Onderwijzeres in de ruimte
Gewone man
merkt nog
weinig van
Gorbatsjovs
hervormingen
33
Oostenrijks ge jodel lijkt steeds meer op hulpkreet
Westduitse
industrie heeft
oorlogsverleden^
afgekocht
ONGEBRUIKELIJK TEKORT IN MOSKOU AAN VLEES EN EIEREN
MANAGERS STAATSBEDRIJVEN SPECULEERDEN OP OLIEMARKT
BUITENLAND
SasdMOowumt
ZATERDAG 11 JANUARI 1986 PAGIJ
Eerste Amerikaanse burger-astronaute klaar voor de vlucht
(Van onze correspondent
Jo Wijnen)
WASHINGTON Zij is
een struise, vastberaden
vrouw van zevenendertig
met een weelde aan krul
lend haar. Ze is getrouwd
met de jurist Steven en
heeft twee kinderen, Scot
(9) en Caroline (6). Ze
werkt als lerares op de
Highschool van haar
woonplaats Concord, een
niet al te ruim bemeten
provinciestad ergens in de
glooiende heuvels van
New Hampshire, ongeveer
90 kilometer ten noorden
van Boston. Al sinds au
gustus is ze in training in
Houston en op Cape Cana
veral. Christa McAuliffe,
geboren Corrigan gaat
eind januari als eerste
burger-astronaute de
ruimte in.
Toen de Amerikaanse rege
ring besloot dat „gewone' bur
gers" politici, journalisten,
leraren, schrijvers, dichters
de mogelijkheid moesten heb
ben om mee de ruimte in te
gaan, werd tegelijkertijd beslo
ten dat de leraar voorrang
moest hebben. Er werd een
oproep geplaatst in allerlei
tijdschriften en daarop grepen
11.000 min of meer avontuur
lijk ingestelde Amerikaanse
leerkrachten de pen. NASA
liet 1.400 kandidaten opdraven
en dat resulteerde tenslotte in
de uitverkiezing van Christa
McAuliffe.
Christa bleek een uitstekende
keuze. Ze beschikt niet alleen
over een fantastische gezond
heid en een ijzersterk gestel,
maar liet ook merken aat ze
bepaald niet bang is uitgeval
len. Mensen die voor het eerst
aan gewichtsloosheidtesten
worden onderworpen, komen
meestal groen van misselijk uit
het testvliegtuig. Maar Christa
niet. Ze werd meegenomen in
supersonische straalvliegtui
gen, onderworpen aan allerlei
uithoudingsproeven, heen en
weer geslingerd, door elkaar
geschud en aan de meest uit
eenlopende atmosferische
spanningen blootgesteld, maar
Christa hield zich kranig. Deze
week nog werden in een ge
pantserd voertuig allerlei vei
ligheids- en ontsnappingstes-
ten uitgevoerd, maar weer gaf
Christa geen krimp, zulks tot
stomme verbazing van de
meest doorgewinterde NASA-
mensen, die wel anders heb
ben meegemaakt.
Toch wordt Christa's trip in de
ruimte geen vertoon van vrou
welijke stoerdoenerij. Zij gaat
vooral als lerares de ruimte in.
Op de zesde dag van haar
vlucht zal ze dan ook twee les
sen voor de Amerikaanse
schooljeugd verzorgen, vanuit
de Challenger natuurlijk.
Tenslotte wil Christa van haar
ruimte-avontuur niet zozeer
een technische, als wel een
„menselijke ervaring" maken.
Ze is van plan een dagboek bij
te houden, waarin ze alles wat
ze daarboven beleeft zo onbe
vangen mogelijk wil neer
schrijven.
Als alles goed afloopt blijft
Christa nog tot augustus in
dienst van de NASA. Ze zal
dan allerlei voordrachten en
gastlessen gaan verzorgen door
geheel Amerika. Daarna gaat
zij voorgoed terug naar haar
man Steven, naar haar kinde
ren Scot en Carolina en naar
haar school in New Hamshire.
Zo wil Christa McAuliffe het
ook. Ze voelt niets voor een
zich alsmaar voortslepend hel
denleven. Wat dat betreft staat
ze, ondanks haar aanstaande
avonturen in buitenaardse sfe
ren, met beide benen op de
aardse grond.
MOSKOU Voor het
eerst in dertig jaar is er
een tekort aan eieren in-
Moskou. Er ligt ook maar
weinig vlees in de staats
winkels, waar je normaal
gesproken tegen de gesub
sidieerde prijs van acht
gulden een küo taai rund
vlees vol botsplinters kunt
kopen. Kippen zijn al he
lemaal niet te krijgen,
eenden worden echter in
overvloed aangeboden.
Voor een fles wodka moet je
tegenwoordig rekenen op drie
uur wachten in de rij. Die tijd
kun je dan doorbrengen met
het lezen van de enorme
stroom recepten voor non-al
coholische drankjes, waar de
kranten tegenwoordig vol mee
staan. Gorbatsjovs anti-alcohol
campagne sleept zich ook in
1986 grimmig voort. Wachttijd
in Moskou is moppertijd en het
gemopper neemt toe.
Dit betekent echter niet dat de
wittebroodsdagen van Gor-
batsjov wat betreft het Sovjet-
publiek over zijn. Over het al
gemeen wordt er tevreden ge
reageerd op de constante
stroom van ontslagen en pen
sioneringen, waarbij de oude
partijgarde door een jongere
generatie wordt vervangen.
Het is zo langzamerhand ech
ter ook heel gewoon geworden
om de Russen te horen moppe
ren dat al die veranderingen
aan de top wel best zijn, maar
waar de veranderingen blijven
voor de gewone mensen, die
nog altijd met moeite de eind
jes aan elkaar knopen?
Vaart
De vaart waarmee Gorbatsjov
zijn eigen positie heeft gecon
solideerd en zijn eigen kandi
daten in het Politbureau, het
centraal comité en de ministe
ries heeft weten te plaatsen,
mag opvallend en zonder pre
cedent worden genoemd. Gor
batsjov heeft het geluk gehad
dat hij net één jaar voor het
volgende partijcongres aan de
macht gekomen is, op een tijd
stip dat de partij al een begin
had gemaakt met het opstellen
van een nieuw partijprogram
ma. Dit heeft de Sovjetleider
een unieke mogelijkheid gege
ven zijn eigen stempel op de
partijstructuur en -prioriteiten
te drukken.
Hoewel Gorbatsjovs prioritei
ten net als die van zijn voor
gangers op het economische
vlak liggen en hij een voorlief
de heeft voor modernisatie,
heeft zijn beleid een nieuw en
somber accent gekregen. Gor
batsjov is aan de macht geko
men op het moment dat men
is gaan beseffen dat zelfs de
enorme voorraad grondstoffen
van de Sovjet-Unie niet onuit
puttelijk is. Sinds 1971 waren
de economische plannenma
kers altijd uitgegaan van een
onuitputtelijke voorraad ruwe
grondstoffen, van eeuwig
groeiende ijzer-, plastic- en ce-
mentbergen. De Sovjet-Unie
kan het zich echter niet ver
oorloven op dezelfde econo
misch verkwistende voet door
te gaan.
Bezuinigen
Het Westen heeft tijdens de
oliecrisis van 1974 te maken
gehad met zo'n combinatie van
een behoefte aan bezuinigen
en de noodzaak van moderni
satie. Sovjetleider Gorbatsjov
zal zijn veel minder buigzame
economie door een gelijksoor
tige transformatie moeten voe
ren, maar hij kan niet, zoals in
het Westen, zijn toevlucht zoe
ken tot een systematische in
flatie. Niettemin is de prijs van
een aantal gebruiksartikelen
discreet gestegen.
Wanneer de hervormingen
van Gorbatsjov eenmaal in het
hele economische systeem
doorgevoerd zijn, zal ook de
gemiddelde Rus hier de gevol
gen van merken. Het economi
sche experiment begint in de
produktieve sector, waar ma
nagers veel meer zeggenschap
zullen krijgen over de winst
die er door hun fabrieken en
ondernemingen gemaakt
wordt. Deze winst kan aan de
arbeiders worden uitgekeerd
als beloning, of voor nieuwe
investeringen in machines
voor het bedrijf dienen. Aan
gezien er contant betaald
wordt, kan men verwachten
dat de nieuwe machines ook
sneller geleverd zullen wor
den.
De arbeiders kunnen dit jaar
vettere bonussen in hun loon
zakjes verwachten. Het officië
le enthousiasme (dus goedkeu
ring) voor de particuliere
landbouw zal misschien niet
veel doen aan de tekorten in
de staatswinkels, maar bete
kent wel dat er meer eten te
koop is op de markt.
Dit zijn echter bescheiden ver
anderingen voor een land,
waar de verwachtingen bij de
komst van Gorbatsjov zo hoog
gespannen waren. Die ver
wachtingen zijn er nog altijd.
De verjongde partijleiding
maakt een doelbewuste en
energieke indruk en het Sov-
ietpubliek voelt zich, niet in
iet minst vanwege het ge
bruik dat Gorbatsjov van de
media maakt, meer betrokken
bij internationale aangelegen
heden.
Het gewone dagelijkse leven
verloopt echter nog als altijd.
Dezelfde sjofele winkeltjes, de
zelfde lange rijen wachtende
mensen, dezelfde slordige
dienstverlening, het eeuwige
tekort aan artikelen. „Ik ge
loof pas in die hervormingen
van Gorbatsjov wanneer ik ze
zie", zegt een Russische dame.
„Pas wanneer de straten weer
op dezelfde manier schoonge
maakt worden als twintig jaar
geleden".
Slecht gevulde
vitrines In
Moskou. De
inwoners van
de Russische
hoofdstad
zouden graag
zien dat het
hervormings
beleid zou
leiden tot meer
vlees, kippen
en eireren in de
winkels.
Na Genève
Over één ding zijn de meeste
Sovjets heteens. Door naar
Genève te gaan en de directe
politieke dialoog met de VS te
hervatten, heeft Gorbatsjov
gezorgd dat de meeste Russen
zich nu veiliger voelen dan
vóór de topconferentie. Nog
altijd staan de kranten vol met
propagandistische berichten
over de Amerikaanse militaire
machine en de Star Warsplan-
nen van Reagan, maar tegen
woordig zijn ze wel voorzien
van de voorzichtige kantteke
ning dat een voortzetting van
Genève noodzakelijk is. Het
ontstaan van dit gevoel van
grotere veiligheid, gecombi
neerd met het idee dat de di
plomatieke betrekkingen lang
zamerhand weer redelijk sta
biel worden, betekent op zich
zelf al een succes voor Gor
batsjov. Maar de Sovjetleider
zou er goed aan doen in 1986
ook wat aandacht te schenken
aan huishoudelijke zaken als
vlees, kippen en eieren.
MARTIN WALKER
Copyright The Guardian
corruptie-schandalen,
waarin zelfs ministers ver
wikkeld zijn, aan de orde
BONN De Oostenrij- van de dag. Maar wat er
kers schrikken niet gauw de laatste maanden aan
meer. Al jarenlang zijn onheil over de Alpenrepu
bliek is uitgestort, heeft
de 7,5 miljoen Oostenrij
kers van hun stuk ge
bracht. Het traditionele
gejodel begint steeds meer
op een hulpkreet te lijken.
SMIDJE VERHOLEN EN DE KNAP-MUTATOR
1181) Het wereldschokkende nieuws over Ni-
colagonië was natuurlijk ook doorgedrongen tot
die gezellige stamtafel in Rijkhuyzen, waar de
wijze mannen altijd bijeen kwamen, waar steeds
zo'n hartelijke sfeer heerste en waar altijd zulke
bijzonder verstandige dingen gezegd werden
over de dingen, die in de wereld gebeurden. Het
mag dan ook geen verwondering wekken, dat
boer Knolle op een bepaald moment binnen
kwam met een begrijpende grijns op zijn gezicht
en een dubbelgevouwen avondblad in de hand.
„Ah, die Knolle", riep Heintje Spaak, die een
fietsenwinkeltje dreef. „Kom je ons de strip
voorlezen?" „Ik heb alles precies dóór, mak
kers", lachte Knolle en hij zette zich bij zijn
vrienden aan tafel. „Met Knolle maken ze ka
chel niet an, begriep je? Hier in de krant staat
zwart-op-wit, dat de Koning van Nikkelen Gonië
weer terug is, en dat vin'k een prachtige zet. En
nou zal ik jullie 'es even precies uutleggen hoe
dat komt. Voor mijn is smidje Verholen de da-
dertl We weten toch allemaal, dat-ie altijd in al-
lerhand vreemde avonturen terechtkomt, niet?
Nou..., eerst doet-ie net of-ie last heeft van de
menseziekte van Alva, je weet wel.., die zenuw-
strengen bovenin de kop. En dan smeert-ie hem
plotseling uut het dorp. Verholen is weg..,
spoorloos verdwenen. En wat gebeurt er vervol
gens? Hij duukt op in een ander land en daar
zet-ie Koning Antonius weer op de troon. Echt
iets voor Verholen. Of niet soms?" „Je hebt
het mis, Knolle", zei toen Eelco Eelkema. „Het
hoge woord mot er nou eindelijk maar 'es uut,
mann'n, want het brandt mien al daag'n op de
uutgedroogde tong. Kijk'n jullie mij nou 'es an,
vriend'n. Wie zie je dan voor je? Eelco Eelkema,
de veldwachter... Maar wie verschuult zich ach
ter Eelco Eelkema? Een geheimzinnige agent
van de Geheimzinnige Dienst! O zol En dat te-
rugbreng'n van Antonius op de troon..., wel...,
eigenlijk MIJN werk, begriep je?" En een be
scheiden blosje kleurde Eelco's wangen, toen
hij deze afschuwelijke onwaarheid had verteld...
Vergeleken met wat er zich nu
in Oostenrijk afspeelt, lijkt het
wijnschandaal van afgelopen
zomer slechts een vervelend
incident. Wat de Oostenrijkers
nu als een moker treft is het
debacle van de staatsbedrijven.
De Oostenrijkse economie
steunt op vier pijlers: de land
bouw, het toerisme, de particu
liere industrie en de staatsbe
drijven. Nu blijkt een van die
pijlers zo rot als een mispel. Bij
de overheidsbedrijven is op
een even gruwelijke als dilet
tantische wijze geknoeid. Door
middel van speculaties in de
uiterst riskante oliehandel wil
den de Oostenrijkse managers
de verliezen die ze sinds jaar
en dag lijden in één klap weer
goed maken. Dat ging dus
goed fout. De staalfabriek
Voest, die vroeger Hermann
Goeringwerk heette, verloor
op de Londense oliemarkt
ruim 357 miljoen mark. De
acht man sterke raad van be
stuur werd door minister Laci-
na naar huis gestuurd. Het
ontslag dat Lacina als verant
woordelijk minister zelf aan
bood, werd door kanselier
Fred Sinowatz geweigerd.
Het vertrek van de complete
Voest-top verlamde het be
drijf. Als redder werd direc
teur Kirchweger van het Che
mieconcern „Linz", ook een
staatsbedrijf, bij het stuurloze
Voest binnengehaald. Als klap
op de vuurpijl is nu echter ge
bleken dat de handelsonderne
ming van Kirchwegers' eigen
concern ook op de oliemarkt
gespeculeerd heeft en daarbij
78,5 miljoen mark heeft verlo
ren. Als blijkt dat Kirchweger
van de speculatie afwist, dan
Kanselier Sinowatz moet de
brokken opruimen die zijn il
lustere voorganger Bruno Krei-
sky gemaakt heeft.
heeft de kersverse sterke man
van Voest zijn langste tijd bij
het staalconcern gehad. In elk
geval is het een nieuwe klap
voor de regering in Wenen die
Kirchweger als de beste mana
ger uit de staatsbedrijven en
een soort wonderdokter had
aangeprezen. Dat ook de moto-
renfabriek Steyr-Daimler-
-Puch heeft gespeculeerd, zij
het op vrij beperkte schaal, is
in de stroom negatief nieuws
nauwelijks nog opgevallen.
Dat de nuchtere Oostenrijkse
overheidsmanagers in Londen
zijn gaan speculeren duidt er
op dat zij zich in een desperate
situatie hebben bevonden.
Vooral bij Voest hebben zich
zeer grote verliezen opge
hoopt. Op de juiste omvang
van het Voest-debacle is nog
geen zicht. Voor 1985 wordt
een verlies verwacht van 815
miljoen mark, maar dat cijfer
is waarschijnlijk nog zeer ge
flatteerd. De verouderde en
slecht geleide overheidsbedrij
ven kunnen wel eens de nagel
aan de doodskist worden van
kanselier Fred Sinowatz en
zijn socialistische regering. Ja
renlang paste Wenen de tekor
ten zwijgend bij. Maar nu zijn
er zulke grote gaten gevallen
dat aan forse belastingverho
gingen niet te ontkomen valt.
En ook dan nog moet stevig
het mes gezet worden in de
staatsbedrijven, hetgeen onge
twijfeld met sluitingen, in
krimpingen en ontslagen ge
paard zal gaan.
Sinowatz moet nu in feite de
brokken opruimen die zijn il
lustere voorganger Bruno
Kreisky gemaakt heeft. Krei-
sky, die het land dertien jaar
lang regeerde en tenslotte in
1984 aftrad, weigerde een
hand uit te steken naar de hei
lige koe van de staatsbedrij
ven. Terwijl Kreisky tot ver
buiten de grenzen van de Al
penrepubliek een grote naam
opbouwde als politicus van
wereldformaat, liet hij op bin
nenlands terrein menige steek
vallen. De noodzakelijke sane
ring van de overheidsbedrij
ven bleef uit. Bevreesd zijn
grote populariteit te verspelen
leende hij liever in het buiten
land dan de belastingen te ver
hogen. Dat moest een keer
mislopen. Aan Sinowatz nu de
ondankbare taak de Oostenrij
kers duidelijk te maken dat de
tering naar de nering gezet
moet worden. Of de socialist
voor die taak berekend is, zal
de komende maanden blijken.
Wel schadevergoeding, geen h
erkenning van schuld
fe i
ïezc
t> C
|k.
I in
Ital
(Van onze correspondent
Gerard Kessels)
BONN Terwijl zijn
goedgeefsheid tegenover
politici geen grenzen
kende, heeft miljardair
Friedrich Karl Flick
steeds consequent ge
weigerd ook maar een
symbolische schadeloos
stelling te betalen aan
de dwangarbeiders die
in de oorlog onder on
menselijke omstandighe
den in de fabrieken van
het Flick-imperium
moesten werken. Na ja
renlang touwtrekken
bleken andere grote
concerns, zoals Krupp,
Siemens en IG Farben,
na de oorlog tot geringe
betalingen bereid. Flick
echter bleef de beurs
gesloten houden.
Betaald werd er pas deze
week en wel door de Deut
sche Bank, die vorige maand
het Flick-concern voor vijf
miljard mark overnam. De
vijf miljoen voor de voorma
lige dwangarbeiders en hun
nabestaanden is slechts-een
promille van de koopsom.
Het geld, zo heeft de Deut
sche Bank mee laten delen,
werd om „humanitaire rede
nen" ter beschikking ge
steld. Dat lijkt echter niet de
werkelijke reden.
De Deutsche Bank, een ge
wone particuliere bank, con
troleert een groot deel van
de Duitse industrie en heeft
een ongekende economische
macht verzameld. Geen fu
sie van betekenis, geen
transactie van enige, om
vang, of de Deutsche Bank is
er op een of andere manier
bij betrokken. Wie zo mach
tig is, vindt het uiterst ver
velend middelpunt van een
publieke discussie te wor
den, die met de dag pijnlij
kere trekken krijgt.
Het begon medio december.
De bank maakte toen be
kend Flicks' familie-imperi
um te kopen, het concern op
te splitsen en de aandelen
van de nieuw gevormde be
drijven op de beurs aan te
bieden. Aan die transactie
heeft de bank vele honder
den miljoenen marken ver
diend. Voor joodse organisa
ties was de verkoop een goe
de gelegenheid hun oude
claims nog eens te herhalen.
Ze kregen steun van de
vroegere plaatsvervangend
hoofdaanklager bij het pro
ces van Neurenberg, Robert
Kempner. Hij appelleerde
aan de Deutsche Bank de
oude kwestie van de schade
loosstelling uit de wereld te
helpen. „Opdat aan de nieu
we aandelen niet de geur
van zweet en bloed kleeft",
schreef Kempner.
Voorzitter Heinz Galinski
van de Joodse Gemeente in
Berlijn bestempelde de vijf
miljoen als „een aalmoes
Weliswaar, zo zei hij, zijn de
meeste voormalige dwangar
beiders inmiddels gestorven,
maar onder hun nabestaan
den is nog veel nood te leni
gen. Twintig jaar geleden
bereikten vertegenwoordi
gers van de Joodse „Claims
Conference" al in principe
overeenstemming met Flij
over de betaling van at
miljoen mark aan de slacl
offers. Toen het er echter j
aan kwam, weigerde Fri
drich Flick senior zijn han:
tekening onder het stuk Pk
zetten. f*T
In de fabrieken van Fn
drich Flick sr. werkten in I
oorlog 3.500 gevangene
Voor een paar mark per dj
werden ze door de SS aan
fabrieken uitgeleend. Ondi
een onmenselijk arbeidsreèolg
me moesten ze werken ®HI
de oorlogsproduktie op volfik
toeren te houden. Net als |an
andere joden, die werden r
gevoerd naar de gaskamer10'
was het de bedoeling dat l56
dwangarbeiders hun sla\|en
narbeid niet zouden overl vé
ven. In papieren van de Ljes
werd gesproken over
nichtung durch Arbeit", P J
In opdracht van de jeei
bouwde chemie-gigant fonj
Farben een fabriek pal na»g
het concentratie-kartorr
Auschwitz. In dit neveL j
kamp, Buna Monowitz, wet
synthetisch gummi geprodÉ
ceerd, dat ontontbeerlijk w"-
voor de Duitse oorlogsindil™—
trie. Een tijdlang werkten kr-
30.000 mensen. Het toezicfYj
werd er uitgevoerd da
personeel van IG Farbe p,
samen met de SS. Wie nij
meer in staat was zijn weL.„
te doen, werd naar de gaskj™
mer gestuurd. ,°C;
p
Na jarenlang procederj
werd in de jaren vijftig tef
slotte een bedrag van derf*"
miljoen beschikbaar gest®en*
door IG Farben. Andere b
drijven, zoals Sieme|££e
Krupp, AEG en Rheinmeti
volgden. In totaal werd erf"^,
miljoen betaald. Een bedil
dat in geen verhouding sta
tot de groei die de onderi^"*^
mingen in de oorlogsjarr
door konden maken, da|"e
zij hun spotgoedkope |aa''
beidskrachten. Alle bedilZiC'
ven beklemtoonden, net va
nu de Deutsche Bank, datï"e -
om „humanitaire redenep e'
geld gaven. Indien ze feitouc
lijk schuld bekenden vre/a iS
den ze miljardenclaims. !a"a
Soms werd ook betaald
geld te verdienen, hoe ra-
dat ook klinkt. WapenpJ
ducent Rheinmetall, dSF
steeds hardnekkig had g
weigerd over de brug te
men, was in de jaren zesfcTrf
verkikkerd op een Amej,
kaanse militaire order
waarde van vijftig miljol
dollar. Toen in de publicity
kwam dat Rheinmetall r
van dwangarbeiders in zL. j
bedrijven had laten ploer(f
ren, dreigde de Dusseldorl
firma de lucratieve or«
mis te lopen. In een kt
bleek Rheinmetall nu beri
2,5 miljoen mark te betaflffj
voor ruim 1.500 joodse ovP
levenden van de dwangP
beid. F
Uiteindelijk betaalden zef
lemaal, al was het maar e|
schijntje. Alleen Flick nf;
Flick was een van de f'
ruchtste bedrijven. In ató
1947 werd Friedrich FliW
sr. in Neurenberg verof
deeld tot een gevangen!
straf van zeven jaar wegej
genadeloze uitbuiting
dwangarbeiders. Na
paar jaar was hij echter v
op vrije voeten.
