TAFEL
£etdócSouamv^
Katholicisme naar keuze: traditioneel of oecumenisch
kerk
wereld
BISSCHOP JAN TER SCHURE:
„We moeten duidelijk maken hoe belangrijk de biecht is"
PROF. DR. H.G.J.R. MANDERS CSSR:
Commanderen wat je moet geloven, lost niets op
Paus: kerkleer niet opofferen aan oecumene
CcidóeSomar
Naïviteit rond herdenking^
gTlllNp*
ACHTERGROND
MAANDAG 29 APRIL 1985 PAG
De verscheidenheid in oriëntatie van de rooms-katholieken in
Nederland kwam afgelopen zaterdag in Leiden treffend tot ui
ting in twee studiebijeenkomsten die gelijktijdig plaatsvonden
en beide werden opgeluisterd door bisschoppelijke aanwezig
heid. In de Stadsgehoorzaal, in het oude centrum van de stad,
congresseeerde het traditioneel r.k. georiënteerde Comité Stu
denten voor Pausbezoek (voortgekomen uit kringen van het
Opus Dei) over het sacrament van de verzoening. Temidden
van de nieuwbouw in de Leidse Merenwijk kwamen oecume
nische katholieken, samen met hun protestantse broeders en
zusters, in de Regenboogkerk bijeen om van gedachten te wis
selen over het thema „Gezag in de Kerk". De bezoekers van de
Stadsgehoorzaal wisten zich gezegend door de deelname van
drie bisschoppen: Ter Schure, Lescrauwaet en Cassidy. De oe
cumenische bijeenkomst in de Regenboogkerk trok één bis
schop: Bar. De laatste: „Zowel de katholieken in de Stadsge
hoorzaal als die in de Regenboogkerk zijn aan ons bisschoppen
toevertrouwd. Voor beide bijeenkomsten heb ik gebeden".
Een momentopname van de twee polen van hef Nederlandse
katholicisme aan de vooravond van het bezoek van Johannes
Paulus II.
Ook Christus werd in
de wereld veracht door
de mensen en in de
grootste nood door zijn
vrienden en bekenden
achtergelaten.
Thomas Kempls:
,,De biecht heeft een be
vrijdende kracht. Het is
de persoonlijke erken
ning van God's liefde, de
uiting van een persoonlij
ke relatie met God". Mgr.
J.G. Ter Schure, de nieu
we bisschop van Den
Bosch hield afgelopen za
terdag een warm pleidooi
voor de persoonlijke
biecht, een sacrament
waarvan veel katholie
ken vervreemd zijn ge
raakt. Hij deed dat op de
studiedag van het Comité
Studenten voor het Paus
bezoek, die onder het
thema „En vergeef ons
onze schuld" in de Leidse
Stadsgehoorzaal werd ge
houden.
Mgr. Ter Schure verhaalde
van zijn ontmoeting met twee
jongetjes, waarvan er één de
bisschop had herkend en ge
zegd: "Mijn moeder zegt dat
sinds U er bent we niet meer
mogen samenwonen en we
weer moeten biechten". De
bisschop distantieerde zich
van de dwang in die woorden.
„We moeten de mensen doen
inzien hoe belangrijk het sa
crament van de biecht is. De
macht van de bisschop is niet
zo groot meer. Vroeger kon
den we mensen in de ketens
kluisteren, maar dat is op het
ogenblik erg moeilijk", aldus
zijn ironische reactie op een
vraag uit de zaal van iemand
die zich beklaagde over een
priester die de biecht niet
meer wil afnemen. Mgr. Ter
Schure toonde zich bereid met
die priester te gaan praten om
te proberen hem te overtui
gen. "Misschien moeten we er
allemaal voor bidden dat de
priesters meer gehoorzamen",
zo stelde hij.
„God is voor veel mensen een
vage macht geworden, geen
persoon meer. De Kerk is
voor hen te onpersoonlijk ge
worden. Er is onduidelijkheid
en teleurstelling over de hou
ding van priesters, bijvoor
beeld wanneer zij uittreden.
De Kerk is te veeleisend en
onaangepast, hoor je ze zeg
gen en zij zeggen dan, ik zoek
het zelf wel uit met God. Zij
vergeten dat juist de sacra
menten de tekens zijn waar
God ons in tegemoet komt.
Een zonde is een breuk in
onze verhouding met God.
Het vergeven van die zonde is
een oplossing, het vergeten
ervan niet. De biecht creëert
een persoonlijke band van
liefde, is een verzoening met
God. De mens laat God soms
vallen, maar omgekeerd ge
beurt dat nooit", aldus bis
schop Ter Schure, die na af
loop van de studiedag voor
ging in een eucharistieviering
in de Lodewijkskerk.
Mgr.'dr. E. Cassidy
Geen vernedering
Mgr. dr. E. Cassidy, ambassa
deur van de Heilige Stoel in
Nederland sprak in soortgelij
ke termen over berouw, „het
is geen vernedering berouw te
hebben over een zonde, maar
een weg naar een betere rela
tie met God. Het is een vreug
devol iets. Wie berouw heeft
moet echter ook bereid zijn
zijn leven te beteren", aldus
mgr. Cassidy, die het slechte
voorbeeld aanhaalde van de
graandief, die eerst de diefstal
van vijf zakken graan op
biechtte en vergeving vroeg
voor dat aantal, maar vervol
gens zei: „maak er maar zes
van, want ik ben van plan
morgen nog een zak te ste
len".
Mgr. Cassidy ging ook nog
even in op het bezoek van de
paus aan Nederland. „Paus
Johannes Paulus II komt ook
naar Nederland als broeder
en vriend. Ondanks de koude
woorden die hier en daar zijn
uitgesproken naar aanleiding
van zijn komst zal hij zich
hier toch welkom voelen", al
dus de stellige overtuiging
van mgr. Cassidy.
Mgr. dr. J.P. Lescrauwaet,
hulpbisschop van Haarlem
sprak over goed en kwaad in
de mens. „Door middel van
ons geweten kunnen we goed
en kwaad onderscheiden. Het
geweten wordt nader ge
vormd door geloofservaringen
van anderen. Het geweten is
ons gegeven om ons tot hele,
gave mensen te maken. Wij
kunnen niet spreken over
zonden en tekortkomingen
zonder te denken aan Hem
die de mens doorziet en be
grijpt. De persoonlijke biecht
is er niet om de Heer te infor
meren, Hij is immers alwe
tend, noch om de kerkelijke
vertegenwoordigers te infor-
De studiedag van het Comité Studenten voor het Pausbezoek, die onder het thema
„En vergeef ons onze schuld" in de Leidse Stadsgehoorzaal werd gehouden, trok
veel belangstelling. Op de voorgrond mgr. J.G. Ter Schure, de nieuwe bisschop van
Den Bosch
Het Comité Studenten voor
Pausbezoek zal na het bezoek
van de Paus niet worden op
geheven, zo werd zaterdag be
kend gemaakt. Er zal een. Na
tionale Studiekring worden
opgericht om de geest van het
bezoek te laten voortleven.
De Kring zal geloofskwesties
aan de orde stellen. Inmiddels
zijn in Nijmegen en Delft al
studiekringen opgericht, die
zich met geloof en weten
schap en met de discussies
rond het pausschap bezig hou
den. Het Comité is een geldin
zameling begonnen voor een
cadeau voor de paus. Dat ca
deau zal waarschijnlijk de
vorm krijgen van een busje
ten behoeve van een semina
rie in Polen. „Het mooiste ca
deau dat we de paus kunnen
geven is echter dat we hem
straks in grote getale verwel
komen", aldus het comité za
terdag.
99
99
„Met te zeggen wat mag
en wat niet mag, wat ge
loofd móet worden en
wat niet geloofd mag
worden is naar mijn on
dervinding nog nooit een
levensprobleem opge
lost". Prof. dr. H.G.J.R.
Manders, em. hoogleraar
aan de Katholieke Hoge
school te Heerlen, hield
afgelopen zaterdag een
warm pleidooi voor de
erkenning van Jezus
Christus als het eigenlijke
gezag. De Schrift en de
Traditie zijn eveneens
bronnen van gezag, maar
waar het tenslotte om
gaat is de persoon van Je
zus Christus, aldus de
hoogleraar. Hij bracht dit
naar voren op een oecu
menisch congres in de
Leidse Regenboogkerk
over „Gezag in de Kerk",
waarvan de vragende on
dertitel luidde „Hoeveel
'boven' heeft 'beneden'
nodig".
Prof. Manders erkende wel
dat de formulering van wat
Zijn gemeente voor ons bete
kent. Daar ligt voor iedere ge
lovige de beslissing over zijn
leven. Dat is de kern van het
geloof. Hier ligt het eigenlijke
gezag, waarvoor een christen,
katholiek of niet katholiek,
zich buigt. Alle ande
re gezag in de gemeenschap
steunt op dit gezag van het
Evangelie. Het kan het niet
vervangen. Nog minder kan
het zich tussen de gelovige en
het Evangelie stellen".
De Heerlense theoloog keerde
zich met dit pleidooi impliciet
tegen de gelovige opvatting
van de „Pro Paus"-congres-
gangers in de Stadsgehoor
zaal. Veel meer dan pater
Manders doet, beklemtonen
dezen immers de Traditie, zo
als belichaamd in de kerkelij
ke instituties, als bron van ge
zag. Het rooms-katholieke ge
loof is gebaseerd op zowel het
Evangelie als de Traditie, be
nadrukken zij. God spreekt
tot ons via beide. Beide zijn
normgevend en dus is ook de
paus normgevend. Maar pater
Manders haalde de aloude
scholastieke definitie van ge
loof aan, die luidt: zich buigen
voor het gezag van de zich
openbarende God, zonder dat
een schepsel er tussenkomt.
De lezing van prof. Manders
ging er ook bij de reformato
rische congresgangers in als
koek. Onder hen bijvoorbeeld
dr. H.J. Kouwenhoven, syno
devoorzitter van de Gerefor
meerde Kerken en dr. G.P.
Hartvelt, hoogleraar aan de
Theologische Hogeschool in
.m*.
Aan de forumdiscussie In de Leidse Regenboogkerk werd deelgenomen door
v.l.n.r. mevrouw E.P.W. van Leuken, lid van de Diocesane Pastorale Raad van het
Bisdom Rotterdam, dr. H. Berkhof, em. hoogleraar aan de Theologische Faculteit in
Leiden, dr. J.M. Vlijm, ds. H.J. van der Veen-Schenkeveld, lid van het Centrale
Comité van de Wereldraad van Kerken en dr. A.H.C. van Eijk, lector aan de Katho
lieke Theologische Hogeschool in Amsterdam.
Kampen. Dr. H. Berkhof,
emeritus hoogleraar aan de
theologische faculteit van de
Leidse universiteit, liet zich
en passant zeer pessimistisch
uit over de toekomst van de
oecumene in ons land. Deze
oud-voorzitter van de Raad
voorspelde dat de R.K. Kerk
de Raad van Kerken in de ja
ren negentig zal verlaten.
Namens de Rooms-Katholieke
Kerk was mgr. Bar heel de
congresdag in de Regenboog
kerk aanwezig. Deze had net
af en toe zichtbaar moeilijk
met met de verschillende
sprekers. Veel van wat zij
naar voren brachten, is met
Bars geloofsvisie niet in over
eenstemming te brengen.
Toch is deze bisschop er ken
nelijk veel aan gelegen om de
band met de Regenboogge
meenschap, waar protestanten
en katholieken de „Maaltijd
van de Heer" al vele jaren ge
zamenlijk vieren, in stand te
houden. Bars voorganger mgr.
Simonis heeft altijd geweigerd
om aan congressen of vierin
gen in de Regenboogkerk deel
te nemen; met als argument
dat zijn aanwezigheid zou
kunnen worden uitgelegd als
instemming met deze vorm
van oecumene. Bisschop Bar
is hier kennelijk niet bang
voor. In zijn toespraak aan
het eind van de congresdag
zei hij: „We moeten in com-
Prof. dr. H. Manders
mag en niet mag in de levens
sfeer van het geloven, soms
noodzakelijk kan zijn. Maar
voor het opbouwen van een
gelovige gemeenschap is het
volgens hem bepaald niet we
zenlijk. Sprekend over Evan
gelie, Schrift en Traditie als
bronnen van gezag, noemde
hij het Evangelie nadrukke
lijk als eerste: „Want waar het
tenslotte om gaat Luther
heeft dat al gezegd is het
Evangelie: de persoon van Je
zus Christus, en datgene wat
Hij in leer en leven, in lijden,
dood en opstanding en in Zijn
aanwezigheid in de Geest in
Voor de Rooms-Katholieke
Kerk kan oecumenische sa
menwerking met christenen
van een andere traditie niet
betekenen, dat geloof en leer
der Kerk worden aangepast
of verkort of dat de volheid
van haar opdracht zou wor
den geloochend.
Dit betoogde paus Johannes
Paulus II zaterdag ten over
staan van de met oecumeni
sche vraagstukken belaste
functionarissen van 64 bis
schoppenconferenties, die in
Rome vijf dagen lang hebben
vergaderd. Uitnodigende in
stantie was het onder leiding
van kardinaal J. Willebrands
staande Vaticaanse secretari
aat voor de eenheid der chris
tenen.
Het congresthema was „Oecu
menische vorming en samen
werking in de plaatselijke
Kerken". De initiatieven
hiertoe moeten, zo zei de paus,
steeds onder leiding van de
bisschoppen en in nauwe sa
menwerking met de H. Stoel
worden genomen.
Deelnemers moeten open
staan en gevoelig ziin voor
„waarachtig christelijke goe
deren uit het gemeenschappe
lijke erfdeel, die zich ook bij
de van ons gescheiden broe
ders bevinden", aldus de paus.
Daarom vindt hij oecumeni
sche vorming een permanente
opdracht voor de hele chris
tenheid en het christelijke le
ven. Dat geldt zijns inziens in
gelijke mate voor leken als
voor priesters en ordeleden.
IKV-voorzitter beschuldigt regering van overrompeling inzake „Star Wars'
De positieve houding die
de Nederlandse regering
aannneemt tegenover
„Star Wars" lijkt op over
rompeling. De vraag of
het project zinnig is en of
de doelstellingen ervan
geloofwaardig en haal
baar zijn wordt in het ge
heel niet gesteld. Dat zei
de voorzitter van het In
terkerkelijk Vredesbe
raad (IKV), prof.dr. J.
van Putten, zaterdag aan
het begin van de Cam-
pagneraad van het IKV
in Utrecht.
Van Putten gaf uiting aan zijn
„diepe bezorgdheid" over de
steeds diepere kloof tussen
politici en burgers op het ge
bied van de bewapening. Hij
verweet de politici zich niet
langer af te vragen, of hun
ideeën in de samenleving op
voldoende aanhang kunnen
rekenen. Van Putten vroeg
zich af of de menselijke sa
menleving verdedigd kan
worden met middelen die het
menselijk bevattingsvermo
gen ver te boven gaan en riep
de politici op terug te keren
naar de „diplomatie van het
volk" in plaats van de „diplo
matie van de ruimte".
Het IKV komt binnenkort
met een standpuntverklaring
over het Strategische Defen
sie Initiatief van president
Reagan.
munio, in gemeenschap, leren
leven als het ene volk van
God. In ditzelfde Leiden
wordt nu ook een bijeenkomst
van jongeren voor de paus ge
houden. Ook dat is de Kerk.
Ook zij zijn aan ons bisschop
pen toevertrouwd. We moeten
leren er vreugde in te vinden
dat we met elkaar in gemeen
schap staan".
Hiërarchie
Een belangrijk deel van de le
zing van prof. Manders keer
de zich tegen de uitleg van
het begrip „kerkelijke hiërar
chie" als het bestuurs- en ge-
zagsapparaat van de kerk.
Van oudsher, zo verklaarde
hij, slaat deze term op een or
dening van de sacramentele
ervaring van de genade. In de
loop van de tijd echter is deze
sacramentele hiërarchie over
woekerd door en feitelijk her
leid tot de huidige bestuurs-
hiërachie, waarvan de paus de
top is. Zodat nu 'hiërachie' in
feite allereerst betekent: het
kerkelijk bestuurs- en gezag-
sapparaat, aldus pater Man
ders, die hieraan deze stelling
verbond: „Men kan de gelovi
gen niet verwijten dat die niet
meer geloven in de Kerk als
verschijning van het myste
rie, als men door overbeklem-
toning van macht en gezag
het mysteriekarakter aan de
waarneming onttrekt".
Door deze overbeklemtoning
van macht en gezag presen
teert zich het pauselijke, curi-
ale en bisschoppelijke gezag
voor velen op de volgende
wijze, aldus pater Manders:
„het commandeert wat er is te
geloven het commandeert
wat goed is en wat kwaad, het
commandeert tot in alle de
tails wat er in het leven te
doen staat". Dit beeld van de
katholieke kerk en van het
katholieke geloof is een fout
beeld, benadrukte Manders.
„Ik vind", zo zei hij, „dat we
het niet mogen verdragen dat
over een katholiek wordt ge
dacht als over iemand voor
wie het woord van Ignatius
geldt: „Ik zal wat ik als wit
zie, zwart noemen, als het
kerkelijk gezag mij dat zegt".
Mgr. Bar, door de bedaagde
pater Manders zeker niet per
soonlijk aangevallen, maar in
direct wel in de uitoefening
van zijn functie, vroeg in zijn
slot-toespraak „de Kerk te
aanvaarden zoals zij gegroeid
is. Deze Kerk geeft ons deze
Heilige Vader. Dat is een gave
en een opgave". Over zichzelf
zei de bisschop: „Ik ben admi
nistrator. Maar het is niet zo
dat er bij mijn besluiten steeds
een instemmend briefje van
de H. Geest hangt. Ik vraag u
vergeving voor de fouten die
ik als bisschop maak".
De Amerikaanse president staat bepaald niet beken^
zijn grote kennis van zaken. Alleen daardoor valt te vfaj
ren dat hij zich met zijn bezoek deze week aan West-ik
land, waar hij een soldatenkerkhof en een voormalig coj
tratiekamp zal bezoeken, in het grootste wespennestfe
gestoken van zijn presidentiële carriëre. Met man en |n
is achter de schermen getracht de schade te beperken,
het effect van het gestuntel rond het herdenkingsprogrfj,
is niet meer teniet te doen. Jji
r
In een delicate aangelegenheid als het herdenken
bevrijding van het Hitlerregime nu eenmaal is, h|
Reagan en zijn medewerkers zich op het verkeerde b«t_
ten zetten. En wel door bondskanselier Kohl. Toen de»
gelopen najaar de Amerikaanse president naar West-jy
land uitnodigde, stelde hij hem onder meer voor najp
soldatenkerkhof te komen. Daarbij stond Kohl de hei
king vorig jaar in Verdun voor ogen, waar hij ten tf]
van verzoening tussen twee eeuwenoude vijanden haji
hand heeft gestaan met de Franse president Mitterrand'
soortgelijke geste en dan ter bekrachtiging van de Westr
Amerikaanse vriendschap, was er een mooier gebaar
baar? Dat het ditmaal Bitburg werd, lag voor de hand-'
burg ligt immers in het district, dat Kohl zo'n lange tijdi
Bondsdag heeft vertegenwoordigd.
In Kohls naïeve visie is het soldatenkerkhof van B|£
slechts een van die vele duizenden oorlogsmonumentfi]
de Tweede Wereldoorlog. Niet meer en niet minder. Dfe
gerekend daar ook 47 SS'ers begraven liggen, de keurtije
van het nazi-regime, lijkt hij doelbewust te negeren. Ze|
dit weekeinde bekend is geworden, dat van die bij Bhj
begraven SS-ers er enkelen betrokken zijn geweest
bloedbad dat op 10 juni 1944 is aangericht onder de burg
volking van het Franse plaatsje Oradour-sur-Glane, waf.
mannen, vrouwen en kinderen op een afschuwelijke m2
zijn omgebracht. tl;
KOHL reageert als zovele Duitsers die vinden dat nu*1
genoeg is verteld hoe verschrikkelijk de oorlog was. If
ogen is het een oorlog als alle anderen en nu moet men?
zoveel mogelijk overgaan tot de orde van de dag. Duits£!
Kohl gedragen zich als onnozele kinderen, die met eenP
boog om de verschrikkingen heen lopen. Waar de omri)
de Europese landen in de afgelopen veertig jaar een vi
kingsproces hebben beleefd dat nog altijd doorgaat,
veel Duitsers daar nog maar nauwelijks aan te zijn toer
HET herdenkingsprogramma is er niet beter op gewf1,
door Bitburg op het allerlaatste moment te „compenft
met een bezoek van Reagan aan het concentratiekamf
gen-Belsen. Op die manier, zo redeneert men kennelijk,
gen slachtoffers en onderdrukkers alsnog ieder het l|ti
Alsof hier een afweging te maken zou zijn. h
|*i
In het zicht van de vele herdenkingen van de laat^
.heeft bondskanselier Kohl van meet af aan er alles ar
daan van de partij te willen zijn. In Normandië werd hiel
toedoen van de voormalige Europese geallieerden ge<
ditmaal zag hij zijn kans schoon met Reagan. De Ameri
se president was een gewaarschuwd man en had dus'
kunnen weten.
EeN gemeenschappelijke herdenking tussen vooi
Geallieerden en Duitsers zal pas zin hebben, wanni
Duitsers het nazi-verleden hebben verwerkt. Veerti
zijn daarvoor kennelijk te kort geweest. Zal het ooit
ver komen? Het lijkt twijfelachtig. Zolang dat nog nifc
geval is kunnen gemeenschappelijke herdenkingen
van aanstaande zondag in Bitburg maar beter niet w:
gehouden.
Ribkarbonade,
worteltjes met
doperwten en
aardappelen
griesmeelpudding
met perziken
Voor twee personen hebt u
nodig:
2 ribkarbonaden, 25 g bo
ter, zout, peper, paprika
poeder, tomatenpuree;.
1 bosje jonge worteltjes,
250 g diepvries doperwten
of blikje wortels en erw
tjes, zout, 5 g boter, peter
selie;
Vt tot 1 kg aardappelen;
4 dl melk, 36 g griesmeel,
30 g suiker, blikje peziken.
Voor morgen. Koninginne
dag, een „oranje" menu.
Bak de karbonaden op een
matig vuur bruin en net gaar
in tien minuten. Strooi na
het dichtschroeien zout en
peper over het vlees en
maak het vlak voor het uit
de pan halen oranje met
flink wat paprikapoeder.
Maar de jus af met weinig
water, zout, paprikapoeder
en tomatenpuree.
Ontdoe de jonger worteltjes
van het groen, was ze en
kook ze in tien minuten
gaar. Ontdooi diepvries-dop
erwten op een groot vuur en
kook ze daarna nog een paar
minuten. Schud de twee
groenten met de boter door
elkaar en strooi er fijnge
knipte peterselie over.
Meng de griesmeel met de
suiker en strooi het mengsel
in de aan de kook gebrachte
melk. Laat de pudding onder
geregeld roeren vijf minuten
heel zacht koken. Schenk de
hete massa vervolgens in een
natgemaakte vorm en laat
haar afkoelen en opstijven.
Keer de pudding op een bord
en leg er de in parten gesne
den perziken met wat sap
omheen.
JEANNE
Wolkenvelden
DE BILT (KNMI) fl
er voor morgen, Koniri
dag, wat het weer betrfr
zo zonnig uit. Er wordq
ke wolkenvelden ve[
waaruit mogelijk wat rW
motregen valt. De tefJ
tuur loopt in de middajS
een graad of dertien. DtV
is zwak tot matig uit i[
gen tussen zuid en westh
onze omgeving staat inr
venlucht een noordwef
stroming. In deze stf
worden storingen meegD,
die via Engeland over o$j,
trekken. Zo'n storing n*
bewolking en mogelijk r
gen passeert dinsdag. D®'
op neerslag is het grootf
middag en avond. Aaiff
er de komende dagen
met zaterdag weinig vey
ring komt in het he£
stromingspatroon kan
welijks op grote verbP
van het weer gerekend
den. n
Weersvooruitzichten vil
verse Europese landen,!
voor woensdag en dondr
Zuid-Scandinavië: veel I'
king en regen. Middag
ratuur ongeveer 9 gradf
Britse eilanden: wolken^
en af en toe regen, in Zil
geland droog. MiddagteF
tuur ongeveer 12 grader
Benelux, Noord- Fraa
wolkenvelden en af enP
gen. MiddagtemperatuuF
13 graden.
Noord-en Midden-Dud
wisselend bewolkt en t
Middagtemperatuur r<T
graden.
Zuid-Duitsland, Alpen!
wolkenvelden en tijdefc
gen. Middagtemperatuuf
veer 14 graden. 0-gra^
"30 mef
veau ongeveer 1800 i
Midden-en Zuid-FraL
zonnige perioden. Midcf
peratuur van 13 gradeiF
noordwesten tot 22 gri
llet zuiden.
Italië, Joegoslavische
wisselend bewolkt. 1
noorden mogelijk een bl
