Medisch onderzoek op de tocht
Proefdieren én industrie zeer
gebaat bij bekroonde Flint-test
Reclamejongens
en opiniepeilers
bepalen steeds
meer de campagnes
JLVEEL GOEDE IDEEËN VERDWIJNEN IN EEN KAST"
aiINNENLAND
CcktaeSomant
ZATERDAG 24 MEI 1986 PAGINA 9
ENSCHEDE/HILVERSUM De Enschedese po
liticoloog prof. dr. A. Hoogerwerf zegt te voorzien
dat de Nederlandse politiek steeds verder zal af
glijden. „Steeds meer zullen snelle reclamejon
gens, commerciële opiniepeilers en subjectieve te
levisiejournalisten het beeld van de verkiezings
campagnes gaan bepalen. Daardoor zal de politiek
in ons land veramerikaniseren. Wat in de Vere
nigde Staten met de filmacteur Ronald Reagan als
president al werkelijkheid is, staat ook Nederland
in de toekomst te wachten", zo verwacht de hoog
leraar, die verbonden is aan de afdeling bestuurs
kunde van de Technische Hogeschool Twente.
Een diepgaande bezinning op onze nationale politieke
cultuur is volgens Hoogerwerf noodzakelijk na de afge
lopen verkiezingscampagne die premier Ruud Lubbers
als grote triomfator opleverde. „Ik doe een beroep op de
politieke partijen om de goede weg weer in te slaan. Dat
kunnen ze doen door minder reclamejongens tot hun
campagnes toe te laten. Maar niet alles kun je bij wet
regelen. Voor een groot deel blijft de beïnvloeding van
de verkiezingsstrijd een ongecontroleerde macht".
Hoogerwerf is vooral ongelukkig met de rol die de opi
niepeilers van de VARA en de TROS de afgelopen ja
ren hebben gespeeld. „Misschien zijn die peilingen wel
commercieel verantwoord, maar wetenschappelijk ze
ker niet", bruuskeert Hoogerwerf. „Het is een grote fout
lange tijd tevoren de indruk te wekken een verkie
zingsuitslag te kunnen voorspellen. Een peiling is niets
meer dan een momentopname van de kiezersgunst".
Hemelsbreed
Het optreden van lijsttrekker Lubbers in de laatste tv-
debatten heeft het CDA de onverwachte winst ge
bracht, zo verdedigde Maurice de „rooie" (zoals minister
Braks de opiniepeilers in zijn euforie noemde) Hond
zijn forse misrekening. Het bureau Inter/View van De
Hond had het CDA vorige week maximaal 48 zetels toe
gedacht. Dat werden er 54. Ook het NIPO maakte de
inschattingsfout het CDA veel te laag en de PvdA veel
te hoog in te schatten. Vooral de overloop van kiezers
van PvdA naar CDA beschouwen de enquêtebureaus
als zeer onverwacht.
Veel beter voorspelde het Hilversumse bureau Intomart
de einduitslag met de nevenenquête op 40 streng selec
teerde kiesbureaus op de verkiezingsdag zelf. Intomart
werkt veel voor de landelijke, omroepen, maar onthoudt
zich van periodieke politieke peilingen. „Het verschil
tussen wat mensen zeggen en uiteindelijk doen is he
melsbreed", verduidelijkt de woordvoerder van Into
mart H. Galama de problemen van zijn collega's.
„De uitkomsten van de tussentijdse peilingen worden
nu met veel te grote stelligheid gepresenteerd. Zeker
een half jaar voor de verkiezingsdag zouden grotere re
serves ingebouwd moeten worden. Het is wel mogelijk
om trends te onderkennen. Ik moet mijn collega's nage
ven dat ze daarin aardig zijn geslaagd. Met name ten
aanzien van VVD en D'66. Maar behalve de inschat
tingsfouten bij PvdA en CDA hebben ze ook geen mo
ment laten doorschemeren dat de CPN wel eens uit de
Tweede Kamer zou kunnen verdwijnen".
Hapklare brokken
Hoewel net als de andere bureaus puur commercieel,
heeft Intomart de filosofie in de eerste plaats het stem
gedrag te analyseren. Galama: „Maar ook daarin zitten
marges. Daarom is het goed om altijd te blijven zeggen
dat de uitkomsten relatief zijn. In die opzet zou ons bu
reau ook best tussenpeilingen willen verzorgen. We
zouden er dan wel strikt op toezien dat de media onze
cijfers ook goed overbrengen. Maar dat vinden de om
roepen waarschijnlijk niet zo interessant. Die willen al
leen duidelijke cijfers als hapklare brokken aan de kij
kers of luisteraars presenteren".
Juist dat vindt de Enschedese hoogleraar Hoogerwerf
een gevaarlijke ontwikkeling. Onderzoek heeft uitge
wezen dat veel mensen zich door die peilingen laten lei
den. Hoogerwerf: „Op zo'n verkiezingsavond is een en
quête als die van Intomart best vermakelijk. Én interes
sant. Er is goed een inzicht te krijgen in het kiezersge
drag van bijvoorbeeld overlopers of nieuwe stemmers.
Het zou goed zijn als de enquêtebureaus om de tafel
gaan zitten om in de toekomst betere peilingen te ver
zorgen. Al begrijp ik de harde concurrentiepositie best.
Ze zouden ook meer gebruik moeten maken van de
kennis die op wetenschappelijke instituten voorhanden
is".
Intornart voelt niets voor de samenwerkingsgedachte.
„Wij hebben zelf honderd academici van alle mogelijke
gedragswetenschappen in dienst. Die zijn optimaal ge
specialiseerd", zo weerlegt Galama het voorstel van
Hoogerwerf. Zelfs bij de schaduwverkiezingen op de 40
stembureaus paste Intomart woensdag een ingewikkel
de correctie toe, omdat slechts 85 procent van de geën
quêteerden wenste mee te werken. Probleem is dan dat
vooral stemmers op één partij médewerking weigeren.
Mannetjesmakerij
Volgens Hoogerwerf leidt de steeds grotere rol van de
televisie tot mannetjesmakerij en een steeds verdere
vervlakking van de inhoudelijke discussie. Hoogerwerf:
„Dit keer is het uitgedraaid op een pure tv-wedstrijd
tussen Lubbers en Den Uyl. Door de korte spreektijden
komen de politici aan een fundamenteel betoog niet
meer toe. In de politiek gaat het om begrippen als vrij
heid, blijheid en solidariteit. Misschien dat de invoering
van volksraadplegingen over specifieke onderwerpen
de trend kunnen ombuigen. Maar niet voor alle onder
werpen kun je een referendum uitschrijven. We moeten
ervoor waken de vierjaarlijkse verkiezingen zindelijk te
blijven spelen. Net als de kabinetsformaties overigens".
Het bedaarde optreden van Lubbers tijdens het slotde
bat bij de NCRV heeft, volgens Hoogerwerf, zonder
twijfel de doorslag gegeven. „Aan tafel zaten drie gene
raties: de jonge hond Nijpels, de evenwichtige Lubbers
en de oude man Den Uyl. Plus een zeer subjectieve
journalist als René Eijbersen („Den Uyl goochelt met
cijfers")".
Juist zijn verschijnen op de beeldbuis heeft Den Uyl
veel stemmen gekost, denkt de Enschede politicoloog.
„Veel mensen gaan nu eenmaal op indrukken af. Per
soonlijk vind ik Den Uyl zeker niet te oud voor een
baan waar veel ervaring voor nodig is. Zijn voorstel om
toch eerst te praten over een CDA-PvdA-kabinet is ook
niet slecht. In het overheidsbeleid moeten zowel rechts
als links zich zoveel mogelijk kunnen vinden. Maar
Lubbers heeft in deze campagne zeer ten onrechte de
rol van de grote staatsman gespeeld. In wezen is hij vier
jaar lang echt niet meer geweest dan de premier van
een zeer kleine minderheid van het Nederlandse volk".
HANS HUPKES
JJJEN HAAG De strijd
597*gen ziekten begint bij
isjfetenschappelijk onder
dek. Maar vrijwel nooit is
i2u zeggen welk onderzoek
Sr we^e ontdekking zal
2ioiiden; als het daar al toe
ssjidt. Niet voor niets zeg-
28jBn veel wetenschappers:
i70|k weet dat de helft van
dijn werk voor niets is,
wjaar ik weet nooit welke
De noodzaak tot
93>rnieuwing is echter zo
2'oindamenteel, dat er mo
eilijkheden moeten zijn
34m ideeën uit te werken,
zogenoemd fundamen-
93jel wetenschappelijk on
derzoek te doen. Pas daar-
soB kunnen anderen zich
J^fezighouden met de toe-
4$ssing van die weten-
28i|hap.
S Nederland bestaat de instel-
mg Zuiver Wetenschappelijk
Biderzoek (ZWO), die groten-
jels wordt gefinancierd door
(t ministerie van onderwijs
2$ wetenschappen. De ZWO
jjrdeelt dat overheidsgeld
,^er onder een aantal stich-
hgen; één daarvan is de
34JNGO, die fundamenteel
^tdisch onderzoek stimuleert
1 coördineert. Die heeft dat
ijniddels 25 jaar gedaan en
]|nd dat reden voor een sym-
iium in Leiden, waar tevens
naam werd veranderd in
-digon. In de Stadsgehoor-
3ioal werd duidelijk dat de hui-
3ice subsidie van vijftien mil
ten gulden bij lange na niet
reikend is om aan alle goe-
voorstellen voor medisch
iderzoek te voldoen,
tel wetenschappers in
•jderland zijn die hoofdzake-
aan de universiteiten ver-
jnden kunnen niet met
Un ideeën aan de slag. Ze ra-
3Jn daardoor gefrustreerd en
1)men niet langer met plan-
jn. Voorzitter dr. J. van der
7ies van Medigon noemt dat
1 dood in de pot en vreest dat
rdoor de kwaliteit van de
•ndheidszorg zal afbrokke-
i. „Weliswaar is dat waar-
ïhijnlijk pas over twintig a
ig jaar te merken", zegt
tarlijks zeker
jO.OOO mensen
;i de problemen
la ongeluk
^NHEM Van de ongeveer
BOOO mensen die jaarlijks be-
jjlkken zijn bij een ernstig
Ijpkeersongeluk, raakt zeker
Jntig procent geestelijk
3gdurig in de war. In ons
ld kampen inmiddels 50.000
100.000 mensen ten gevolge
p verkeersongelukken met
p of meer ernstige psychi-
4e problemen, die zich uiten
[prikkelbaarheid, slapeloos-
id, concentratieverlies, ang-
lj|n en hyperventilatie. Dat
|jj de psychologe drs. M. Hof-
Bn van het Instituut voor
^'chotrauma gisteren tijdens
B bijeenkomst van dat insti
jgt in Arnhem.
jar werd het tussentijds ver-
jag van het onderzoeksprojekt
jjfeventie van psychische
Hiade na verkeersongeval-
gepresenteerd aan Pieter
h Vollenhoven, voorzitter
n het Nationaal Verkeers-
iligheidsfonds.
hdat psychotraumatische
'ess ten gevolge van ver-
érsongelukken tot nu toé
uwelijks maatschappelijke
fidacht gekregen zal het In-
tuut voor Psychotrauma
hnenkort de Stichting We-
fischappelijk Onderzoek
irkeersveiligheid (SWOV)
finenkort voorstellen om de
>olgen, de verwerking en de
[Mrwerkingsstoornissen bij een
Dte groep verkeersslachtof-
lrs te onderzoeken en de psy-
klplogische hulpverlening op
1 gebied te analyseren.
ngergrijzing kan
^jkort doen
knopen tot
kt5 miljard in 2030
ont.BURG Door de vergrij-
seig van de bevolking onstaat
jde overheid een steeds gro-
roj gat tussen inkomsten en
®vfeaven. In guldens van 1984
lieemt dit gat toe van 1,3 mil-
Id in 1990 tot 25,3 miljard in
'ert jaar 2030. Dit „vergrij-
8®4gstekort" bevat niet alleen
vi hogere uitgaven voor de
rkW. ook de financiering van
'Minsten als bejaardenoorden,
pEfinsverzorging enz. is daarin
•genomen. Dit betoogde de
vjtterdamse hoogleraar prof.
'^jRitzen gisteren tijdens een
e^Jdiedag over „Demografie
'ri®i sociale zekerheid" in de
le Itholieke Hogeschool in Til-
3r2fg.
hij, „want het kenmerk van
veel wetenschappelijk onder
zoek is nu eenmaal dat de re-
sultaten niet direct zichtbaar
zijn".
In de kast
Volgens Medigon is dat des te
erger, omdat de laatste jaren
de kwaliteit van de ideeën
juist enorm is toegenomen. Di
recteur drs. H.G. van Brum-
men: „Alle voorstellen krijgen
van ons uiteindelijk een cijfer
èn dit jaar waren daar een
paar negens bij en zeer veel
achten. Van die achten hebben
we slechts een derde kunnen
honoreren. De overige ideeën
blijven liggen, die verdwijnen
bijna allemaal in een kast".
Voorzitter Van der Vies vindt
dat de industrie veel meer ge
bruik moet maken van die
plannen, maar dat gebeurt
slechts sporadisch. De onder
zoekers zelf doen daar zelden
of nooit een poging toe en het
bedrijfsleven weet niet van
het bestaan af, omdat alle bij
Medigon ingediende plannen
volgens de wet niet openbaar
mogen worden gemaakt.
Een extra probleem is dat de
overheid, gedwongen door de
bezuinigingen, meer eisen is
gaan stellen. Het kabinet vindt
dat plannen meer moeten wor
den getoetst aan hun prakti
sche toepassing. Wie dus met
een idee bij Medigon komt.
moet al kunnen aangeven dat
daarmee de bestrijding van,
bijvoorbeeld, aids een stap ver
der komt. Voorzitter Van der-
Vies: „Op zich is het logisch
dat de overheid voorwaarden
stelt, want je moet altijd kri
tisch blijven. Onderzoek mag
geen loterij zijn, waar je maar
geld in blijft stoppen en gokt
dat er eens een prijs uitkomt.
Maar momenteel neigt de
overheid tot een zeker dirigis
me en dat is niet goed. Daar
mee tast je de essentie van we
tenschappelijk onderzoek aan:
het constant aanmaken van
fundamentele kennis. Als je
dat onmogelijk maakt, zit je
straks met de brokken".
Toetsing
Voordat een idee door Medi
gon wordt gesteund, soms ook
zonder geld, heeft het twee se
lecties ondergaan. Eerst oorde
len vakgenoten erover, die el
kaar daarvoor op vrijwillige
basis een aantal keren per jaar
ontmoeten. Volgens Medigon
verhoogt die (intercollegiale)
toetsing de kwaliteit. Als de
wetenschapswereld er zelf iets
in ziet, wordt het idee officieel
voorgedragen aan Medigon.
Daar beslist uiteindelijk één
van de twaalf commissies of
het ook daadwerkelijk wordt
geaccepteerd.
Is dat het geval, dan zijn er
ruwweg twee soorten subsidies
te onderscheiden. Ten eerste
de kleinere projecten, die voor
drie jaar wordt gesteund en
door directeur Brummen het
zaaiwerk worden genoemd.
Daarnaast is er de steun voor
grotere groepen, die voor
maximaal zes jaar is gegaran
deerd. Daarbij gaat het om
kwalitatief zeer goede projec
ten, meestal aan een medische
faculteit, die Brummen het
oogstwerk noemt. In totaliteit
worden er van de ongeveer
tweehonderd projecten die
jaarlijks worden aangeboden,
zo'n 35 gehonoreerd. Voorzit
ter Van der Vies: „Ons uit
gangspunt daarbij is natuurlijk
wel dat een voorstel een doel
moet dienen en dat er een
kans is dat het een doorbraak
veroorzaakt. Maar tegelijk
moet de kans dat het niets op
levert je er niet van weerhou
den het toch goed te keuren.
Het vervelende is nu eenmaal
dat je een ontdekking niet
kunt plannen".
Bescheiden
Mondiaal verzorgt Nederland
niet meer dan twee procent
van de produktie aan medi
sche kennis. Ondanks die be
scheiden inbreng zijn er voor
aanstaande onderzoeken ge
daan en bovendien, vindt di
recteur Van Brummen, moet
een aantal onderzoeken altijd
op een laag pitje worden ge
houden om in te kunnen spe
len op belangwekkende ont
wikkelingen elders in de we
reld. Met Van der Vies hoopt
hij, dat een Nederlandse on
derzoeker ooit nog eens de No
belprijs wint, want dat zou een
enorme uitwerking hebben op
de waardering van het me
disch onderzoek. Volgens Van
Brummen heeft dat overigens
maar weinig gescheeld („Nee,
de naam van de man moet ge
heim blijven").
Waarmee Van Brummen maar
wil aangeven dat 25 jaar FUN-
GO (nu dus Medigon) niet
voor niets zijn geweest. On
danks de kritiek op dierproe
ven en de vaak overdreven
waarde die aan wetenschap
wordt gehecht. Uitgerekend
deze week is er een prijs uitge
reikt aan een, weliswaar Brit
se, onderzoeker die een ma
nier heeft gevonden om bij
proeven het gebruik van die
ren drastisch te verminderen.
(Zie het artikel elders op deze
pagina).
Van der Vies en Van Brum
men hadden geen beter bewijs
kunnen bedenken voor hun
stelling dat beterschap alleen
mogelijk is door wetenschap.
Van der Vies: „De huidige ge
zondheidszorg dankt zijn vele
mogelijkheden aan doorbra
ken in het verleden. Voor 1940
was een longontsteking vaak
dodelijk, nu over het algemeen
niet meer. Maar ook daar blijft
nieuw onderzoek nodig, naar
bacteriën en anti-biotica. En
ook al is de kennis op gebie
den als kanker, erfelijke afwij
kingen, hart- en vaatziekten
en dementie enorm toegeno
men, de oplossing voor die
ziekten is nog altijd niet ge
vonden. En zonder mogelijk
heden tot (fundamenteel) we
tenschappelijk onderzoek zal
die er ook nooit komen".
DICK HOFLAND
DEN HAAG De deze
week bekroonde test van
de Brit dr. Oliver Peers
Flint, waarmee in de far
maceutische industrie
honderdduizenden
proefdieren het leven
kunnen behouden, is
door dierenvrienden én
door de industrie met ge
juich ontvangen. Door de
inspanningen van de on
derzoeker kan de giftig
heid van stoffen die in
medicijnen worden ge
bruikt, wordenvastge
steld door zoveel moge
lijk cellen van de embry
o's van enkele proefdie
ren te gebruiken. Tot nu
toe waren daarvoor altijd
300 beesten nodig van
twee diersoorten (meest
al ratten, muizen of ko
nijnen). De Flint-test
scheelt tijd, geld én
proefdieren.
Dr. Flint kreeg uit handen
van prinses Margriet de eer
ste EFPIA-prijs (25.000 Zwit
serse Francs en een kristal
len beeldje) van de Europese
federatie van associaties van
de farmaceutische industrie.
Dat is in verband met het be
lang van de uitvinding in fei
te slechts een symbolische
beloning.
Het succes van de Flint-me-
thode lijkt op het eerste ge
zicht vooral gebaseerd op het
morele aspect; proefdieren
kunnen nu immers blijven
leven. Alleen al in eigen land
worden er jaarlijks meer dan
één miljoen „verbruikt" en
dat is een doorn in het oog
van dierenliefhebbers, waar
van Nederland er veel heeft.
Die proefdieren kunnen nu
een heel wat menswaardiger
bestaan gaan leiden.
Eén embryo
Dr. Flint, verbonden aan ICI
Pharmaceuticals Division in
het Engelse Macclesfield,
heeft de mate van misvor
ming onderzocht bij embryo-
cellen door het giftige effect
van chemicaliën. Hij deed ze-
Voor deze proefkonijnen is
het wellicht te laat, maar voor
andere dieren ziet het leven
er beter uit dank zij de be
kroonde vinding van dr. Flint,
ven jaar over het bedenken
van een methode waarbij hij
van een zwanger dier slechts
één embryo nodig heeft,
waaruit gigantisch veel cel
len geïsoleerd kunnen wor
den. Die cellen kunnen in
een glazen bakje zó worden
geconserveerd dat ze zich
precies zo ontwikkelen als in
de moederbuik.
Door de embryo's van drie
tot vier dieren te benutten,
wordt in feite hetzelfde re
sultaat bereikt als voorheen
met grote aantallen levende
dieren. De oude tests duur
den ten minste enkele maan
den, de test van Flint niet
meer dan een dag of vijf.
Voorheen konden per jaar op
een laboratorium niet veel
meer dan vier tot vijf stoffen
onderzocht worden, met de
nieuwe methode kunnen dat
er volgens de Brit wel 250
worden. Een niet onbelang
rijk voordeel voor de indus
trie is ook dat door het kleine
aantal proefdieren de kosten
flink worden gedrukt.
Het ontwikkelen van nieuwe
geneesmiddelen vergt inves
teringen van vele miljoenen.
Aan het begin van zo'n on
derzoek staat men voor het
testen van duizenden ver
schillende stoffen, waarvan
er uiteindelijk niet meer dan
enkelen overblijven als
werkzaam bestanddeel van
het geneesmiddel. Een re
kensommetje leert dat voor
één geneesmiddel niet zelden
vele duizenden dieren wor
den gebruikt en vaak het le
ven laten.
Eén probleem
Er is één probleem en voor
waar geen kleintje. De be
staande wettelijke regels die
voorschrijven dat medicijnen
op dieren moeten worden ge
test, zijn door overheden
over de hele wereld inge
steld. Dat gebeurde als reac
tie op de beruchte Softenon-
affaire. Softenon werd voor
die tijd gezien als een uiterst
veilig kalmeringsmiddel, tot
bleek dat het ernstige schade
kon toebrengen aan de men
selijke foetus, als zwangere
vrouwen het gebruikten.
Sindsdien gaat ook de over
heid in Nederland niet meer
over één nacht ijs en eist
men dierproeven om absolute
zekerheid te verkrijgen over
de veiligheid van in genees
middelen gebruikte stoffen.
Flint vreest dat het mis
schien nog wel tot het eind
van deze eeuw kan duren,
voordat alle nationale com
missie voor de toelating van
geneesmiddelen ervan over
tuigd zijn dat de Flint-metho-
de veilig is en dat ook de
wetgeving overal aan dit in
zicht is aangepast. De over
koepelende farmaceutische
organisatie EFPIA gaat zich
inzetten om politici over de
hele wereld voor de Flint-
methode te winnen.
De Amerikaanse Food en
Drug Administration, een
zeer streng instituut voor het
toelaten van geneesmiddelen,
heeftinmiddels besloten de
nieuwe methode aan een on
derzoek te onderwerpen, om
deze uiteindelijk in de VS als_
betrouwbaar te aanvaarden.
Intussen kan wel degelijk
met de vinding van de ge
kweekte cellen worden ge
werkt, in ontwikkelingssta
dia waar de wetgever geen
tests vergt. Pas in het eind
stadium dient men weer te
voldoen aan de voorschriften
die gelden voor de in het
nieuwe geneesmiddel ge
bruikte stoffen. De fabriek
van Flint heeft overigens
geen octrooi op de nieuwe
methode en de onderzoeker
is bereid zijn kennis over te
dragen aan geïnteresseerden.
ARJEN VAN DER SAR
