ONROEREND GOED
Rooseveltstraat
vergeten bron van
werkgelegenheid
Weer hoop
voor leeg
Adler-
complex
M BIO
ZATERDAG 9 MAART 196S PAGINA 27
Oude fabrieken in de Leidse binnenstad als
Clos en Leembruggen, Krantz en Sanders
zijn gesloopt om plaats te maken voor wo
ningen, een politiebureau of een parkeer
garage. De industriële werkgelegenheid is
uit de binnenstad verdwenen. Eens werd
het Industriegebied Roomburg door de ge
meente Leiden gepropageerd als hèt ge
bied, dat de werkgelegenheid in Leiden
nieuwe impulsen zou moeten geven, maar
nu heeft niemand het daar meer over.
Roomburg ligt nog steeds braak. Wellicht
Links: LVI-secre-
taris Van Leeu
wen: „De bedrij
ven aan de
Rooseveltstraat
zouden wat
meer reclame
voor zichzelf
moeten maken".
dat de Betonmortelcentrale van de Zoeter-
woudseweg naar Roomburg zal verhuizen,
maar een dergelijke verhuizing binnen de
stadsgrenzen betekent geen enkele ar
beidsplaats meer.
Dè speerpunten In het gemeentelijk werk
gelegenheidsbeleid zijn de laatste jaren de
kantoren aan het Schuttersveld en de „bio-
boulevard", die langs de Plesmanlaan moet
komen. Twee Amerikaanse bedrijven heb
ben inmiddels al toegezegd zich te zullen
vestigen rond de gebouwen van de Leidse
universiteit. Vooral deze bedrijfstak, die
zich bezighoudt met de bio-technologle.
wordt gepropageerd als dè hoop voor de
toekomst.
In dat geweld krijgt èén gebied aan de rand
van Leiden nauwelijks aandacht: de bedrij
ven die vaak al jaren zijn gevestigd in
de driehoek Rooseveltstraat, Zoeterwoud-
seweg en Lammenschansweg. Zeker op
het Leidse stadhuis lijkt men zich niet da
gelijks om deze bedrijven te bekommeren.
Terecht is dat niet, want het bedrijfsleven
in die driehoek biedt zeker aan drieduizend
mensen werk.
Daarom een gesprek met mr. R. Th. van
Leeuwen. Hij is secretaris van de Leidse
Vereniging van Industrie en daarmee een
kenner van het gebied.
Daarnaast aandacht voor de voormalige
Adlerfabrieken. De bedrijfshallen staan al
jaren leeg, maar de kans bestaat dat op
korte termijn duidelijkheid wordt verschaft
over één of meerdere nieuwe huurders.
Rechts:
Het distributie
centrum van 3M,
dat binnenkort
naar Zoeterwou-
de verhuist.
%,De Leidse Vereniging van Industrie (LVI) zal voor
een buitenstaander misschien niet zo'n opvallen
de instelling zijn, maar de LVI vervult wel degelijk
een belangrijke functie. De LVI is een belangenor
ganisatie van industriële en aanverwante onderne
mingen, die werkzaam zijn op regionaal niveau.
Het gaat om de wat grotere bedrijven met meer
dan tien werknemers, die zijn gevestigd in de
Leidse regio. Alkemade, Rijnsburg en Woubrugge.
Bij elkaar ongeveer 75 bedrijven. Vroeger was de
LVI een gezelschap van fabrieksdirecteuren, die
meestal ook eigenaar van hun fabriek waren".
Aan het woord mr. R. Th. van Leeuwen, secretaris
van de LVI. Hij benadrukt dat de LVI actief is:
„We werken mee aan het organiseren van sympo-
ia. De LVI is gesprekspartner van de plaatselijke
•verheid. Het gemeentelijk beleid op het gebied
mwi ruimtelijke ordening, verkeer, huisvesting en
•rkgelegenheid raakt de belangen van de onder-
Jhemer op vele punten. Wij adviseren en proberen
"n beleidsmakers te beïnvloeden. Onze leden
ibben zo'n tienduizend werknemers in dienst,
let belang van de LVI moet dus zeker niet wor
den onderschat".
|éVan Leeuwen noemt de bedrijven rond de Roose-
llveltstraat een goede illustratie van zijn stelling,
■•dat het niet zo verwonderlijk is dat de LVI niet erg
wvaak naar buiten treedt: „Daar zitten bijna alle-
njmaal produktiebedrijven. Die hebben net zoals de
meeste van onze leden geen directe band met de
{consument. Men levert aan andere bedrijven op
vaak zeer gespecialiseerde gebieden. Men ope
reert op een heel eigen markt met klanten door
heel Nederland of exporteert soms over de hele
wereld. Die bedrijven hebben niet zo'n belang bij
het parkeerregime in de Leidse binnenstad of het
plaatsen van meer of minder palen. Ze hebben
een andere taak dan de winkeliersverenigingen in
de binnenstad en zullen zich dus ook minder druk
maken om hetgeen zich in de binnenstad af
speelt".
maar ook daar komen produkten vandaan waar
iedereen wel eens mee in aanraking komt. Er wor
den hulpmiddelen gefabriceerd, die toegepast
worden bij operaties, voorts lijmen, tapes, chips,
stickers en allerlei soorten schuurpapier. 3M is
trouwens een goed voorbeeld van een bedrijf dat
innoveert. Een zeer groot deel van de Inkomsten
wordt besteed aan onderzoek en het steeds weer
verbeteren van de produkten".
3M heeft overigens in Leiden alleen een distribu
tiecentrum dat echter binnenkort naar Zoeterwou-
de wordt verplaatst, waar het bedrijf al een vesti
ging heeft.
Nog een aantal andere bedrijven levert een zeer
hoogwaardig, gespecialiseerd produkt, meent se
cretaris Van Leeuwen: „Drukkerij De Bink levert
luxe drukwerk en ook Koningsveld en Zoon zijn
natuurlijk actief in de grafische sector. Machinefa
briek Den Holder maakt gespecialiseerde appara
tuur voor de chemische industrie. Als je al die na
men op een rijtje zet en dan ik vergeet nog bij
na HCG (Hollandse Constructie Groep aan de
Zoeterwoudseweg) met ruim zestienhonderd
werknemers dan blijkt wel hoeveel werkgele
genheid er in dat gebied te vinden is. De Roose
veltstraat is een vergeten bron van werkgelegen
heid".
politiek hebt, zal de politiek ook geen aandacht
voor jou hebben".
De secretaris wijst erop dat de laatste jaren vanuit
de gemeente meer initiatieven worden getoond:
„Er is steeds meer aandacht voor het bedrijfsle
ven. De sfeer is beter en vriendelijker voor de on
dernemer. Vanuit de directie economische zaken
op het stadhuis worden steeds vaker contacten
gelegd. We zien ambtenaren op bijeenkomsten
van bijvoorbeeld de LVI. Vooral het informele
contact is belangrijk, want op het moment dat je
moeilijkheden hebt met bijvoorbeeld een hinder
wetvergunning of een verbouwing, dan weet je Ie
mand die je op weg kan helpen. En dan merk je
dat dat ook gebeurt. Als er goede informele con
tacten zijn. zal er eerder hulp geboden worden.
Burgemeester Goekoop en wethouder Fase dra
gen zeker bij aan die sfeerverbetering. De Leidse
ondernemer kan nu iemand aanspreken en een
ondernemer vindt het belangrijk als er naar hem
wordt geluisterd. Vroeger was dat wel eens an
ders".
RECLAME
SNEEUW
Van Leeuwen somt een aantal bedrijven op die
vaak al jarenlang in de driehoek Zoeterwoudse
weg, Lammenschansweg en Rooseveltstraat zijn
gevestigd.
„Er worden aan de Rooseveltstraat produkten ge
maakt die iedereen kent, die half Nederland mis
schien wel dagelijks gebruikt. Maar wie weet nou
dat ze uit Leiden komen? De naam Shulton B V.
zegt niemand wat, maar het bedrijf maakt wel Old
Spice (een veel gekochte after shave) en Desert
Flower (een populaire body-lotion)".
„Sanders is ook een goed voorbeeld. Sanders is
weer terug in Leiden. Het Is weliswaar alleen een
verkoopafdeling van de zeepfabriek, maar San
ders produceert ook van die spuitsneeuw die veel
met Kerstmis wordt gebruikt, en niet te vergeten
cosmetica. De naam 3M zal weinigen wat zeggen,
Al hebben de bedrijven rond de Rooseveltstraat
weinig contact met de consument, wat meer re
clame zouden ze volgens Van Leeuwen best voor
zichzelf kunnen maken: „Ondernemers willen na
tuurlijk zoveel mogelijk hun eigen gang kunnen
gaan, maar als je nooit wat van jezelf laat horen,
komt ook niemand eens naar je luisteren. Dat
geldt zeker ten opzichte van de politiek. Een van
die ondernemers zou eens in de gemeenteraad
moeten gaan zitten. Als je geen aandacht voor de
Van Leeuwen noemt het terecht dat de gemeente
zich nu met name richt op de blo-industrie en de
ontwikkeling van kantoren op het Schuttersveld in
haar pogingen de werkgelegenheid in Leiden te
versterken. „De pendel naar Den Haag vanuit Lei
den is gigantisch. Als je naar de werkloosheidscij
fers kijkt, is er maar èén conclusie mogelijk: Lei
den zou gebaat zijn bij kantoren op het Schutters
veld. Ik heb er overigens alle vertrouwen in dat
die kantoren ook daadwerkelijk vol komen".
Hij heeft nog een argument voor zijn stelling dat
Leiden zich terecht niet zozeer op de industrie
richt: „De industrie kun je niet dwingen. Als een
produkt aanslaat, breidt men uit. Zo simpel werkt
dat. De overheid kan de industrie niet dwingen tot
innovatie of het maken van een ander produkt. De
industrie moet zelf de bakens verzetten. De over
heid kan hoogstens voorwaarden scheppend be
zig zijn. Het is net zoals met de plek waar een be
drijf of een aantal bedrijven Is gevestigd. De be
drijven die aan de Rooseveltstraat zitten, zitten
daar nu eenmaal. Dat is historisch zo gegroeid en
men is nu aan die plaats gebonden. Het is mis
schien vervelend dat sommige bedrijven wat dicht
bij de woningen liggen ik denk dat de overlast
wel mee valt hoor, het gaat maar om een paar in
cidentele gevallen maar de overheid kan daar
weinig aan doen".
LEEGSTAND
De voormalige Adlerfabrieken aan de Rooseveltstraat in Leiden gefo- 28 Maart 1981: een demonstratieve tocht vertrekt van Molen de Valk naar
tografeerd in februari 1981 staan sinds eind 1981 leeg. Misschien wordt de binnenstad. „Adler dicht? Nooit!". Op 7 juli viel het doek definitief,
dat in de loop van dit jaar anders.
Leiden, zaterdag 28 maart 1981. Een de
monstratieve tocht, waaraan door een paar
honderd mensen wordt deelgenomen, ver
trekt van Molen de Valk en gaat verder de
binnenstad in. Voorop loopt Wim Spit,
vice-voorzitter van de FNV. De met span
doeken en megafoons gewapende stoet
gaat de Haarlemmerstraat in om uiteinde
lijk bij de Hooglandsekerk te worden ont
bonden. Voor het zover is, worden toespra
ken gehouden, oproepen tot solidariteit ge
daan en gaat het oude laken waarop in
zwarte en rode letters staat geschilderd
„Adler dicht? Nooit!" nog één keer de lucht
in.
De demonstratie werd gehouden aan de voora
vond van de sluiting van een van de grotere in
dustrieën in Leiden: de Adler schrijfmachinefa-
brieken op de hoek van de Rooseveltstraat en de
Voorschoterweg. De fabriek was onderdeel van
een Duits concern (met een tweede Nederlandse
vestiging in Cuyk) dat op zijn beurt weer eigen
dom was van de Volkswagenfabrieken.
Op 7 juli viel het doek definitief voor de toen
nog 340 werknemers van de Leidse vestiging.
Toen stond vast dat de laatste poging van de vak
bonden de fabriek open te houden door een on
derzoeksbureau in te huren dat moest onder
zoeken of toch nog orders te verwerven zouden
zijn op niets was uitgelopen. Ook de gemeente
Leiden had een steentje bijgedragen aan de ver
twijfelde pogingen de fabriek open te houden. Het
onderzoeksbureau zou een rekening presenteren
van zo'n 75.000 gulden en Leiden betaalde daar
van een derde. De woordelijke steun van de ge
meente aan de werknemers was omgezet in iets
met geruchten over sluiting. Zo verwonderlijk was
dat niet. want het produkt van Adler was verou
derd. Als ergens het woord innovatie onbekend
was, dan was het bij Adler. Het concern produ
ceerde in Leiden degelijke ouderwetse schrijfma
chines. Een prima produkt. maar niet in een tijd
dat elektrische en elektronische schrijfmachines
en daarmee de computer hun intrede de
den. Vooral op de Amerikaanse markt kreeg het
Adlerconcern harde klappen. Bovendien werden
mechanische schrijfmachines In landen, waar veel
lagere lonen werden betaald, voor een veel lagere
prijs geproduceerd.
De Duitse directie van Adler besloot de Neder
landse vestigingen te sluiten en de produktie in
Duitsland te concentreren De werknemers, de
vakbonden en de gemeente Leiden moesten con
cluderen. dat de Leidse Adlerfabriek niet langer
levensvatbaar was. In de herfst van 1981 werd de
produktie stopgezet en werden de werknemers
delijk kwijt. Leldenaar J. A. Kempeneers kocht het
als beleggingsobject en startte op zijn beurt on
derhandelingen in een poging de bedrijfsgebou
wen weer onder te verhuren.
Eind vorig jaar hoopte hij met een gegadigde, die
een gedeelte van het complex zou gaan benutten,
tot overeenstemming te komen. Een architect had
het complex al bekeken op eventuele noodzakelij
ke aanpassingen, maar de onderhandelingen kon
den tot dusver niet succesvol worden afgerond
LVI-secretaris Van Leeuwen is optimistisch over
de toekomstperspectieven van de bedrijven rond
de Rooseveltstraat Al erkent hij dat er leegstand
is: „Behalve de Adlerfabrieken natuurlijk. Is er
nog meer leegstand. Als je door de Roosevelt
straat rijdt en je ziet de borden „te huur of te
koop" staan, dan valt dat niet te ontkennen en
bovendien gaat ook 3M nog weg".
..Maar ik denk dat we in een onwikkeling zitten
die de goede kant opgaat. Stokkermans (half fe
bruari werd de surséance van betaling beëindigd
van dit bedrijf, dat zich richt op het veredelen van
metalen) is bijvoorbeeld weer overeind gekrab
beld en voor het Ad Ier complex schijnt ook weer
belangstelling te zijn. De Rooseveltstraat is een
gebied dat kan profiteren van de economische
opleving. Er zitten bedrijven die op veel markten
actief zijn. dus een einde van de recessie moet op
langere of kortere termijn merkbaar zijn. De pro-
duktie-uitbreiding die daarvan een gevolg is, kan
onmogelijk aan dat stukje Leiden voorbijgaan
MARCEL GELAUFF
Sindsdien is het rond de Adlerfabrieken stil geble
ven. Er kwam een bord te staan, waarmee een
bedrijfsmakelaar het complex te koop aanbood.
Niemand had evenwel belangstelling voor de be
drijfshallen waar eens duizenden schrijfmachines
werden gemaakt.
De enige merkbare activiteit die zich er na 1981
afspeelde, was het sneuvelen van een enkele ruit.
Tot mei 1984. Toen raakte de Haagse bedrijfsma
kelaar Jones Lang Wootton B.V. het complex ein-
Veel wil Kempeneers eigenaar van onroerend
goed in Leiden, maar ook in Sassenheim. Utrecht
en Hilversum niet kwijt over zijn pogingen het
Adlercomplex weer nieuw leven in te blazen. „Ik
wil niemand voor de voeten lopen en de andere
partijen rustig de kans geven overwogen besluiten
te nemen".
Volgens Kempeneers kan er op korte termijn dui
delijkheid komen: „Het zou natuurlijk leuk zijn als
het complex snel weer vol komt. Het heeft al lang
genoeg leeg gestaan". Hij zegt zich geen zorgen
te maken over een eventueel langere leegstand.
Integendeel: „Ik had het al tien keer kunnen ver
kopen. maar daar Is het niet voor. Het is voor de
verhuur en dat komt heus wel goed".
