Tante Truus
leidt tot
ontmaskering
finalë
■6et Binnenhof"
.Jouwtrekken
Dm Sandra
-r
ZATERDAG 24 MEI 1986
In Amsterdam is opgericht het Bureau
voor Ontmaskering van Onjuiste
Uitspraken over de Samenleving.
Zwendel en wanbeleid wil het aan de
kaak stellen, net als Pieter Lakeman
met zijn SOBI, maar dan op het
maatschappelijke vlak. Een
studentikoos grapje? Nee, aldus de
socioloog dr. Jaap Dronkers. Hoewel
het idee in een ballorige bui geboren
werd, is de achtergrond bloedserieus.
„Wij willen bereiken dat autoriteiten
en andersoortige spreekbuizen even
kijken welke kennis er beschikbaar is,
voordat ze hun mond open doen".
;id
ElMSTERDAM - Jan Splinter en
ijn winter. Tante Truus met haar
nkelrooiende Guus. Ze worden
Verzonnen door politici die op het
Ichellinkje van de publieke opinie
ipelen, en daar beklijven ze. Onge
veer zoals de Bolero van Ravel
- in de oren van de componist zelf
;en muzikale flodder ten dienste
/an de danseres Ida Rubinstein -
le ochtend na de eerste uitvoering
Joor iedere Parijse straatjongen
verd meegefloten.
rooral over Tante Truus heeft de Am-
terdamse doctor in de sociologie Jaap
)ronkers zich behoorlijk opgewonden,
lozeer dat het breinbrouwsel van minis-
tr Ruding hem regelrecht heeft geïnspi-
eerd tot de oprichting van een Bureau,
•oor Ontmaskering van Onjuiste Uit-
praken over de Samenleving, afgekort
fc)US. Hoewel? „Ik denk dat het al lan-
er in de lucht hing. Wanneer was dat
ok weer? 1978? Toen beweerde profes-
or Brenninkmeyer, hoogleraar psycho-
ogie in Utrecht, dat de gemiddelde in-
elligentie van de huidige studenten aan
inze universiteiten lager zou liggen dan
lie van leerlingen op de kweekscholen
Toeger. Ook zo'n onjuiste uitspraak.
)mdat hij daarmee toevallig op mijn
•akgebied kwam. heb ik me er indertijd
cht boos over gemaakt. Ik heb zijn be-
/ering toen weerlegd in het blad Mens
n Maatschappij. Op basis van de on-
lerzoeksfeiten kun je zo'n uitspraak niet
loen, heb ik geschreven".
Afstraffen
zzVat wil het Bureau voor Ontmaskering
■rian Onjuiste Uitspraken over de Sa-
nenleving precies? Om dat duidelijk te
Haken, haalt dr. Dronkers er Pieter La-
ieman bij, ook wel bekend als de luis in
Je pels van het Nederlandse zakenleven.
Als je in de economie onjuiste medede
lingen doet, zijn het de aandeelhouders
'Cfde raad van commissarissen die je af-
haffen. En anders is er altijd Lakeman
log. Die slaagt er, door alle relevante
jukken en hun bijlagen nauwkeurig te
.estuderen, vaak in de vinger te leggen
(p zwendel en wanbeleid.- Dat doet hij
ooral door de tegenstellingen zichtbaar
i maken tussen schijn en werkelijkheid,
lissen het gepropageerde beleid eri de
I erchte balansen en jaarrekeningen. Maar
toendel en wanbeleid komen niet alleen
b het bedrijfsleven voor. Er zijn grote
leien van onze samenleving waarover
(dereen ongestraft aantoonbare onjuist-
eden kan debiteren. Ik denk dan aan
jtspraken over het onderwijs, over de
'etenschapsbeoefening, over de arbeids-
meliarkt, de werkloosheid, de sociale voor-
tegjeningen, over gezin, opvoeding en ga
dai> maar door. De bekende uitspraken
faarin tante Truus of Jantje van Leiden
komen opdraven, zijn klassieke voor
beelden van dit type aantoonbaar on
juiste, ongefundeerde beweringen".
Noch ligt het alleenrecht op het slaken
van loze kreten bij de Hoge Haagse He
ren die het beleid maken. Dronkers:
„Ook leden van oppositiegroepen, vak
bondsbestuurders, woordvoerders van
pressiegroepen en dergelijke zijn er niet
wars van aantoonbaar onjuiste uitspra
ken ten beste te geven die op dat mo
ment goed in hun kraam te pas komen.
Het hoeft daarbij niet eens louter om
aanvechtbare uitspraken te gaan. Ook al
gemeen aanvaarde meningen kunnen
heel goed aantoonbaar onjuist zijn. Goe
de voorbeelden op mijn eigen werkter
rein - ik houd me bezig met onderzoek
naar de ongelijkheid van kansen in het
onderwijs - zijn de heilzame effecten
die algemeen worden verondersteld van
studiebegeleiding en van kleinere klas
sen".
Zoals de Stichting Onderzoek Bedrijfsin
formatie van Pieter Lakeman zakenlie
den ontmaskert die onjuiste voorstellin
gen geven van hun financiële handel en
wandel, zo moet BOUS politici en ande
re maatschappelijke spreekbuizen ont
maskeren die wetenschappelijk weerleg
bare uitspraken over de samenleving
doen. Hoe? Want niet te ontkennen valt
dat het bureau, afgaande op zijn naam,
de bijsmaak heeft van een studentikoze
grap. Dronkers, hiermee geconfronteerd,
geeft grif toe dat zijn idee voor georgani
seerde ontmaskering geboren is in een
ballorige bui. „In deze tijd van no-non-
sens hebben de sociale wetenschappen
de wind nogal tegen. Je hoort alleen nog
maar klaagzangen. Dat ging me tegen
staan. Ik wilde laten zien dat we best iets
te vertellen hebben. Die gedachte heb ik
uitgewerkt in de column die ik schrijf
voor Mens en Maatschappij. Er kwamen
positieve reacties op en dat was voor mij
aanleiding om door te zetten. Zo het al
een grap was, dan is hij in elk geval niet
verzonnen aan de borreltafel, maar ach
ter de schrijfmachine".
Machteloos
Sociologen vormen in zeker opzicht een
vrij machteloze wetenschappelijke soort.
„Bijna allemaal", aldus Dronkers, „ma
ken ze het wel mee dat ze op hun terrein
een ongefundeerde uitspraak of een alge
meen aanvaarde, maar desondanks on
juiste opinie tegenkomen. Ze beschikken
over de kennis en het materiaal die no
dig zijn om zo'n bewering te ontzenu
wen. Maar waar kunnen ze terecht? Een
ingezonden brief is meestal te kort, een
artikel in een vaktijdschrift of op een
opiniepagina, is te omslachtig of wordt
snel ingehaald door de actualiteit. Politi
ci benaderen? De vruchten daarvan zijn
ongewis vanwege de politieke opportuni
teit. Wat dan? Deze machteloosheid
heeft tot gevolg dat de onjuiste uitspraak
onweersproken blijft of slechts een speel
bal wordt in een eindeloos welles-nietes-
debat, beheerst door partijpolitieke over
wegingen. Toch hebben sociale weten
schappers van oudsher onder meer de
opdracht om gegevens over de maat
schappij en het functioneren ervan bij
een te brengen en aan te wenden voor
het weerleggen van onjuiste uitspraken
of meningen. Dat doen we allereerst
door het verrichten van onderzoek en
het rapporteren daarover in vaktijd
schriften. Helaas is de directe invloed
van dergelijke publikaties in de meeste
gevallen niet groot. Ten onrechte wordt
daaruit de conclusie getrokken dat socia
le wetenschappers dus niets kunnen uit
richten. Welnu: de oprichting van BOUS
kan daarin naar mijn vaste overtuiging
verandering brengen".
Nogmaals: hoe? Pieter Lakeman, de hor
zel van de Nederlandse economie, ver
richt bedrijfsonderzocken in opdracht en
krijgt ervoor betaald. Wie echter zal er
goed geld voor over hebben om een on
juiste uitspraak over de maatschappij
ontmaskerd te zien? Dronkers is ander
maal grif met toegeven. „Onwaarschijn
lijk inderdaad. Daarom staat mij de vol
gende werkwijze voor ogen. Elke maand
neemt het bureau een onjuiste uitspraak
op de hak. Dit wordt gedaan door een
sociale wetenschapper die terzake des
kundig is - die kan laten zien dat de ge
wraakte uitspraak weerlegbaar is aan de
hand van kennis waarover we al be
schikken. Het gaat dus niet om de vraag
of met de betrokken bewering wordt in
gestemd. Het gaat er uitsluitend om dat
we het onbenut laten van beschikbare
kennis aan de kaak stellen. Zo'n ontmas
kering kan dan elke maand gepresen
teerd worden aan het geïnteresseerde pu
bliek bijvoorbeeld op zondagmiddag in
het Amsterdamse theater De Brakke
Grond. Het is een aanpak die ook
strookt met mijn eigenlijke werk. Ik ben
hier in Amsterdam verbonden aan de
Stichting Interuniversitair Instituut voor
Sociaal Wetenschappelijk Onderzoek.
Het is onze taak de samenwerking tus
sen onderzoekers te bevorderen. Langs
die lijn ontmoet je veel mensen met al
lerlei verschillende deskundigheden en
dat maakt het mogelijk om zoiets te or
ganiseren".
B
al rolt
Het eerste uur der waarheid heeft inmid
dels al geklonken. Een kleine honderd
belangstellenden waren in Amsterdam
samengestroomd om te horen hoe de
mythe ontmaskerd werd dat mensen
dank zij de industrialisatie en de wel
vaart meer kansen hebben om op de
maatschappelijke ladder omhoog te ko
men dan vroeger. Dronkers heeft opge
keken van dat aantal. Hij had er aan
zienlijk minder verwacht. Met behoed
zaam optimisme: „De bal rolt. Het heeft
nu vorm gekregen. Voorlopig hebben we
nog twee bijeenkomsten op het program
ma staan. Dan zullen de gemeenplaatsen
onder de loep genomen worden dat het
overal dezelfde mensen zijn die aan de
touwtjes trekken, en dat het wonderlijk
is hoezeer allerlei christelijke organisa
ties floreren ondanks de ontkerkelijking
en de ontzuiling. Ik zie die eerste drie
sessies als probeersels. Per slot van reke
ning is zoiets nog nooit eerder vertoond.
We moeten kijken hoe het werkt. Of het
aanslaat".
Wil Dronkers met zijn ontmaskeringsar-
beid het zindelijk denken in de Neder
landse samenleving bevorderen? Hij
geeft de voorkeur aan een andere formu
lering. „Ik wil een zindelijk gebruik be
vorderen van de beschikbare informatie
en daarmee een brug bouwen over de
kloof die er gaapt tussen de wetenschap
en het brede publiek. Waarom blijft de
kennis over een bepaald onderwerp on
benut? Die vraag. Een voorbeeld. In op
dracht van het ministerie van sociale za
ken wordt onderzoek gedaan naar het ef
fect van herscholing bij werklozen. De
uitkomst blijkt niet al te positief te zijn.
Herscholing maakt de kans op het vin
den van werk minder groot dan men
had aangenomen. Mag je van minister
Ruding verwachten dat hij kennis heeft
genomen van dit onderzoek alvorens
zo'n uitspraak te doen over werklozen
die liever koffie drinken bij tante Truus
dan dat ze werk zoeken? Ik vind van
wel. Ik vind dat hij eerst dat Onderzoek
had moeten lezen".
Doel van het Bureau voor Ontmaskering
van Onjuiste Uitspraken over de Sa
menleving dus: bereiken dat autoriteiten
of andersoortige spreekbuizen, voordat
ze hun mond open doen, eventjes kijken
wat er aan kennis bestaat over het on
derhavige onderwerp. Dronkers: „U zegt
toch ook niet dat de zon om de aarde
Jaap Dronkers
geeft grif toe dat
zijn idee voor
georganiseerde
ontmaskering van
onjuiste
uitspraken
geboren is in een
ballorige bui.
Maar de
achtergrond is
serieus.
draait? En als een kind beweert dat de
zon om de aarde draait, dan legt u het
toch geduldig het tegendeel uit? Het be
tekent dat u zegt: Pietje, dit is onze ken
nis over de bewegingen van planeten.
Welnu, deze manier van handelen moet
niet alleen gelden voor de stoffelijke we
reld, maar ook voor de sociale wereld.
De kennis dienaangaande kan op ter
mijn niet blijven liggen. Gebeurt dat
wel, dan zal het gaan ten koste van de
kwaliteit van ons denken over de sa
menleving. En ook ten koste van het be
sturen daarvan. Dan blijft men maar
dingen proberen waarvan toch bekend is
dat ze zo niet werken. Neem het vraag
stuk van politie en criminaliteit. Je kunt
natuurlijk blijven roepen dat er meer po
litie bij moet komen. Maar als er bij de
toename van de criminaliteit nu eens
heel andere maatschappelijke factoren
meespelen? Als het allemaal eens veel
ingewikkelder zou blijken te liggen? Dan
helpt het opentrekken van een blik agen
ten niet. Integendeel, dan zal de kwali
teit van het bestuur eronder lijden. Wan
neer je op basis van dit soort simpele
antwoorden door blijft besturen, loopt
het op een bepaald moment mis".
Korrels zout
Tante Truus is uiteindelijk door BOUS
niet ter ontmaskering bij de horens ge
nomen. Waarom niet? Te weinig vis aan
de graat, zo blijkt. Een politicus aan het
woord vraagt om de nodige korrels zout.
„Er bestaat", adstrueert Dronkers, „bij
voorbeeld een verschil tussen Van Ke-
menade als wetenschapper en Van Ke-
menade als politicus. Wanneer hij met al
zijn wetenschappelijke voorbehouden
een onderwijswet zou presenteren, dan
zou zo'n wet nooit te verkopen zijn. Dat
is niet de fout van Van Kemenade. Het
ligt aan het publiek dat alles nu eenmaal
zwart-wit voorgeschoteld wil krijgen.
Daarom heeft BOUS niet voor Tante
Truus gekozen. Wat we willen ontmas
keren, dat zijn algemene ideeën over de
samenleving die hebben postgevat en
waar we door onderzoek ook voldoende
Over weten. Ik kan dus bijvoorbeeld nog
geen uitspraak organiseren over de vraag
of er al dan niet zoiets als erfelijke intel
ligentie bestaat. Het is een onderwerp
waar gewoon te weinig kennis over be
staat. We zoeken onderwerpen waar we
een onderzoeker tegenaan kunnen plak
ken".
Er zullen dus, BOUS ten spijt, legio on
juiste uitspraken over de maatschappij
blijven doorkankeren? „Ja. Er bestaan
een heleboel ingeroeste meningen waar
aan we nauwelijks meer kunnen doen
dan waarschuwen: wacht even, zo sim
pel ligt het met. Dat is de pech van de
sociale wetenschappen. Onze boodschap
bestaat voor driekwart uit de medede
ling: het zit allemaal ingewikkelder in el
kaar dan u denkt".
PIET SNOEREN
Het kind Sandra Kim had het Eurovi
sie Songfestival beter niet kunnen win
nen. Want haar overwinning heeft
sinds „J'aime la vie" als beste lied ge-
klassificeerd werd het koninkrijk Bel
gië op zijn grondvesten doen schud
den.
Zelfs premier Wilfried Martens moest
eraan te pas komen, toen Waalse en
Vlaamse belangengroepen een partij
touwtrekken begonnen met als inzet
wie het volgende songfestival zal gaan
organiseren, w^nt dat is kennelijk de
belangrijkste prijs, die een deelnemend
land kan binnenhalen.
Martens zelf dus gaf, na als bemidde
laar aangezocht te zijn, te kennen dat
hij niet bij machte is een oordeel uit te
spreken. „Een uitspraak over federale
twisten op dit terrein behoort niet tot
mijn bevoegdheid", stelde de premier,
die vervolgens terugkeerde naar de
marathon vergadering met zijn minis
ters, die moet uitmonden in bezuini
gingsmaatregelen ten bedrage van
twaalf miljard gulden.
De stammenoorlog rond het meisje
Kim, dat zelf beweert veertien en een
half jaar te zijn, terwijl anderen rond
haar fluisteren dat zij nauwelijks der
tien is, gaat inmiddels onverminderd
voort. De Walen claimen dat Sandra
Franstalig is, dat haar liedje verre van
Nederlands is en dat het dus voor de
hand ligt dat zij de organisatie van het
volgende songfestival mogen verzor
gen.
De Vlamingen moeten daar smadelijk
om lachen. Want het mag dan wel
waar zijn dat het kind op Frans lijken
de klanken zingt, ze heeft, getuige het
liedje, zelfs geen notie van het geslacht
van de woorden, want ze zingt duide
lijk „J'aime le (in plaats van la) vie",
dus hebben de Walen wat dat betreft
geen poot om op te staan.
Wat moet er dus gebeuren? Er kan een
wijziging plaatsvinden van de bijzon
dere wet op de staatshervorming van 8
augustus 1980, wat betekent dat de
staat betaalt, maar dan is het weer niet
duidelijk bij wie die gelden uiteinde
lijk weggehaald worden, bij de Walen
of bij de Vlamingen. En er zal boven
dien een neutrale organisator be
noemd moeten worden.
Beter is misschien om de BRT en de
Franstalige tegenvoeter, de RTBF, bei
de de helft van het songfestival te la
ten verzorgen. Maar dan mag eigenlijk
ook het ldeine Duitstalige gebied in
België niet vergeten worden zodat we
een avond tegemoet zouden kunnen
zien van een Nederlands-, Frans- en
Duitstalige presentatie vanaf drie loka-
ties.
Luik, Spa, Oostende, Knokke, Gent en
de Antwerpse Zoo hebben zich al ge
meld als plaats waar de liedjescompe
titie zou moeten plaatsvinden. De die
rentuindirecteur Daman heeft breed
verklaard „zijn kansen tot het uiterste
te verdedigen" en hij wijst erop dat
geen plaats zoveel hotelaccommodatie
heeft als Antwerpen en er geen zaal zo
mooi is als de Elisabethzaal naast dé
Zoo.
Er zal echter nog heel wat taalstrijd ge
voerd worden voor een definitieve
plaats - door wie? - kan worden aan
gewezen.
Sandra Kim zal voor geen enkele te
genprestatie kunnen zorgen, zoals het
naar de fiscus brengen van het groot
ste deel van haar verdiensten. Sandra
mag officieel namelijk in België niet
werken. De wet verbiedt leerplichtige
kinderen „arbeid of enige werkzaam
heden die buiten het kader van hun
opleiding of vorming valt" te verrich
ten. Er is een kleine mogelijkheid voor
haar om gebruik te maken van een
speciale vergunning voor kinderen om
als actrice op te treden bij filmopna
men en modeshows. Veel ruimte geeft
die vergunning echter niet en zij geeft
zeker niet de mogelijkheid te werken
in de late avonduren.
Het is dus niet ondenkbaar dat Kim
naar een buitenland uitwijkt om haar
„J'aime la vie" te verzilveren, terwijl
Walen en Vlamingen als kemphanen
vechten om het resultaat van Sandra's
overwinning, de organisatie van het
volgende festival, in de waght te sle
pen.
AAD JONGBLOED
