finale
Iron
niA^ Aiirlpyc
1>1 CAvn lliCl UUUvlk)
ivan iiiv t
*S
'Eeidóc&xi/ia/nt1
T
ZATERDAG 22 FEBRUARI
Jarenlang zijn de Jongeren Advies Centra
en andere instellingen voor alternatieve
hulpverlening bolwerken geweest tegen het
ouderlijk gezag. „Het gezin is een
onderdrukkend systeem", luidde de
strijdkreet. En steeds grotere aantallen
weglopende kinderen kwamen bewijzen
hoezeer dit gezin als maatschappelijk
verschijnsel failliet was. Een studiedag te
Roermond echter duidt erop dat een
aardverschuivinkje in deze steile
denkwereld aanstaande is. „Wat schiet een
kind ermee op als ik anti-gezin zou zijn?"
breiden
eiding
mv
van
in het
inteur.
\M-2e
lemde
t, vol-
ee te
perso-
sJoord-
N.V.,
lm j
i bureaus
uur)
ROERMOND/AMSTERDAM - „Geef
je ouders maar weer de schuld", luidde
de titel van een lichtvoetig programma
op de VPRO-televisie. In Roermond
hebben ze hem even geleend om er een
zwaartillende studiedag mee te benoe
men die als een steen zal neerploffen in
de eendebijt van de alternatieve hulp
verlening aan jongeren, met alle lande
lijk gesnater van dien. „Weggelopen...
geef je ouders maar weer de schuld'',
hebben ze er daar in Roermond van ge
maakt en die probleemstelling geeft aar
dig aan welk aardverschuivinkje zich in
de steile denkwereld van de Jongeren
Advies Centra belooft te gaan voltrek
ken. De jeugd heeft rechten, dat blijft.
Jongeren willen zelfstandig leven, na
tuurlijk. Een eigen woning en een onaf
hankelijk inkomen, het moet allemaal
kunnen. Maar zodra een jongere weg
loopt van huis en aanklopt bij het JAC,
vindt hij althans in Roermond tegen
woordig een andere hulpverlener achter
het bakje troost dan vroeger. Eentje die
zich niet op voorhand solidair verklaart
met de wegloper. Die niet, zoals tot voor
kort de ongeschreven wetten van het al
ternatieve circuit wilden, lak heeft aan
de gevoelens van de in de steek gelaten
ouders. Die niet ^enzijdig partij kiest
voor het dwarsliggende kind. En dat het
JAC Roermond zijn herziene opstelling
langs de weg van een landelijke studie
dag probeert uit te dragen, duidt erop
dat het vaderlandse klimaat rijp wordt
geacht voor enige zendingsarbeid in de
nieuwe richting.
23.000
Bijna 23.000 kinderen lopen naar schat
ting in Nederland jaarlijks weg Van huis.
Voor zover ze zich wenden tot een Jon
geren Advies Centrum of een andere in
stelling voor alternatieve hulpverleping
plachten ze daar en plegen ze vaak nog
een sterk politiek doorwasemde sfeer
aan te treffen. Janwillem de Goeij, als
sociaal psycholoog aan het JAC Roer
mond verbonden: „De onderliggende fi
losofie was dat jongeren in een achterge
stelde positie verkeren die tot uiting
komt in generatieconflicten. Het gezin
werd beschouwd als een werktuig van
onderdrukking. Daarom moest het JAC
vierkant achter de jongeren gaan staan.
De hulpverleners moesten strijden tegen
het ouderlijk gezag, want daarmee dien
den ze het belang van het kind. Aan het
fenomeen van het weglopen werd een
grote maatschappelijke betekenis toege
dicht. Al die weglopers vormden het be
wijs dat het gezin failliet was. Maar in
middels zijn we er anders over gaan den
ken. Nu zeggen we: niemand kan om het
gezin heen. Zelfs dochters die door hun
vader seksueel misbruikt zijn, kunnen
niet om hun vader heen. Het gezin is na
tuurlijk niet het enig mogelijke samenle
vingsverband. Maar het is wel nog
steeds de meest gangbare vorm van sa
menleven. Zolang er gezinnen blijven
bestaan, met. alle emotionele bindingen
die daar bij 'horen, moet ik ze als een
realiteit aanvaarden. Wat schiet een
cliënt ermee op als ik anti-gezin zou
zijn?"
Gezinsaanpak
Door het JAC-nieuwe-stijl wordt niet
meer met een grote boog om de ouders
heengelopen. Ruud van Roosmalen,
hulpverlener aan weglopers in Roer
mond (het afgelopen jaar zo'n 150 stuks)
vertelt: „Al in het eerste gesprek maak ik
duidelijk: ik wil je helpen, maar daar
heb ik je ouders bij nodig. Of luister:
daar heb jij je ouders bij nodig. Niet in
alle gevallen ga ik zo te werk. Loopt een
jongere weg om aan lichamelijk geweld
te ontkomen, dan volg ik een andere
strategie. Maar het overgrote deel van de
weglopers hier krijgt te maken met de
gezinsaanpak. In ons werk leiden nieuwe
inzichten nu eenmaal tot nieuwe werk
wijzen. We begeven ons daarmee op ter
reinen die voor de alternatieve hulpver
lening onbekend of zelfs besmet zijn.
maar we doen dit omdat daadwerkelijke
hulp aan weglopers ons inziens verder
moet reiken dan het verstrekken van on
derdak en geld".
Verder reiken in welke richting? Sociaal
psycholoog De Goeij: „Wat gebeurt er
wanneer je, zoals we vroeger deden,
vierkant achter een wegloper gaat staan?
De ouders gaan dan net zo reageren op
de hulpverlener als ze reageren op hun
zoon of dochter. Omgekeerd heeft de
hulpverlener de neiging om net zo te re
ageren als het weggelopen kind. Je zit
dan in wezen als hulpverlener conflicten
uit te vechten die de jongere met zijn
ouders heeft. Maar op het moment dat
je meegaat in het gescheld tegen de ou
ders, dan raak je zo'n jongere in zijn
kern, in zijn loyaliteit jegens zijn ouders.
Want tussen ouders en kinderen bestaat
een emotionele band. Kinderen verdedi
gen hun ouders. Dat heeft iedereen in
zich en het gaat heel diep. Je ouders zijn
jc wortels. Die wil je niet doorsnijden.
Uit onderzoek blijkt ook dat weglopen
zelden leidt tot een definitieve breuk
met de ouders. Weglopers willen, op een
enkele uitzondering na, het contact met
thuis blijven behouden. Ze nemen er het
initiatief toe. Ze doen er moeite voor".
Signaal
Weglopen, kortom, betekent voor een
kind niet: weg met het gezin. Weglopen
betekent dat een kind verbetering wil
van de gezinssituatie. Het is een signaal
en het heeft, mits dat signaal door de
hulpverlener wordt onderkend, een func
tie. Van Roosmalen: „Achter botsingen
tussen ouders en kinderen kunnen ge
zinsproblemen schuil gaan die op een ge
geven moment zo onhoudbaar worden
dat alleen de wegloopreactie nog enige
verlichting brengt. Het weglopen is dan
als het ware een strategie om die gezins
problemen opgelost te krijgen. Wat dat
betreft, mogen ouders hun weglopende
kinderen dankbaar zijn. Ze brengen de
vuile was tenminste naar buiten, zodat
er wat aan gedaan kan worden. Ze gaan
hulp halen. Je hoort bijna altijd van die
kinderen: we hebben al zoveel gepro
beerd, maar niets helpt meer. Kinderen
kunnen ontzettend dwingen, hoor, om
dingen die mis zijn in het gezin, te ver
anderen. Dat is het goede van weglopen.
Het veroorzaakt, vooral in starre gezins
structuren, een schok. Het systeem komt
in beweging. Dat legt op de hulpverlener
de plicht om te kijken of er binnen zo'n
gezin geen basis aanwezig is voor veran
deringen. Je moet gebruik maken van de
schok. Het is een soort crisis-interventie.
De zaak staat op tilt. Alle poppen zijn
aan het dansen. Daar moet je van profi
teren".
Hoe onverveerd de medewerkers van
het JAC Roermond de voor alternatieve
hulpverleners onbekende en besmette
terreinen van de gezinsaanpak opstor
men, moge blijken uit het gegeven dat ze
voor hun landelijke studiedag Else Ma
rie van den Eerenbeemt als spreekster
durfden uitnodigen. „Ik heb ze nog ge
waarschuwd dat ze daarmee een leeuw
in schaapskleren zouden binnenhalen",
grijnst deze gezinstherapeute, zelf moe
der van twee opgroeiende kinderen en
daarnaast stafdocent aan de voortgezette
opleiding maatschappelijk werk IVABO
te Amsterdam. De uithaal die volgt,
maakt duidelijk waarom ze zich met een
leeuw vergelijkt. „Bij de alternatieve
hulpverlening weten ze drommels goed
waar ik voor sta. Ik sta voor het verbin
den, het verzoenen, en niet voor het ver
breken van banden die wezenlijk zijn
voor de mens. Hulpverleners? Die
moeten beseffen dat ze louter passanten
zijn, voorbijgangers. Op de langere ter
mijn bezien is hun rol heel onbelangrijk.
Want die jongere van nu zit straks ook
als tachtigjarige terug te kijken en die zal
dan niet denken: o ja, dat was mijn
hulpverlener; nee, die zal denken: dat
was mijn vader of dat was mijn moeder.
Breken met je ouders kan niet, want wat
je ook doet, het blijven je ouders. Ex-ou-
ders bestaan niet. Door geboren te
worden is ieder mens in een niet te ont
kennen, onomkeerbare verhouding met
zijn ouders gekomen. Ik noem dat de
loyaliteitsband".
Waarom hebben alternatieve hulpverle
ners zo vaak geen oog voor het bestaan
van die band?
„Mijn hypothese is dat ze voor de hulp
verlening gekozen hebben omdat ze zelf
in de knoop zitten met hun achtergrond.
Ze hebben soortgelijke ervaringen door
gemaakt als de weglopers die bij hen
aankloppen, en ze willen die kinderen
daartegen beschermen. Maar ze maken
de vergissing te denken dat een breuk
met de ouders voor een kind gelijk staat
aan het krijgen van zelfstandigheid. In
de naam van die overtuiging hebben ze
nogal wat schade aangericht. Ouders zijn
wantrouwig gemaakt tegen de hulpverle
ning; die denken bij voorbaat: ik krijg
toch de schuld en ik raak misschien
mijn kind kwijt, laat ik dus maar geen
hulp zoeken. En op de langere termijn
lijden ook de jongeren zelf schade. Ge
lukkig is de mens gezond genoeg om die
schade te herstellen. Uit onderzoek
blijkt dat tachtig percent van de weglo
pers weer terug gaat naar huis. Maar de
overige twintig percent? Wie zijn dat? Ik
denk dat ze in nieuwe relaties die ze
aangaan, de rekening gepresenteerd krij
gen voor de breuk met hun ouders. Ik
denk dat ze niet in staat zijn betrouw
baarheid te investeren in hun vrienden,
in hun levenspartner en in de kinderen
Gezinstherapeute
Else Marie van den
Eerenbeemt: „Ik
sta voor het
verbinden, het
verzoenen, en niet
voor het verbreken
van banden die
wezenlijk zijn voor
de mens.
Hulpverleners? Die
moeten beseffen dat
ze louter passanten
zijn,
voorbijgangers".
die ze eventueel krijgen. Ik acht de kans
groot dat de geschiedenis zich bij hen
herhaalt. Het is een breuk die zich door
de generaties heen voortzet".
De uitnodiging om in Roermond te ko
men spreken, heeft Else Marie van den
Eerenbeemt naar haar zéggen „enorm
verrast". Ze beschouwt de landelijke stu
diedag als een eerste aanzet tot een door
braak bij de alternatieve hulpverlening
en hoopt vurig dat haar bijdrage de ge
slagen bres verder zal openen. Met rots
vast geloof zegt ze haar leermeester, de
beroemde Amerikaanse kinderpsycho
loog Nagy (spreek uit: Nodzj), na: „Het
belang van het kind wordt gediend als
het in staat wordt gesteld een goede rela
tie op te bouwen met zijn ouders. Wan
neer je een normale, aardige relatie met
je ouders hebt, zullen de relaties die je
zelf in je leven aangaat, ook steviger
zijn. Ik ben ervan overtuigd dat een le
ven het meest leefbaar is als de houding
ten opzichte van je ouders open en eer
lijk is. Heb je een volwassen vorm ge
vonden in de omgang met je ouders, dan
gaat het met de relaties die je zelf aan
knoopt, ook goed. Een relatie hebben
met iemand is iets wat veel vergt van
een mens en de eerste leerschool daarin
is thuis".
Else Mane van den Eerenbeemt heeft als
therapeute veel gewerkt met kansarme
gezinnen. „Ik ben geweest in buurten
waar de mensen echt helemaal uit elkaar
gerafeld waren. Ik herinner me een man
die als baby zo door zijn' moeder mis
handeld was dat hij er hersenletsel aan
solidair
verklaart met
de wegloper.
over had gehouden. Later werd hij gea
dopteerd en bij die ouders ging het schit
terend, maar toch hield hij die ene wens:
zijn moeder terug te zien. Daar had hij
een hele mythe omheen geweven. Hij
verwachtte er alles van. Uiteindelijk
kwam de ontmoeting inderdaad tot
stand. In een wegrestaurant. Je ziet het
voor je. Zo jongen, wat fijn dat het goed
met je gaat, met mij gaat het ook goed,
maar ik heb het vreselijk druk, dus bon
jour maar weer. Jarenlang had die man
naar dit moment toegeleefd en in tien
minuten was het over. Een schok. En
toch bleef hij nadien volhouden: wan
neer mijn moeder ooit iets mocht over
komen, dan wil ik voor haar zorgen.
Daar heb je in een notedop wat ik be
doel. De loyaliteitsband. Je zou zeggen:
zo'n man slaat het boek dicht, maar nee.
De ongeschreven wetten die de verhou
ding tussen kinderen en ouders beheer
sen en die wortelen in biologische, erfe
lijke, gemeenschappelijke gegevenheden,
zijn sterker dan dat. Bloed kruipt waar
het niet gaan kan. Altijd en overal zie je
dat mensen er van nature op uit zijn
zich met hun ouders te verzoenen. Kin
deren komen vol woede en haat bij een
JAC, maar diep daaronder zitten liefde
en genegenheid. Wanneer je als hulpver
lener die woede aanwakkert, ga je voor
bij aan een heel fundamentele wet waar
van het belang ver uitstijgt boven dat
van opstandigheid en verzet, hoe ver
schrikkelijk gerechtvaardigd die gevoe
lens soms ook kunnen zijn".
PIET SNOEREN
