a Behoefte aan meer warmte in liturgie Kleine rol voor westerse vredes beweging in het Midden-Oosten Paus stelt zich achter Filipijnse bisschoppen kerk wereld SECRETARIS SIEM GROOT VAN ST. GREGORIUSVERENIGING: aan tafel Verder in isolement EI brieven lezers ACHTERGROND CfikbcSouiant MAANDAG 17 FEBRUARI 1986PAG] Steunfonds confessionele predikantsplaatsen De Confessionele Vereniging binnen de Hervormde Kerk, een particuliere organisatie van behoudende hervormden, heeft een fonds opgericht waaruit kerkeraden een predikant kunnen betalen. Met de gelden kan een confessioneel predikant wordt betaald, als de kerkeraad niet in staat is de predikant zelf te betalen. Secretaris-generaal dr. R. J. Mooi heeft zich critisch uitgelaten over het steunfonds. Hij wijst op het risico dat een gemeente hierdoor een predikant kan beroepen meer op finan ciële gronden, dan gestoeld op het feit dat de hele gemeente hem wil. De Gereformeerde Bond in de Hervormde Kerk, een rechtse groepering binnen de kerk. biedt ook financiële hulp om bepaalde predikantsplaatsen door Bonders te laten bezet- Theodor Heuss-prijs voor Werner Naehmann De voorzitter van de centrale commissie van de Duitse joden, Werner Naehmann, is onderscheiden met de Theodor Heuss- prijs. Hij kreeg deze onderscheiding wegens zijn verdiensten voor de verzoening tussen joodse en niet-joodse Duitsers. Tij dens de bijeenkomst riep de voorzitter van de stichting, de FDP-parlementariër Hildegard Hamm-Brücher, op tot waak zaamheid tegenover het opkomend antisemitisme. Haar SPD-collega Annemarie Renger bekritiseerde recente antise- mitische uitlatingen van CDU- en CSU-politici. De Theodor Heuss-prijs. genoemd naar de eerste president van de Bondsre publiek Duitsland, wordt sinds 1965 toegekend aan personen die zich door „voorbeeldig democratisch gedrag verdienstelijk" hebben gemaakt Er zijn tijdperken waarin de openbare mening de slechtste van alle menin- STUDIEGONFERENTIEPAX CHRISTI De westerse vredesbewe ging heeft slechts een be scheiden rol te spelen in het Midden-Oostencon flict. Ze moet haar ambi ties niet te hoog stellen, eenzijdigheid vermijden en niet de grote politiek nadoen. Dit stelden twee inleiders (de Amerikaanse hoogleraar dr. Everett Mendelsohn van Harvard en zijn Israëlische collega Asa Kasher uit Tel Aviv) op de studieconferentie van Pax Christi in Amers foort over het Midde- n-Oostenvraagstuk. Opzet van de conferentie was in de woorden van Pax-Chris- ti-secretaris Jan ter Laak een gezamenlijke strategie voor de westerse vredesbeweging ten aanzien van het Miden-Oos- tenconflict uit te werken. Vrede in het Midden-Oosten is volgens de organisatoren al leen mogelijk langs vreedza me weg, waarbij Israël en de Palestijnse bevrijdingsorgani satie PLO op voet van gelijk waardigheid met elkaar on derhandelen, hetgeen moet leiden tot de oprichting van een Palestijnse staat naast Is raël, aldus Ter Laak. De vredesbeweging moet zich niet als een amateurpoliticus gedragen, zei prof. Mendel sohn. Zij moet zich niet be moeien met de onderhande lingen: hoe en met wie die ge voerd moeten worden. De vredesbeweging moet juist doen wat de regeringen niet kunnen doen: op een veel la ger niveau particuliere initia tieven nemen, bij voorbeeld op humanitair vlak. Hij reageerde hiermee op een betoog van internationaal se cretaris W. Bartels van het IKV. Deze had juist globaal aangegeven onder welke voorwaarden een vredespro ces in het Midden-Oosten op gang kan worden gebracht en welke rol de vredesbeweging daarin kan spelen. De vredesbeweging heeft te weinig invloed om zich effec tief met de dagelijke politiek bezig te houden, aldus prof. Kasher. Zij moet eerder twee strategische obstakels trach ten op te ruimen: de joodse nederzettingen in bezet ge bied en het terrorisme van Palestijnse zijde. De westerse vredesbeweging zal op de Is raëlische politiek geen enkele invloed hebben als ze niet bei de problemen bekritiseert. De conferentie zou aanvanke lijk vorig jaar worden gehou den met politici uit Israël en vooraanstaande personen van de PLO. Dit ging niet door toen premier Peres zijn partij genoten verbood hieraan mee te doen. Ditmaal had Pax Christi geen politici uitgeno digd. De vier Israëli's, afkom stig uit de Israëlische vredes beweging, en vijf Palestijnen (met duidelijke PLO-sympat- hieën) op de conferentie zijn werkzaam bij een universiteit. Crisis in sikh-gemeenschap Sikhs zijn in grote getale dit weekeinde naar de Indiase stad Anandpur Sahib in Punjab gekomen om steun te betuigen aan een uitspraak van de regeringspartij Alkali Dal. Deze heeft sikh extremisten die nu al geruime tijd het heiligdom van de sikhs bezet houden, de Gouden Tempel in Amritsar, opgeroepen deze weer te verlaten. Er wordt gevreesd voor een burgeroor log onder de sikhs als de extremisten de tempel niet verlaten. TJ~* 1u1 Het heeft heel wat moeite gekost om aan het Vati- caan een uitspraak over de situatie in de Filippij nen te ontlokken. Maar nadat vrijdag de Filip pijnse bisschoppenconfe rentie president Marcos ondubbelzinnig had ver oordeeld wegens „electo rale zwendel en immo reel machtsmisbruik", kon de paus niet meer achterblijven. Na lang aandringen van de bij het Vaticaan geaccrediteerde journalisten legde zater dag de officile pauselijke woordvoerder, Navarro, over de toestand in de Fi lippijnen een zesregelige verklaring af: „De Heilige Stoel volgt aan dachtig en ook bezorgd de ge beurtenissen waarover het ge regeld wordt geïnformeerd. Omdat de situatie in haar ge heel zo delicaat is, kan de Heilige Stoel slechts vertrou wen op de kennis van zaken en het herderlijke verant woordelijkheidsbesef van het episcopaat". Met andere woorden: goed ge daan, bisschoppen. Ga zo door. Nog nooit had de paus zo 'duidelijk' partij gekozen in een conflict tussen zijn bis schoppen en een regering. Maar ook nog nooit had een nationale bisschoppenconfe rentie zo scherp het optreden vangenis in Manila bezoeken van de nationale regering veroordeeld. De paus kwam tionale tv land en volk te doordringen van de volledige (een gevangenis waarin ook katholieke priesters, beschul- w w tot deze solidariteitsbetuiging digd van terrorisme, waren tholieke kerk met het Mar- pas na nauw overleg met zijn opgesloten). Maar Marcos ver- cos-regiem. zette zich tegen dat bezoek. Het compromis was uiteinde lijk dat kardinaal Casaroli, de tweede man van het Vaticaan, w lippijnen uit de hand loopt, een bezoek aan de gevangenis daarover ontvallen kon brengen. Ie rechtvaardigheid. Maar van rechtstreekse kritiek op Mar- nuntius in Manila, monseig neur Torpigliani. In het Vaticaan bestaat grote vrees dat de situatie in de Fi- vereenzelviging van de ka- cos'regiem kwam het niet en is het sindsdien niet gekomen. Ook in de verklaring van af- De paus werd door haar hin- gelopen zaterdag stelt de paus dat het extremisme aan beide kanten de overhand krijgt. Voor alles wil het Vaticaan voorkomen met verklaringen dergelijk extremisme enige schaduw (of als een waak derlijke aanwezigheid zeer in verlegenheid gebracht. Later, tegenover de pers, liet hij zich ,Ik kan zich op achter zijn bisschop pen ter plaatse en vermijdt hij directe kritiek op Marcos. natuurlijk niemand beletten Marcos gaf de Filipijnse bis te bidden. Maar als ik dat wel schoppen afgelopen weekein-. rechtvaardiging te geven. De paus kent de Filippijnen. In februari 1981 bracht hij een vijfdaags bezoek aan dat land. Tijdens dat bezoek wa ren er af en toe spanningen tussen de entourage van de paus en die van president Marcos. De paus wilde een ge- De paus werd tijdens zijn reis had gekund, zou ik het in dat de de volle laag. Hij beschul- door het eilandenrijk als een geval hebben gedaan". Ook digde hen van samenwerking schaduw (of als een waak- kardinaal Casaroli beschul- met de communisten en het hond) gevolgd door Marcos' digde Imelda Marcos van te „electorale proces" te willen echtgenote, Imelda. Bij elke grote devotie. vernietigen door van begin af mis, bij elke samenkomst zat Tijdens het bezoek van de aan de tegenkandidaat Corry zij vooraan, klaar om telkens paus aan de Filippijnen vroeg Aquino te steunen. De bis- als eerste door de paus te wor- de paus de autoriteiten om JJ den begroet en uit zijn han- meer respect voor de mensen den de 'Heilige Communie' te rechten ("die alleen kunnen ontvangen. Het was kennelijk worden geschonden in geval haar bedoeling om via de na- van nood") en om meer socia- schoppen hadden onder meer verklaard dat „een regering die aan de macht blijft met behulp van fraude geen more le basis heeft". „De mensen in de kerk verlangen naar meer warmte in de liturgie. Siem Groot, landelijk se cretaris van de St. Grego- riusvereniging van katho lieke kerkkoren vervolgt: „Er is na Vaticanum II veel gebeurd in de litur gie. We hebben geleerd dat liturgie iets is van de totale geloofsgemeen schap, van ons samen. In de eredienst spreekt God ons aan in onze gemeen schappelijkheid. Maar voor veel mensen is de manier waarop daaraan vorm wordt gegeven, te „arm". De vernieuwde li turgie mist de warmte van vertrouwde vormen en sfeer. We zoeken weer naar zinvolle, mooie ritue len en rijkere muziek die samenbindend werkt. Luister maar eens naar de liederen van Antoine Oo- men, die hebben een bijna romantisch karakter." Liturgie krijgt in de visie van theoloog en kerkmusicus Groot vorm in de wisselwer king tussen voorganger en ge meente. „Je ziet dat in de nieuwe, of liever gezegd te ruggekomen functie van de „cantor", de voorzanger. Die gaat de gemeenschap voor in de zang, niet zoals een solist in een muziekstuk, maar door de aandacht naar de tekst te trekken". „Goede liturgische muziek laat de mensen meedoen. Een melodie doet iets met een tekst. Een gezongen herhaling bijvoorbeeld kan je helpen de tekst tot je te nemen". Ieder moment in de liturgie vraagt om een eigen muzikale vorm. „Een evangelietekst heeft een eenvoudige melodie nodig, die de tekst ondersteunt; maar een paashymne mag één en al jubel zijn. Dan is de muziek zelf liturgie geworden". Groot moet dan ook weinig hebben van muzikale „hoog standjes" die de aandacht van de viering afleiden. „Muziek kan zo „mooi" zijn, zo de aan dacht voor zichzelf opeisen, dat mensen de tekst vergeten. Dan wordt de liturgie een concert". Groot wil een duidelijk on derscheid maken tussen litur gische muziek, kerkmuziek en religieuze muziek. Met re ligieuze muziek bedoelt hij alle muziek die mensen „naar de diepte van hun bestaan" kan voeren. Kerkmuziek is gecomponeerd om te klinken in de kerkelijke sfeer. Denk aan orgelmuziek of aan canta tes van Bach. Bij liturgische muziek gaat het om de geza menlijke lofprijzing van de gemeenschap. In de liturgie staat het samenspel tussen ge lovigen, voorganger en Gods woord centraal. Elitair In de liturgie komen mensen met heel hun bestaan tot God. Leer en leven worden daar verbonden en aan Hem opge dragen. Liturgie is in wezen de heiliging van ons dagelijk se leven", zegt Groot. Daarmee is een van de be langrijkste opdrachten van het liturgisch handelen gege ven: de relatie tussen het „ge wone" leven en de eredienst. Is die relatie er niet; staat de viering los van het leven, dan verwordt liturgie tot afgoden- dienst.Groot erkent dat deze opgave erg moeilijk is. Want hoe geef je in onze tijd uit drukking aan „het dagelijks leven"? „Saamhorighéid van gelovi gen is een eerste voorwaarde. Wanneer christenen elkaar niet alleen ontmoeten in de kerk, maar ook betrokken zijn op eikaars leven „door de week" is het samen vieren vanzelfsprekend. Gemeen schap is dus heel belangrijk om de liturgie levend te hou den. Dan kom je ook vanzelf tot nieuwe vormen van luiste ren, spreken en bidden". Is de levendigheid er niet, dan worden de aspecten in de li turgie gestolde vormen die geen betekenis meer hebben". Symbolen zijn in de liturgi sche praktijk de voertuigen van hetgeen gezegd wil wor den Het lijkt er op dat de symboolgevoeligheid in onze samenleving kleiner wordt. Groot: „Dat is slechts schijn. Er heeft een verschuiving in symbolen plaatsgevonden. Sommige symbolische hande lingen die we vroeger in de kerk hadden, zijn buiten de kerkmuren getreden. Kijk maar eens naar een protestde monstratie. Dat is toch te ver gelijken met een kerkelijke processie, waarbij de vaandels zijn vervangen door spandoe ken. Net als bij het lopen van de Kruisweg gaat het bij die demonstraties niet in de eer ste plaats om van A naar B te lopen, maar het lopen in zich zelf is belangrijk. De bewe ging, het gaan, heeft een ei gen waarde, die een emotie uitdrukt. Devotie, protest, angst of bevrijding". Vereniging De katholieKe St. Gregorius- vereniging is de landelijke overkoepeling van de diocesa ne afdelingen. Het secretari aat, dat Siem Groot leidt, on- Siem de Groot: Liturgie veronderstelt in de eerste plaats gemeenschap dersteunt het werk van de duizenden mensen die zich in de katholieke kerk inzetten voor de muzikale verzorging van de vieringen: dirigenten, organisten en koorzangers. Er worden cursussen gegeven, materiaal verzameld en het secretariaat kan helpen bij het opbouwen van repertoire. Het gaat daarbij niet alleen om de professionele kerkmusici. „Wij willen de amateurs trai nen hun taak in het „bedrijf" van de liturgie zo goed moge lijk uit te voeren", zegt Groot. Het jongste grote project waaraan de vereniging heeft meegewerkt, is het boek Gezangen voor Liturgie", dat in 1984 is uitgekomen. Het is een bundeling van de liede ren, psalmen en vaste gezan gen die momenteel in de R.- K. kerk in Nederland ge bruikt worden. „Gezangen voor Liturgie" noemt Groot een „eerste hal te" op weg naar een liedbun del met landelijke betekenis voor de Nederlandse kerkpro vincie, vergelijkbaar met het protestantse Liedboek voor de Kerken. Nu al is Gezangen voor Liturgie een document van oecumenische samenwer king. Zoals het Liedboek lie deren heeft opgenomen van katholieke dichters als Naas tepad en Oosterhuis, zo staan in het katholieke gezangen- boek verscheidene berijmde psalmen en liederen uit het Liedboek. „We hebben goede informele contacten met de protestantse collega's. Eigen lijk zouden die contacten best wat structureler kunnen zijn". Bisschoppen „Gezangen voor Liturgie" heeft niet een officiële status in de katholieke kerk. „We hebben nog niet de steun van alle Nederlandse bisschoppen. We hopen dat die wel komt." Groot legt uit dat het niet gaat om persoonlijke erkenning, maar om het belang van de parochies: „Momenteel zit er weinig lijn in het aanbod. Ie dere parochie kan eigen ma teriaal zoeken of maken. Er is van alles in omloop en dat is lang niet altijd goed materi aal. Voor de jongerenliturgie bijvoorbeeld blijkt een heel eigen circuit te bestaan. Daar krijgt de St. Gregoriusvereni- ging maar moeilijk vat op". Hoe de bundel in de praktijk zal bevallen, valt nog te be zien. De Gregoriusvereniging zal de reacties verzamelen en zonodig een vernieuwde uit gave voorbereiden. „Wij zeg gen altijd maar: De prote stantse kerken hebben achter het Liedboek een paar eeu wen traditie liggen. Geef óns nog even de tijd". MARJET DE JONG Spruitenschotel citroenrijst met vla Als u met z'n beiden bent dan heeft u nodig: tot 1 kg aardappelen, zout, 0,5 kg spruiten, melk, 10 g margarine, peper, nootmuskaat, 100 g gekookte (schouder)ham, zachte margarine, 100 g geraspte kaas, 1 grote ui, 15 g margarine, paprikapoeder; 50 g rijst, 2,5 dl water, 1 citroen, 45 g suiker 2,5 dl gele vla (2,5 dl melk, 12 g custard, 15 g suiker). Kook de geschilde en in vieren gesneden aardappelen gaar in weinig water met zout Reken een kooktijd van twintig minuten. Maak de spruiten schoon door er de lelijke blaadjes af te halen en een plakje van de onderkant weg te snijden. Halveer grote spruiten. Kook de groente in acht tien minu ten gaar. Giet de gare aardappelen af, stamp ze fijn en roer er met melk, margarine (eerste portie), peper, nootmuskaat en zo nodig zout een luchtige en niet te stijve puree van. Giet de gare spruiten af en roer ze met de kleingesneden ham door de puree. Vet de rand van een ovenschaal in en leg er het hete spruite- n-aardappelmengsel in. Strijk de bovenkant glad en strooi er de geraspte kaas over. Zet de schotel onder een hete grill of in een hete oven (dat duurt wat langer) tot de kaas lichtbruin is geworden. Snijd de ui in zeer dunne ringen en bak die in de laatste portie margarine lichtbruin. Maak de ui-ringen op smaak af met zout en paprikapoeder en garneer er de sprui tenschotel mee. Strooi de gewassen en uitgelekte rijst in het aan de kook gé brachte water. Roer tot het mengsel weer kookt, sluit de pan en laat de rijst in een half uur zacht koken gaar worden. Voeg van het vuur citroensap, suiker en eventueel water (ci troenrijst moet de dikte van vla hebben) toe. Laat de citroen- rijst koud worden en leg er een eveneens koude vla op. JEANNE «ge TERD imse v het pl minde De Partij van de Arbeid heeft zich op haar verkiezingsi gres verder in het politieke isolement gewerkt. De reg baarheid van ons land na de verkiezingen van 21 mei i igroep staande is er daardoor waarschijnlijk niet eenvoudiger op jke m worden, tenzij veel kiezers zich van de PvdA afkeren als -eidse actie op de radicale standpunten van het partijcongres. OVERIGENS hebben de regeringspartijen CDA en VVI uitgeg weekeinde ook niet in positieve zin aan de onderlinge plaats tieke verhoudingen in ons land bijgedragen, door de staloch, punten van het PvdA-congres onmiddellijk keihard te irsc n oordelen en de mogelijke coalitiekansen met de social! vrijwel tot nul terug te brengen. Maar om zo'n reactie het PvdA-congres eigenlijk ook wel gevraagd. HOEWEL de (uiteenlopende) opiniepeilingen zich CDA en VVD zeker niet ongunstig ontwikkelen, schomi de regeringscoalitie nog steeds ergens rond de 75 zetels, menteel zouden beide partijen er 81 bezetten, als niet t CDA-kamerleden er tussentijds waren uitgestapt. Een n de hoorlijke achteruitgang dus, waardoor de mogelijkheid da huidige coalitie kan worden voortgezet nog onzeker is. past dus echt wel enige bescheidenheid als het gaat om STEI vraag of er, indien het landsbelang dat noodzakelijk ma ich li na de verkiezingen een andere coalitie gevormd moet vestel< den. En of dat kan. ptaal tel De PvdA valt in dit verband het meest te verwijten. W die partij zou niet alleen rekening moeten houden met de ir geerbaarheid van het land na de verkiezingen, maar ook de eigen, meerdere malen uitgesproken vurige wens nieuw te gaan regeren. Als de PvdA dat wil dan had het j tijcongres wel eens een wat realistischer program op t kunnen leggen. Nu is er niet alleen een absoluut „nee" ui sproken tegen de kruisraketten, maar ook herstel geëist de koppeling tussen lonen en uitkeringen, evenals kofleI\ krachtgarantie voor alle minima (ook die niet tot de „ecl1 worden gerekend), terwijl het congres ook nog eens een 1 laging van de defensie-uitgaven met 5 procent verlangt. *e laatste nieuwe barrière is wel zeer hoog, als men weet Nederland de komende jaren tegenover de NAVO de plichting heeft aangegaan de uitgaven juist te verhogen. S! OVERIGENS komen de heren Nijpels van de VVD en B man van het CDA ook niet erg serieus over als zij verkor gen dat de kabinetsformatie respectievelijk drie-en-een ha week of zelfs drie-en-eeir halve dag zou behoeven te du als het bij een voor de regeringscoalitie gunstige verM zingsuitslag tussen CDA en VVD zal gaan. Alsof er tusi beide partijen geen sprake zou zijn van gigantische tegensr lingen. Niet alleen op sociaal-economisch gebied, maar voa ook op immaterieel terrein, zoals de euthanasie, het media) leid en het bijzonder onderwijs. CDA-voorzitter Bukn heeft de „voorspelling" van Nijpels kennelijk wat willen lativeren met zijn „inschatting" van drie-en-een halve Hij wekte in ieder geval niet de indruk het CDA regelref aan de VVD-verlangens uit te willen leveren. Hoe dat <j zij, de partijtop van CDA en VVD moet wel proberen serieus te houden. JIDL Brieven graag kort en duidelijk geschreven De redactie behoudt zich het recht voor ingezon den stukken te bekorten Euthanasie Wie als ouder wordend mens van zijn leven zeker wil zijn moet straks bij de verkiezin gen op het CDA stemmen. Want uit bepaalde informatie. zoals een lezersbrief vor&nd week in deze krant, blijkt wrsc( nieuwe normen in somnigrdh bejaardenhuizen er van tnze] gaan, dat men er niet lanf dan vijf tot zes jaar mag nen. En dat terwijl een wetP,VCi aktieve euthanasie nog niegd. J aangenomen. Uitgezondpotst enkele pijnlijke geva^rd v dreigt het in verreweg lncjei meeste situaties uiteinde! dan toch een geldkwestiePcna worden. Begon de abortus^ 1 faire ook niet met enkele zieven ge gevallen? Sindsdien vietjard er reeds meer dan 50 miljoLe r een bevolking zo groot f Frankrijk, aan ten offer. Dal om: ouderen, maar vooral I jaardenbonden, weest op (er de hoede. f eer H. Rutges. »ds r< DEN HAAG. beste brar idat Weinig verandering DE BILT (KNMI) Ook morgen blijft de aanvoer van koude lucht uit het oosten van 8 graden in Middc het -Frankrijk tot 15 graden de Rivièra. Zuid-Duitsland en Alpen bied: wolkenvelden en af toe sneeuw. In de nacht liclr KOuae lucni un nei oosten vorst in de middag tempera voortduren. Deze krachtige ren rond 4 BradenB stroming wordt in stand ge houden door een hogedrukge- bied boven Skandinavië ei iels ad Weer Max Min N Spanje en Portugal: van j westen uit regen. Middagte een lagedrukgebied waarvan peratuur van 12 graden in het centrum vanmorgen boven £ordwesten tot s18 graden Frankrijk lag. Bijbehorende h t zuidoosten regengebieden zorgen daar voor regen Zoals de ontwik- Italië en Adriatische kust; J* keling er thans uitziet is het kenvelden en af en toe reg ?.-( niet te verwachten dat de Temperaturen van 8 graden huH neerslaggebieden voor woens- df> p^vlakte tot 16 ®raden dag ons land bereiken. Pas donderdag kan er bij ons wat sneeuw vallen. Dit vormt dan tevens het begin van een aan val op de vorst. Weersvooruitzichten voor di verse Europese landen, geldig voor woensdag en donderdag: Zuid-Scandinavië en Dene marken: flinke zonnige perio den, in zuid-Denemarken ook wolkenvelden. Droog. Over wegend matige vorst. Britse Eilanden: wolkenvelden en slechts op enkele plaatsen een bui. Temperaturen in het noorden van Schotland rond 3 graden, in Ierland tot 7 gra den. Noord-Duitsland en Neder land: veel bewolking en moge lijk sneeuw. Middagtempera- tuur om het vriespunt. België, noord-Frankrijk en midden-Duitsland: veel bewol king en hier en daar sneeuw of regen. Middagtemperatuur ongeveer 4 graden. Midden en zuid-Frankrijk: veel bewolking en af en toe regen. Middagtemperatuur Amsterdam zw.bew. De Bilt zw.bew Eelde zwbew. Eindhoven onbew. Den Helder tw bew Rotterdam onbew. Twente zw.bew. Vlissingen onbew. Zd. Limburg onbew Aberdeen motregei Barcelona h.bew. Berlijn onbew. Brussel zw.bew Dublin zw.bew. Frankfort onbew. Luxemburg Madrid Malaga Mallorca Malta Moskou Munchen Zurich Casablanc Istanbul Las Palm; larrr d. S illen n d jn e: ri :t m eerd ekk« >rte chd m •lïi

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1986 | | pagina 2