finale
Tragisch
en
geestig
tegelijk
WÊEk'
De Duitse
man op
liefdespad
ZATERDAG 12 OKTOBER 1985
ge een ze
er: Zuid
gedoubl©
Links: Jasperina
als Fien in de
Veluwse trein met
Gees Linnebank,
die gestalte geeft
aan haar minnaar
voor het leven, de
acteur Jan van Ees.
Rechts: Fien
temidden van haar
collega's in een
scène in een van
haar films uit de
jaren dertig.
ut met
ie of vij
iummy
HILVERSUM - In de tv-versie
van de musical Fien weet Jasperina
de Jong van de vermaarde actrice
en cabaretière Fien de la Mar een
even pakkende persoonlijkheid te
maken als in de eerdere theateruit
voering. De televisiebewerking laat
evenwel een wezenlijk verschil in
opzet zien: niet alleen waren sub-
Htielere scènes mogelijk, maar ook
dVJzÜn veel opnamen „op lokatie" ge-
noor maakt. Een uitbeelding van het le-
m uw pJven van Fien de la Mar, dat tra
den doubgisch en geestig tegelijk is.
art. In i
it harteniDe zestigjarige KRO brengt de musical
oost de lin een jubileumserie in vier delen op het
i, maar Ischerm. Morgenavond wordt de eerste
)or het aflevering uitgezonden. De televisiekij-
te mabker krijgt van Fien de la Mar het beeld
noordspej voorgezet van een doortastende vrouw,
prachtidie echter aan allerlei stemmingen on-
uid: dcrhevig was. Ze kon uitbundig vro-
lijk zijn, maar ook zeurderig. Fien was
[gehaat en geliefd tegelijk, maar altijd een
vrouw met een machtige uitstraling. Zo
werd van haar gezegd dat zij iedereen
'52 verliefd op haar kon laten worden. En
1 V 10 9 7even gemakkelijk stootte zij mensen af.
>V8 5 Jan K-eja' de maker van de televisiebe-
H106 werking: „Ik wilde een musical waarin
,75 [alle mogelijkheden van de televisie wa
ren benut. Ik ben hiervoor uitgebreid te
rade gegaan bij de inmiddels overleden
Eric Herfst, de regisseur van de theater
voorstelling die samen met Ivo de Wijs
het oorspronkelijke script had geschre
ven. Herfst deelde mijn zienswijze. Voor
'am te lalde financiën heb ik kunnen putten uit
jitenaas het jubileumfonds van de KRO. Mis-
'en af. tyschien is het wel voor het laatst dat een
dergelijke dure produktie kon worden
gemaakt".
Die kosten waren voornamelijk gelegen
in het reconstrueren van de oorspronke
lijke lokaties. Het interieur van de flat
van Fien in de Amsterdamse Beethoven-
straat, waar zij zich van het leven be
roofde, werd nauwkeurig nagebouwd.
De Cinetone-studio's in Duivendrecht
"S''
Fien hier tegenover haar vader Nap de la
Mar (gespeeld door André van den
Heuvel), die haar al vroeg mee naar het
theater nam.
zien er in de musical precies zo uit als
toen Fien er films als „De Jantjes"
maakte! Daar kan geen theaterdecor te
gen op.
schillerbar
De Schillerbar aan het Amsterdamse
Rembrandtsplein, waar Fien collega's en
vrienden placht te ontmoeten, werd
weer even de bar van toen. De Stadsge
hoorzaal in Kampen moest de niet meer
bestaande artiestenbeurs in Amsterdam
vervangen. Ook werd bij Loenen een
scène opgenomen in de Veluwse stoom
tram. In die tram zorgde Fien voor een
stukje artiestengeschiedenis. Op het to
neel kon dat nauwelijks worden uitge
beeld, maar in de tv-versie is de gebeur
tenis uitgebreid opgenomen. Dat geldt
ook voor andere scènes uit het oorspron
kelijke script van Eric Herfst en Ivo de
Wijs: geschrapt in de theaterproduktie,
weer ingevoegd in de tv-versie.
Ook krijgt men in de nieuwe bewerking
te maken met andere artiesten. In het
theater speelde Gerard Cox de dubbelrol
van Fiens man. Piet Grossouw, en van
haar minnaar voor het leven, de acteur
Jan van Ees. Keja wenste die dubbelrol
per se niet en dat gaf problemen met
Cox. Die eiste dat zijn dubbelrol ge
handhaafd bleef. Resultaat: Cox ver
dween van het toneel en Keja trok twee
andere acteurs aan, respectievelijk Ge
rard Thoolen en Gees Linnebank. Moei
lijke, maar sterk gespeelde rollen van de
mannen die de nukken, de uitingen van
gramschap en liefde van de wispelturige,
onberekenbare Fien moesten opvangen.
Dick Scheffer als de impresario Max van
Gelder laat trouwens ook niet met zich
spotten. En verder spelen mee: André
van den Heuvel (als haar vader Nap de
la Mar), Jerome Reehuis, Marnix Kap
pers, Doris Baaten, Lou Landré, Caro-
lien van den Berg, Loeki Knol, Wim
Wama en Allard van der Scheer.
Tegen de muziek van Joop Stokkermans
(in een nieuwe orkestbewerking van
Harry de Groot) kan men het bezwaar
inbrengen, dat deze te veel moderne rit
men bevat en dus niet typerend is voor
de tijd van Fien. Hierbij dient men ech
ter te bedenken, dat het om een heden
daagse musical gaat en vooral dat Stok
kermans wonderlijk vindingrijk de
schlagers heeft ingebouwd, die door Fien
bekendheid hebben gekregen.
Naar het leven
Fien naar het leven te tekenen mag
geenszins als een gemakkelijke opgave
worden aangemerkt. Zij gold als een gril
lige vrouw, met nogal wat karaktertegen
stellingen. Wie rekende op haar gevoel
voor humor, kreeg te maken met een
grimmige Fien de la Mar. Als zij in
moeilijke uren met begrip werd bena
derd, legde zij zoveel zelfspot aan de
dag, dat men dacht dat zij de betrekke
lijkheid van haar eigen problemen intus
sen al had ingezien. Wie een lief woord
verwachtte na 'n tegemoetkomende ges
te, werd onthaald op vinnigheden. Gek
ke invallen werden afgewisseld met woe
de-uitbarstingen. Psychologisch gezien
werd zij omschreven als een vrouw die
haar eigen vijand was en die een drang
tot zelfvernietiging had. De artiesten uit
die tijd, van wie er nog slechts weinigen
in leven zijn, weten te vertellen dat het
met haar uitermate moeilijk werken was.
Haar bezwaren tegen een bepaalde scène
of persoon werden in niet altijd even
kiese bewoordingen naar voren gebracht.
Dat kon bij de betrokkenen hard aanko
men, maar voor iedereen stond buiten
kijf dat zij over een grandioos talent be
schikte. Zij kon niet alleen haar uitbun
dige vrolijkheid op het publiek over
brengen, maar haar toehoorders ook tot
in het diepst van hun ziel raken.
Het lijkt daarom een hele opgave die
vrouw op de planken te doen herleven;
de vrouw die zo verschrikkelijk en afsto
tend fel te keer kon gaan. De tekstschrij
vers gebruikten het middel van de tele
fonades om meer van haar ware aard
bloot te leggen. Vooral in haar laatste le
vensjaren kon de vereenzaamde Fien
urenlang aan de telefoon hangen met
vrienden, bij wie zij haar hele hart uit
stortte. En dan blijkt dat zij een ver
scheurde vrouw was, die lach en leed in
even grote hoeveelheden met zich mee
droeg en die van haar gevoelens luid
ruchtig blijk gaf.
Eric Herfst moest dat in zijn theaterregie
zien over te brengen via het brede ge
baar, de ruimtelijke bewegingen. Maar
Jan Keja stonden andere middelen ter
beschikking en die heeft hij ten volle be
nut. Hij ging ervan uit dat een figuur
weliswaar wordt bepaald door zijn om
geving, maar dat het ook andersom kan,
zoals bij Fien. Voor een deel schiep zij
haar eigen omgeving. Een mens met een
uitstraling als zij gaf de dingen om zich
heen meer gevoelswaarde. Daarop heeft
Keja gemikt en daarom hechtte hij aan
het in oude luister herstellen van de lo
katies waar Fien vroeger heerste.
En dat niet alleen. De ruimte van het
theater vormde een gegeven waar Keja
geen boodschap aan had. Hij werkte
voor de televisie, kon gebruik maken
van close-upcamera's. En dat heeft hij
tot en met uitgebuit. Alle karaktertrek
ken van Fien maakt Jasperina de Jong
met haar voortreffelijke mimiek zicht
baar. Fien de la Mar: treurend, sarrend,
uitgelaten en soms diep ongelukkig.
Gelijkenis
Na de voorstellingen in het theater
(ruim driehonderd in het hele land)
heeft Jasperina de Jong regelmatig men
sen in haar kleedkamer gehad, die Fien
van nabij hebben meegemaakt. Zij spra
ken van een wonderlijke gelijkenis tus
sen de ware Fien en de figuur die Jaspe
rina op het toneel gestalte gaf. Een com-
Jubileum
serie
van
KRO
vanaf
morgen
avond
op tv
pliment voor de manier waarop zij zich
op haar rol heeft voorbereid. Want Jas
perina heeft niets aan het toeval overge
laten. Zij heeft lange gesprekken gevoerd
met diegenen die Fien hebben gekend.
Bovendien liet zij zich tijdens de repeti
ties op de vingers kijken door toneelken
ner Ferd Sterneberg, die destijds aan de
grillen van Fien heeft bloot gestaan. Hij
heeft Jasperina voorgespeeld hoe Fien
was: soms vleiend, dan weer keihard in
haar woordkeus, soms de liefste vrouw
van de wereld, dan weer een canaille.
Jasperina de Jong gebruikte al haar to
neelgaven om die figuur neer te zetten.
En die zijn niet gering. Regisseur Keja
kon in haar tekst bovendien nuances
aanbrengen die op het toneel niet moge
lijk waren omdat ze niet over het voet
licht zouden komen. De televisieversie
is veel subtieler dan de theaterbewer
king, veel meer gericht op het karakter
van Fien de la Mar. Ontroerend zingt
Jasperina: „Ik wil gelukkig zijn". En
vooral blijft de bekentenis in haar laatste
levensuur de kijker bij, de verantwoor
ding voor haar onontkoombare besluit
om zichzelf het leven te benemen: „Het
was om alles".
Jan Keja koos na lang beraad voor een
slot dat hij tekenend acht voor de ver
scheurde figuur van Fien de la Mar. „De
tragiek van Fien is dat zij altijd toneel
speelde, ook in haar persoonlijk leven.
Daarmee verspeelde zij haar vrienden en
tenslotte ook haar eigen geluk".
TON OLIEMULLER
)ublet oj
de situ;
dat de 1
maken
aatste tr
agen, of
1 plus
:st in
ruiten,
aangez
er de k;
ctifying
ïn van
or oost
/a Leh
Over de Duitse man hoor ik weinig
goeds. Laatst was ik op reis met
een Amerikaanse en een Israëlische
collega uit Bonn. Beiden hebben
een Duitse vrouw. Over één ding
waren ze het roerend eens: Duitse
vrouwen zijn lief, Duitse mannen
zijn klieren. Zolang de verkering
duurt zijn mannen aardig en attent
en is het Mauschenhier en
Schatzchen" daar, maar vanaf het
moment van huwelijksinzegening
verandert de man in een vervelende
nurks met dictatoriale neigingen,
die op alles en nog wat moppert.
Vooral als zijn natje en droogje
niet honderd procent in orde zijn, is
de Duitser ongenietbaar. Aldus in
grote eenstemmigheid mijn beide
reisgezellen.
Of hun indruk juist is, weet ik niet. Ik
aarzel altijd om uil een paar persoonlijke
indrukken meteen een soort volksaard te
distilleren. Als ik zou moeten uitgaan
van de huwelijksadvertenties in de kran
ten, ben ik geneigd mijn beide collega's
gelijk te geven. Op de huwelijksmarkt be
naderen mannen de vrouwen met een
Teutoonse romantiek, die niet meer van
deze wereld is. Vaak zijn het tekstjes
waarvan ik lichtelijk onpasselijk word.
„Wat moet ik van mezelf vertellen?",
vraagt een vrouwzoekende man in het ge
renommeerde weekblad Die Zeit. ..Het
liefst ben ik buiten. Wandelen betekent
een stuk gelukkig zijn voor mij, fietsen
ook; dan lezen, discussiëren, muziek luis
teren, muziek maken; of alleen maar wat
liggen en dromen; ik ben midden veertig,
zie er nog uitzonderlijk goed uit; het
mooiste vind ik het de nabijheid van de
ander intensief te voelen, dit gevoel van
innige verbondenheid, dat nooit hetzelfde
is en slechts langzaam ontstaat; ik heb
de bereidheid en het geduld het te probe
ren".
Heel mooi, maar zal het daarna uitpak
ken zoals mijn Amerikaanse en Israëli
sche collega 's voorspellen?
Wacht een harde landing wellicht ook de
vrouw die een eenzame piloot onder de
arm wil nemen. De vlieger is voor zijn
huwelijksadvertentie neergestreken bij de
General Anzeiger, de plaatselijke krant
van Bonn. Er is kennelijk veel leed in de
lucht. Piloot, dertig jaar, slank, sportief,
donkerblond, blauwe ogen. Dank zij
mijn heerlijke beroep heb ik de hele we
reld al leren kennen. En als ik de grote
zilveren machine met vaste hand hoog
boven de wolken weer naar huis vlieg,
dan weet iedereen dat ik een man ben op
wie je je kunt verlaten. En als ik dan zo
vlieg dwalen mijn gedachten ver vooruit:
wat zou het toch mooi zijn als de vrouw
op me wachtte naar wie ik zo verlang.
En omdat ik erg veel van kinderen houd
- misschien heb je een kleine dochter,
een lieve zoon - zou het fijn zijn als jul
lie er waren als de zware machine tot
stilstand is gekomen. De stralende ogen
en het gelukkige lachen, als jullie de ge
schenken uitpakken die ik heb meege
bracht. En dan de avond in ons huis. Ik
zou je nog zoveel kunnen vertellen van
ons en onze toekomst, van het geluk dat
voor altijd bij ons zal wonen. Je hoeft al
leen maar de telefoon te pakken".
Zowel de wandelende en fietsende intelle-
cueel van Die Zeit als de met vaste hand
sturende piloot van de General Anzeiger,
zijn in hun woordgebruik niet uitzonder
lijk. Zo zien huwelijksadvertenties er hier
uit. Sommige adverteerders keren zich
helemaal binnenste buiten. En het is alle
maal aangezet met een dikke laag ro
mantiek. Ze reizen allemaal graag, wil
len samen met de ander „de wereld ont
dekken", knus „met een glas rode wijn
aan mijn zelf gemaakte open haard" zit
ten.
Maar op het beeld van mijn Amerikaan
se en Israëlische collega moet ik toch nog
een correctie aanbrengen. In mijn omge
ving, waar nogal wat oudere mensen wo-
nen, zijn het de vrouwen die vaak de
dienst uitmaken. Terwijl de man zo nu
en dan een vermoeide poging doet ook
anderhalve zin te berde te brengen, zijn
'het de vrouwen die het woord doen en
ook duidelijk domineren. Als er gasten
zijn schijnen veel mannen tol een soort
bijrol gereduceerd te worden. En ze heb
ben geleerd zich er in te schikken, zo is
mijn indruk. In elk geval heb ik weer wat
te praten als ik mijn beide collega 's ont
moet.
GER.ARD KESSELS
£eidóc Qowuvnt
