Hilversum
jaloers op
Britse satire
ZATERDAG 15 FEBRUARI 1986
HILVERSUM - Pisa en Van Koo-
ten en De Bie mogen dan op de
Nederlandse buis aardige persifla
ges op typetjes maken en het nog
altijd bestaande Farce Majeure
mag nog steeds bij veel kijkers een
glimlach teweegbrengen, program
ma's als Spitting Image worden
hier niet gemaakt. De tijd dat be
kende Nederlanders de uitzendin
gen van „Zo is het" knarsetandend
volgden zijn voorbij. Dimitri Fren-
kel Frank, tekstschrijver voor het
toentertijd populaire en evenzeer
schokkende Hadimassa zei in 1971
al: „Er zijn geen satirische pro
gramma's meer. Helaas, in dit land
wordt geen satire meer bedreven".
Alexander Pola, een van de makers
van Farce Majeure, vindt dat deze
stelling nog steeds opgaat: „Het is
treurig gesteld met de humoristi
sche of zelfs satirische program
ma's op de Nederlandse televisie.
Eerlijk gezegd is Farce Majeure
vaak ook nog te lief bezig. Het mag
best wat harder", aldus Pola.
De omroepen in ons land kijken
met een zekere jaloezie naar het
succes dat Spitting Image in Groot-
Brittannië heeft, maar constateren
ook dat het bedenken en uitvoeren
van een programma met bijtende
humor in'eigen land een hachelijke
zaak is. Niet om de te verwachten
processen van „slachtoffers", maar
om een andere reden. „Satire op
televisie is namelijk het allermoei
lijkste dat er is", zegt VARA-
woordvoerster Maria Meijer. De
omroep kampt met het probleem
dat Spaan en Vermeegen (Pisa)
naar Veronica vertrekken en dat er
niet zomaar een vervangend sati
risch programma voorhanden is.
De omroepen, inclusief de VARA,
hebben volgens Meijer het geld
niet meer om een paar mensen
maandenlang „een hok in te stu
ren" om ze iets te laten uitdenken.
„Wie satire wil maken moet het
goed doen of helemaal niet. Wie
maar half slaagt, zal het weten. Het
publiek is hard", vindt Meijer. Ze
gelooft dat in eigen land op dit mo
ment het benodigde talent maar
mondjesmaat aanwezig is om we
kelijks of tweewekelijks een aan
vaardbaar programma te maken.
„Ja, Van Kooten en De Bie. Maar
zij vormen een uitzondering, hoe
wel de mensen van Pisa met hun
paussatires toch ook goed bezig
waren. Een Nederlandse Spitting
Image, met Nederlandse politici?
Jaaaaah, dat zou enig zijn. Konden
we het maar", aldus Meijer.
Eenzelfde gevoel bestaat vooral bij
de KRO. Satire maakt bij die om
roep nog steeds geen onderdeel uit
van het pakket, hoewel een verte-
genwoordiges van de KRO deze
week in Cannes hard heeft gezocht
naar een goed buitenlands pro
gramma dat geschikt is voor de
Nederlandse buis.
Alexander Pola van Farce Majeure
geeft de indruk terug te verlangen
naar de vrijdagavonden van 1971,
toen dit NCRV-programma met
Hadimassa (VARA) op beide net
ten om de kijkers streden. „Ik zou
het liefst zien dat elke omroep wat
aan deze vorm van humor deed.
Dat het veel geld zou kosten vind
ik onzin. Natuurlijk moeten er een
paar goede mensen worden inge
huurd die wat centen kosten. Vol
gens mij kan een Nederlandse Spit
ting Image een groot succes wor
den, maar hebben we eenvoudig de
mensen niet in huis om het alle
maal te bedenken. Maar als ie
mand het initiatief neemt, kunnen
ze me zo op de lijst zetten. Ik doe
mee", zegt Pola, die zijn bewonde
ring voor de makers van het Engel
se programma' niet onder stoelen
of banken steekt: „Sprankelend en
ontzettend spiritueel, lekker balda
dig".
Alexander Pola van Farce Majeure:
„Als iemand het initiatief neemt om
in Nederland zoiets als Spitting
Image op de buis te brengen,
kunnen ze me zo op de lijst zetten.
Ik doe mee".
LONDEN - „Er is maar een ding erger dan dat ze over je praten",
zo verkondigde destijds de Iers-Britse dichter, toneel- en
romanschrijver Oscar Fingal O'Flahertie Wilde 1854-1900),
„namelijk dat niemand iets over je zegt". De meeste Britse politici,
showbizz-lieden en zelfs mensen van koninklijken bloede schijnen
deze uitspraak in hun blazoen te dragen. Zij laten de kranten, de
tv-komieken, de satirici en car.onnisten maar roddelen. Beter dat
ze over je praten dan datje in liet vergeetboek raakt, is kennelijk
het motto van alle bekende Britten. En wie algemeen bekend wil
worden, doet zijn best de aandacht te trekken.
Neem nu het satirische tv-programma
Spitting Image. Een half uur bijtende
spot, op karikaturale wijze uitgebeeld
met poppen waarin iedereen onmiddel
lijk een bekende man of vrouw herkent.
Dit laatste is ook de bedoeling, want
„spitting image" betekent „evenbeeld".
In Spitting Image op de tv wordt mo
menteel al gewerkt met tweehonderd vijf
tig poppen. En het is nog maar de derde
serie. De reeks uitgebeelde politieke en
andere bekendheden groeit gestadig. Het
is een grote eer om als pop te mogen op
treden in Spitting Image. De afbeelding
die ze van je maken mag dan nog zo
meedogenloos je fysieke en andere op
vallende curiositeiten onderstrepen, als
Britse politicus, artiest of lid van de ko
ninklijke familie ben je toch altijd liever
in dan uit Spitting Image.
David Owen, leider van de sociaal-de
mocratische partij, bekent eerlijk dat hij
het vreselijk zou hebben gevonden als
hij nooit in Spitting Image was geweest.
Toen Leon Brittan nog lid was van het
Thatcher-kabinet, vertoonde zijn „even
beeld" zich in bijna elke show. Brittan
was in die tijd wel een beetje op z'n
teentjes getrapt omdat hij werd voorge
steld als een kleine dikkerd, maar zijn
vrouw Diana vond het een ongemeen
goed geslaagde karikatuur. „Alleen heeft
mijn man nog meer moedervlekjes op
zijn gezicht dan die pop", zegt ze.
Bij sommige „slachtoffers" van Spitting
Image mist het vitriool zijn uitwerking
niet. Paul Daniels, een heel knap show
mannetje dat onder meer voor de BBC
werkt, ergert zich eraan dat „zijn" pop
altijd problemen heeft met zijn toupet.
Via Spitting Image kwamen alle Britten
dus aan de weet dat Paul Daniels in le
vende lijve bijna zo kaal is als een bil
jartbal.
Geen commentaar
Spitting Image spaart niemand, zelfs niet
de koningin, prins Philip, kroonprins
Charles of prinses Diana. De enorme
flaporen van prins Charles prikkelen ie
ders lachlust. Zelfs zijn zoontjes worden
afgebeeld met de enorme oorschelpen
van hun vader. Wat denkt de Britse ko
ninklijke familie dan wel van die satiri
sche poppenshow? Maar een zegsman
van Buckingham Palace geeft geen com
mentaar, ook al is het bekend dat konin
gin Elizabeth en haar gezin veel naar de
televisie kijken en .Spitting Image dus
niet aan hun aandacht kan ontsnappen.
Maar het antwoord is ontwijkend. „Ik
zeg niet dat zij ernaar kijken; evenmin
zeg ik dat zij het nooit een blik waardig
keuren. Het enige wat ik kan vertellen, is
dat wij opdracht hebben gekregen geen
commentaar te leveren".
Ook in Downing Street 10, ambtswoning
van premier Margaret Thatcher, doet
men alsof Spitting Image niet bestaat.
Maar nummer 10 kent vele lekken;- er
wordt dan ook gefluisterd dat de IJzeren
Lady zich bijkans dood ergert aan Spit
ting Image's bijtende spot.
„Margaret Thatcher is hopeloos moeilijk
na te bootsen", zeggen Peter Fluck en
Roger Law (beiden 44), die voor Spitting
Image de „slachtoffers" uitpikken en de
poppen maken. „Ze heeft vier verschil
lende stemmen: een voor het parlement,
een voor de Falkland Eilanden, een voor
vraaggesprekken en een die we het sym
pathiserende gefluister noemen. Bij deze
vier stemmen passen telkens de gelaats
trekken van een heel gewone dame die
weinig verschilt van de gemiddelde win
kelende Britse huisvrouw. Wij maken
dus Thatcher-poppen bij de vleet".
Elke pop kost zo'n duizend pond. Nog
moeilijker hebben zij het echter met Di
ana. „We hebben al vijfentwintig pop
pen van haar gemaakt. Maar onze pro
ducer is tot over zijn oren verliefd op
Diana en hij heeft dan ook geregeld be
zwaren tegen de manier waarop wij haar
festalte geven".
n Groot-Brittannië komt Spitting Image
momenteel weer elke zondagavond op
de buis. Zo'n twaalf miljoen mannen en
vrouwen genieten er geregeld van. Als
tv-programma is het dus een van de top
pers. De Britten hebben vrijwel allemaal
een sterk ontwikkeld gevoel voor hu
mor. Zij zijn dol op politieke satire en
karikaturen en hun cartoonisten zijn de
beste van de wereld.
Opvoeden
In Groot-Brittannië opende de groei en
bloei van de televisie ruime nieuwe mo
gelijkheden voor satirici en karikaturis
ten. Het publiek moest er eerst welis
waar nog aan wennen, maar het werd
„opgevoed" door steengoede nabootsers
van politici en andere bekende perso
nen. Maar dergelijke professionele imita
tors zitten met het probleem dat ze niet
alleen de stem en de manier van doen
moeten nabootsen; van hen wordt ook
verwacht dat ze een zekere gelijkenis
vertonen met de persoon die ze trachten
te imiteren. En daarin slaagden ze lang
"niet altijd, ondanks ingenieuze hulpmid
delen en vakkundig grimeren.
Met moderne bewegende poppen be
staan die problemen niet meer. De pop-
penmakers kunnen hun satirische lusten
botvieren zoveel als zij willen. Zolang de
vrucht van hun inspiratie voor iedereen
duidelijk herkenbaar blijft, is alles pri
ma.
Law en Fluck lieten zich voor de tech
niek inspireren door de Amerikaanse
muppets. Wat hun boetseerwerk betreft,
hadden zij geen vreemde invloeden no
dig: zij zijn beiden gewezen cartoonisten
en maken al jaren karikatuurpoppen.
Hun eerste afbeeldingen van binnen- en
buitenlandse politici verschenen in de
jaren zeventig op de voorpagina's van
het gerenomeerde Londense weekblad
The Economist.
Hoewel Spitting Image aan buitenlandse
omroepen wordt verkocht, is het pro
gramma in de eerste plaats bestemd
voor binnenlandse consumptie. Om echt
van Spitting Image te kunnen genieten,
moet je een gedegen kennis hebben van
de Engelse taal en ook moet je zeer goed
op de hoogte zijn van de Britse politiek
en actualiteit. Bovendien komt het er op
aan diverse soorten Britse humor te
waarderen en de bedoeling van de satiri
ci te doorzien.
Dit soort satire is erg aan actualiteit ge
bonden. Wat de Britten vandaag bijzon
der grappig vinden, doet hen morgen
misschien niet eens meer glimlachen. De
fabrikanten van Spitting Image moeten
dus telkens hun programma zo actueel
mogelijk maken; de laatste aanvullingen
en/of wijzigingen worden op zondag
morgen nog aangebracht. Wat die och
tend in de kranten staat, speelt vaak nog
een rol.
Te ver
Vooral in de eerste serie gingen Law,
Fluck en de vele tekstschrijvers (alle
maal journalisten) wel eens te ver met
hun satire. Omdat het in Groot-Brittan
nië uitgezonden wordt door de commer
ciële tv, staat Spitting Image onder het
directe toezicht van de IBA, de Indepen
dent Television Authority, die de bedrij
vigheid van ITV overkoepelt en boven
dien de zenders in exploitatie heeft. IBA
voelde zich in 1984 herhaaldelijk ge
dwongen de uitzending van bepaalde
items uit Spitting-Imageshows te verbie
den. Zo werden grappen over de konink
lijke familie uit het programma gehou
den totdat prins Philip in Birmingham
De samenstellers van Spitting Image: „Onze
pop van koningin Elizabeth heeft drie
verschillende gezichtsuitdrukkingen. Dat zijn
er twee meer dan onze echte koningin heeft".
uitgaven die door Central Television
worden gedaan om Spitting Image op de
buis te kunnen brengen. Mary White-
house (76), leidster van VALA, de Na
tionale Vereniging van Kijkers en Luis
teraars, is zeker niet van plan Central
Television voor het gerecht te slepen.
„Wat mijn persoontje betreft, gedragen
de makers van Spitting Image zich door
gaans nog vrij behoorlijk", aldus de zeer
kritisch aangelegde mevrouw Whitehou-
se. „En over politici of artiesten maak ik
mij geen zorgen. Maar ik vind het niet
eerlijk, dat ze geregeld de koningin aan
vallen, die zich niet eens kan verdedi
gen".
Heilige huisjes
Vandaag de dag zijn de Britten zo ge
wend aan bijtende satire op hun televi
sie, dat Spitting Image nog maar zelden
grote opschudding veroorzaakt. Dit bete
kent meteen, dat ook in Groot-Brittan
nië de laatste klassieke taboes en heilige
huisjes stilaan verdwijnen. Vooral de
hogere middenstand vindt de koninklij
ke familie en de politici toch maar niks.
Alleen de arbeidersklasse is nog geneigd
op de knieën te vallen voor leden van
het koningshuis.
Het kan de meeste vaste kijkers van
Spitting Image blijkbaar geen lor schelen
dat sommige leden van hun koninklijke
familie worden afgebeeld als lachwek
kende dwazen. Maar dit gebrek aan eer
bied voor het koningshuis betekent
geenszins dat de Britten verlost willen
worden van hun dure koningen, prinsen
en prinsessen. Veel meer dan vroeger be
schouwen zij tegenwoordig hun „royals"
als gewone mensen, belast met een
moeilijke taak waarvoor in Europa nog
steeds geen goed en betrouwbaar alterna
tief bestaat.
Peter Fluck en Roger Law zijn zeer te
vreden met dit resultaat van de „opvoe
ding" die zij hun landgenoten proberen
te geven. „Onze pop van Elizabeth II be
schikt over drie verschillende gezichts
uitdrukkingen", zegt het Spitting-Ima-
geduo. „Dat zijn er twee meer dan die
van onze echte koningin. Bekende perso
nen, of het nu leden van het koningshuis
zijn of niet, verdienen niet beter dan
door ons over de hekel te worden ge
haald. Maar omdat wij een grondige af
keer koesteren voor lieden die menen
dat zij ons moeten vertellen hoe wij
moeten leven en wat wij moeten doen,
hebben wij het vooral gemunt op het ge
zag. Elke aflevering van Spitting Image
is een nieuwe poging om Groot-Brittan-
niës establishment aan het verstand te
brengen, dat ons land niet meer wordt
bevolkt door kruipdieren".
celdócgouaottt'
kende „Guinness Book of Records".
McWhirters hoofd prijkte op hey li
chaam van een (onbekende) naakte
vrouw. Een en ander werd pas veel later
ontdekt door een jonge neef van
McWhirter, die de bewuste aflevering
van Spitting Image had opgenomen en
nadien een bepaalde passage opzocht.
Toen hij zijn oom ervan op de hoogte
bracht, werd deze woedend. Norris
McWhirter, wiens tweelingbroer Ross in
1975 door de IRA werd vermoord, voert
geregeld grote campagnes om zijn rech
ten te verdedigen. McWhirter besloot
Central Television een proces aan te
doen. De uitspraak werd kortgeleden in
Londen gedaan. De rechtbank was van
oordeel, dat het in dit geval maar een
grapje was (en niet om politieke of ande
re vormen van hersenspoeling) en ver
oordeelde McWhirter zelf tot betaling
van de kosten.
Processen wegens smaad zouden Central
Television veel geld kunnen kosten,
maar de advocaten van dit bedrijf, die
elke aflevering van Spitting Image gron
dig onder de loep nemen, maken zich
doorgaans geen grote zorgen. Zij vragen
zich trouwens af hoe iemand het zou
aandurven rechtsvervolging in te stellen,
omdat de pop die hem of haar verbeeldt
in Spitting Image bekend heeft door en
door verdorven of een boef te zijn. Een
dergelijk proces zou allicht voor velen
grote nieuwe mogelijkheden openen.
De kosten van een eventuele schadeloos
stelling zullen in elk geval maar een
klein onderdeel vormen van de totale
Niet alleen
Britse politici
worden op de
hak genomen;
ook de
Amerikaanse
zoals
president
Reagan,
moeten er
geregeld aan
geloven.
de nieuwe studio's'van Central Televi
sion had ingewijd. De IBA gaf ook pas
toestemming voor bepaalde sketches
over koningin Elizabeth, prinses Marga
ret, premier Thatcher, prins Andrew en
andere bekende figuren nadat ze grondig
waren gewijzigd.
De makers van Spitting Image werden
geregeld door de IBA op de vingers ge
tikt omdat ze zogeheten „subliminale
beelden" op het tv-scherm hadden ge
flitst. De snelheid waarmee dergelijke
opnamen op de buis komen, is zo groot,
dat de kijkers ze niet bewust waarne
men. Alleen hun onderbewustzijn weet,
dat hun ogen iets hebben gezien. In de
jaren vijftig maakten Amerikaanse tele
visie-adverteerders uitvoerig gebruik van
die mogelijkheid. In Groot-Brittannië is
het gebruik van deze techniek sinds
1981 verboden. Vroeger was het niet
eens mogelijk te bewijzen dat J>eelden,
bestemd voor het onderbewustzijn van
de kijkers, op het tv-scherm waren ge
weest; vandaag de dag kan dit wel, dank
zij de videorecorder.
Als je een videoband sterk vertraagd
over je tv-scherm laat lopen en je gereed
houdt om het beeld te „bevriezen" tel
kens als je iets ongewoons merkt, dan
kun je eventuele subliminale opnamen
kristalhelder te voorschijn brengen. In
1984 verscheen op een gegeven moment
in een programma van Spitting Image
een gekke fotomontage subliminaal op
het scherm. Het ging om Norris
McWhirter (toen 58), samensteller en
hoofdredacteur van het wereldwijd be-
