]ultuurver warringen van Curacao iZDN, ZEE, STRAND EN VLIEGTUIGEN IN DE AANBIEDING. Oorlogsboeken ten onder in concurrentiestrijd uitgevers 550.- 495.- 550.- 575.- 495- 495.- r DE ER si k; „Beslissingen vielen evengoed aan het aanrecht als de vergadertafel" ANi )EKEN CeicbeSowatit VRIJDAG 26 APRIL 1965 PAGINA 19 i iiit. if' J. van Leeuwen hoort zijn drie samenhangen- pmans ,,De rots der strui- ijg", „Een vreemdeling tjaarde" en „De eerste fo", geschreven tussen 1 en 1967, bij de belang- te Nederlandstalige au- g van het eiland Curasao. Studeerde in Nederland, {•na hij een ambtelijke ière bij de Antilliaanse fheid opbouwde. Nu is hij psioneerd en hij vestige [sinds kort als pro deo- kaat in de armenwijken 2 Curagao. De hoofdper- Ivan zijn nieuwe roman, lilden van Leem" lijkt in Ing opzicht op deze Boeli geeuwen, •gebeurtenissen in het "aal zijn eenvoudig. Idpersoon is de blanke, Istantse Curagaose man l-Claude Devereau. De aanduiding „blank, protes tants" wijst niet op raszui verheid of godsdienstige overtuiging, Devereau noch werkelijk blank, noch gelo vig, maar hoort wel bij die merkwaardige sociale laag, die op het eiland vanouds een groot aanzien en een ze kere macht heeft. Deze Jean- Claude, in de wandeling Di- anklo genoemd, is overigens een onecht kind in de fami lie, al zal niemand daar ooit op wijzen, daarvoor is de fa milietrots te groot. Bizar Het verhaal opent met het beeld van deze Dianklo op oudere leeftijd: hij zit dan vereenzaamd, vervuild en verwaarloosd in de kamer van zijn vader, waar hij visi oenen heeft van geesten, spo ken, zumbi's, in een bizarre, nogal expressionistische mengeling van Europese, Jiddische en Afrikaanse on- dergangs-symbolen. In een bijbelse taal vol citaten pre velt hij over van alles in zijn leven, wat later .wanneer we daar meer over lezen, duide lijk wordt. Na zijn studie kwam hij, in de naoorlogse jaren, terug op zijn geboorte-eiland, met zijn jonge echtgenote, een Neder landse vrouw. De manier waarop die vrouw in zijn le ven een rol is gaan spelen, is van groot belang. Een hevige verliefdheid en passie loopt al voor hun huwelijk ten einde, wat betreft Dianklo, omdat de vader van zijn ver loofde hem dan inlicht over haar verleden. Zij had in de oorlog een verhouding met een Duits militair, reden waarom zij in de dagen na de bevrijding ten schande werd gemaakt in de buurt, omdat zij een moffenhoer was. Dat heeft nogal wat gevolgen voor Dianklo: hij weet zich door deze onthulling defini- waar Boeli van Leeuwen een tief aan deze vrouw verbon- prachtig hoofdstuk aan wijdt, den, maar neemt tegelijk een vol haat en wrevel, liefde en grote emotionele afstand van vertedering. Dit derde haar, omdat hij niet „de eer- hoofdstuk van deze roman is ste" was, onoverkomelijk voorbestemd één van de voor hem. Van Leeuwen klassieke passages te worden schetst in deze Dianklo zo uit de literatuur van de Ne- een beeld van de merkwaar dige mengeling van vele cul turen (Indiaanse, Europese, Latijns-amerikaanse en Afri kaanse), die in de Curagaose samenleving te vinden is en daar danig wat spanning op roept. Ondergang „Schilden van Leem" houdt zich langdurig bezig met de ondergang van de held, Di anklo. die gaat gepaard met de verloedering van de sa menleving op het eiland, derlandstaligen op de Antil len. De constructie van het boek stelt de lezer voor vragen, maar vaak zal hij meege sleept worden door het bij zonder beeldende en kleur rijke taalgebruik van de ver teller. Nogal willekeurig worden allerlei merkwaardi ge breuken in de opbouw van de vertelling aange bracht: opeens is de vrouw van Dianklo een hoofdstuk lang aan het woord, dan is er een (overigens door zijn ca- baretske aanpak erg leuk ge schreven) hoofdstuk, opgezet i de vorm van de „Notulen van een openbare vergade ring van het Eilandgebied Curagao, gehouden op 1 au gustus 1983". waarin de be stuurders een belangrijke be slissing over Jean-Claude Devereau moeten nemen m verband met een speciale missie naar het buitenland. Uiterst lachwekkend deftig en foutief taalgebruik „Schilden van Leem", vol niet nader aangeduide cita ten, vol verwijzingen naar kleine en grote situaties op het eiland Curagao. die men moeilijk begrijpt, als men niet nader op de hoogte is, zal voor velen een moeilijk toegankelijk boek zijn. Maar het hport onmiskenbaar thuis in een kleine, interes sante traditie in onze litera tuur, die van het eiland Cu ragao, waar een handjevol Boeli van Leeuwen interessante auteurs een heel duidelijke lijn trekken in de manier waarop zij de breuk vlakken in hun cultuur van mengelingen en overlappin gen beschrijven. JAN VERSTAPPEN Boeli van Leeuwen: „Schil den van Leem". Uitgeverij In de Knipscheer. Prijs ƒ26,50. eri i jor prdrukken pel nieuwe oeken yerbodig Ier de enorme lijst van en die in het kader van ijdingsherdenking ver- |nen is er een aantal dat waard is nog even apart ield te worden. Daaronder [herdrukken van oudere, •devolle standaardwerken, tien groot deel van wat als uw" op de markt komt fbodig maken. Zo is er een iruk verschenen van prof. de Jongs „De Bezetting' •rido, 816 blz., 2000 ill., ƒ57,50), een uiterst gede- leerd naslagwerk, geba- 'd op de gelijknamige tele- ëprogramma's die in het In van de jaren zestig wer- uitgezonden. Ook in her- k zijn Kroniek der Joden- volg ing" van Abel Her- rg (Querido. 320 blz., ,00) en het uit twee delen laande Ondergangvan J. sser (uitgave RIOD, 1000 69,50 voor twee delen), iers opgezet, maar even 's interessant, is de herdruk Dagboekfragm en ten uittreksels uit door het "iD verzamelde oorlogsdag ken van mensen uit alle la- van de bevolking (Veen, .ƒ34,50). is het deze week met 3ulitzerprijs onderscheiden goede oorlog", van Studs iel, met herinneringen mensen over hun beleve- in. De cynische titel moet verschil aantonen met de k Amerikanen „vuile" L namoorlog. (Veen, 368 39,50. Even onthutsend ^■dit boek zijn de „Dagboe- van Joseph Goebbels' ^b, 450 blz., ƒ35,00) en \lers tafelgesprekken pb, 600 blz, ƒ33,80) waar- i de titels voor zichzelf eken. oorlogswinter staat cen- 11 in het voornamelijk in de Igse en Rotterdamse regio lende Hun armoe en hun Inv gezicht" van de Rotter- pmer B.H. Laurens en in blote voeten" van Cor Ja- (De Kern, [50). werkje dat verder opvalt 'en groote laars, een plom voet' van Hans Mulder, de rol van de nazi's de hand van spotprenten :arikaturen wordt weerge- in. (Rap, 224 blz., 35,00). (ADVERTENTIE) apJEKHANDEL LEIDEN - LEIDERDORP OEGSTGEEST - KATWIJK VOORSCHOTEN Alle op deze pagina bespro- Jen boeken zijn bij ons direkt ftverbaar, óf via onze termi nal te bestellen en dan bin- jen drie dagen verkrijgbaar. ,VEEL VAN WAT VERSCHIJNT SPEELT IN OP PURE SENSATIELUST' DEN HAAG/LEIDEN Aan de stroom van oor logsboeken die momen teel op de Nederlandse boekenmarkt verschijnen lijkt geen einde te komen. Vrijwel alle uitgevers in ons land hebben zich in het kader van de bevrij dingsherdenking gewor pen in de strijd om de. gunst van de lezer, die als gevolg daarvan wordt ge confronteerd met een schier onoverzienbare berg van werken over de oorlog en de bevrijding. De laatste maanden zijn er zo'n 150 nooit eerder versche nen boeken over de Tweede Wereldoorlog op de markt ge komen, de specifieke oorlogs romans niet meegeteld. Het aantal heruitgaven van oud materiaal is bijna ontelbaar. Dagboeken, (auto-)biografieën en documentaires, soms enkele jaren na de bevrijding ver schenen, worden voor deze ge legenheid getooid met een nieuw jasje en vanwege de concurrentie vaak beduidend goedkoper op de markt ge bracht dan de ouginele uitga ve. Met de „normale" oorlogs romans, die het hele jaar door verschijnen, loopt het aantal direct leverbare oorlogsboeken in de duizenden. Dat er in de strijd om de koop lust van de lezer klappen gaan vallen staat nu al vast. Het ri sico dat bepaalde, op zichzelf heel interessante werken ra ken „ondergesneeuwd" in de publiciteit die andere boeken trekken is levensgroot aanwe zig. Vrijwel dagelijks stromen bij de kranten de uitnodigin gen binnen voor weer een pre sentatie van een nieuw „aan grijpend", „indrukwekkend" of „indringend" boek over de bezettingstijd. De publiciteit die daarna volgt moet voorko men dat het boek gaat behoren tot de „verliezers", de werken die in het gevarieerde aanbod ten onder gaan en zo vaak een forse verliespost voor de uitge ver vormen. Winnaars De echte „winnaars" zijn ei genlijk al bekend. Het zijn de boeken die verschijnen naar aanleiding van televisie-series en -documentaires. Werken als „Het Adelaarsnest", „40 jaar na dato" en „Ondergedoken", die een redelijk getrouw en overzichtelijk beeld geven van de oorzaken en gevolgen van de oorlog, mogen zich inmid dels al verheugen in een grote belangstelling van de Neder landse koper. Datzelfde geldt voor de fraai uitgevoerde fotoboeken die elk jaar, steeds in iets gewijzigde vorm, terugkeren. Hoewel vaak onderling uitwisselbaar blijken ze, meestal meer dan het geschreven woord, een groot pübliek aan te spreken. Een van de mooiste en fraaist uitgevoerde werken in deze categorie vormt „De Bevrij ding van Europa", met 200 kleurenfoto's van de hand van de Amerikaanse oorlogsfilmer George Stevens. Beelden van de vijf uur durende oorlogs film die aan de foto's ten grondslag lagen zijn inmiddels ook al diverse malen over het televisiescherm gegleden. Opvallend in de overstelpende hoeveelheid nieuwe uitgaven die daarnaast verschenen is, zijn de verhalen van groepen en personen wiens oorlogser varingen eerder nauwelijks aandacht kregen. Het zijn de lotgevallen van vrouwen in het verzet, van jeugdige on derduikers. van homosexue- len, maar ook van kinderen van NSB'ers en „foute" Neder landers. Het lijkt alsof voor hen met de veertigste herden king van de bevrijding plotse ling de tijd rijp is geworden ook hun belevenissen te boek te stellen. Het werpt automa tisch de vraag op waarom het veertig jaar heeft moeten du ren voordat ook zij aan de beurt kwamen. Hun verhaal is namelijk in geen enkel opzicht minder interessant dan dat van de andere Nederlanders die eerder naar de pen grepen en hun werk gepubliceerd za gen. Blijkbaar was er eerst een veranderde, genuanceerder houding van de Nederlander ten opzichte van hun positie nodig voordat ook zij hun be levenissen aan de openbaar heid durfden prijs te geven. altijd op de achtergrond geble ven zijn. Dat is een goede zaak. Alleen is de vraag of ze op deze manier genoeg aan dacht kunnen krijgen". Molenaar heeft zelf in zijn functie als secretaris penning meester van de Rotterdamse boekverkopersbond een cata logus gemaakt met de meeste leverbare uitgaven over de Tweede Wereldoorlog. „Het is eigenlijk bedoeld voor verza melaars, mensen die echt alles bijhouden wat er op het gebied van de Tweede Wereldorlog verschijnt. Het telt zeshonderd titels, waaronder honderd jeugdboeken". Schrijnend beeld zoals dat staat op de omslag van „Hun armoe en hun grauw gezicht". Selectie Of hun werken inderdaad het grote lezerspubliek zullen be reiken is overigens nog maar de vraag. De meeste boekhan delaren leggen in hun presen tatie van de beschikbare boe ken uit verkoopoverwegingen de nadruk op de „zekere" suc cessen. Boekhandel De Kier in Leiden bijvoorbeeld heeft uit de 150 nieuwe werken 35 titels geselecteerd, waarvan ze denkt dat de klanten er be langstelling voor hebben. „Van de meeste boeken heb ik maar een of twee exemplaren besteld, en pas als die verkocht zijn bestel ik er meer. Alleen van boeken die op de televisie zijn geweest of waaraan in de kranten erg veel aandacht wordt besteed, heb ik er wat meer, zoals van Het Adelaars nest en 40 jaar na dato. Die lo pen nu al erg goed. Daar leg ik dan ook de nadruk op. Het ge vaar dat er boeken raken „on dergesneeuwd" acht ik met het huidige grote aanbod zeker aanwezig. Er worden gewoon te veel oorlogsboeken op de markt gebracht. Als ik uitge ver was geweest had ik het bij één oorlogsboek gelaten en me verder geconcentreerd op mijn andere fondsen", aldus een vertegenwoordiger van deze boekhandel. Te veel De enorme hoeveelheid heeft ook kritiek uitgelokt van an dere boekhandelaren. De heer L.L. Molenaar, eigenaar van boekhandel Heytink in Rotter dam, boekt goede verkoopre sultaten met „zijn" oorlogsboe ken, maar zegt: „Er is gewoon te veel. Er zullen uitgevers met grote stroppen blijven zit ten, omdat de markt gewoon te klein is voor zo'n groot aan bod. Als je ook ziet wat er hier en daar in herdruk verschijnt, dan denk je. moet dat nou zo nodig? Aan de andere kant: er komt enorm veel goed werk uit. Er worden nu bepaalde groepen belicht die hiervoor Een zelfde catalogus, iets uit gebreider en specifiek bestemd voor de boekhandelaren, is ge maakt door het Centraal Boekhuis in Culemborg, cen traal distributiepunt voor de uitgevers. „Alle werken van de grote uitgeverijen liggen bij ons, maar er zijn ook uitgeve rijen die direct, zonder onze tussenkomst, aan de boekhan del leveren. Als je die telt bij het aantal boeken in de catalo gus kom je aan zo'n 150 nieu we titels", aldus een woord voerder van het Centraal Boekhuis. Ook hij is ervan overtuigd dat een deel van die werken zijh weg naar de lezer nauwelijks zal vinden. „Het is vrijwel zeker dat een aantal daarvan volledig raakt onder gesneeuwd. Een aantal uitge verijen zullen niet ongeschon den uit de concurrentiestrijd tevoorschijn komen", zo meent hij. Kwaad Een inkoper van de weten schappelijke boekhandel Van Stockum in Den Haag maakt zich bij alles wat er verschijnt zelfs een beetje kwaad. „Ik heb het idee dat heel veel van wat er verschijnt inspeelt op sensatielust", meent zij. „Er zit een gedeelte bij dat bestaat uit bij elkaar geraapt oud materi aal, dat puur inspeelt op de sensatielust van de mensen en uit puur commerciële overwe gingen op de markt wordt ge bracht. Het is een curve. De ene keer zijn het de groenboe ken, dan is het de nostalgie, nu zijn het de oorlogsboeken die het goed doen dus komen er ook oorlogsboeken, koste wat het kost. Ik heb zelf de oorlog meegemaakt, ben er onge schonden doorgekomen. Men sen zoals ik, die het hebben meegemaakt, weten het nu wel, hebben er geen behoefte meer aan. Het doel moet nu zijn voorlichting te geven aan een jongere generatie, op his torisch verantwoorde wijze. Maar zoals het nu vaak ge beurt gaat het uitsluitend om de sensatie". KOOS VAN WEES Uit handen van Ellen Santen, die zelf een bijdrage aan het boek heeft geschreven, krijgt Mevrouw Verwei j-Jonker, pionier op het gebied van de voor- en naoorlogse vrouwen beweging, een exemplaar van „Vrouw in verzet- toen en nu" aangeboden. VROUW IN VERZET, TOEN EN NU Gisteren is in de Nieuwe Kerk te Amsterdam het eerste exemplaar van het boek „Vrouw in verzet - Toen en nif' aan de sociologe mevrouw dr. Hilde Verwey-Jonker overhandigd. Het boek geeft een bloemle zing van grote en kleine ver zetsdaden door vrouwen ge pleegd in de Tweede Wereld oorlog. Ook staan er inter views in met vrouwen die ook na 1945 „in verzet" zijn geko men tegen onrecht als racisme en fascisme Vrouwen zijn in alle tijden en op heel verschillende manie ren in verzet gekomen tegen intimidatie, overheersing en onrecht. Maar, zo constateert Mies Bouhuys in de inleiding van het boek, aan de tiendui zenden vrouwen die tijdens de oorlog deel hadden aan het verzet van alledag is door de historici na 1945 nauwelijks aandacht besteed. „Beslissin gen over lot en levens van an deren vielen evengoed aan het aanrecht in de keuken als aan vergadertafels en de risico's, die genomen werden, golden in gelijke mate voor mannen en vrouwen". Huisvrouw zijn tijdens de be zetting was een onnoemelijk zware taak. Dat er vrouwen waren die daarnaast ook nog actief waren in het verzet is haast onvoorstelbaar. De erva ring van vrouwen die haar voornaamste taak in het huis houden hadden, bleek zöwel in het verzet als later in de kampen van onschatbare waarde. Haar vermogen tot improviseren, haar vinding rijkheid, haar incasseringsver mogen, haar praktische erva ring en handigheid om met niets en van niets toch iets te maken, al deze eigenschappen zorgden ervoor dat vrouwen een onvervangbare steun-voor elkaar betekenden. Rouge Dat is ook de teneur van de meeste verhalen in het boek, dat voort is gekomen uit een literaire prijsvraag van het Amsterdamse 4 en 5 mei comi té. De bekroonde inzendingen zijn aangevuld met interviews en brieven die verzetsvrouw Mien Sneevliet vanuit haar gevangenschap schreef aan haar familie. Haar kleindoch ter Ellen Santen: „Mijn groot moeder vertelde dat wie er niet sterk genoeg uitzag om nog te kunnen werken werd eruit gepikt voor de gaskamer. Voordat ze op appèl gingen staan wreven ze met hun vuis ten over hun wangen om er zo gezond mogelijk uit te zien. Mijn oma heeft het ermee ge red. Toen mijn oma mij dit een keer vertelde keek ik gefasi- neerd naar haar wangen en zag dat ze er rouge op deed Heel vaak als ik naar haar rouge gekleurde wangen keek moest ik aan dat verhaal den ken". Hetty Voute, d voor het boek geinterviewd werd. was 22 toen de oorlog uitbrak. Zij ging in het verzet en werd in 1943 door de Duit sers opgepakt. Zij vertelt over haar ellendige ervaringen ei genlijk zo min mogelijk kwijt te willen. „Ik krijg altijd het gevoel alsof ik een toneelstuk je ga opvoeren Misschien om dat ik die dingen toendertijd toch ook niet als zo verschrik kelijk heb ervaren. Er was ko lengruis en moeheid, dood en ellende en toch kon je grapjes met elkaar maken. Het waren altijd die twee verschillende dingen naast elkaar" In het boek ook het verhaal van twee meisjes die deel uit maken van het Amsterdamse Schol lerencomité voor vrede en antifascisme Eén van de meisjes vertelt dat ze al jong bij de politiek betrokken was „Ik ben geboren in januari 1963 en in februari stond ik voor de herdenking van de fe bruari-staking in mijn wagen tje in de kou bij de Dokwer ker. dat is steeds verder ge groeid" Neval Gülay is 23 jaar en ge boren in Turkije. „Een van de dingen die ik pijnlijk vind van progressieve Nederlandse mensen is. dat ze zeggen: „Goh, je bent helemaal geen Turkse meer". Wat bedoelen ze daarmee0 Omdat ik ook een spijkerbroek en een trui draag? Bedoelen ze dat je, als je progressief bent, geen Turk se meer kunt zijn?" Over dis criminatie zegt ze: „ik heb ge leerd om mijn verdriet in woe de en actie om te zetten". Jongentjes Marjoke Schepel-Verschoor, kwam als driejarig meisje in 1941 met haar moeder en zusje in de Jappenkampen op Java terecht. „Jongentjes bleven tot hun tiende jaar in het kamp. daarna moesten ze weg. Ik kreeg pas heel hevig last van die kampjaren, toen mijn oud ste zoon tien jaar werd Opeens kwam de hele boel naar boven en werd ik bang dat ik mijn eigen zoons zou verliezen. Ik wist nog precies hoe de moeders in het kamp reageerden als hun tien-jarige zoons werden weggevoerd". Kiky Hensius zat in een con centratiekamp in Munchen waar ze in fabrieksarbeid ver richtte: „Sabotage werd gelei delijk aan een vast onderdeel van onze dagtaak. Intuïtief hebben we vanuit onze ge dwongen positie van fabriek sarbeidsters naar het typische machtsmiddel van arbeiders gegrepen: staken. Een staking van gevangen in een concen tratiekamp. zoiets was nog nooit voorgekomen". Rie Lips-Odinot. zat na de tweede wereldoorlog in de Ka mer voor de CPN In 1958 werd zij met enkele anderen uit de partij gezet. Over haar oorlogservaringen zegt zij: „We moeten zoveel mogelijk doen om te zorgen dat onze kinderen in vrede kunnen op groeien Als alle mensen die de vrede willen daar met el kaar voor strijden, dan moeten we toch kunnen zorgen dat we niet met z'n allen in het onge luk worden gestort door enke len". MARGA RIJERSE Mies Bouhuys en anderen: „Vrouw in verzet-Toen en nu" Uitgeverij SARA. Prijs ƒ24,50. (ADVERTENTIE) a. Appartementen Portofino. Rustig gelegen lamer appartementen met balkon en uitzicht over Bi. Zwembad en zonneterras. 50 meter van strand, jaagse reis, bij vertrek op 5/5 en 15/5: f )ewoning door 2 pers. p.p. f 690,- lewoning door 3 pers. p.p. f 585,- lewoning door 4 pers. p.p. Costa Blanca. Appartementen Toscamar. Schitterend appartementencomplex, rustig gelegen in een prachtig park. Twee-kamer appartement. 8-daagse reis. Bij vertrek op 4/5: bij bewoning door 2 pers. p.p. f 525,- bij bewoning door 3 pers. p.p. S udio's Klippe. Rustig gelegen op 200 m. van de ypi van San Antonio. Zwembad, zonneterras en Dermarkt. Bars en restaurants in directe omgeving. aagse reis, bij vertrek op 28/4 en 5/5: [bewoning door 2 pers. p.p. f 585,— [bewoning door 3 pers. p.p. Palma. Appartementen Portofino. Rustig gelegen 2-kamer appartementen met balkon en uitzicht over baai. Zwembad en zonneterras. 50 meter van strand. 15-daagse reis, bij vertrek op 28/4: bij bewoning door 2 pers. p.p. f 720,- bij bewoning door 3 pers. p.p. f 610,- bij bewoning door 4 pers. p.p. f Costa del Sol. Appartementen Duquesa de Espana. Nieuwe appartementen in Benalmadena op 300 meter van het strand. 8 daagse reis Bij vertrekop 2/5,4/5 en 9/5: bij bewoning door 2 pers. p.p. f 690,- bij bewoning door 3 pers. p.p. f 630,- bij bewoning door 4 pers. p.p. Costa Blanca. Appartementen Toscamar. Schitterend appartementencomplex, rustig gelegen in een prachtig park. Drie-kamer appartement, 8-daagse reis. Bij vertrek op 4/5: bi| bewoning door 3 pers. p.p. f 525,- bij bewoning door 4 pers. p.p. f 505,- bij bewoning door 5 pers. p.p. Nevenstaande speciale aanbiedingen gelden alleen voor ANWB-leden. U kunt boeken bij alle ANWB-kantoren en de ANVR-reisbureaus. waar u tevens nog meer aan biedingen vindt. Daarnaast heeft de ANWB nog veel meer goekope vliegreizen naar Spanje en Griekenland. Alle informatie vindt u in de ANWB-brochure Vliegreizen Spanje/ Griekenland, voor 1 gulden verkrijgbaar bij de ANWB-kantoren en ANVR-reisbureaus. Uit en thuis met de ANWB. Prijswijzigingen voorbehouden DE ANWB VLIEGT NOOIT BOVEN JE BUDGET NAAR SBANJE OF GRIEKENLAND

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1985 | | pagina 19