Vrije
zaterdag
niet op
de tocht
£eidóe@otua/nt
In buitenland geen
discussies over werken op zaterdag
flnali
I
I
ZATERDAG 25 JANUARI 1986 PAGINA 22
Werken op zaterdag. Een zaak die in Ne
derland opeens volop in discussie is na
een opmerking van een topman van Nu-
tricia. Buiten Nederland is er op dit mo
ment van zo'n discussie nauwelijks spra-
kf, ofschoon ook daar van alles wordt
uitgeprobeerd om de werkgelegenheid te
verbeteren. Uit een inventarisatie van
onze correspondenten in Europa en de
Verenigde Staten blijkt dat het ene land
de vrije zaterdag heilig heeft verklaard
(Engeland bijvoorbeeld) terwijl hij elders
nog moet worden veroverd (Italië en
Spanje). Maar in sommige EG-landcn
lijkt een gedachtenwisseling over het in
leveren van de vrije zaterdag al niet
meer nodig. In Frankrijk en België zijn
namelijk experimenten gaande die in
houden dat mensen uitsluitend in het
weekeinde werken en daarvoor een nor-
rpaal weekloon ontvangen. Succesvolle
experimenten zoals het zich nu laat aan
zien.
Engeland
In Groot-Briltannië wordt nog helemaal
niet gedacht aan een verlenging van tic
openingstijden van kantoren en fabrie
ken. Het land dat lang voor de Tweede
Wereldoorlog de zogeheten „Engelse
weck" uitvond en zijn inwoners ook vrij
snel de vrije zaterdag gaf, zou het erg
moeilijk hebben die verworvenheden
weer af te schaffen.
Voor vrijwel alle Britse werknemers is
de vrije zaterdag bijna even „heilig" ge
worden als hun ongemeen rustige en
hoofdzakelijk voor het cricketen bestem
de zondag. Zij hebben de zaterdag nodig
om wat te kunnen genieten van het ge
zinsleven, te winkelen, de auto te was
sen, in de tuin te werken en voetbalwed
strijden bij te wonen. En aangezien er op
zondag in Groot-Brittanniè niet veel te
beleven valt is de vrije zaterdag ook erg
belangrijk voor iedereen die wil uitgaan.
Spanje
In Spanje is het een privilige om in het
weekeinde achtenveertig uur ter vrije be
schikking te hebben. En dat werd nog
maar kortgeleden veroverd. Lang niet ie
dereen is op zaterdag vrij in dit land van
de zon; het „gevecht" om de vrije zater
dag moet eigenlijk nog beginnen. Vak
bonden en ondernemers sloten vorig
jaar een tweejarig akkoord waarbij in
principe het totale aantal werkuren per
jaar op 1826 werd gesteld hetgeen neer
kom nr> een vccrtigurige werkweek.
/nierdag en zondag zijn
licht. „Er is niettemin
een iciidens om de zaterdag vrij te
houden", meldt een vakbondswoord-
vocrdcr. Over de opwinding die in Ne
derland is ontstaan over de „werkzater-
dag" moet hij grinniken. „Veel indus
trieën draaien hier nog volcontinu, de
banken en winkels zijn zes dagen per
weck open en elk bedrijf bepaalt zelf
standig hoe de werkweek ingedeeld
wordt. Wij zijn al erg blij als we een 38-
urige werkweek krijgen".
Duitsland
In Duitsland is wat de arbeidstijdverkor
ting betreft, de rust weergekeerd. Na de
verbitterde stakingen voor een 38-urige
werkweek in 1984, hebben de bonden nu
een ouderwetse „looneis" ingediend. Ze
willen 6 tot 7,5 procent meer. „De laat
ste vijf jaar zijn onze mensen er reëel ge
zien op achteruit gegaan", zegt vak
bondsleider Arlt enigszins verontschul
digend. Hij voegt er echter aan toe: „Het
accent dat wij nu op de lonen leggen,
geldt alleen voor dit jaar. De laatste sta
king heeft zoveel geld gekost, dat wij
even pas op de plaats moeten maken.
Maar de mars naar de 35-urige werk
week wordt voortgezet". En op zaterdag
werken? „Dat nooit. Daarover valt met
ons niet te onderhandelen".
België
In België besloten enkele grootwinkelbe
drijven vorige maand op zondag open te
blijven in verband met de feestdagen.
Zoiets is geen uitzondering. Veel nering
doenden lappen de winkelsluitingswet
aan hun laars. De levensmiddelenzaken
bijvoorbeeld zijn op zondag meestal een
paar uur open. En geen diender die pro
ces-verbaal opmaakt, omdat hij zichzelf
dan van vers brood zou beroven. Hoe
wel er in Belgic dus sprake is van aan
tasting van het klassieke werkpatroon is
de vrije zaterdag daar volgens de vak
bonden minder in discussie dan in Ne
derland. De bonden zijn vorig jaar trou
wens, zij het schoorvoetend, akkoord ge
gaan met het zogenaamde experiment-
-Hansenne (minister van arbeid). Dat
houdt in dat het in bepaalde sectoren is
toegestaan dat mensen alleen op zondag
werken waarvoor zij een salaris ontvan
gen dat ongeveer gelijk is aan een week
loon. Hoewel het experiment nog niet is
beëindigd, spreekt men op het ministerie
van arbeid al van een succes omdat de
animo groot is.
Frankrijk
Frankrijk buigt zich momenteel over een
wetsvoorstel van de minister van ar
beidszaken, Michel Dclcbarrc. Het voor
stel wil de Franse bedrijven een sterkere
concurrentiepositie bezorgen door enige
vrijheid te geven bij het indelen van de
werkweek. In een periode van grote
vraag moet er langer gewerkt kunnen
worden onder de voorwaarde dat de „te
veel" gemaakte uren in een kalmere pe
riode worden ingehaald. Over een jaar
berekend zou men zodoende toch een
38-urige werkweek hebben. De meeste
Franse vakbonden voelen hier echter
niets voor. Alleen de socialistische bond
CFDT is voor het plan omdat men er
meer banen van verwacht. Geen enkele
bond wil het werken op de vrije zaterdag
ter discussie stellen, zoals de Franse
werkgeversbond CNPF graag zou zien.
Maar de discussie lijkt hier achterhaald.
Op ruime schaal wordt in Frankrijk
geëxperimenteerd met de weekend-con
tracten: werken op vrijdag, zaterdag en
zondag voor een normaal weekloon.
Italië
De meeste Italianen werken nog steeds
op zaterdag. De laatste tijd wordt wel
eens geopperd de werkweek tot vijf da
gen te reduceren, maar de kans daarop is
zeer gering. Werken op zaterdag(och-
tend) hoort erbij voor ongeveer zestig
procent van de werknemers. Alleen de
grote bedrijven, kantoren en banken ge
ven op zaterdagochtend niet thuis. Ook
het Vaticaan heeft de vijfdaagse werk
week nog niet ingevoerd: op zaterdag
ochtend wordt gewerkt, zoals op elke an
dere nict-zondag. Vorig jaar heeft een
vermetel politicus voorgesteld de scho
len op zaterdagochtend te sluiten „om
de ouders een lang weekeinde te geven't^i
Hij bedoelde dus de ouders die op zater-^
dagochtend niet werken. Maar de bezwa
ren daartegen waren overwegend. Er zoii j i
een „discriminatie" optreden tussen kin-v
deren van wel en niet werkende ouders.
En wat moesten de kinderen van wer>^4
kende ouders op zaterdagochtend docnO^
Verenigde staten b,
Hoewel het woord „flexibiliteit" sind^nJ
de regcring-Reagan in de VS op iedersn d
lippen ligt, wordt algemeen met cnigarap
verwondering gereageerd op de vraag olp v
de zaterdag ter discussie staat. „Dczeun,
kwestie speelt in Amerika in het 8cheeL
niet. De veertigurige werkweek en daar-n/
aan gekoppeld de vrije zaterdag zijn hici0?
gewoon wet. En dat zal voorlopig ooWnn*
wel zo blijven", aldus Murray Secgcrlie i
woordvoerder van de grootste Amerijf
kaanse vakbondsfederatie. In de praktijk^
ziet de werkweek er voor de gemiddelde
Amerikaanse werknemers echter een tik-cn
keltje anders uit. Arbeidscontracten wod°0f
den niet altijd even strikt nageleefd, erien
zo zijn er de laatste jaren steeds meenet
winkels ook op zaterdagavond en zoniok
dag geopend. „In het algemeen krijgefy0rr
de werknemers daar geen extra salari\|ccjc
voor. En vreemd genoeg is er nooit disjon<j
cussie gevoerd over dergelijke openingstijd
tijden", zegt Seeger. iad
«r
FNV-BESTUURDER
STEKELENBURG:
AMSTERDAM - „Er is geen spra
ke van dat de sociale verworven
heid van de vrije zaterdag voor gro
te delen van de werkende bevol
king in gevaar zou zijn". Johan
Stekelenburg, vice-voorzitter van
de FNV met in zijn portefeuille het
arbeidsvoorwaardenbeleid, herhaalt
desgevraagd deze geruststelling nog
eens en relativeert daarmee de
vrees die in het land is gevaren
sinds van werkgeverszijde de ver
lenging van de bedrijfstijd (meer
produceren met dezelfde machines)
tot economische wenselijkheid is
verklaard.
Op het ogenblik geniet 75 procent van
de Nederlanders in loondienst een vrije
zaterdag en krijgt 25 procent op andere
dagen vrij teneinde toch aan een vijf
daagse werkweek te komen. Stckelcn-
burg ziel in die verhouding weinig mo
gelijkheden tot verschuiving. Hij rekent
voor: „In de hele sector van het over
heidsapparaat is afschaffing van de vrije
zaterdag niet aan de orde, want wat zou
den al die ministeries er wijzer van wor
den? Hoogstens zou er een enkele uit
zondering moeten worden gemaakt voor
een gemeentelijke dienst, waarvan het
belangrijk is dat hij open blijft wanneer
er meer bedrijven op zaterdag gaan
draaien. Voor heel de onderwijssector
geldt precies hetzelfde. Daar zie ik hoog
stens een uitzondering bij een paar on
derzoekscentra die veel geïnvesteerd
hebben in kapitaalgoederen - dure in
stallaties en instrumenten - waarvan
hel nuttig zou kunnen zijn dat ze langer
gebruikt worden. Vervolgens kom ik bij
de bedrijven die niet in staat zijn hun af
zet te vergroten en die nu aan vijf dagen
van acht uur voldoende hebben om de
markt te bedienen. Voor dergelijke be
drijven zou het pure onzin zijn om hun
bedrijfstijd te gaan verlengen ten koste
van de vrije zaterdag. En ze vormen de
meerderheid. Immers: als ze mogelijkhe
den hadden gezien meer van hun pro-
duktcn af te zetten, dan hadden ze al
lang naar middelen gezocht om dat te
doen. Blijven over de bedrijven die wel
in slaat zijn meer van hun produkten
kwijt te raken. Nou. dan praat je over
betrekkelijk geringe groepen, zeker als je
het afzet legen de bedrijven waar de be
drijfstijd al is verlengd. Uit dit somme
tje volgt dat de vrije zaterdag in zijn al
gemeenheid zeker niet op de tocht
staat".
Weinig sociale schade dus. Vanwaar dan
de opschudding? FNV-voorzittcr Hans
Pont. de chef van Stckclcnburg, waar
schuwde op de televisie zelfs tegen „de
factor arbeid die weer koopwaar dreigt
te worden" en tegen „werknemers als
verlengstuk van de machine". Daar
moeten wc in dit beschaafde land van
af. toornde hij. Stckclcnburg heeft de
uitzending ook gezien en glimlacht fijn
tjes. „Ach ja, als je weet dat je op de te
levisie komt. bekijk jc van tevoren even
wat jc zult gaan zeggen. Daar krijgen we
zelfs trainingen in. Maar binnenskamers
zeggen wc dat niet zo legen elkaar. Bin
nenskamers praten we zakelijk. Wegen
wc argumenten af. En dan zeggen we
concreet: in deze vorm wijzen wc de ge
dachte van bcdrijfstijdsvcrlcnging van
de hand. Laten de werkgevers immers
maar eens duidelijk maken hoe de ver
lenging van de bedrijfstijd met de zater
dag past. in de totale aanpak van de
werkloosheidsbestrijding. Laten zij eerst
maar eens met concrete afspraken ko
men over de groei van de werkgelegen
heid. Als ze dat doen? Dan ligt er bij ons
geen blokkade".
Geen blokkade
Het hoge woord is er uit. Geen onvoor
waardelijke blokkade. Even later zal Stc
kclcnburg hel als volgt formuleren: „De
vrije zaterdag kan voor ons een punt
zijn waarover te onderhandelen valt.
Het goed van de werkloosheidsbestrij
ding heeft in onze ogen een iets hogere
prioriteit dan de sociale verworvenheid
van de vrije zaterdag. En we worden in
die opvatting bevestigd door de mensen
zelf. De uitzending van Brandpunt,
waarin Hans Pont zat, gaf ook de uitslag
van een enquête over de verlenging van
de bedrijfstijd. Zesenzestig procent van
de ondervraagde werknemers zei de
vrije zaterdag te willen opofferen, mits
daardoor een betere werkgelegenheid
zou worden gegarandeerd. Uit dit cijfer
blijkt dat bij veel mensen het wezenlijke
belang van de werkgelegenheid centraal
staat, zo centraal, dat ze zelfs bereid zijn
er een verworvenheid voor in te ruilen".
En om een verworvenheid gaat het vol
gens Stckclcnburg. In de uitzending van
Brandpunt had voorzitter Steef van Eij-
kclcnburg van de christelijke werkgevers
besmuikt opgemerkt dat het juister zou
zijn de vijfdaagse werkweek een verwor
venheid te noemen, maar zo'n nuance
werpt de vice-voorzitter van de FNV ver
van zich. „In 1961, toen we die arbeids
tijdverkorting bevochten hebben, lag het
accent echt al op de vrije zaterdag. Die
is er niet later ingeslopen, nee, daar heb
ben we voor geknokt. Vanaf het begin is
er niet over een vijfdaagse werkweek ge
sproken. maar over de vrije zaterdag. En
voor wie toch op zaterdag moest wer
ken, werd de compensatie van een ande
re vrije dag in de week onvoldoende ge
vonden; die kreeg er een ongemakken-
toeslag bij omdat werken op zaterdag ex
tra vervelend was".
Niet de vijfdaagse werkweek vormt de
kern van de sociale verworvenheid die
door de werkgevers ter discussie is ge
steld. maar de twee aaneengesloten vrije
dagen, waarvoor de zaterdag in combi
natie met de zondag zorgt. Stekelcnburg:
„Hoe belangrijk dat is. zie je aan men
sen die op zaterdag moeten werken. Die
willen dan liefst de maandag vrij en niet
de woensdag. Bovendien heeft heel onze
maatschappij zich op het vrije weckend
ingesteld. Ook de kinderen zitten in dat
sociale patroon. Van Eijkelenburg zei nu
De vrije zater
dag staat vol
gens vakbonds
kelenburg met
tocht
Maar ook zegt
hij uat er over
diezelfde vrije
zaterdag valt te
gelegenheid
van groter be
lang wordt ge-
sociale
wel op de televisie dat het in een warme
zomer prettiger moet zijn om op een
woensdag te gaan zwemmen of zeilen
dan op zo'n drukke zaterdag, maar wie
's zomers op vrijdagavond naar de radio
luistert en hoort waar de files staan, weet
beter. Nou: ik zie mensen die op zater
dag gewerkt hebben, niet gemakkelijk
woensdag even naar hun caravan gaan.
In de beleving van de mensen zijn twee
vrije dagen achter elkaar belangrijker
dan versnipperde vrije dagen. Toets het
maar aan jezelf. Wanneer ik - zoals
nogal eens voorkomt - op zaterdag een
vergadering of een scholingsbijeenkomst
heb, dan mis ik vrijdagavond toch dat
vrije, ontspannen gevoel van lekker on
deruit te kunnen zakken. In zijn alge
meenheid vind ik dus een inbreuk op de
vrije zaterdag een duidelijke verslechte
ring van de arbeidsvoorwaarden en de
arbeidsomstandigheden van de men
sen".
Knal
Maar onderhandelbaar, dat wel. Geen
blokkade. Desondanks beroering in vak
bondskringen nadat topman Van der
Hagen van de vocdingsmiddclcngigant
Nutricia tijdens een wcrklunch met
veertien collega's uit het bedrijfsleven de
knuppel in het hoenderhok had gewor
pen, via deze passage uit zijn tafelrede:
„De verkorting van de arbeidstijd moe
ten wc terugverdienen. De kosten per
eenheid produkt wegen nu zwaarder dan
voorheen. Jc kunt die kosten terugbren
gen door de bedrijfstijd van je kapitaal
goederen langer te maken. Dat betekent
bijvoorbeeld ook op zaterdag werken".
Waarom gaf het proefballonnetje zo'n
harde knal? Stckclcnburg: „De publieke
opinie heeft die zaak terecht van een
breder belang geacht dan een losse op
merking van een meneer tijdens een
lunch. En dat heeft dan weer invloed op
ons. Logisch. Het was trouwens niet de
eerste keer dat de werkgevers hebben la
ten doorschemeren over dc vrije zater
dag te willen nadenken. Plus minister
Dc Koning, die onlangs heeft gezegd dat
dc vrije zaterdag geen heilige koe mag
zijn. Zoiets dwingt jc als vakbeweging
breed te reageren. Dat doel zich heel
vaak voor in ons kleine economische
wereldje".
Vooral dc manier waarop lijkt Stckclcn
burg gestoken te hebben. „Ik vind het
een heel merkwaardige redeneertrant
van dc werkgevers. Altijd hameren ze
erop dat vraagstukken per bedrijfstak
aan dc orde moeten komen, niet cen
traal. Maar opeens, als het over de flexa-
bilitcit van dc bedrijfsorganisatie gaat,
over werken op zaterdag, wordt er op
centraal niveau wel iets over gezegd. En
dan wordt er gezegd dat dc bonden soe
peler moeten zijn. Maar wat hebben de
bonden al niet moeten doen? Aandacht
voor scholing. Flexibeler invulling van
werktijden. Knelpunten wegnemen op
dc arbeidsmarkt. Pas op dc plaats ma
ken wanneer arbeidstijdverkorting pro
blemen opleverde voor de organisatie
len,
Tot de jaren zestig was werken op zater^aar
dag heel gewoon. Naar de mening »a/i|onf
Stekelenburg komt die tijd echter met fe-»ic
rug omdat het voor lang niet alle bedrijf*1
ven zinvol is de bedrijfstijd tot de zater-*cn
dag uit te breiden. n c<
van een bedrijf. Zijn wc allemaal toe be-'00'
rcid geweest. En nu weer dc vrije zater
dag. Daarom zeggen wij: laten dc wcrk-M-
gevers eerst maar eens met concrete af
spraken komen over dc groei van d(
werkgelegenheid".
Per geval
O-
en
jJ|
Wanneer echter een individuele onde
nemer met een heel concrete vraag o
bcdrijfstijdvcrlcnging komt, dan valt
te praten. „Dan zullen wc die vraag toe
sen aan onze criteria", zegt Stckclc
burg. „Kan dc capaciteit van dc produ
tic niet op een andere manier worde
uitgebreid? Komt de verkorting van
arbeidstijd aan dc orde? WcIkc ong
makkcntocslag staat er tegenover? E
natuurlijk het belangrijkste: willen
mensen het zelf? Twee jaar geleden h<
ik onderhandeld
AKZO in Limburg
dat voortdurend meer
ten dan er in dc geldende
kon worden geproduceerd. Ze hadden
een uitbreiding van hun bedrijfstijd no
dig om aan dc vraag te kunnen voldoen,
Dus legden ze een voorstel op tafel oi
met vier ploegen te gaan werken in
plaats van met drie en er dc zaterdag bij
te nemen. Het plan hield in dat het aan
tal arbeidsplaatsen zou worden uitge
breid, dat er een nieuw rooster voor een
vijfdaagse werkweek kwam, waarin di_
zaterdag was opgenomen, en dat er voor"
werken op zaterdag een behoorlijke fi-
ook nog bleek dat dc werknemers ailcA
maal akkoord waren, hebben wc ons iiverp
dit concrete geval niet verzet".
hcid is om over de verlenging van dc t
drijfstijd te praten, mits die vcrlcngingpJn
past in een totaal plan. waarin ook as-ten
pcctcn van werkgelegenheid, van ar-»n 2
beidstijdverkorting en van ongemakken^
toeslagen zijn meegenomen. In heel con-w»
crcte gevallen - zoals gezegd: een gcrin-.
ge groep - zullen wc die bereidheid to-»00
nen en niet omdat een directeur van Nu-i
tricia tijdens een lunch zomaar even een" hi
uitspraak doet. Dat laatste is volstrekken
ondenkbaar. Ik vind het eigenlijk ccnlcvo
beetje dc discussie verzieken. Ik hebijn
trouwens dc indruk dat dc werkgevertfaki
zelf het hun collega ook niet in dankins
hebben afgenomen. Ik heb uit die kringnto
duidelijk het geluid opgevangen, dat ditrekk
niet dc manier is. Jc kunt een vraagstukCnci
als dc vrije zaterdag niet zo centraal aanjagc'
dc orde stellen. Als een gesprek crovcrn u
nodig is, dan graag een heel precies gc-n er
val, dat zich heel concreet voordoet", n hi
PIET SNOFRFNlorp
,vcrl
