Met de IKON
komt de kerk van
de kansel
Waar komt
de wieg
vandaan?
1 foidóc Qowiant
ZATERDAG 22 MAART 1986
de Ronden: "Wij kunnen onze liturgie verrijken met de
Inbreng uit de jonge landen".
HILVERSUM - In dit veertigste
levensjaar van de IKON zal deze
tendgemachtigde van samenwer
kende gelovigen nog nadrukkelij
ker van de kansel afdalen dan zij
toordien al deed. Niet boven de
"jnensen, maar temidden van de
d?ng e°r3nensen ,racht zij het evangelie te
ïertalen en toe te passen op deze
ïjd.
be „elektronische kerk" in Amerika
heeft niet zo'n beste naam. Daar praten
Evangelisten te gemakkelijk van boven
De IKON, de Interkerkelijke Omroep
HBAlcdcrland, zoekt veeleer tastend zijn
^^weg door het labyrinth van het leven,
zijn Bergrede heeft Christus als predi
ker het leefmodel bij uitstek verschaft en
aangegeven hoe de daad te voegen naar
vollediglat Woord. Dit laat vele interpretaties
leefvormen toe, maar het gaat er om
telfscheppend bezig te zijn ter voltooiing
fan de Schepping langs door Hem aan
gegeven wegen. Dat hoeft geen predikant
touringcfanaf de kansel dunnetjes over te doen.
Die dient temidden van de mensen te
d van Uftaan en in eigen persoon voorbeeld te
bieden. De IKON gebruikt daar de ei-
middelen voor. Niet alleen de
moderne elektronica, de straalverbindin-
maar ook journalistieke in eèn ru-.
Briek als „Kenmerk" en de dramatische
in de eigen tv-spelen. Zeker heeft de
cansel een functie, maar als de gelovigen
Met naar de kerk komen, moet de kerk
^^^3aar de gelovigen toe, aan huis en buis
j^É|pezorgde evangelievertaling, ter lering,
^^^^naar vooral ter overweging.
Toch blijft in eigen protestantse kring
het geluid hoorbaar en in vlammende
LAND" Artikelen ook leesbaar, dat in kerkdien-
eermogrften nooit genoeg dank en lof aan de
joten, erHeer ^an worden gebracht, dat de IKON
rdam. naar te weinig oog voor heeft en meer
bpredikatie op het scherm moet brengen.
Er ging, zoals we al meldden, onlangs
pok een brief van de „Groep Zwolse ge
meenteleden" naar 1750 kerkeraden, die
paar hun oordeel over de IKON werden
gevraagd. Van een derde kwam ant-
ijk bij AFoord leruS en van dezen bleek rond
of jachtig procent het oneens met de
IKON, namelijk waar het betreft de wij-
ie van verkondiging en de opvattingen
B.V., v^ver zonde, genade en verzoening.
Wim Koole, directeur televisie, legt deze
kritiek niet naast zich neer, integendeel,
Jni is er blij mee, omdat hij niets liever doet
jjan vanuit de IKON die te weerleggen:
[Er zijn nooit kerkdiensten genoeg om
eerst eepod dank te zeggen. Dank voor wat we
wandelfan goedheid van Hem hebben onder-
in En9vonden. We danken Hem zelfs voor wat
70-45.4^ns n0g te wachten staat. Dit neemt de
Vorm aan van bidden, gebed om heil
pver ons werk. Dan zijn we met de toe-
~^~Komst bezig. Die hebben we ten dele zelf
HHn handen. Daar moeten we aan werken.
^^Hfrliet alleen voor gelovige mensen. Het
evangelie is er voor alle mensen. We
I hebben een boodschap voor de samenle
ving, maar die samenleving biedt ons als
jenaT
)a!
een wederkerige boodschap de uitdaging
te werken aan de verbetering ervan, vol
tooiing van het geschapene. Dit staat de
IKON voor ogen. Deze begon veertig
jaar geleden met kerkdiensten en bijbel
vertellingen en -uitleg, ook voor jonge
ren. Die stelden ons toen de vraag: wat
moeten we ermee? Hoe stellen wij ons
op in de samenleving van vandaag in de
geest van Gods woord? Hoe bestrijden
wij de armoede in de wereld, het racis
me en de aantasting van de mensenrech
ten. Evangeliseren is meer dan het uit
dragen van het Woord. Het evangelie
moet voorgeleefd worden in een levens
houding, in een persoonlijke opstelling
in de samenleving. In voortdurend over
leg met de programmamakers van de
IKON kwamen we op die manier tot
een eigen programmering. Daarvoor be
staat veel begrip, maar het regent ook
nog steeds kritiek. Dat houdt het gesprek
gaande, mede tot mijn grote instem
ming. Christenen kunnen het zich niet
permitteren niet naar elkaar te luiste
ren".
Niet alleen Wim Koole, ook IKON-ra-
diodirecteur Barend de Ronden staat
voor dezelfde zaak. Zij verdedigen deze
als diplomaten in dienst van het doel
dat hen voor ogen staat: niet op de kan
sel, maar in de wereld dienen wij te
staan. „Wij zien ons werk hier als een
roeping", zegt Koole.
Uitbouw
Veertig jaar geleden kregen naast de be
staande omroepen ook de kerken zend
tijd. Een deel verenigde zich in het
IKOR (het Interkerkelijk Overleg Ra
dio), een ander deel in het Convent van
Kerken, beide werkend voor de reforma
torische christenen. Voor het katholieke
volksdeel ging de zendtijd naar het
Rooms-Katholiek Kerkgenootschap,
RKK. Dit ontsloeg de NCRV en de
KRO van de taak prediking via de ether
te bedrijven. Later fuseerden CVK en
IKOR tot IKON. Daarnaast ontstond al
leen voor kerkdiensten het ZVK: Zend
tijd voor de Kerken. Bij de IKON blijft
intussen het bezwaar bestaan, dat de
kerken niet meedeelden in de later ont
stane uitbreiding van zendtijd voor alle
omroepen.
De KRO voegde zendtijd bij die van het
RKK. Die maken samen de rubriek
„Tussen hemel en aarde", uitgezonden
op enige hoogte vanuit de Utrechtse
Domtoren, maar zeker geen zwevend
programma. Op soortgelijke wijze wer
ken IKON en RKK samen aan de vaste
rubriek „Kenmerk".
Van stonde af begaf de IKON zich bui
ten het eigen erf. Mozambique en Ango
la kregen directe aandacht, sociaal en
politiek, maar niet minder ook langs de
door de Wereldraad van Kerken aange
geven lijn van de oecumene.
In de afgelopen veertig jaar kwam de
wereld meer en meer open te liggen. Dit
leidde tot ombouw en uitbouw van
„Kenmerk". Steeds werd duidelijk ge
maakt, dat zaken als racisme, fascisme,
Op een gegeven moment verdween bij de IKON de dominee uit de programma's om
plaats te maken voor gespreksleiders zoals Wim Neijman.
minderhedenproblematiek, oorlog en
vrede, noord-zuidverhoudingen, de
apartheid, ethiek en wetenschap, de ar
men in de samenleving en het theolo
gisch en maatschappelijk functioneren
van kerken en christenen nauw met el
kaar samenhangen. Kenmerk blijft die
samenhang voortdurend benadrukken
en zoekt daarvoor aanknopingspunten
bij de eigen Nederlandse samenleving.
Bij wereldproblemen van een dergelijke
omvang moet je niet binnenkerkelijk
blijven kissebissen.
Bovendien beschikken de kerken via
missionarissen en zendelingen over het
sterkst ontwikkelde informatieve en
hulpvaardige apparaat ter wereld. Ken
merk ontwikkelde zich tot een gericht
kompas. Hulp, nieuws en commentaar
vloeiden van alle kanten toe. Ook bewe
ringen, stellingnamen en bewegingen, die
in de richting gingen van de met enige
huiver omgeven bevrijdingstheologie.
De kritische kringen hebben gelijk. Het
christendom werkt niet met het vuur en
het zwaard van de marxistische klasse-
strijd. Het evangelie biedt een flitsender
wapen, de geest, en die werkt als bevrij
dende theologie.
Hier spelen journalisten op in, die voor
de IKON ter plekke situaties verkennen
en inschatten, zoals Koos Koster, die in
1973 bij de val van Allende in Chili als
gevangene werd opgesloten in het sta
dion van Santiago en daarover uit per
soonlijke ondervinding nieuws en com
mentaar doorseinde. Koos Koster, zali-
ter nagedachtenis, zoals hij later in El
alvador in 1982 samen met drie andere
Nederlanders in een hinderlaag werd ge
lokt en het leven liet als prijs voor zijn
inzet voor menselijke waarden.
In het kielzog van deze internationale
berichtgeving volgen de „Wilde ganzen".
Jegens goede gevers lijkt het onheus bij
dragen voor goede doelen overal ter we
reld te omschrijven als het afkopen» van
schuld, het geruststellen van het gewe
ten, terwijl je zelf op je eigen rustige bur
gerlijke stekkie kan blijven zitten. Zen
delingen en missionarissen wijzen bij
hun christianiserende werk op de we
reldkerk die meeleeft met de armen en
de ontrechten. Zij kunnen hun woorden
waarmaken en de waarheid van het
Woord onderbouwen door over de brug
te komen met gelden waaraan in die we
reld ver weg van ons goede bestemmin
gen worden gegeven. „Wij leven mee
met de gelovigen ver weg over zee",
blijkt geen loze kreet.
Jeugdpredikant
Koole kwam in 1963 bij de IKON.
Voorheen functioneerde hij als jeugdpre
dikant van de Ned. Hervormde Kerk bij
de AMVJ-jongeren. Zijn persoonlijke
liefhebberijen speelden een rol bij zijn
in huis (9)
inten, vi
xe busré
Was bet
E
stof zou
De kraamkamer is in onze cultuur
lange tijd strikt het domein van de
vrouw geweestde man werd als
verloskundige of toeschouwer niet
geduld. De Hamburgse arts dr.
Wortt verkleedde zich in 1522 als
vrouw om een bevalling te kunnen
bijwonen. Hij werd echter
ontmaskerd en belandde op de
brandstapel.
Over de geboorte werd nimmer
gesproken. De bevalling vond plaats
achter een „kraam" (gordijn).
Kinderen kwamen uit een kool of
werden - waarschijnlijk sinds ae
18e eeuw - door de ooievaar
gebracht
Wanneer het kind er eenmaal was,
dan brak het feest los. De gasten
werden getrakteerd op drank,
meestal een zoete likeur, en veel
gebak. De kindersterfte was echter
groot. Wanneer na negen dagen
was gebleken dat de nieuwe telg
een gezonde toekomst mocht
verwachten, werd een groots
„vantijd"gevierd. Van dat alles
zijn onze beschuit met muisjes en
de traditionele kraamvisite
overblijfselen. Hel grootste feest
kwam spoedig daarna, bij de doop
van het kindje. Dan was immers
ook de ziel en zaligheid veilig. Al
die feesten kostten de ouders een
lieve duit. De gasten werden echter
geacht metkromme arm" te
komen, namelijk krom om de
cadeaus te dragen!
Het nieuwe leven bezorgde vele
mensen werk. De verlossing werd
uitgevoerd door een vroedvrouw
(letterlijk: wijze vrouw), ook wel
foevrouw, hebelmoer. bademoer of
ortweg wijf genoemd. Mits men er
geld voor had, werd de verzorging
opgedragen aan een baker.
Urenlang zat zij dagelijks met het
kind nabij het warme vuur in de
bakermat of -mand. Voor het kind
was dit dus letterlijk de bakermat
van de beschaving. Helaas hoorde
het echter meestal bakerpraatjes.
Volgens een van die fabeltjes
veroorzaakten te hete wikkels om
het lipje een heetgebakerd karakter.
Eind I le eeuw werd het mode een
min het kind de borst te laten
geven. De moeder hield zich daar
niet meer mee bezig. In Frankrijk
ging men zelfs zo ver dat het kind
de eerste jaren op het platteland
werd ondergebracht. Pas wanneer
het enige beschaving had opgedaan
mocht het thuiskomen.
Baby's hebben sinds
mensenheugenis één bijzonder
vervelende eigenschap: op de
onmogelijkste ogenblikken zetten
ze een keel op. Schommelen bleek
te helpen, zo ontdekten de ouders.
Vandaar dat de bedjes werden
opgehangen aan ringen. Later
ontstonden de wiegen met ronde
onderkant of op rondlopend hout.
Om te voorkomen dat men
's nachts het bed moest verlaten
om het luidruchtige wurm weer in
slaap te schommelen, liep van hel
ouderlijk bed een touw naar de
wieg. Een andere truc, maar dan
voor overdag, was de combinatie
schommelstoel-wieg. En mocht dat
allemaal niet helpen, dan was er
altijd nog jenever.
MAARTEN VAN ROOI JEN
Wim Koole: Wij zien ons werk als een roeping".
aanstelling tot tv-directeur van de
IKON. Hij is een grote filmfan en lief
hebber van cabaret en daarom zagen
zijn benoemers in hem de man. die tege
lijk beeldend en verbaal invulling zou
kunnen geven aan het IKON-scherm.
Dat begon met „Logboek", waarin jon
geren de weg kregen gewezen in de bij
bel, in de draagwijdte van het Woord.
Niet op eenzijdige wijze in van boven af
geregeld verkeer, maar met als uitgangs
punt de vragen, die door jongeren en
volwassenen van binnen en buiten de
kerk werden gesteld. Vragen ook van
zeer persoonlijke aard, toegespitst op het
zoeken naar een eigen levenshouding.
Hierin traden in de loop der jaren kente
ringen op, waarop door de IKON werd
ingespeeld. De dominee verdween uit de
programma's. Gekozen werd voor ge
spreksleiders, zoals Wim Neyman. Uit
het bespreken van vragen, de betrokken
heid daarbij rees het drama als vanzelf
omhoog, drama in het persoonlijk leven,
maar ook het drama van de samenle
ving, de onvolmaaktheid, de onvoltooid
heid ervan.
Hieruit groeide gaandeweg en in zorg
vuldige besprekingen een nieuwe opstel
ling van de IKON. De antwoorden op
de levensvragen werden neergelegd en
gezocht in docudrama's, nagespeelde
werkelijkheid, direct herkenbaar voor
jongeren vooral. Daarmee timmerde de
IKON aan de weg waarlangs een breder
kijkpubliek zich pleegt óp te stellen. Op
de langere duur leidde dit tot „echt" dra
ma in de vorm van tv-spelen, geschre
ven door auteurs in nauw overleg met
de IKON-leiding. Zo zagen we jongere-
nopstandigheid gespeeld in „Allemaal
tuig" en de relatie jong/oud in het zo
juist beëindigde spel „De Weereld".
Geen levensproblematiek of de IKON
speelde er op in met een drama, gete
kend naar het leven, dat door een breed
publiek met instemming werd ontvan
gen.
Wim Koole gaat verder. „We zijn nu
volop bezig met een tv-produktie, waar
in we drie generaties overzien. Dat moet
in het najaar op de buis. Wat is er al niet
veranderd in een halve eeuw tijd, in de
opvattingen over liefde, sex, betrokken
heid bij de eigen familie, opvoeding,
emancipatie, het gezin, sociale omstan
digheden. Allemaal ontwikkelingen met
een sterke geestelijke doorwerking, ook
voor jongeren die daarin een eigen hou
ding moeten vinden. We hebben contac
ten gelegd met tientallen oudere echtpa
ren. De uitkomsten van gesprekken met
die mensen zullen tot een eigen drama
tisch programma leiden. Dan denk ik
ook nog aan een speciaal feestprogram
ma, een lustrumdiscussie, een forum
van vertegenwoordigers van diverse ge
loven, christenen, joden en islamieten.
Als thema geldt daarbij de IKON als
platform voor verschillend denkende
groeperingen en wat er onder de vlag
van de IKON tot stand kwam. Ik denk
aan een soort markt van liefde en ge
luk".
Radiodirecteur Barend de Ronden boogt
op een andere achtergrond. Vroeger,
veertig jaar geleden, bracht de IKOR
programma's waarin de bijbel voor kin
deren werd verklaard. Die hadden het
karakter van een huisbezoek. Ergens in
Nederland verscheen een auto van de
Nederlandse Radio Unie voor de deur.
Men stopte en stapte naar binnen bij de
leider van een zondagsschool die bezig
was met kinderen van tien tot twaalf
jaar. Toen later liturgische vernieuwin
gen zich aandienden, werd overgescha
keld naar kinderdiensten, los van die
voor volwassenen. Die kinderdiensten
hebben een schat aan nieuwe liederen
opgeleverd. Maar helaas moest uit de
luistercijfers worden geconstateerd, dat
er meer volwassenen luisterden dan de
doelgroep, kinderen.
Dit voerde tot een ander beleid. Door
mensen als Karei Eijkman en Karei
Deurlo werden korte verhalen geschre
ven over bijbelse gegevens, soms voorge
lezen verhalen, dan weer gedramatiseerd
in hoorspelvorm. Dit werd een groot
succes. Er werd veel naar geluisterd en
uit alle delen van het land kwamen aan
vragen voor bandjes voor eigen gebruik.
Ook de boekjes daarbij gingen grif van
de hand. Groot succes hadden vooral de
parafrases van de psalmen met accenten
op gegevens als liefde, trouw, vriend
schap, maar ook koning David kreeg
zijn eigen verhalen.
Voor de volwassenen doet Wim Klop
penburg indringend werk. Deze ethno-
musicoloog, conservatoriumdocent, ken
ner van muziekcultuur in de Derde We
reld, speelt in op de veranderingen in de
liturgie na Vaticanum II, waarbij de
volkstaal ruimere kansen kreeg. Hij trekt
die lijn door naar de kerken in de jonge
(Afrikaanse) landen, waar christenen af
stapten van het plichtmatig zingen van
uit het westen aangereikte melodieën en
in hun eigen taal inbreng pleegden in de
liturgie. Dit verloopt volgens de lijnen,
die de Wereldraad van Kerken daarvoor
uitlegde. Aldus kwam een proces van
afrikanisering op gang, waarbij de chris
tenen in de jonge kerken in het spoor
van een oorspronkelijke liturgie hun ei
gen geloofsgave beleven, in tekst zowel
als melodie. Op deze wijze werkt de
IKON mee aan verrijking van het litur
gische leven, waarbij de westerse christe
nen profiteren van de inbreng van jonge
kerken, de aanzet tot een ontwikkeling
met vele mogelijkheden tot wederzijdse
inspiratie tot in de verre toekomst.
Koole, De Ronden en hun programma
makers blijven zich zoekend verdiepen
in de vertaling van de evangelische op
dracht in programma's, die geënt zijn op
het samenlevingsmodel bij uitstek, de
bijbel, het blijvend boeiende en best ver
kochte boek ter wereld. De IKON biedt
geen bijbelbewerking, maar bijbelver-
werking. Daar past kritiek bij. Mits dit
het voortdurend overleg niet verstoort,
mag de IKON daar alleen maar blij mee
zijn.
