid, te bezorgen. De gedachte aan zijn
moeder die al in 1891 weduwe werd
(toen Willem nog maar vijf jaar oud
was) en zonder verzorging met twee kin
deren achter bleef heeft die wens altijd
levend gehouden.
De wederopbouw van Nederland na de
Tweede Wereldoorlog had nooit zo snel
kunnen lukken zonder de omvangrijke
financiële steun die we vanuit de Vere
nigde Staten ontvingen. Deze Marshall
hulp, genoemd naar de Amerikaanse mi
nister van buitenlandse zaken die in
1948 een plan ontwierp om de geallieer
de Europese bondgenoten de helpende
hand te bieden bij het herstel van de
oorlogsschade, heeft onze ontredderde
economie een flinke opwaartse duw ge
geven.
Ten tijde van het eerste kabinet onder
leiding van Drees kwam de Amerikaan
se afgezant Hamman naar West-Europa
om daar met de begunstigde regeringen
over de Marshall-hulp te praten. Overal
werd Hamman met zijn gevolg een
grootse, pompeuze ontvangst bereid. Zo
niet in Nederland, waar het kabinet
werd geleid door een ernstige, uiterst so
ber levende, hard werkende geheelont
houder die Drees heette. In het boek
„Bij monde van Willem Drees" (door
Frits Huis en René Steenhorst) vertelt
voormalig minister van buitenlandse za
ken Joseph Luns daarover de volgende
anekdote.
„Op een zondagmiddag had de heer
Drees tegen Hamman gezegd: „Kom
maar bij mij thuis". Nou, daar kwamen
ze in dat werkelijk heel eenvoudige huis
je aan de Beeklaan. En mevrouw Drees,
een aardige en politiek zeer meevoelende
vrouw, bracht een kopje vrij slappe thee
en een Mariakaakje in het voorkamertje,
waar een gaskacheltje was. De heer
Drees heeft toen heel goed uitgelegd
waaraan Nederland behoefte had. Toen
Hamman het huisje uit was zei hij, die
zelf een multimiljonair was, tegen zijn
medewerkers: „Nu ik déze minister-pre
sident heb gezien en zie hoe dié leeft
ik heb helemaal geen behoefte meer om
gesprekken te voeren met wie ook. Ik
blijf dan ook niet langer, want dit land
verdient alle hulp!".
Indonesië
In zijn eerste jaren als premier heeft
Drees het niet alleen zwaar omdat hij
met zijn kabinetten het land uit de as
van de oorlog moet laten herrijzen, maar
ook omdat hij daarnaast nog geconfron
teerd wordt met de problemen in Neder-
ZATERDAG 28 JUNI 1986
landsch Indië. De „Indonesische kwes
tie" ontstaat in feite op 17 augustus
1945, de dag waarop twee jonge nationa
listen, Soekarno en Hatta, de republiek
Indonesia uitroepen. In korte tijd weten
zij een gestaag groeiende onafhankelijk
heidsbeweging te mobiliseren.
Deze ontwikkeling leidt in de Neder
landse politiek tot felle discussies over
de vraag hoe het nu verder moet met
ons stukje koninkrijk in de gordel van
smaragd. Pas na twee „politionele ac
ties" van Nederlandse militairen en het
Koninklijk Nederlandsch Indisch Leger
(waarbij hard tegen de opstandige Indo
nesiërs wordt opgetreden) en een veroor
deling van het Nederlandse beleid door
de Verenigde Naties krijgt hier geleide
lijk de mening dc overhand dat het zin
loos is, langer te blijven ijveren voor het
behoud van „ons Indiè".
De eerste politionele actie vindt plaats
in juli 1947, onder verantwoordelijkheid
van premier Beel, maar het tweede mili
taire ingrijpen, in december 1948 is een
beslissing van het eerste kabinet onder
leiding van Drees. De premier voelt er
zelf bitter weinig voor en wil liever dopr
middel van overleg de rust en orde in
Indië herstellen. Maar onder druk van
de meerderheid van zijn collega-minis
ters komt Drees er uiteindelijk niet on
deruit, opdracht te geven voor een nieu
we politionele actie. Nu nog noemt hij
dit de zwaarste beslissing uit zijn politie
ke loopbaan.
Eind 1949 wordt na een langdurige Ron
de-Tafelconferentie (in Den Haag) Indo
nesië definitief onafhankelijk verklaard.
De jonge staat zou overigens nog wel in
een „Unie" met ons land verbonden
blijven. Koningin Juliana, die in 1948
haar moeder Wilhelmina was opgevolgd,
zou het hoofd van die Nederlands-Indo
nesische Unie zijn. Tien jaar later zegde
Soekarno de Unie echter eenzijdig op.
mede omdat Nederland bleef weigeren
in te gaan op zijn eis ook Nieuw-Guinea
aan Indonesië af te staan.
Crisis oranjehuis
Hoewel hij al een eredocoraat bezat
kreeg Drees er in 1952 nog een bij. De
universiteit van Maryland in de Vere
nigde Staten benoemde hem tot eredoc
tor in de rechtsgeleerdheid. Onmiddel
lijk na zijn aftreden als premier (22 de
cember 1958) wordt dr. Drees bij ko
ninklijk besluit de eretitel „Minister van
Staat" verleend. In die hoedanigheid
dient hij in latere jaren zowel koningin
Juliana als koningin Beatrix nog diverse
malen van advies over staatkundige en
politieke problemen.
Het feit dat in de werkkamer van konin
gin-moeder Juliana nog altijd een portret
van dr. Drees prijkt, heeft voor een be
langrijk deel te maken met de rol die
Drees als premier heeft gespeeld tijdens
de affaire die Nederland in 1956 bijna in
een monarchale crisis stortte.
Aan het begin van de jaren vijftig komt
Juliana in aanraking met een vrouw.
Greet Hofmans, die beweert over godde
lijk geïnspireerde, genezende gaven te
beschikken. Zij biedt aan door middel
van gebedsgenezing een eind te maken
aan de oogkwaal van prinses Marijke.
Greet Hofmans weet langzamerhand een
sterke invloed op de gedachtenwereld
van de koningin uit te oefenen en krijgt
uiteindelijk zelfs toestemming haar in
trek te nemen in paleis Soestdijk.
Dit alles leidt niet alleen tot conflicten
tussen koningin en kabinet (onder meer
over een pacifistisch getinte redevoering
die Juliana in 1952 voor het Amerikaan
se Congres wilde houden en over haar
wens de oorlogsmisdadiger Willy Lages
gratie te verlenen) maar ook tot een ver
wijdering tussen de koningin en haar
echtgenoot prins Bernhard.
De buitenlandse pers krijgt het eerst
lucht van de dreigende crisis in het
Oranjehuis en publiceert daarover tal
van artikelen. Van overheidswege krij
gen de Nederlandse media echter een
publikatieverbod opgelegd ten aanzien
van de perikelen rond het Oranjehuis. In
1956 voert de crisis naar een climax als
Juliana dreigt met aftreden. Dank zij in
tensieve bemoeienissen van premier
Drees en de bemiddelende rol van een
door hem aangezocht drietal „wijze
mannen" wordt de affaire uiteindelijk
tot een oplossing gebracht. En Drees, die
in populariteitsverkiezingen al enkele ja
ren als nummer één uit de bus komt (fi
guren als Eisenhower en Albert Schweit
zer ver achter zich latend), stijgt als red
der van de monarchie nog verder in aan
zien.
Weg uit pvda
Na zijn afscheid uit de actieve politiek
leidt Drees een rustig en teruggetrokken
leven aan de Beeklaan, waar hij sinds de
bevrijding woont. Maar in 1971 komt
hij nog een keer in de volle schijnwer
pers van de publiciteit te staan. In dat
jaar bedankt hij, 85 jaar oud, voor het
lidmaatschap van de partij die hij zoveel
jaren met hart en ziel heeft gediend. Hij
vindt dat de PvdA onder invloed van de
beweging „Nieuw Links" uit het eind
van de jaren zestig, te radicaal is gewor
den en te veel uit is op polarisatie jegens
de confessionele partijen. Drees stemt
voorlopig op DS'70, een afsplitsing van
de PvdA waarvan zijn zoon Willem een
der mede-oprichters is. Deze partij
houdt overigens maar twaalf jaar stand.
Dr. Willem Drees sr., sinds 1974 we
duwnaar, wordt door vele ouderen in
ons land nog altijd gezien als „Vadertje
Drees", de bescheiden, vredelievende,
sobere en sociaal bewogen staatsman die
in de jaren vijftig een symbool van na
tionale eenheid werd. Sober en sociaal
bewogen was hij zeker, daar valt niets op
af te dingen. Maar het gaat te ver hem
het aureool van een engel te geven, want
degenen die Drees in de loop der jaren
van nabij hebben meegemaakt weten er
van te getuigen dat hij zowel in als bui
ten de politiek vaak keihard en emotie
loos, snel geprikkeld en zelfs zeer venij
nig kon zijn. Niettemin blijft bij de be
oordeling van de persoon Drees de be
wondering voor alles wat hij in zijn lan
ge leven tot stand heeft gebracht ver bo
venaan staan. En die bewondering ver
dient hij ook ten volle.
DICK VAN RIETSCHOTEN
k3i.
ÈN HAAG - Op 5 juli zal het
nderd jaar geleden zijn dat dr.
llem Drees, de grootste Neder-
idse staatsman van deze eeuw,
levenslicht zag. De talloze ge-
kwensen die hem ongetwijfeld in
jn Haagse woning aan de Beek-
an ten deel vallen, zullen echter
luwelijks tot hem doordringen.
I enkele jaren is de Methusalem
in de Nederlandse politiek blind
i vrijwel geheel doof. Maar on-
inks het isolement waarin hij
X>r deze lichamelijke ongemak-
in verkeert, is zijn geest nog altijd
ïgebroken en bleef zijn bijna fo-
^rafisch geheugen intact. Nog
laar enkele maanden geleden dic-
ierde hij zijn zoon Jan, die bij
>m in huis woont, nog een inge-
5nden brief aan een ochtendblad.
bewel de persoon van dr. Drees onver-
fekelijk is verbonden met de residentie,
IDen Haag niet de stad waar zijn wieg
ond. Van geboorte is hij Amsterdam-
icr. Als hij opgroeit, in het zicht van de
luwwisseling. vrezen velen in zijn om-
jving dat de stille, ernstige knaap maar
einig van het nieuwe tijdperk zal kun-
en meemaken. Een lang leven lijkt de
inge Willem zeker niet beschoren. Hij
an maar weinig voedsel verdragen en
iet er slecht uit. Pas jaren later, als hij
e leeftijd der volwassenheid nadert,
jordt ontdekt dat zijn spijsvertering niet
ped werkt: Willems maag blijkt nauwe-
jks verteringssappen te kunnen produ-
gren. Zijn verdere leven zal hij medicij-
en moeten gebruiken en zich dienen te
ouden aan een streng dieet. Ook moet
ij meer aan lichaamsbeweging doen.
jrees kiest voor korfbal en hij beoefent
ie sport gedurende enkele jaren zeer in-
ïnsief.
Ja de driejarige HBS en de Openbare
jandelsschool met groot gemak te heb-
en doorlopen gaat Willem in 1904 wer
en bij de Twentsche Bank. waar hij te
en heug en meug een driejarig werkcon-
ract uitdient. Intussen bekwaamt hij
lich in dc stenografie, waarvan hij de
jerste beginselen had opgestoken van
:en vriend, de vader van de huidige
Volkskrant-journalist Jan Blokker. Uit-
lindelijk ontwikkelt Drees zich tot een
jakbekwaam stenograaf die na zijn af-
pheid uit het bankwezen (1907) gaat
perken voor de gemeenteraden van Am-
en Den Haag. Kort daarna
hij ook benoemd tot stenograaf
de Tweede Kamer en van de pro-
vinciale staten van Zuid-Holland.
Door deze werkzaamheden leert Willem
irees de politiek in al zijn vormen van
:er jiabij kennen en hij raakt er hoe
inger hoe meer aan verslingerd. Zelf
.ad hij inmiddels al een politieke keuze
;maakt. Op zijn achttiende verjaardag,
juli 1904, liet hij zich inschrijven als
1 van de Sociaal Democratische Arbei-
irs Partij (SDAP).
Wethouder
/2.in 1910 trouwt Willem met Catharina
Hent. een vriendin van zijn zus, die
iiota bene kort daarvoor nog van kennis
sen de raad had gekregen niet met die
f>leke, ziekelijke jongeman in het huwe
lijksbootje te stappen omdat zij niet lang
Jfplezier van hem zou hebben. Zij vesti-
-0, leen zich in Den Haag waar Willem ove-
^SPpigens al sinds 1907 op kamers heeft ge-
izeifwoond omdat zijn werk als stenograaf
vooral in de residentie concentreer-
le. Het paar krijgt vier kinderen, twee
neisjes en twee jongens, maar de jongste
lochter overlijdt op zesjarige leeftijd ten
^gevolge, van dc Spaanse griep.
^De belangstelling die de jonge Drees
ivoor de politiek aan de dag legt. blijft
niet onopgemerkt. In 1914 wordt hij in
Den Haag gemeenteraadslid voor de
SDAP. Hij blijft dan echter nog wel ste
nografische verslagen in de Tweede Ka
mer maken. Vier jaar later legt hij ook
zijn werk aan het Binnenhof neer omdat
hij dan in Den Haag wordt benoemd tot
wethouder van Sociale Zaken en tevens
'tot lid van de provinciale staten van
Zuid-Holland.
Als wethouder zet Drees zich sterk in
voor hulp aan de armen en verbetering
van de positie van bejaarden. In de
ien strenge winter van 1929 laat hij op ver
schillende plaatsen in de stad gratis
voedsel uitdelen. Tevens zorgt hij voor
de bouw van een nieuw bejaardentehuis,
ex' waar echtparen (in tegenstelling tot wat
g dan nog gebruikelijk is) gezamenlijk hun
>t- levensavond kunnen doorbrengen.
Van 1931 tot 1933 is Drees wethouder
van financiën en openbare werken, maar
j daarna verplaatst zijn politieke werk
j zich naar de Tweede Kamer, waar hij in
;n 1933 lid van de SDAP-fractie wprdt en
Ik aan het eind van de jaren dertig zelfs
wordt gekozen tot fractieleider. Enkele
maanden na het begin van de oorlog
n" pakken de Duitsers hem op en vragen
hem mee te werken aan het landsbestuur
II gedurende de bezetting, hetgeen Drees
I resoluut afwijst. Hij wordt geïnterneerd
i in een gijzelaarskamp te Buchenwald,
i waar zich ook mensen als prof. Lieftinck
(de latere minister van financiën), mr.
Goseling (ex-minister van justitie) en de
historicus prof. Geyl bevinden. Met hen
en andere aanwezige intellectuelen filo-
sofeert Drees veelvuldig over de toe-
J komst van de Nederlandse politiek in
~j het algemeen en van de sociaal-demo-
_J cratie in het bijzonder.
I Wederopbouw
Wegens zijn maagkwaal wordt Drees na
een jaar uit Buchenwald ontslagen, keert
:kf terug naar Den Haag, maar wordt in
~T 1942 voor korte tijd overgebracht naar
het gijzelaarskamp in het Brabantse St.
Michielsgestel waar ook tal van promi-
nenten uit politiek en wetenschap ver
blijven, zoals prof. Schermerhorn, het
vrijzinnig-democratische kamerlid mr.
Joekes (vader van de VVD'er Theo Jpe-
kes), de socialistische voorman Banning
en jhr. Van der Goes van Naters, die la
ter fractieleider van de PvdA zou wor
den. In St. Michielsgestel wordt even-
J eens veelvuldig gediscussieerd over de
