Biotechnologie kan
de wereldhandel schaden
Oplage dagbladen
is licht gestegen
Ook „gewone" wapens hebben nog toekomst
y Beurs, wan Amsterdam
ECONOMIE
£i4dae (Somant
ZATERDAG 23 NOVEMBER 1985 PAGI1 'OF
BONDSREPUBLIEK REKENT OP
EEN MILJOEN NIEUWE BANEN
BONN De economiseh-adviesraad van de
Westduitse regering, de zogenoemde „Vijf
wijzen", verwacht dat het aantal banen in de
Bondsrepubliek in de huidige opgaande con
junctuur met een miljoen zal toenemen. Deze
ontwikkeling zal echter niet voldoende zijn
om het aantal werklozen in West-Duitsland
op korte termijn onder de twee miljoen te
dringen, zo heeft de raad gisteren verklaard
bij de presentatie van het jaarlijkse advies
aan de regering. De vijf wijzen rekenen voor
volgend jaar op een economische groei van
drie procent. De adviesraad verwacht dat de
huidige opgaande lijn in de Westduitse econo
mie, die van zo groot belang is voor de Ne
derlandse economie, ook nog zal voortduren
in 1987. „Nog nooit is een opgaande conjunc
tuurbeweging zo vrij geweest van verkramp-
theden als de huidige", aldus de raad.
Luchtzak
Zo zag het pla
fond van het
Garuda-toestel
de „City of
Djokjakarta" er
kort geleden
uit. De vliegma
chine was in
een luchtzak
terecht geko
men en ruim
zes en een hal
ve kilometer
omlaag ge
stort. Honder
den passagiers
vlogen letterlijk
tegen het pla
fond.
In '86 hoger inkomen
voor ondernemers
DEN HAAG Zelfstandige ondernemers
zullen hun inkomen in 1986 met gemiddeld
3,4% zien toenemen. De winsten van de on
dernemingen zullen gemiddeld met 6,5 pro
cent stijgen. Alleen in de bouwnijverheid en
bij installatiebedrijven zullen de winsten da
len. Het aandeel van de loonkosten in de to
tale kosten zal bij de kleinere bedrijven dalen
tot 86 procent. In 1984 was het aandeel 87,5
procent. Voor 1986 wordt geen verdere daling
van loonkosten voorzien. Staatssecretaris Van
Zeil (Economische Zaken) heeft dit de Kamer
geschreven in antwoorden op vragen over
zijn beleid. Volgens de bewindsman zal het
aantal zelfstandige ondernemers zich dit jaar
vergeleken met '84 stabiliseren op 470.000.
Sinds 1979 is sprake geweest van een daling.
BRUSSEL Het onder
zoek en de ontwikkeling
in de biotechnologie biedt
enorme mogelijkheden,
maar draagt het gevaar in
zich, dat de industrie alle
kennis op dit gebied mo
nopoliseert. Er zijn name
lijk veelbelovende moge
lijkheden om via de bio
technologie iets te doen
aan ziekten als malaria en
aids. Het gevaar bestaat
nu, dat de industrie derge
lijke projecten laat liggen,
omdat er niet genoeg aan
valt te verdienen.
Onder meer om die reden zou
het Europees Parlement ont
wikkelingen in deze sector
goed moeten volgen. Dat be
toogde de Nederlandse socia-
liste Phili Viehoff, voorzitster
van een hoorzitting die het
'Europees Parlement deze
week in Brussel heeft gehou
den. Er werden een kleine
twintig deskundigen aan de
tand gevoeld over de techni
sche- en internationaal-politie-
Conflicten
De Westduitse professor Gerd
Junne van de Universiteit van
Amsterdam betoogde dat de
opkomst van biotechnologie
onder meer tot gevolg zal heb
ben, dat de Verenigde Staten
en de Europese Gemeenschap
elkaar in nog heviger mate
zullen tegenkomen op de we
reldmarkt. De biotechnologie
zal naar immers wordt ver
wacht, grote gevolgen hebben
voor de produktiviteit van de
landbouw. Europa zal derhal
ve proberen de invoer van
Amerikaanse landbouwpro-
dukten (vooral voedergranen)
verder in te perken.
Er kleven talloze internationa
le aspecten aan biotechnologie,
zo bleek tijdens de hoorzitting.
Junne wees niet alleen op het
gevaar van Amerikaans-Euro-
pese handelsconflicten, maar
ook op het risico dat de Ame
rikanen de overdracht van
kennis over onder meer biolo
gische processen zullen tegen
gaan, omdat ze die van te
groot strategisch belang vin
den. De Nederlandse jurist
prof. P. Kuyper verwacht dat
het voor Europese bedrijven
steeds moeilijker zal worden
om produkten waarin Ameri
kaanse technologie is ver
werkt, uit te voeren naar
„Amerika-onwelgevallige"
landen.
Hongersnood
Het gebruik van biotechnolo
gie in vooral de landbouw kan
ook verregaande gevolgen
hebben voor de economie van
de ontwikkelingslanden. Vol
gens de Franse deskundige J.
Salomon zullen veel arme lan
den niet in staat zijn om de
ontwikkelingen bij te benen.
Aan de andere kant worden
deze landen geconfronteerd
met minder vraag naar hun
traditionele landbouwproduk-
ten, omdat de rijke landen die
beter en goedkoper zelf kun
nen maken, al dan niet op
kunstmatige wijze. Salomon
schetste een somber
waarin de „rijken steeds rijker
en de armen steeds armer
worden". Hij zei niet uit te
sluiten dat in de Derde-We
reldlanden nog hevigere hon
gersnoden te wachten staan
dan ze nu reeds meemaken.
Gist-brocades
Wat de stand van het biotech-
nologisch onderzoek zelf be
treft, werd in Brussel vastge
steld dat Europa op dit terrein
niet al te ver achterop ligt bij
Japan en de VS en op sommi
ge gebieden een voorsprong
heeft. Er was echter kritiek op
de Europese industrie, omdat
die te weinig in onderzoek zou
De Gentse professor Mark van
Montagu, die wereldfaam
heeft verworven op het gebied
van de gewassen-genetica,
verbaasde zich over het feit
dat Unilever de ontwikkeling
van recombinant-DNA heeft
overgelaten aan de Ameri
kaanse bedrijven Monsanto en
Dupont. Volgens deze prof
spelen ondernemingen als het
Deense Novo en het Neder
landse Gist-brocades nog
steeds een leidende rol bij de
produktie van enzymen, maar
zitten de Amerikanen hen
dicht op de hielen.
De Fransman Daniël Thomas,
die de Franse premier Fabius
adviseert op het gebied van de
biotechnologie, wees erop dat
ieder Europees land behoorlij
ke research-centra heeft, maar
dat het ontbreekt aan coördi
natie als het erom gaat pro
dukten en kennis op de markt
te brengen. Het Eureka-pro-
ject, dat overigens ook open
staat voor niet-EG-landen,
biedt volgens hem een ge
schikte structuur hiervoor.
De Europese Commissie heefi
eerder dit jaar een actiepro
gramma biotechnologie gelan
ceerd, waarvoor bedrijven en
universiteiten meer dan acht
honderd projecten hebben in
gediend. Omdat de lidstaten
niet meer dan 137 miljoen gul
den beschikbaar wilden stellen
kunnen er maar 180 projecten
worden, uitgevoerd.
AMSTERDAM De totale
oplage van alle in Nederland
verspreide dagbladen vertoont
dit jaar voor het eerst sinds
1982 weer een lichte stijging:
0,2 procent. Dit blijkt uit de
cijfers van september dit jaar
vergeleken met die van een
jaar eerder, welke het Cen
traal Bureau voor de Couran
tenpubliciteit van de Neder
landse Dagbladpers (Cebuco)
gisteren heeft bekendgemaakt.
Vorig jaar was nog sprake van
een daling van 0,6 procent.
Ten opzichte van september
vorig jaar is het aantal abon
nees gestegen met 0,4 procent,
terwijl de losse verkoop is ge
daald met 1,3 procent. De 0,2
procent stijging is het totale
gemiddelde. De oplage van de
landelijke dagbladen is
1.849.304 (42 procent) tegen
over 2.596.500 (58 procent)
voor de regionale bladen.
Het verschijnsel doorgeven
(samen lezen) van de krant
zorgt er voor dat een niet on
aanzienlijk deel van de betaal
de oplage terecht komt bij een
„tweede" huishouding. Dage
lijks wordt achttien procent
van de betaalde oplage doorge
geven.
goud en zilver
De goud- en zilverprijzen van
gistermiddag, tussen haakjes de
vorige notering. Goud fijnmetaal
ten). Zilver fijnmetaal 540-610;
(545-615). Bewerkt 650 laten;
Gestage groei in instrumentenbranche
SOEST De omzet in de Ne- bedrijfstak. De omzet van de
derlandse instrumentenbran- totale instrumentenbranche in
che is in de eerste negen Nederland ligt rond de 3,5 mil-
maanden van 1985 gestegen jard gulden per jaar. Door het
t 18,8 procent. De orderont- hoge technische
vangst ging met 22,2 procent
omhoog. Dit betekent, dat de
lijn in de omzetontwikkeling
ook in de rest van dit jaar zal
kunnen worden doorgetrok
ken. Dit zegt de Coöperatieve
Vereniging Het Instrument
naar aanleiding van een uitge
voerd trendonderzoek in de
bedrijfstak en de groei van de
omzet worden de leveranciers
van instrumenten steeds ster
ker geconfronteerd
Watch
De Zwitserse horloge-industrie is deze week in Japan een „Swatch"-offensief begonnen in een
poging een deel van de markt voor goedkope klokjes te heroveren op de Japanse fabrikanten.
De dames tonen hier vergrote modellen van de exemplaren, waarvan men er een half miljoen
wil slijten binnen één jaar.
Kempen Begeer
blijft onberoerd
AMSTERDAM Ondanks de
samenwerkingsbesprekingen
met Gero bleven den aandelen
Kempen Begeer gisteren on
beroerd op145 op de Amster
damse effectenbeurs. Wel was
even eerder gehandeld op
f 150. Gero werd 3 hoger ge
adviseerd op ƒ60.
Overigens bleven de aandelen
koersen gisteren goed liggen
op de Amsterdamse effecten
beurs, maar de grote stijging
van de laatste dagen was
enigszins tot staan gebracht.
Het zeer vaste Wall Street
(donderdagavond) kon niet
verhinderen dat het in Am
sterdam „gewoon vrijdag"
was, een dag waarop de han
del in de regel minder leven
dig is dan op andere dagen.
Voorts stelden sommige beleg
gers hun winsten veilig. Veel
handelaren blijven rekenen op
een verdere stijging van de
koersen en hier en daar viel te
Bij de internationale aandelen
steeg Unilever ƒ2, Akzo liep
f 0,80 op en Kon. Olie werd
vier dubbeltjes duurder. Hoog
ovens en Philips leden kleine
verliezen. De banken bleven
prijshoudend, met name de
hypotheekbanken die elk 1
omhoog gingen, evenals verze
keraar Stad Rotterdam. De
uitgeversfondsen sprongen er
opnieuw uit met winsten. De
aannemers lagen zwak in de
markt. De lokale fondsen ble
ven evenals de hoofdfondsen
redelijk liggen zonder erg op
vallende" verschuivingen. De
obligatiemarkt was in grote lij
nen onveranderd.
Townsend bouwt
twee gigantische
veerboten
LONDEN De kanaalveer
dienst Townsend Thoresen wil
de concurrentie van een Ka
naaltunnel of -brug tegengaan
door het inzetten van drie gi
gantische veerboten, de zoge
heten jumboferries". De sche
pen, die vanaf de zomer van
1987 in de vaart moeten ko
men, zijn ruim twee keer zo
groot als de huidige en bieden
plaats aan 2400 passagiers en
zevenhonderd auto's. Voorlo
pig laat Townsend Thoresen
twee van dergelijke veerboten
bouwen. De prijs van een jum
bo ferry wordt geraamd op
omgerekend 147,3 miljoen gul
den.
Winst Van Kempen
Begeer eerste halfjaar
ZOETERMEER In de eerste
helft van dit jaar heeft Van
Kempen Begeer (goud- en
zilverwerk) een positief resul
taat van een ton behaald. De
omzet was met ruim negen
miljoen gulden ongeveer drie
ton hoger dan was begroot.
Dat heeft de onderneming
die met Gero onderhandelt
over nauwe samenwerking
gisteren bekendgemaakt. Ver
gelijkende cijfers voor 1984
zijn niet voorhanden in ver
band met de faillissementen
van twee werkmaatschappijen.
De directie houdt rekening
met een positieve uitkomst
over het hele jaar.
Nederland;
laagste inflatie
in hele EG
BRUSSEL In de maand ok
tober zijn de consumptieprij
zen in de Europese Gemeen
schap met gemiddeld een half
procent gestegen. De inflatie
op jaarbasis in de EG is nu 5,1
procent. Dat is het laagste per
centage sinds 1970. Nederland
heeft van alle EG-landen het
laagste getal. Volgens cijfers
die de EG-commissie gisteren
in Brussel verstrekt heeft be
draagt de inflatie in ons land
nu 1,7 procent. De hoogste in
flatie van de EG vindt men in
Griekenland: 21,1 procent. Na
Nederland heeft de Bondsre
publiek Duitsland de laagste
inflatie (1,8 procent). In de VS
ligt de inflatie momenteel op
3,1 procent en in Japan op 2,1
procent.
Ontheffingen voor
winkelsluiting
DEN HAAG Staatssecreta
ris Van Zeil van economische
zaken is plan om winkels in
ziekenhuizen, bejaardenoor
den en verzorgingstehuizen
een ontheffing te geven van
de winkelsluitingswet. Die uit
zondering zou ook moeten gel
den voor winkels in NS-sta-
tiors en op vliegvelden.
DEN HAAG Hollandse
Signaal Apparaten BV in
Hengelo, fabrikant van
uiterste geavanceerde ra
darsystemen, staat samen
met andere wapenindus
trieën in ons land, aan de
vooravond 4 van een nieu
we tijd. Dit ondanks het
bericht dat een miljoene
norder aan radar-appara-
tuur voor de Nederlandse
marine vrijwel zeker HSA
voorbij gaat. Staatssecreta
ris Van Houwelingen van
defensie wil de order bij
een Franse fabriek plaat
sen, omdat die betere ap
paratuur zou maken.
Evenhuis, vice-voorzitter van
de VVD-Kamerfractie en
voorzitter van de kamercom
missie, is er niet gelukkig mee
dat de order naar Frankrijk
gaat. „Nota bene een staatsbe
drijf", klaagde hij afgelopen
donderdag.
Van den Bergh (PvdA), onder
voorzitter van de commissie,
gaat nog wat verder: „Ik denk
dat HSA die order definitief
kwijt is en dat er weinig meer
aan te veranderen is. Er kun
nen in de toekomst echter heel
veel andere orders voor HSA
komen. Maar dat hangt van de
politiek af omdat het best wel
eens zo kan zijn, dat andere
belangen boven het belang
van de werkgelegenheid uit
stijgen. Dat geldt ook voor
HSA".
Radar-tcchniek
Waar gaat het om? Wat hangt
HSA en andere soortgelijke
bedrijven boven het hoofd?
De nucleaire bewapening is de
afgelopen jaren in hoog tempo
gemoderniseerd en technisch
uiterst geraffineerd geworden.
Nu is de conventionele de
„gewone" bewapening aan
de beurt en daarmee wordt
met name gedoeld op de ra
dar-techniek. Deze techniek
maakt het mogelijk tot ver
achter het front bijna „echt" te
zien, wat vijandige troepen
uitspoken. De Navo huldigt
het principe dat door perfec
tionering van de conventione
le bewapening het inzetten
van nucleaire wapens bij een
conflict kan worden uitgesteld.
Hoewel de Navo-landen in
aantallen wapens en wapen-
soorten een achterstand heb
ben op de landen van het
Warschau-pact, (omdat aldus
Van den Bergh „een verdedi
gingsmacht een kleinere wa-
penvoorraad vereist dan een
aanvalsmacht"), is er nog wel
een aanzienlijke technische
voorsprong. De landen van het
Oostblok zijn druk bezig 'die
achterstand in te lopen en dat
lokt uiteraard een reactie van
de Navo uit. Daarom leidt dit
direct tot de vraag: wat doet
Nederland aan het vervolma
ken van die conventionele wa
pentechnieken? Vandaar de
vergadering van de vaste ka
mercommissie van defensie
maandag, over „de versterking
van de conventionele verdedi
ging" en wat genoemd wordt
„technologie voor noodsitua
ties".
Bedreigend
Van den Bergh: „Op zichzelf is
het een juiste stelling dat door
het verbeteren van de conven
tionele wapens het inzetten
van nucleaire wapens is uit te
stellen. Alleen, het gaat dan
niet om minder nucleaire wa
pens, verre van dat, maar om
uitgesteld gebruik. En daar
mee is het verhaal nog lang
niet af. Want hoe gaat zoiets?
In een conflict kun je met die
moderne technieken elke be
weging van vijandelijke troe
pen in de gaten houden. Die
troepen kunnen zich in het
nauw gedreven voelen en in
een snelle tegenactie toch in
eens met nucleaire wapens
gaan dreigen".
„Het conflict kan snel escale
ren. Dan komt het erop aan
dat je op datzelfde moment
zo'n escalerende crisis moet
kunnen beheersen. Kijk, pre
cies op dit punt raken tech
niek en politiek elkaar. Want
crisisbeheersing is een politie
ke zaak. De ruimte om op dat
moment een politieke beslis
sing te nemen, kan wel eens
heel klein of misschien te
klein geworden zijn. Nog an
ders gezegd: voordat we gaan
praten over het vervolmaken
van onze conventionele wa
pentechnieken, zoals we
maandag gaan doen, moeten
we eerst over die crisisbeheer
sing praten".
Voorwaarden
Techniek en politiek raken el
kaar. Volgens Amerikaanse
militaire deskundigen moeten
alle Navo-leden met leger
korpsen in West-Duitsland in
de komende vijf jaar in totaal
honderdvijftig miljard gulden
op tafel leggen om de conven
tionele bewapening te perfec
tioneren.
Voor het Nederlandse defen
siebudget zou dat een verho
ging betekenen van twee pro
cent, bovenop de jaarlijkse
verhoging van drie procent.
Daarin liggen dus de „blinken
de" orders voor bedrijven als
HSA.
„Zo'n verhoging zou echter
ten koste gaan aan andere din
gen die voor onze defensie ook
belangrijk zijn, zoals het kwe
ken van militaire reserves.
Om aan de plannen van de
Navo te kunnen meedoen, wil
len wij als PvdA dat eerst aan
nauwkeurige voorwaarden
voldaan moet zijn, die een ant
woord mogelijk maken op de
vraag, hoe onder deze veran
derde technische omstandighe
den ook aan wapenbeheersing
gedaan kan worden".
Terug naar HSA en daarmee
naar de werkgelegenheid,
waarmee, tegen de tijd dat het
zover is, voorstanders onge
twijfeld zullen schermen om
het gelijk aan hun kant te krij
gen
Van den Bergh: „Ik ben abso
luut geen pacifist. Maar als je
bewapening niet afwijst, moet
je er zeer verstandig mee om
springen. Dan stijgen belangen
van vrede en veiligheid boven
die van werkgelegenheid uit.
Natuurlijk heb ik altijd last
van weerzin als je over zulke
dingen als dit zit te praten.
Dan kun je twee dingen doen:
je afwenden maar dan weet je
zeker dat 't doorgaat, of mee
praten. Dan doe ik het laatste.
En dan zeg ik: conventionele
wapens verbeteren? Goed,
misschien wel, maar dan komt
er eerst nog dat andere en dat
zal ik maandag zeggen. Het
CDA heeft ook grote aarzelin
gen, hebben ze mij gezegd.
hoofdfondsen
beurs21-11 beurs22-V
Slot- ptken Bi
s2Mijen-SC i
1ft ma S-A
37 00 t®vv
20 70 feendan
22SO kapelle-
oo.so jeerenvi
200.20 200.00 VolKerSlevin
overige aandelen
port
ACF-Holding
Amst Rijtuig
Batenburg
Begemann
254.00
495[00
270,00b
61.20
9200.00 9100.00(1 |||e Spo
Palombang
2750.00 2810.00
214.00
23(i]oO
SporlhCcntrumc.
Wegen. eert.
Wycrs
^DRGEN
beleggingsfondsen §2.1;
Koppelpoort Hold.
Obam.Belogg.
Iipoi
'Tokyo Pac
Vance.Sar
Viking Res.
obligaties
hewletl-pack.
Ic. Indus 00
Omzet 133.750.000 hoger
