Breedvoerige
Jnislukking van
Jïubert Lampo
Een hecht geconstrueerd boek"
Ger Verrips boeit
slechts bij vlagen
DE
KEER
Het treurspel van de Oslo-staten
DE EERSTE SNEEUW VAN HET JAAR"
Iiïen stuk
?»ran
mi in ziel
De dubieuze Heer van Aldegonde
Aandacht voor astma
op een speelse manier
INTERESSANTE ANALYSE VAN „DE AANSLAG" VAN HARRY MULISCH
=in£EKEN
CridaeSoutani
VRIJDAG 13 SEPTEMBER 1985 PAGINA 11
>rl
Hubert Lampo aan de Scheldekaal in zijn geboortestad Antwei
pen.
Antwerpse auteur Hubert
J jpo lijkt ver weg geraakt
*H\ijn van het genre „ma-
i-realisme" dat hij verte-
(voordigde op een manier,
r hij zich na zijn roman
>n komst van Joachim Stil-
nogal uniek in voelde.
nieuwste roman is een
tyerig verhaal over een op-
Ajiende jongen in de oor-
1J i ren, waar niets magisch-
»n rfst'sc^ aan 's en waar Je als
hplrf te vaa^ moet denken
^Hugo Claus een vergelijk-
f verhaal (een groeiproces
een jongeman in oorlogs-
in „Het verdriet van Bel-
tot zo'n indrukwekkend
wist uit te werken,
komt Hubert Lampo bij
na niet aan toe. moet de
ervaren De hoofdper
soon van Lampo's nieuwe ro
man, „De eerste sneeuw van
het jaar", heet Hans Verstra
ten. Hij is scholier, bezoekt een
gymnasium in Antwerpen,
waar zijn vader een kunstzin
nig beroep beoefent: hij is een
luxe boekbinder. Deze Hans
beleeft zijn puberteit tijdens de
oorlogsjaren. Als hij opgeroe
pen wordt voor arbeid voor de
bezetter aan het „oostfront",
zoekt hij allerlei middelen om
daaraan te ontkomen. Via een
lerares, de jonge Jolande Ver
linden, die klassieke talen
geeft, kan hij via artsenverkla
ringen aan die oproep ontko
men. Een grote liefde voor die
lerares vloeit daaruit voort.
Zij beantwoordt zijn gevoelens
in haar ongelukkige situatie:
ze is getrouwd met een door
haar gehate SS-er, en haar ge
deeltelijk Joodse afkomst en
haar dochtertje brengen haar
in problemen. De liefdesrelatie
die zij met haar leerling ont
wikkelt blijkt nauwelijks tot
problemen te leiden: de ouders
van de jongen vinden het
meer dan mooi, de echtgenoot
van de vrouw is zo vaak weg
en is zozeer in een echtschei
dingsregeling gewikkeld, dat
hij alles best vindt, de andere
docenten op school schijnen er
nauwelijks iets van te merken,
net zomin als de klasgenoten
van Hans Verstraten.
Zo komt dit gelukkige stelletje
dan de laatste oorlogsepisode
door. Er schijnt niets aan de
hand te zijn, hoewel Hubert
Lampo zich uitslooft om als
maar nieuwe gebeurtenissen te
laten plaatsvinden, die de
spanning erin moeten houden,
maar die de lezer gedurende
vele lange pagina's toch het
gevoel brengen dat het veel te
lang duurt en dat er veel te
weinig wezenlijks aan de hand
is. Het kader waarin dit ge
schreven is (een langdurige
flashback, als Hans Verstraten
een man van middelbare leef
tijd is geworden en met zijn
jeugd geconfronteerd wordt op
een voor hem onverwacht mo
ment) is al te zeer een struc
tuur-gegeven en draagt hele
maal niets bij tot een werkelij
ke beleving die de lezer zou
kunnen overkomen, n zo'n
soort verhaal.
Om meer redenen blijft de le
zer erg buiten alles staan. Hu-
bert Lampo slooft zich uit de
tail na detail en uitweiding na
uitweiding op te schrijven.
Nergens is er echter enige sug
gestie, alle emoties worden
keurig uitgelegd en meege
deeld, zonder dat de lezer ooit
in staat wordt gesteld ze mee
te beleven. Dat is hoogst ern
stig en irritant; het bewijst bo
vendien de beperktheid van
de vertel-mogelijkheden en
van het schrijverschap van
Hubert Lampo. „De eerste
sneeuw van het jaar" is daar
om en vanwege de grote cli
ché-matigheid van personages
en situaties die in het boek
voorkomen, een grote misluk
king. JAN VERSTAPPEN
Hubert Lampo: „De eerste
sneeuw van het jaar". Uitga
ve Meulenhoff. Prijs ƒ34.50.
De nieuwe roman van Ger
Verrips, „De wondere zoon"
vertelt over de schok die ie
mand ervaart en teweeg
brengt, wanneer hij na vele ja
ren terugkeert in zijn geboor
teplaats en weer kontakt heeft
met zijn familie.' Sander, deze
„verloren zoon", is na een heel
moeilijke jeugd, dertig jaar ge
leden uit Nederland vertrok
ken naar de Verenigde Staten,
waar hij vele omzwervingen,
banen en relaties achter de rug
heeft. Als zijn ouders gestor
ven zijn, komt hij terug naar
Nederland, eigenlijk alleen
maar om de zaken, die na dit
overlijden nog te regelen zijn,
jarenlang geen enkel kontakt
gehad.
Ger Verrips vertelt heel over
tuigend over de problemen die
deze Sander heeft bij zijn con
frontatie met de familie, met
zijn jeugd. De man weet niet
zo goed raad met de situatie,
hij ziet aan zijn broer, dat die
ook heel voorzichtig tussen
zijn emoties door probeert te
laveren. Langzamerhand
wordt het verleden in hun ge
sprekken opgenomen en ko
men zij achter verschrikkelij
ke waarheden: hoe hun ouders
hun kinderen tegen elkaar uit
gespeeld hebben, hun leven
verzuurden, hoe ze hun kinde
ren in onmogelijke situaties
Ogll
Thj
naai
li
mst(
gisi
ERVIEWS MET
[NNIE MANDELA
;wai
rijd 1
rs c O
tisee
burjen ding hebben de doden
ieen met de ballingen en
is vrresteerden: hun zwijgen,
echtoch communiceren ze nog
B Ids met ons door het medi-
van hun zwijgen. Daarom
niemand verhinderen dat
die tot zwijgen zijn
•acht ons spirituele kracht
'en geven. Winnie Mande-
ieeft men al die jaren tot
veroordeeld. Deson-
heeft haar leven ons
ir verteld dan alle redevoe-
gen die ze had kunnen hou-
i als ze niet verbannen
sr-
°ffer wo°r<len var> bisschop Bu-
j)ezi in het boek „Een stuk
y miin ziel" zijn maar al te
ie vrouw van de al ja-
ing in gevangenschap ver-
inde leider van het Afri-
National Congress (ANC)
-^on Mandela heeft zich
'ikkeld tot het internatio-
symbool van de strijd te-
>her? de aPartheid, voor een
en (^-Afrika waarin zwarten,
urlingen. blanken en Azia-
allen met gelijke rechten
nupen en werken. Steeds
s v£r grepen de afgelopen ja-
ran. de Zuidafrikaanse autori-
en \en in om Winnie Mandela
jntei leven onmogelijk te ma-
peur!' monddood te maken, te
j laln vegeteren in de uithoe-
due) van het land. Iedere
itregel, van arrestatie tot
inning en intimidatie
alleen maar geleid tot
terking van het symbool,
iterking van deze vrouw.
„Een stuk van mijn ziel"
it Winnie Mandela open
lig over haar leven als
v van de roemruchte
■leider, die kort na het
'elijk in 1958 fysiek uit
leven verdween. Ze
akijeEst alleen haar beide doch-
Pr'
Beirani
Fnd
Winnie Mandela
is waarschijnlijk te „danken"
aan de gevangenschap van
haar man. Uit het boek blijkt
dat Nelson Mandela een for
midabele invloed op haar
heeft en mogelijk haar per
soonlijke en politieke ontwik
keling door zijn nadrukkelijke
aanwezigheid sterk had kun
nen vertragen. Vertragen,
want duidelijk is dat Winnie
nooit genoegen had genomen
met een leven als toegewijde
huisvrouw en moeder aan de
zijde van de vermaarde AN-
C-leider. Treffend in dit ver
band in het'boek is het vol
gende (tijdens een bezoek in
de gevangenis): „Ik zit daar
voor hem als een klein meisje.
Hij kan zich niet voorstellen
dat ik volwassen ben gewor
den. Hij spreekt tot mij op de
zelfde toon, dezelfde manier
als vroeger, alsof hij me hel
pen wil volwassen te worden.
Soms denk ik dat ik voor hem
zoiets ben als een verlengstuk
van de kinderen. Als hij iets
uitlegt of voorstelt, zou ik hem
graag eens in de rede willen
vallen of bezwaar inbrengen.
maar dan herhaalt hij het
zelfde voorstel wat langzamer
en nadrukkelijker, zodat ik ge
woon geen nee kan zeggen.
Zinzi (haar jongste dochter) is
de enige die hem weieens
durft te onderbreken en pro
testeert..." Opvallend, omdat
deze Winnie Mandela zelden
verbaal in gebreke is gebleven
bij het aanwijzen van misstan
den, zowel in de openbaarheid
als bij de talloze keren dat ze
in gevangenschap verkeerde.
In de 21 jaar dat zij haar man
inmiddels bezoekt (eerst op
Robbeneiland, sinds enkele ja
ren in de Pollsmoorgevangenis
bij Kaapstad), was er zo op het
oog zelden meer dan het her
kennen van de contouren van
eikaars gezicht, het horen van
J deei Van de taak die Nel-
l zich gesteld had vervullen.
2. Hi§evangennern*n§ van haar
5. sp bleek een ontwikkeling
en Hgang te zetten die snel ge-
1 heeft tot de zelfbewuste,
itiek sterke zwarte vrouw
Winnie Mandela nu al ja-
Tllba is. In het boek wordt dui-
►•Ro'ljk hoe vastberaden zij in
van het ANC blijft
2; DzPven- ondanks de acties van
regime en de daaruit
2. ^rtvloeiende afbraak van
8": 3 .ir privé-leven. De „incarna-
Inoi 5van het zwarte gevaar", zo
p0|p de Boeren haar; de moe-
van de natie is de om-
Irijving van vele anderen.
irmidabele iitvloed
Ie uitgebreide, in veel ge
len zeer persoonlijke brief
es 7-fseling tussen Winnie en
Ison Mandela, die in het
ik is afgedrukt, blijkt over-
lelijk de onverwoestbare
le tussen beiden en het ge-
lenlijke ideaal van een „an-
Zuid-Afrika. Hoe triest
ihien ook: de snelle ont-
ikeling van een jeugdige
itschappelijk werkster, af-
ik Tif
Het lijkt niet zo vanzelfspre
kend een nieuwe reeks over
Erflaters - het begrip is door
Jan Romein geijkt - te begin
nen met Philips van Marnix,
Heer van Sint Aldegonde
15407-1598). Zijn erfgoed is al
thans tamelijk dubieus. Nog al
tijd omstreden is de vraag, of
hij werkelijk de auteur was
van het Wilhelmus, dat pas se
dert 10 mei 1932 officieel ons
volkslied is.
Wel van hem is het gemeenste
schotschrift dat het anti-papis-
me in de Nederlanden heeft
voortgebracht: „Den Byencorf
der H. Roomsche Kercke", in
1569 onder de schuilnaam
Isaac Rabbotenu van Loven
gepubliceerd en eerst een
kwart eeuw later met zeker
heid aan hem toegeschreven.
Van hem is ook het geschrift
„Van de beelden afgheworpen
in de Nederlanden in Augusto
1566", waarin hij de beelden
storm verdedigt als een „tot
dankbaarheid stemmend werk
van Gods Voorzienigheid",
een pamflet dat overigens vol
gens Romein pas in 1871 voor
het eerst in druk verscheen.
Op zijn naam staat voorts een
reeks mislukkingen bij het uit
voeren van opdrachten, waar
voor Willem van Oranje hem
heeft gebruikt (of misbruikt,
zoals ook wel wordt gezegd).
Als burgemeester van Antwer
pen gaf hij op 17 augustus 1585
de stad aan de hertog van Par
ma over, waarna hij alom als
verrader werd uitgekreten.
Eerder al had hij als militair
gouverneur van Delfland het
onderspit moeten delven: Bos-
su nam hem in 1573 gevangen.
Godsdienstig onverdraagzaam
bleef hij tot zijn einde. Hij
wenste, zelf een fanaticus, de
Wederdopers en andere
„geestdrijvers" ter dood ge
bracht te zien. P.C. Hooft
moest dan ook niets van hem
hebben en met zijn intoleran
tie is Marnix tegelijk verre
van Oranje's idealen gebleven.
Natuurlijk was hij historisch
wel een interessante figuur en
uit een menigte van citaten
toont Verhoef dat ook aan. Zij
het, dat Verhoef zelf
lijks tot een eigen visie komt
op de twijfelachtige faam van
een man, die hij tenslotte dan
maar de „steenrots van het
Calvinisme" noemt. „De
schrandere edelman", die vol
gens Geeraert Brandt: ,,'t Pa
pendom deed beven". Echte
adeldom heeft Marnix echter
nauwelijks uitgestraald.
JAN ONSTENK
C.E.H.J. Verhoef: „Philips
van Marnix, Heer van Sint
Aldegonde". Reeks Erfla
ters. Uitg. Heureka, Weesp,
96 blz., geïllustreerd. Prijs
ƒ19,50.
brachten. Hun zus, die inmid
dels is overleden, kon het in
dertijd ook niet meer verwer
ken en is daarom ook het land.
uitgegaan.
De hoofdstukken, die aan deze
problematiek gewijd zijn, heb
ben een grote kracht, de per
sonen zijn daar levend, her
kenbaar, hun problemen wor
den heel voelbaar gemaakt
voor de lezer. Door alles wat
daaromheen gebeurt in dit
verhaal, wordt hieraan echter
nogal wat schade toegebracht.
Berichten
Er is een oude vriend van
Sander, Mees Fisset, een jour
nalist, die allerlei onthullende
berichten over de hedendaagse
samenleving verzamelt. Die
berichten worden, met bron
vermelding en al, geciteerd in
de roman, vooral in de eerste
helft. Sander ontmoet de
vrouw van deze Mees tijdens
een bezoek aan Parijs, later
blijkt Mees dan opeens de ik
van het verhaal te zijn. Aller
lei intrige-draden worden zo
uitgezet, maar waaieren daar
na uit in het niets, naar een
leegte. Als dit alles nodig was
om de schok van de nieuwe
ervaring van Sander te schet
sen, dan schiet het zijn doel
ver voorbij. Vooral omdat San-
der overtuigend en zo eerlijk
getoond wordt in zijn ontmoe
tingen met zijn broer en diens
vrouw. Die fragmenten zijn
heel boeiend in dit verder te
vaak mislukkende verhaal.
JAN VERSTAPPEN
Ger Verrips: „De wondere
zoon"-roman. Uitgave De
Arbeiderspers. Prijs 29,50.
(ADVERTENTIE)
BOEKHANDEL
LEIDEN - LEIDERDORP
OEGSTGEEST - KATWIJK
VOORSCHOTEN
Tien jaar voor de oorlog ver
scheen op het Europese toneel
een nieuw fenomeen de Oslo-
staten. Het ging op Noors
initiatief om een vorm van
economische en politieke sa
menwerking, begonnen met
de Conventie van Oslo (22 de
cember 1930), een solidariteits-
en intentieverklaring van
Noorwegen, Zweden, Dene
marken, Nederland en België-
Luxemburg. In 1933 trad ook
Finland toe.
De historie van dit los-vaste
verbond is nu minutieus vast
gelegd in een lijvig geïllu
streerd boek van dr. Ger van
Roon „Kleine landen in crisis
tijd. Van Oslostaten tot Bene
lux, 1930-1940". Gedegen we
tenschappelijk werk: niet min
der dan 120 pagina's verwijs-
noten (welgeteld in totaal
4.178), talrijke geraadpleegde
archieven, een lange litera
tuurlijst. Het resultaat van al
die moeite heeft helaas maar
ten dele een leesbaar geschrift
opgeleverd, dat vele bladzijden
lang het meest op een min of
meer veredeld notulenboek
lijkt. Wie ijverig doorsprok-
kelt, vindt echter heel wat
onthullende details over een
idealistisch begonnen streven,
dat tenslotte verzandde in een
treurspel van eigengereidheid
en „neutraal" denken, geens
zins opgewassen tegen de
stoomwals van Hitiers hande
len. In Van Roons verslag ko
men heel wat persoonlijke re
putaties op de tocht, of juist in
klaarder licht te staan. Hij
wijst ook de vele gemiste kan
sen aan die, waren ze benut,
wellicht de loop van de ge
schiedenis zouden hebben ver
anderd.
De Oslo-staten werden in de
besproken periode heen en
weer geslingerd tussen de rea
liteit van het nabije, steeds
machtiger, d^igender en veel
eisender wordende Duitsland
als handelspartner en de affi
niteit tot vooral Engeland en
de Verenigde Staten. Onmis
kenbaar werden zij in die ja-
Als het er op aankwam, lieten
overigens ook de Oslo-part
ners elkéar vallen, elk aller
eerst voor eigen hachje be
ducht. Natuurlijk wilde ieder
een vrede en natuurlijk is een
achteraf-oordeel gemakkelijk,
maar hoe naïef doet het alle-
ren door.die twee in de steek maal aan: een oproep tot mo-
gelaten. Engeland koos voor
de banden met het eigen Ge
menebest en dreef zo de Oslo-
groep steviger binnen het
Duitse machtsbereik (overi
gens niet altijd tot verdriet
rele herbewapening, terwijl de
stoomwals al rolde en een be
stelling van wapentuig tot
zelfverdediging was geplaatst
bij leveranciers in, jawel, óók
Duitsland. Het is jammer dat
van de Oslo-partners zelf, een Van Roon zoveel interessante
aantal Nederlandse autoritei- stukjes niet beknopter tot een
voorop). En Roosevelt
werd te zeer door zijn binnen
landse problemen en verkie
zingsperikelen in beslag geno
men dan dat hij van meet af
aan ook vooruitziende politiek
in Europese richting zou heb
ben gevoerd, of kunnen voe-
boeiender geheel heeft kun
nen samenvatten.
JAN ONSTENK
Dr. G. van Roon, „Kleine
landen in crisistijd. Van Os
lostaten tot Benelux, 1930-
1940". Uitgeverij Elsevier.
Prijs ƒ69,50.
Om duidelijk te maken wat het voor kinderen betekent om
astma te hebben heeft de bekende schrijfster van kinderboe
ken Rita Törnqvist het jeugdboek „Het lied van de blauwe
parkiet" geschreven. Een boek, dat zich zoals alle verha
len van deze schrijfster in de directe leefomgeving van
het kind afspeelt en daarom heel toegankelijk is.
Rita Törnqvist heeft zich goed over astma geïnformeerd
voordat ze het verhaal schreef. Om een goed beeld van deze
ziekte te krijgen heeft ze veel met astmakinderen en met de
kinderarts Rupino Griffioen van het Emma Kinderzieken
huis in Amsterdam gesproken. Dokter Griffioen heeft het
boek op juistheid gecontroleerd en toonde zich na het lezen
zeer verheugd. Dit verhaal geeft nu eens duidelijk weer, wat
astma voor de kinderen die eraan lijden te betekenen heeft
en wat er in de patiëntjes omgaat.
Dat dit boek een informatief karakter heeft, betekent overi
gens absoluut niet, dat het saai is. Het is, om zo te zeggen,
zeker geen probleemboek. Astma wordt er op speelse manier
in onder de aandacht gebracht, zonder dat dit thema te veel
de boventoon voert.
Twee kinderen, die astma hebben, spelen in het verhaal een
rol. Een van hen, Roel, denkt dat niemand weet wat het is
om astma te hebben. Roel's parkiet moest de deur uit, omdat
hij er overgevoelig voor is. Op school pesten ze hem daar
mee, maar hij laat bepaald niet over zich lopen.
Roel is benieuwd waar zijn parkiet terecht is gekomen. Vast
en zeker niet bij het aardige meisje, dat hij bij de dokter zag
en dat ook astma heeft en dat later Katinka blijkt te heten.
Wanneer hij het spoor van zijn vogeltje eenmaal heeft ge
vonden, doet hij allerlei bijzondere ontdekkingen. Overigens
speelt ook een andere jongen, Bastiaan genaamd, een rol in
het verhaal. Ook hij had een parkiet, maar die was doodge
gaan. „Het lied van de blauwe parkiet" is een nuttig, onge
compliceerd en toch ook heel boeiend boek, bestemd voor
kinderen vanaf tien jaar. De kunstzinnige illustraties zijn
van de hand van illustrator René Pullens, die wat medische
zaken betreft gedocumenteerd werd door kinderartsen.
LEO HENNY
Rita Törnqvist: „Het lied van de blauwe parkiet." Uitgeve
rij Ploegsma ningen: René Pullens; 101 bladzijden, gebon
den. Prijs: ƒ19,90.
opvoeden en daarnaast eikaars blikkerige stemmen
ijnstjg uit het dorpje Bisana
tot volop geën-
i— Transkei,
geerde, onbuigzame vrouw
door de geluidsinstallatie aan
weerszijden van een dikke
glasplaat. Desondanks, zo ver
telt dochter Zinzi in het boek,
is de liefde tussen beiden dan
des te sterker te bespeuren.
Een stuk van mijn ziel geeft
de lezer een intens triest ge
voel over de toestanden die in
Zuid-Afrika spelen naast al
hetgeen we dagelijks horen en
zien. De gebeurtenissen in de
gevangenissen getuigen van
een onverhulde feodale geest.
De beschreven beperkingen
die mensen, blanken zowel als
zwarten, kleurlingen en Azia
ten, worden opgelegd komen
vaak harder over dan al die
levensechte televisiebeelden.
Een duidelijk beeld wordt ook
gegeven van de moed van alle
strijders tegen de apartheid.
Van de zwarten, maar ook van
het toenemende aantal blan
ken dat strijdt tegen de on
rechtvaardigheid in het land.
Het is een boek dat het waard
is door een groot publiek gele
zen te worden
FRED BEENS
Een stuk van mijn ziel. In
terviews met Winnie Mande
la door Anne Benjamin, ver
taald uit het Duits. Uitgave
Van Gennep Amsterdam.
Prijs ƒ34,50.
De reeks Synthese heeft een
nieuw gezicht. Veel scholieren
en studenten kennen de uni
form uitgegeven deeltjes met
analyses van vele letterkundi
ge werken van Nederlandstali
ge auteurs. Deze Synthese
deeltjes worden naarstig ge
raadpleegd bij het maken van
literaire scripties, boek-analy-
ses of bij de voorbereiding van
examens over „de boekenlijst".
Er staan dan ook steeds uit
voerige en gedegen beschou
wingen in, die veel helderheid
en houvast bieden aan de on
zekere leerling of de vorsende
student.
Het eerste boekje in de ver
nieuwde Synthese-reeks is een
analyse door Frans C. de Ro
ver van „De aanslag", het in
middels vermaarde boek van
Harry Mulisch, dat bijna drie
jaar geleden uitkwam. Er staat
een foto van Mulisch op de
omslag, er zijn zelfs illustraties
in het boek opgenomen, maar
die dienen dan ook een literair
doel, waarover straks meer.
Het formaat is anders, meer
aangepast aan het doorsnee
boekenformaat, zodat het in de
boekhandel geen rare plek in
Harry
Mulisch,
poserend
voor het
„eigen"
straatnaam
bordje, zoals
hij prijkt op
de omslag
van Frans
C.de Rover's
analyse.
beslag hoeft te nemen, maar
gewoon tussen de andere boe
ken in kan proberen opval
lend te zijn.
Het is een interessante be
schouwing, die Frans de Rover
over deze roman neerschrijft.
Na een uitvoerige samenvat
ting van de gebeurtenissen, die
Mulisch in zijn boek schetst,
komt hij met een aantal boei
ende beschouwingen over al
lerlei aspecten van het ver
haal. „De aanslag" is het ver
haal van een aantal momenten
in het leven van hoofdpersoon
Anton Steenwijk, die steeds te
maken hebben met de avond
in januari 1945, als in de straat
waaraan hun woning (in Haar
lem) ligt, door de ondergrond
se een aanslag wordt gepleegd
op de hoofdinspecteur van po
litie, Fake Ploeg, die daar
langs fietst. De buren voor
wiens huis het lijk ligt, komen
naar buiten en verslepen het,
tot het voor het huis van het
gezin Steenwijk ligt. De Duit
sers nemen represaille-maatre
gelen: de ouders van Anton
worden neergeschoten en hun
huis wordt in brand gestoken.
In een aantal episodes, later in
zijn leven, ontmoet Anton
mensen die hem stukje voor
beetje inzicht geven in de
ware toedracht van de gebeur
tenissen op die winteravond.
De laatste episode Speelt zich
af tijdens de grote demonstra
tie tegen de kruisraketten, in
Amsterdam in het najaar van
1981.
Na de verhaalsamenvatting
komt De Rover met een in
ventarisatie van een groot
aantal motieven, die een rol
spelen in dit verhaal. Hij
noemt er allerlei „het tijdreke
ningsmotief", het antieke cul
tuur-motief", „het woordspel
motief", „het steen-motief"
(dat heel belangrijk blijkt te
zijn) en nog andere, waaron
der een „licht/donker-motief".
Uitvoerig zoekt De Rover uit
in hoeverre er verbanden be
staan tussen de gebeurtenissen
die met de verzetsheldin Han-
nie Schaft te maken hebben
en de fictie-elementen. De fo
to's, die in deze analyse zijn
opgenomen, spelen daarbij een
betekenisvolle rol: een portret
van Hannie Schaft blijkt
rechtstreeks beschreven te
worden in de uiteenzetting
van Mulisch over het uiterlijk
van de romanfiguur, die de
aanslag op de politiecommissa
ris pleegde. Ook de aanslag op
Fake Kirst, op 25 november
1944, in Haarlem blijkt door
Mulisch te zijn gebruikt, de
foto die daarvan bestaat, lijkt
een door Mulisch beschreven
moment uit de gebeurtenissen
op de avond in januari 1945,
rond het huis van de familie
Steenwijk.
Nog heel wat andere aspecten
van dit verhaal worden door
De Rover belicht. Als bijlage
neemt hij bovendien een stuk
op onder de titel „Harry Mu
lisch beantwoordt vragen van
lezers", een soort interview
door Joop van Tijn gemaakt
voor het weekblad Vrij Neder
land, waarin hij door lezers in
gezonden vragen over het
boek aan Mulisch voorlegde.
Mystificaties en verhelderin
gen.
Een samenvattend boek, deze'
Synthese-uitgave, waardoor
vele lezers van het boek van
Harry Mulisch een goed in
zicht kunnen krijgen in van
alles wat in deze roman aan de
orde is. „Een hecht gecompo
neerd boek", noemt De Rover
„De Aanslag"
JAN VERSTAPPEN
Frank C. de Rover: „Over
'De Aanslag' van Harry Mu
lisch". Uitgave in reeks Syn
these - De Arbeiderspers.
Prijs ƒ26,50.
