De spoorbrug over de Haarlemmertrekvaart: ee:;
van hout, nu onderdeel van één groot viaduct
Manifestatie
verenigingef
in Alkemad
r
overvol
LEIDEN
CeldócGotKcuti
/-
Wekelijks verschijnt in de Leidse Courant de rubriek
„Hond zoekt huis". In deze rubriek wordt een hond (of
soms ook wel een kat) beschreven die in het asiel ver
blijft om daar een zekere dood tegemoet te gaan... ten
zij het dier een goed tehuis vindt. De in de rubriek be
schreven honden zijn óf gevonden óf door hondenbezit
ters naar het asiel gebracht. Ze worden om uiteenlopen
de redenen afgestaan, vaak begrijpelijk, maar soms ook
volslagen onzinnig. De in „Hond zoekt huis" beschreven
dieren zijn alle goed gezond, hebben een wormenkuur
ondergaan en zijn volledig ingeënt. Tegen betaling van
circa 80 gulden (voor katten is dat 45 gulden) ten bate
van zwerfdieren zijn ze af te halen. Adres: Nieuw Leids
Dierenasiel, Besjeslaan 6b, Leiden. Tel.: 411670. Geo
pend di. t/m vr. 10-12 en 14-16 uur. Zondag en maandag
^gesloten.
Nadat op 20 september 1839
de proeflijn Amsterdam-
Haarlem met veel feestge
druis in gebruik genomen
was, vroeg de Hollandsche
Yzeren Spoorweg-Maatschap
pij (HYSM) meteen vergun
ning („concessie') om deze lijn
te mogen verlengen tot Rot
terdam. Een der drie eerste
directeuren van de HYSM en
tevens de geestelijke vader
van de spoorwegen in Neder
land was ingenieur Willem
Christiaan Brade, die reeds ja
ren tevoren een tracé uitge
stippeld had en alvast ontwer
pen voor enige bruggen ge
maakt. Helaas boterde het
tussen Brade en zijn mede-di
recteuren Louis Jan Jacob
Serrurier en Rodolphe le
Chevalier niet erg en begin
1839 vloog hij de laan uit.
Omdat er onvoldoende inge
nieurs met enig verstand van
spoorwegen op de arbeids
markt te krijgen waren, ver
zocht de Raad van Admini
stratie van de HYSM de rege
ring een bekwame ingenieur
af te staan. Die ingenieur was
de bekende waterbouwkundi
ge Frederik Willem Conrad.
Conrad was degene die op ba
sis van de plannen van Brade
een aangepast tracé ontwierp.
De concessie voor de lijn
Haarlem-Den Haag werd bij
Koninklijk Besluit van 22 juni
1840 verleend. Langzaam
maar zeker vorderde de lijn
vanuit Haarlem. Omdat de
bouw van de spoorbruggen
vrij veel tijd nam, werd bij
voorbeeld de bouw van de
brug over de Haarlemmert
rekvaart tussen de Haarlem
merweg en Maredijk al op 14
september 1841 aanbesteed.
Aannemer voor ƒ34.800,- was
Pieter Langeveld te Slie-
drecht, ofschoon volgens an
deren zekere Arie Visser uit
Sliedrecht de brug gebouwd
heeft. Hoe het ook zij, de aan
nemer moest ogenblikkelijk
beginnen zodra de grond in
het bezit van de HYSM zou
zijn. Het hele karwei diende
uiterlijk op 1 mei 1842 te zijn
opgeleverd. Overigens is er
wellicht niet zo snel gewerkt
als de bedoeling was; Lange
veld kreeg eerst op 24 februa
ri 1842 toestemming van B en
W van Leiden om voor het
metselen van het oostelijke
landhoofd de vaart gedeelte
lijk af te dammen.
De aanleg van de lijn Amster
dam-Haarlem had al proble
men gegeven in verband met
de slappe ondergrond, het tra
ject Haarlem-Leiden was op
enige plekken nóg slechter.
Vooral het gedeelte tussen
Warmond en Leiden was zeer
slecht en vereiste veel extra
werk. De brug over de Haar
lemmertrekvaart is niet ont
komen zijn aan de zettingen
van de slappe veenbodem.
Wellicht had Conrad daarom
meest voor houten bruggen
gekozen en ook hier werd de
overspanning van 17.20 meter
met 6 stuks zware eikehouten
liggers, elk 13 meter lang, ge
realiseerd. Deze liggers waren
30 bij 45 centimeter zwaar, en
samen met 9 liggers van 8.70
meter, 6 van 4.20 meter en
twee van 10 meter vormden
ze de ruggegraat van de brug.
Bronsgeest
Zodra de bouw van de brug
WIJ
n E
ke z
rote
e de
De Wffc
afd bl^n
tg3>
ALKEMADE Hei
Samenwerkingsver
band Jouw Alkemade
(SJA) wil eind augus
tus een manifestatie
op touw te zetten,
waarop alle vereni
gingen die actief zijn
op sociaal, cultureel
en sportief terrein,
zich kunnen presente
ren aan de plaatselij
ke bevolking.
fair annex rommelmarkt en
loterij, gaat dit jaar niet door.
De organiserende verenigin
gen bleken tijdens de on
langs bijeengeroepen leden
vergadering van het SJA
niet bepaald reikhalzend uit
te zien naar het wederom or
ganiseren van een fancy fair
met rommelmarkt,
zal wel gehandhaafd
omdat deze winstgevei
en zal deel gaan
van de nieuwe manfesi
Dit gebeuren zou op
gustus gehouden mfct w
worden. Dat is de nan|n dj
ook de dag waarop veeU g
bliek richting sportcoi%nge
De Tweesprong trekt vojjftig
jaarlijkse sportdriekamf
georganiseerd wordt dc
ijsvereniging en de zwei
poloclub. De manifestaj
bedoeld om het nieuwi
zoen in te luiden en opiate]
nieuwe leden voor de ^sba
nigingen te winnen, tyijfe]
het verstrekken van ifcp j]
matie vanuit stands zfcordi
demonstraties en uitvokni r
gen worden gegeven. Ticjibrie
heel wordt extra aantrekarb
lijk gemaakt door attr%ten,
zoals een poppenkast^
stelling, een springkussef—
levende muziek.
begon, moet bij de eigenaar
van een arbeiderswoninkje
aan de Maredijk de schrik om
het hart geslagen zijn. De
trein zou straks bijna over zijn
huisje heen daveren. Niet dat
dat huisje hem veel kon sche
len, maar deze rijke zaagmo
lenaar en houthandelaar Pe
trus Arnold us Bronsgeest be
zat aan de Maredijk twee
houtzaagmolens. Precies tus
sen „De Herder" en „De
Hooiberg" zou de trein gaan
rijden. Daargelaten het ge
vaar van uit de schoorsteen
van de locomotief springende
vonken zo zijn bijvoorbeeld
de wipmolen van de Lage-
veense polder onder Lisse op
25 juli 1890 en de bovenmolen
van de Benthuizer polder on
der Hazerswoude op 31 juli
1928 in vlammen opgegaan
was het ook erg onhandig
voor zijn bedrijf. Bronsgeest
weigerde dan ook pertinent
zijn kleine reepje grond,
slechts 21 roeden groot, te
verkopen.
Juist in 1841 kwam een nieu
we onteigeningswet tot stand,
die bepaalde dat de Koning
besliste na de Raad van State
gehoord te hebben. De Raad
van State meende dat het
vooroverleg met Bronsgeest
onvoldoende geweest was en
dus was de HYSM in het
nauw gebracht. Bronsgeest
eiste maar liefst 29.500,-
voor dat armzalige lapje. Mis-
De Haarlemmerweg met aan de overzijde van de trekvaart
houtzaagmolen De Hooiberg. In het midden de spoorbrug in de
lijn Haarlem-Den Haag. Geheel rechts molen De Herder. Foto
J. Goedeljee, ca. 1900.
schien had de HYSM nog wel
willen betalen, maar dit kon
onmogelijk boven de tafel ge
beuren, omdat dan de knup
pel pas goed in het hoender
hok gegooid zou worden. Om
dat het overleg muurvast zat,
viel er niets anders te doen
dan een voorlopig stationnetje
aan de oostkant van de Trek
vaart aan de Haarlemmerweg
te openen. De eerste trein
reed op 17 augustus 1842 van
daar naar Haarlem. Het zag er
zwart van de mensen en de
eerste zondagen wemelde het
van de reislustigen die wel
eens met dat ijzeren paard
wilden reizen.
Uiteraard kon niet in de situ
atie berust worden, vooral
ook omdat het station aan de
Rijnsburgerweg aardig begon
te vorderen. Uiteindelijk ver
klaarde Bronsgeest zich aan
de aannemer van de spoor
brug bereid om VA hectare
grond, waarvan de gewenste
21 roeden deel uitmaakten, te
verkopen. Zodra deze de
grond in zijn bezit had, ver
kocht hij de 21 roeden voor
f 1500,- aan de HYSM; ver
moedelijk is er onder de tafel
nog wel wat extra betaald.
Hierna werd met spoed de
baan tussen de spoorbrug en
het nieuwe hoofdstation aan
gelegd, zodat op 15 juni 1843
de eerste trein van daar naar
Haarlem kon vertrekken. Het
„voorlopige" stationnetje
„buiten de Marepoort" aan de
Haarlemmerweg kon daarna
als woning voor de overweg-
wachter dienst gaan doen.
Hout
Hout is een weinig duurzaam
materiaal en al in 1856 was
vernieuwing in ijzer nodig.
De HYSM vroeg op 3 juli om
midden onder de brug een pe
nant van 1.05 meter breedte
te mogen bouwen en de brug
iets te verlagen. Stadsarchi
tect Van der Paauw ging alles
eens nameten en op 8 juli rap
porteerde hij dat de hoogte
van de brug, indertijd bepaald
op 2.25 meter boven Amster
dams Peil, al tijdens de bouw
door de grote verzakking en
toen „nog grooter onheilen
dreigde" verlaagd op 2 meter,
even hoog als de Kwaakbrug,
echt niet minder kon. Wat het
middenpenant betrof achtte
hij één wijde opening uiter
aard het best, vooral omdat bij
stormweer er wel eens moei
lijkheden konden ontstaan bij
twee openingen.
Aan de andere kant overwoog
hij dat „gezien de bij uitstek
scherpe hoek waarin deze
brug over de trekvaart is ge
legd, waardoor zulke buiten
gewone lange leggers noodza
kelijk zijn om de vaart in ééns
te overspannen, dan roept de
veiligheid van het groot aan
tal menschen in de wagens
gezeten, bij het colossale ge-
wigt van eiken daarover rol
lenden spoortrein, voorzeker
alle toegevendheid in" om
daar wat aan te doen. De Ge
meenteraad stemde op 21 juli
met 16 tegen 3 stemmen in
met zijn voorstel om de
HYSM toestemming te verle
nen de middenpenant te bou
wen, maar de brughoogte op 2
meter te handhaven.
De breedte van de brug was
in 1841 bepaald op 8.45 meter.
Dat was toen wel buitensporig
groot, omdat slechts enkel
spoor aangelegd werd. Wan
neer men bedenkt dat in het
begin slechts vier treinen
heen en vier treinen terug re
den, is dat enkelspoor echter
niet zo vreemd. Nu was dat
spoor wel veel breder dan de
thans gebruikelijke 1,435 me
ter. De regering had de
HYSM in 1837 gedwongen om
spoor van twee meter breedte
te leggen, maar was daarna
niet bereid om subsidie te
verlenen bij het wegwerken
van deze miskleun. In 1864
werd met deze gigantische
klus begonnen en in 1868 was
de hele lijn dubbelsporig en
op normaalbreedte.
Het treinverkeer groeide
daarna nog steeds met spron
gen. Hoe stevig de ijzeren
brug ook was, in 1925 begon
men twijfels te krijgen over
de stevigheid van de in 1856
gebouwde middenpijler. Uit
eindelijk werd besloten een
nieuwe ijzeren brug te bou
wen die de hele trekvaart in
één keer kon overspannen.
De landhoofden uit 1842 za
gen er wellicht nog goed uit,
maar als deze problemen zou
den gaan geven, was de oplos
sing eenvoudig: op de plaats
van de gesloopte middenpijler
zou een nieuwe sterke pijler
gebouwd worden, die het
meeste gewicht te dragen zou
krijgen. Aldus besloten, werd
naast de bestaande brug de
nieuwe overspanning gecon
strueerd. In de nacht van zon
dag 13 op maandag 14 septem
ber 1925 werd eerst de oude
brug opgevijzeld en weggeva
ren; daarna lag ver voor de
uiterlijke tijd de nieuwe brug
op de landhoofden.
Deze nieuwe brug had het
nog vele jaren kunnen vol
houden. Maar al in 1920 werd
hardop gedacht over het pro
bleem van de spoorwegover
gang in de Rijnsburgerweg.
Dit punt werd steeds drukker
en ondanks de bouw van een
„brug der zuchten" over het
spoor begon de situatie uit de
hand te lopen. Na veel onder
handelingen raakten in 1942
het Rijk, de NS en de ge
meente het eindelijk eens: de
spoorbaan moest vanaf de
Vink tot bij Warmond om
hoog. In 1943 waren er echter
geen materialen meer en na
de oorlog moest sterk bezui
nigd worden, zodat enige spo
ren dienden te vervallen.
Uiteindelijk hakte de minister
van Verkeer en Waterstaat
begin 1948 de knoop door: er
moest begonnen worden. De
inflatie en daarmee de stijging
van kosten dwong steeds tot
aanpassingen, en op 22 okto
ber 1949 meldde de krant de
nieuwste ontwikkelingen: er
zou één groot viaduct komen,
dat niet allen de Trekvaart
overbrugde, maar ook de
Haarlemmerweg en de Mare
dijk aan de westzijde zou
overspannen. Dat hiervoor de
trekvaart een stuk verlegd
moest worden en om- molen
„De Herder" heen ging lopen,
zodat de trekvaart voor een
deel gedempt kon worden en
er geen inzakking van het
dijklichaam te vrezen was,
werd daarbij op de koop toe
genomen.
Toch meende ontwerper ir.
van katten en poezen daaren
tegen momenteel zeer laag.
Blijkbaar wordt afgewacht tot
na de zomervakantie, voordat
men bereid is weer een poes
of een kat bij ons weg te ha
len".
Een ander probleem is dat
veel katten in het asiel niet
meer zo jong zijn. Veel men
sen willen een jong dier, maar
die zijn hier nauwelijks. De
jongste poes is nu één jaar
oud. Ze is zwart en en net
als alle andere poezen in het
asiel gesteriliseerd. „Sterili
seren of castreren doen we al
tijd onmiddellijk".
Tiele hoopt dat voordat de zo
mer echt aanbreekt een flink
aantal katten en poezen als
nog aan een nieuwe baas ge
holpen kan worden.
Janco
Janco, het oude hondje van
vorige week, zit nog steeds in
zijn hok. Niemand heeft het
blijkbaar aangedurfd de zorg
voor Janno op zich te nemen.
Bruggen, we maken er allemaal gebruik van. Zeker in een
waterrijke stad als Leiden zijn het onmisbare schakels in het
wegennet. Veel aandacht is er nooit aan de Leidse bruggen
besteed. De stilte rond de Leidse bruggen is met de presentatie
van het Bruggenboek al gedeeltelijk „verstoord". Het Ge
meentearchief aan de Boisotkade hoopt van 9 tot en met 29
augustus 1985 in De Waag de tentoonstelling „De Leidse brug
gen te houden. Als inleiding op deze expositie verschijnt in
deze krant een serie artikelen over Leidse bruggen. Het zijn
geen technische verhandelingen, maar historische verhalen
waarin een brug als leidraad dient. De gegevens zijn verza
meld door een werkgroep van historisch geïnteresseerden, die
veel van de geschiedenis van de Leidse bruggen heeft uitge
zocht. Samensteller en schrijver is de begeleider van deze
werkgroep, de heer P.J.M. de Baar van het Gemeentearchief.
Kees van Herpen tekent voor de eindredactie. De reproduk-
ties zijn van fotograaf Wim van Noort. Vandaag verschijnt het
vijfentachtigste artikel in deze serie.
De smalle Haarlemmei
met gezicht op de spoorl
over de Haarlemmertrekvi
Bij molen de Hooiberg,
van slechts de wieken 2
baar zijn, liggen houtvli
en schepen in het water.
J. Goedeljee, rond de e
wisseling.
wa:
Schalij dat de totaalko
van het ene viaductcom!Ch,P
minder waren dan die 9,!
drie afzonderlijke overs/ d°c
ningen. De toen nog optin£rd 1
sche planning kwam uiteen
een gereedkomen in lp®r
mogelijk 1952. Maar doorb,J 9
lerlei oorzaken reed eerst tPP1
mei 1954 de trein over de f'P
hoogde baan over een n<Prei(
viaduct in de RijnsburgerVf'
Daarna duurde het nog to®" w
mei 1955 voor de minister P"*®
Verkeer en Waterstaat ®c"'
definitieve viaduct kon <i 1
nen en voor op 3 oktober £xlb|
het viaduct Maredijk (tlr-©ic
Oegstgeesterweg) in gebP01!'
genomen kon worden. me'
Het viaduct is daarna
eens onder handen genoni
in 1979 werd het verbi^^
voor de Schiphollijn. Maar
is het dan ook een u)nd
kunstwerk, dat Leiden z
nog tegen overstroming
behoeden: het viaduct isi
geconstrueerd dat er een;eezi,
sluiting van de trekvaart^,
aangebracht kan worden.
De lange zomervakantie
traditioneel een perio
de met een groot aanbod
van honden en katten
komt in zicht, maar het
asiel aan de Besjeslaan zit
nu al in de problemen.
Bij de honden valt het al
lemaal nog wel mee,
maar in de katten- en
poezen afdeling begint
het aardig uit de hand te
lopen. Woensdagavond
kwam het zelfs zover dat
een aantal katten en poe
zen niet langer alleen in
een hok kon worden ge
zet. Het aantal beschikba
re hokken is daar te klein
voor geworden.
„Woensdag hebben we hier
en daar twee katten in één
hok moeten stoppen. Leuk is
dat niet voor de beesten. Zo'n
hok is eigenlijk te klein voor
twee dieren, zodat ze zich
kunnen verwonden en boven
dien loop je de kans dat ze
gaan vechten. Maar het kan
gewoon niet anders. We heb
ben nu al tachtig katten en
poezen in het asiel zitten en
ik ben bang dat de toeloop al
leen maar groter wordt". Vol
gens Wil Tiele, de beheerder
van het asiel, wordt het asiel
De buitenren van het asiel aan de Besjeslaan met een gedeelte van de katten en Koos, de kat-
tenverzorger.
de laatste weken overstroomd
met katten en poezen.
Bij elkaar zitten er nu zo'n
tachtig katten en poezen in
het asiel. Veertig poezen en
katten zitten nog in quaran
taine omdat ze pas zijn in
geënt. „Mensen komen alle
maal aandragen met zwerf
katten. Vaak zijn het ook die
ren die van huis zijn weggelo
pen. Als ze dan hier worden
gebracht, hebben ze vaak hun
vlooienband nog om en zien
er gezond uit. Hun bazen in
formeren maar zelden bij ons
of hun kat of poes is gevon
den. Ze denken blijkbaar dat
als hun kat na een paar dagen
niet boven water is, ze nooit
meer boven water zullen ko
men".
Volgens Tiele is de afname
