r
lë
De
nagalm
van
Amadeus
mal
i&sm
Stemmen
op zijn
Belgisch
MEESTERWERK
WAARIN
HOLLYWOOD
GEEN BROOD ZAG
8-
Compliment
Lachje
Geheim
Troost
■CfiidócSouAOtit'
ER1Ö85
ZATERDAG 12 OKTOBER 1985
nde me-
sen grij-
ieke me-
snde de
ïale Ge-
ïdreven.
ene
is een
anstalige
enorm
nog een
beleefd-
dan zou
In het muzikale herdenkingsjaar 1985, dat is
rewijd aan de handel en wandel van Handel en
jach (onder anderen) voert - oh ironie - Mozart
de boventoon. Nagenoeg iedere Nederlander, van
pianoleraar tot punker, kent nu de geniale en
ordinaire kanten van deze Oostenrijkse componist.
Oorzaak daarvan is Amadeus, een met acht Oscars
bekroonde film, geregisseerd door de beroemdste
Tsjech van Hollywood: Milos Forman. In
Nederland heeft deze toch drie uur durende
rolprent over twee componisten, Saiieri en Mozart,
:en jaar gedraaid, avond aan avond. In Den Haag
mag hij dan zijn „beslist laatste week" hebben
jeleefd, in Amsterdam en andere steden draait hij
log. En dat is - zeker voor een klassieke-
nuziekfilm - een unicum, want er zijn maar
weinig films te noemen die het in ons land een
aar hebben uitgehouden. Over dit record raakt
Vlilos Forman tegenover onze correspondent in
.os Angeles niet uitgesproken. Ook Tom Hulce,
de acteur die op fascinerende wijze Mozart
jortretteerde, trekt zijn stoel wat dichterbij. Een
jntmoeting met twee buitenbeentjes.
verklapt
g m de
resse op
en kin-
ngedaan,
izien het
at je een
ien veel
Ddige in-
didatuur
erd zijn,
g veertig
iibs. Het
een koe,
voor an-
rangorde
dan vol-
paarden,
t besluit
nieuwe
jke kan-
ook een
bedrijvig
5S er te-
waarvan
is en te-1
sticht in
ale club.1
's Street
treet), is
politiek. I
et) daar-
vatieven
ticht en
e, meest
van de
:e plaats
hoppen.
De tot vorig jaar
volkomen
onbekende acteur
F. Murray
Abraham
(Antonio Saiieri)
krijgt
aanwijzingen van
de regisseur Milos
Forman (rechts).
Vriend noch
vijand wist raad
met het
merkwaardige
lachje van
Wolfgang
Amadeus Mozart,
zo blijkt uit
brieven uit die
tijd. „Hoe kon
iemand die bijna
goddelijke
composities
neerzette zo
krankjorem
hinniken?",
vraagt Tom Hulce
zich af.
„Eenmaal los van zijn ti
rannieke vader gedroeg
Mozart zich allerminst
als een componist van
stand. Hoofse toewijding,
vleierij en eerzucht waren
hem vreemd", stelt
hoofdrolspeler Tom Hul
ce (links), die in Ama
deus de acteur Roy Do-
trice tegenover zich zag
als zijn vader Leopold.
LOS ANGELES - De geldschieters van
Hollywood lachen zuur om het door
slaande wereldsucces van Amadeus.
Veertien miljoen, hooguit zeventien mil
joen dollar; meer vroeg Milos Forman
niet voor de verfilming van het gelijkna
mige toneelstuk van Peter Shaffer. Maar
„Hollywood" wenste slechts vijf miljoen
en geen dollar meer te investeren in een
„componistenfilm". Want toonden de
statistieken niet aan dat deze markt am
per een grijpstuiver winst oplevert?
j Akkoord, Amadeus handelt niet over
één, maar over twee componisten: be
halve Mozart ook Saiieri, die waanzin
nig jaloers is op Wolfgang Amadeus. Een
Italiaan tegen een Oostenrijker. Leuk
voor de weinige liefhebbers van klassie
ke muziek. Maar de gemiddelde Ameri
kaan komt er niet voor'naar de bios
coop. Nu acht Oscars en dik honderd
miljoen gemiste dollars later, kunnen de
geldschieters hun statistieken wel achter
het behang plakken. Van Milos Forman
mogen ze. Voor de tweede keer in amper
1 acht jaar heeft hij bewezen dat de grote
filmbazen, die graag op zeker spelen, er
lelijk naast kunnen zitten.
Want er was evenmin een producent te
vinden voor One Flew Over The Cuc
koo's Nest. Kirk Douglas, moe van het
leuren met zijn filmrechten op de roman
van Ken Kesey, schoof het „koekoeks
nest" door naar zoon Michael. Maar ook
Douglas jr. kreeg samen met Forman
geen filmbaas zo ver dat hij een handte-
kening zette onder een cheque voor een
handvol miljoenen. Alleen Saul Zaentz,
1 een platenproducent in San Francisco
durfde zijn chequeboek te trekken,
j Even later was One Flew goed voor vijf
j Oscars. Was Jack Nicholson nog be-
1 roemder. En stond Louise Fletcher van
wege haar venijnige rol van de verpleeg
ster in een psychiatrische inrichting par
does met een Oscar op het podium. Ei
genlijk is het onderschatte succes van
Amadeus een kopie van de marsroute
van One Flew Over The Cuckoo's Nest.
Hollywood houdt zijn hand op de knip;
Saul Zaentz Company in Berkeley, poot-
jebadend in dollars dank zij de triomf
van One Flew, lapt royaal bij. En even
later komt Milos Forman zijn Oscars ha
len.
Acht Oscars voor een film waarin Holly
wood geen brood zag. Milos Forman
heeft dat (leed)vermaak al achter de rug.
„Wat mij eigenlijk meer bekoort dan die
Oscar is het langdurige succes van Ama
deus in Nederland, waar de film zijn Eu
ropese première beleefde. Trouwens, in
nagenoeg geheel West-Europa heeft deze
film langer de aandacht weten vast te
houden dan hier in Amerika", wil For
man graag en meteen kwijt. „Ik be
schouw het dan ook als een groot com
pliment. Want uit de tijd dat ik nog in
Europa filmde, herinner ik me maar al
te goed hoezeer menige Fransman, Duit
ser en Nederlander zich kon ergeren aan
de slordige, vaak ook overdreven wijze
waarop „Hollywood" de Europese ge
schiedenis te kijk zette", zegt de sinds
1968 - het jaar waarop het in Praag
weer ging winteren - in New York wo
nende Tsjech.
Ook Tom Hulce, van dichtbij minder
klein maar wel dikker dan Mozart in
Amadeus, is enthousiast over het succes
in Nederland. Hemd open, wat laag han
gende spijkerbroek en met de rug tegen
de muur van Ivy at the Shore, een bijna
diepvries-gekoelde koffieshop met uit
zicht op de Stille Oceaan, luistert Tom
Hulce naar mijn opsomming van merk
waardige reacties op de aparte Amadeus.
Dat juist deze film in Nederland een
nieuw soort publiek aantrekt - klassie-
ke-muziekliefhebbers - dat doorgaans
geen bioscoopje neemt, doet hem deugd.
Dat de bioscoopexploitant geen stuiver
extra aan deze opgestane minderheid
verdient, omdat zij in de pauze de weg
niet zoekt naar de chips en bounty's,
verwart hem. „Wat barbaars om halver
wege de film het licht weer aan te doen
voor een zakje chips".
Minder verrast is hij door het blijven
zitten van het publiek tot en met de mi
nutenlange aftiteling. „Dat schijnt in
meer oorden het geval te zijn. Komt
doordat Mozart zoveel indruk achter
laat, zoveel energie uitstraalt".
Maar de film wekt ook gemengde gevoe
lens. Zeker bij echte Mozartliefhebbers.
Vooral het vaak ordinaire gedrag van de
Oostenrijkse componist, maar nog meer
zijn idiote lachje, wekken wrevel. „En zo
hoort dat ook", grinnikt Tom. „Want zo
reageerde destijds ook vriend en vijand
op Mozart.".
Hij schuift zijn stoel dichterbij. „Een
maal los van zijn tirannieke vader ge
droeg Mozart zich allerminst als een
componist van stand. Hoofse toewij
ding, vleierij en eerzucht waren hem
vreemd. Die eigenschappen vind je wel
terug in Saiieri, de hofcomponist van de
Habsburgers". Tussen haakjes: Saiieri
wordt gespeeld door de vorig jaar nog
onbekende acteur F. Murray Abraham.
Op hoge toon vervolgt Hulce: „Maar
vind je onderdanigheid en burgermans
fatsoen typische trekjes van mensen met
geniale talenten? Kun jij me een genie
aanwijzen dat andermans hielen likt? Of
Mozart net zo idioot heeft gelachen als
ik in Amadeus, is niet zo belangrijk.
Vast staat - een van zijn bewonderaar
sters schrijft daarover aan een kennis -
dat de briljante componist een uit de
toon vallend lachje had".
Hulce hecht te veel aan Amadeus om
aanmerkingen op zijn interpretatie voor
lief te nemen. „Vijf maanden lang heb
ben Murray en ik tomeloos gezwoegd
om de - overigens fictieve - relatie tus
sen Saiieri en Mozart even indrukwek
kend als overtuigend uit te beelden. Dag
in dag uit zijn er topprestaties geleverd.
Normaal gesproken verslapt de discipli
ne wat na ruim drie maanden opnamen.
Je gelooft het wel. Routine houdt de cast
overeind. Bij de opnamen van Amadeus
is er geen moment met de pet naar ge
gooid".
Na de laatste opnamen trok Milos For
man zich terug in de studio voor de
montage en strompelde Tom Hulce naar
zijn flatje in New York. „Zes weken ben
ik amper mijn bed uit geweest. Ik was
finaal afgebrand. Amadeus heeft me uit
geput. Maar de maanden waarin we aan
de film hebben gewerkt, waren tot op
heden wel de beste uit mijn leven".
Terug naar Forman. Wat is het geheim
van deze Tsjech? Elk draaiboek dat hij
aanraakt blijkt op het witte doek een
meesterwerk. Reeds in zijn geboorteland
maakte de nu 53-jarige Milos Tomas Jan
Forman indruk met De Liefde van een
Blondje en Het Brandt m'n Liefje, kriti
sche films met een glimlach. Eenmaal in
Amerika gleed hij uit met Taking Off,
een satire over zijn gastland waarom de
studiobazen weinig konden lachen.
Pas in 1975 brak Forman door met One
Flew Over The Cuckoo's Nest. Zijn vol
gende film, Hair, onderstreepte zijn ta
lenten. En Ragtime, waarvoor hij de
tachtigjarige James Cagney nog uit de
schommelstoel haalde, is inmiddels een
klassieker onder de detectivefilms. Ama
deus is nu F-ormans jongste, maar vast
niet zijn laatste goudgerande succes.
Kenners beweren dat zijn kracht schuilt
in de buitengewoon zorgvuldige „cas
ting". Zelfs voor de kleinste bijrol neemt
Forman geen genoegen met de eerste de
beste. Tom Hulce is dan ook uitverko
ren uit duizend kandidaten. Forman:
„Natuurlijk had ik kunnen kiezen uit
een handvol topsterren. Maar wat moet
ik met Redford of Newman in de rol
van Mozart. Klopt, alleen hun naam al-
is goed voor een miljoenenpubliek.
Maar Mozart was klein van postuur en
verre van aantrekkelijk. Bovendien
zocht ik bewust naar een acteur die zelf
piano en viool kon spelen. Precies, dan
kun je meteen.negenhonderd kandidaten
schrappen. Ik heb n,amelijk een hekel
aan tussen-shots van andermans han
den. Verder eiste ik een hoofdrolspeler
die niet meteen zijn enkels verzwikt als
hij op zeventiende-eeuwse schoenen
over de set moet lopen. Of die met een
pruik op niet meer weet hoe hij moet
kijken".
Als Broadway-acteur is Tom Hulce niet
alleen gewend aan hooggehakte heren
schoenen. Hij speelt verdienstelijk pia
no; componeerde al vanaf zijn zesde jaar
eigen liedjes. Zelfs de viool heeft hij on
der de kin gehad. „Kortstondig en
slecht", geeft hij grif toe. Toch heeft hij
in de aanloop van de opnamen van
Amadeus zes weken lang vier tot vijf
uur per dag pianoles gekregen. „Soms
korter, vaak langer dan vijf uur. Het
hing er maar van af hoeveel mijn leraar
en ik op zo'n dag van elkaar konden ver
dragen". Hoe Mozart zijn meesterwer
ken dirigeerde mocht Hulce zelf uitzoe
ken. „Tien dagen lang heb ik voor, tus
sen en achter het vijftig musici sterke or
kest gestaan. Ik had maar één troost: in
Mozarts tijd hoefde een dirigent niet
meer te doen dan de maat houden". Met
een zucht: „Tonnen zweet heeft het me
gekost om die tien minuten durende scè
ne uit de opera Don Giovanni overtui
gend uit te beelden".
Zelfs in Ivy at the Shore, de koffieshop
waar de stérren van Hollywood blijkbaar
graag verkoeling zoeken, krijgt Tom
Hulce nog complimenten voor Ama
deus. Hoe is dat, rijk en beroemd zijn?
Hulce schudt zijn hoofd. „Van het kas
succes van Amadeus ben ik niets wijzer
geworden. Ik ben prompt en keurig be
taald door producent Zaentz". Vol iro
nie: „Overigens heb ik me laten vertel
len dat sommige prodqcenten hun ac
teurs en actrices laten meedelen in on
verwachte successen. Dat schijnt ooit
een nobele gewoonte te zijn geweest".
Over beroemd zijn haalt hij de schou
ders op. „Het enige voordeel is dat ik
sinds Amadeus niet meer op mijn beurt
hoef te wachten als ik ergens een hapje
wil gaan eten". Een ordinaire pizza bij
voorbeeld. Wolfgang Amadeus Mozart
zou best kunnen opschieten met Tom
Hulce.
HANS TOONEN
zich af
ïtlemen-
*all Mali
is het
ïdat de
e buren
IMONS
De Belgen móeten nog steeds naar de
stembus op straffe van een boete, die de
laatste tientallen jaren steeds meer dé
richting van een symbolisch bedrag uit
gaat. Maar toch zal de plicht morgen de
meeste van de ruim zeven miljoen Bel
gen, die stemgerechtigd zijn, de tocht
doen ondernemen naar een van de
11.134 stembureaus.
De Belgen moeten ook hun democrati
sche plicht vervullen als lid van een stem
bureau en daarvoor zijn dit keer niet
minder dan 125.000 mensen uitverkoren.
De vergoeding voor het werk op de vrije
zondag is ook symbolisch: tweehonderd
franc ofwel iets meer dan een tientje.
Voor het baantje worden meestal (semi)-
ambtenaren aangezocht, maar de animo
is dit keer niet groot. In talloze plaatsen
heeft men de grootste moeite de stembu
reaus bemand te krijgen en in Antwer
pen, het grootste kiesdistrict van het
land, heeft de helft van de aangezochten
zich al afgemeld. Met een al dan niet ge
loofwaardig excuus, een werkgeversver
klaring of een doktersattest. Vooral met
de doktersattesten is zo kwistig gestrooid,
dat de Orde van Geneesheren de leden al
gewaarschuwd heeft niet al te gemakke
lijk een attest uit te schrijven. Een van
die attesten gold een lerares, wier arts be
weerde dat zij „astmacrises, huid-, oog-
en neusirritaties krijgt als zij geconfron
teerd wordt met een grote hoeveelheid pa
pier". Een andere lerares liet weten: „Ja
renlang tracht ik aan het werk te gera
ken. Tevergeefs. Om voor de verkiezingen
te zetelen is mijn naam nu wel plots be
kend". Weer een ander schreef: „Ik was
nog nooit voorzitter. Mij vragen een der
gelijke functie uit te oeferyen is vergelijk
baar met de vraag aan iemand een vlieg
tuig te besturen, terwijl hij nog nooit een
luchthaven heeft gezien".
Voor de Belgen is het raadzaam om zon
dag niet al te vroeg naar de stembus te
gaan. Wie om acht uur, bij de opening,
als eerste het stemlokaal betreedt, loopt'
de kans ingelijfd te worden als lid van
het stembureau tot het moment, waarop
men de eigenlijke kandidaat opgespoord
heeft. Zowel de laatkomer als degene, die
in het geheel niet verschijnt als „bijzit"
op het stembureau, wordt juridisch ver
volgd en loopt de kans op een boete van
honderd- tot zevenhonderdvijftig gulden.
Toch is het op verkiezingsdag niet onge
zellig in de stembureaus. Als regel laat de
voorzitter dozen met broodjes en bakken
vol bier aanrukken, die honger en vooral
dorst moeten uitbannen. Als 's middags
om een uur de stembussen gesloten wor
den is er een verplichte pauze tot 13.30
uur en in dat halj uur kan de plaatselijke
horeca op goede klandizie vanuit het
stembureau rekenen.
Vervolgens begint, bier bij de hand, het
tellen van de stemmen op dezelfde ma
nier als in 1830, toen het land nog
slechts 46.099 kiesgerechtigden kende,
met de hand dus.
In eerste instantie betekent dit dat de uit
slag niet voor 's nachts een uur bekend
is. Ten tweede opent dat perspectieven
voor leden van stembureaus, die het met
de democratische tegenstander niet zo
nauw nemen. Zo gaat het verhaal over
een „bijzit", die tijdens het tellen het
stembureau steeds verliet om even naar
het toilet te gaan, wat - gezien het aan
tal pintjes dat verorberd werd - niet echt
opviel. Maar in het toilet doopte hij een
deel van zijn lange baard in een inktpo
tje, waarna hij, terug in het stemlokaal,
met die baard de sternformulieren van
politieke tegenstanders besmeurde en dus
ongeldig maakte. Dit en andere vermake
lijke voorbeelden zijn er oorzaak van dat
in veel stembureaus nogal eens hertelling
vereist is, hetgeen een snelle uitslag niet
ten goede komt.
Het drinken van nogal wat pintjes en het
tellen met de hand (en het hoofa) kan lei-,
den tot de volgende situatie:
Sjefke telt de stembiljetten: „3021, 3022,
3023, 3024..
„He, Sjefke, wildege nog een pintje?"
„Ja, graag. Waar was ik ook weer? Geen
idee. Een, twee, drie
AAD JONGBLOED
