ROBERT BENTON
£gidoc Qowwnt
ZATERDAG 9 MAART 1985
ir Robert Benton: „Hollywood houdt zijn gekken in ere"
izel
JRDAM Hij ziet er
ÏTk} als iemand uit Waxa-
OU Texas. Hij ziet
uit als de mogelijke
^llJKr van een of meer Os-
-PTjaks voor „Places in the
k Of als de succesvolle
ood-scenarioschrijver
t harde gangstergeweld
krnnie Clyde", het
"fcreme „What's up,
pf als de maker en be-
van „Kramer versus
het scheid ingsver-
baarbij miljoenen over
eld hun ogen rood huil
ok al een Oscar-film
hs. Maar hij is het wel,
Éne, witharige man met
pte lispel, die nog het
Veg heeft van een gale-
ler of kunstprofessor.
!t wel degelijk. En allemaal
Irtijd. En dat terwijl hij ooit
je nood ging schrijven en
teluk filmregisseur werd.
Senton. Zijn film „Places in
ft" die net in première is
U Speelt in het onuitsprekelij-
shachie; hij is er zelf opge-
jj Dn het heet dat je in Ameri-
Avelijks persoonlijke films
~*»kken. Hoe zit dat met Ben-
Y iVaxahachie?
misschien een wat stunteli-
- j maar ik noem „Places in
ÏK0t" het liefst een herinne-
n. Ik kom uit dat Waxaha-
0 >e naam is een indiaans
volgens sommigen betekent
(felrivier, volgens anderen
y tont. Kies maar uit. Ik wil-
ik jong was zo gauw mo-
eg. Dat is het vreemde met
rs uit Texas. Ze werken
.~-pot om er weg te kunnen,
•"*1 komen steeds weer terug,
tn prachtig stuk van de we-
j het wordt bewoond door
JJengewoon rijk assortiment
ply meest melodramatische
"JL. Ik ben teruggegaan en ik
éér terug te gaan. Na de
m mijn moeder dacht ik dat
teen enkele binding meer
d. Maar naarmate ik ouder
jgon ik pas te beseffen wat
—achter gelaten had. Natuur-
i ik er niet meer wonen, ik
New York en daar ben ik
^id tevreden. Maar ik wilde
n keer dat gevoel hebben
in jeugd. Vandaar die film.
fclt in 1934. En het verhaal
vrouw wier man gedood
Jn die alleen haar kinderen
bvoeden met de hulp van
ger, dat is het verhaal van
rergrootmoeder in 1882. In
er van dat jaar werd haar
ie sheriff was van Waxaha-
feggeroepen omdat er een
ft neger over de treinrails
t. Hij werd die avond ge-
-Jiisschien vijftien kilometer
plek waar wij gefilmd heb-
'n vrouw bleef achter met
Ikderen. In de film zijn dat er
Imdat het me een beetje
leek met vier kinderac-
t werken. Ze had die kinde
een zwarte arbeider, Moze,
_jverleven. Nu was het in die
jS>ruikelijk dat, wanneer de
finer overleed, de kinderen
ld werden over de familie,
ergrootmoeder van me was
5r die tijd verbazend kordate
„De blinde man in de film, die
noodgedwongen in huis komt bij
dat gezin, is gebaseerd
teroomdie bij mijn grootmoeder
woonde. Hij maakte rieten stoelzit
tingen en bezems. Een ontzettend
intelligente man, die zich alles zelf
had geleerd. Elke dag kreeg hij sta
pels post in braille. Lessen en in
formatie. Als kinderen moesten we
alle harde kartonnetjes die we
vonden voor hem bewaren.
Want in die tijd was het nog niet
mogelijk braille op gewoon papier
te schrijven".
„Zo had ik verschrikkelijk veel
verhalen uit mijn jeugd, uit mijn
herinnering en verteld door ande
ren. Ik wilde er een film van ma
ken in de stijl van „Nashville", of
Fellini's „Amarcord". Maar al
die verhalen zaten elkaar in de
weg. Ik heb er steeds meer moeten
schrappen, tot ik er een aantal over
had die samen toch een beeld van
die samenleving in Waxahachie
konden geven. Ik denk wel dat je
het een persoonlijke film kunt noe
men. Maar dat persoonlijke zit ei
genlijk in alles wat ik gedaan heb.
Ik ben iemand die dingen pas later
beseft. Toen ik '„Kramer versus
Kramer" schreef was mijn zoon
twaalf jaar oud. Ik moest terugden
ken aan toen hij vijf, zes jaar was
en aan mezelf in die tijd. Ik besefte
dat ik toen helemaal niet wist hoe
speciaal dat was. Zo zit er in die
film een scène waarin de vader
met z'n zoon ontbijt. Mijn zoontje
en ik ontbeten 's ochtends samen.
Ik praat 's ochtends niet voor ik
m'n koffie gehad heb en m'n krant
heb gelezen. Nogal plechtig mis
schien, maar hij respecteerde dat
wel. We zaten daar, ik werkte m'n
eten naar binnen, dronk m'n koffie
en hij keek tv. Maar we hadden in
feite een fantastische communica
tie. Dat zag ik pas later. En dat ver
werkte ik toen in „Kramer versus
Kramer". Zo zitten er in al mijn
films wel stukjes en beetjes van
mijn vrouw. Want wanneer ik een
ding in mijn leven heb geleerd, dan
is het dat hoe minder je bedenkt,
hoe beter het is. Het werkt vaak
veel en veel sterker stukjes van
hier en daar te nemen en die sa
men te voegen, dan wat te verzin
nen. Zo vind je in mijn film „Still
of the night" met Meryl Streep en
Roy Scheider iets terug van mijn
neurotische angst voor vrouwen. Ik
ben verschrikkelijk verlegen, al zie
ik er nu misschien niet naar uit. Ik
heb er mee leren leven, maar ik
ben in wezen zeer kwetsbaar".
Doris Day
„Ik ben begonnen als „art director"
bij het tijdschrift Esquire. Maar ik
had, op z'n zachtst gezegd, niet de
indruk dat ik daar een lange toe
komst had. De verbintenis werd in
derdaad verbroken en ze hadden
waarschijnlijk gelijk. Dus ik moest
iets anders doen. Maar wat? Tijd
schriften waarin ik geïnteresseerd
was, zouden me zeker niet willen
hebben en een advertentiebureau
evenmin. Nu had een vriend van
me een scenario-idee uitgewerkt
voor Doris Day. En daar had hij
maar liefst 20.000 dollar voor ge
kregen. Mijn hemel, dacht ik, daar
kan ik vijf jaar riant van leven.
Maar ik had nog nooit een verhaal
geschreven. Nu had ik bij Esquire
met David Newman samenge
werkt, een journalist. En hem heb
ik een tijdlang lekker gemaakt met
mooie verhalen over de mogelijk
heden van de film. En we hielden
alletwee veel van film. We zijn iets
gaan schrijven. Het lukte niet. We
kregen interesse in een boek over
John Dillinger, en daarin stond er
gens een voetnoot over het gang
sterechtpaar Bonny en Clyde. Ik
herinnerde me veel verhalen over
ze, we raakten geïnteresseerd en
we penden samen een simpele sce
nario-opzet neer. We zijn ermee
naar Francois Truffaut gegaan, die
heeft ons geholpen met de techniek
van een scenario schrijven, we heb
ben het afgemaakt, maar we heb
ben er vier jaar mee geleurd. Ik
schreef als free-lancer columns in
een paar bladen, maar daar kon ik
niet van leven, dus leende ik geld
m'n vader. Inmiddels had ik
een vrouw en een kind en toen
eindelijk dat contract van Warner
Brothers kwam voor Bonnie
Clyde, wist ik niet hoe ik 't had. De
eerste keer dat ik ons gezin nor
maal kon onderhouden. En die film
vond ik fantastisch. Onze tweede
film schreven we voor Joseph
Mankiewicz, „There was a crooked
man", en ook dat was een heerlijke
ervaring. David Newman kreeg zo
de smaak te pakken, dat hij zei: „Ik
wil ook gaan regisseren. Ik moet
m'n contract met Warner zien
af te komen". Het leek mij waan
zin, we hadden net die twee films
gedaan, en ik zag me alweer naar
m'n vader stappen om geld te le
nen. Ik heb grote ruzie met David
gehad, maar hij zette door".
Gekken in ere
„We hadden nog twee scenario-
ideeën liggen. David wilde regisse
ren, dus ik ben met een ervan naar
Paramount gestapt. Daar zagen ze
er wat in en toen heb ik de gok ge
nomen. Als David er bij was ge
weest, was het niet eens in me op
gekomen dat te zeggen. Ik riep:
„Maar ik wil die film graag zelf re
gisseren". En, dat weet ik nu, dan
zegt Hollywood nooit nee. In Holly
wood worden de gekken in ere ge
houden. Paramount zei „ja", maar
vroeg me wel of ik een test wilde
doen. Nou kun je natuurlijk nie
mand testen voor regisseur, maar
goed, ik moest acht pagina's dialoog
regisseren. Ik ben daar een half
uur bezig geweest en ik vond het
zo fantastisch, dat ik niets anders
meer wilde. Niet dat het fysieke
proces van het regisseren zo leuk
is. Dat is behoorlijk zwaar. Maar
het is zo geweldig iets dat je in je
hpofd hebt werkelijkheid te kun
nen laten worden. „Kramer versus
Kramer" kwam toen natuurlijk als
een hoogtepunt. Het gaf me finan
cieel de vrijheid, maar ik denk dat
het hoogtepunt voor mij toch „Pla
ces in the heart" is. Omdat ik rond
die film die heel speciale droom
had. Ik kon teruggaan naar een
plek waar ik dertig jaar niet ge
weest was. Ik kon mensen die ik
als jongen gekend had, een rol la
ten spelen, ik zette ze terug in de
jaren dertig, in precies dezelfde
kostuums, in de exacte stijl. Ik kon
de tijd laten verdwijnen. Ik vond
het geweldig".
Waarheid
onbelangrijk
„Toen de film klaar was, is hij in
Los Angeles en New York ver
toond Maar ik stond erop dat hij op
diezelfde dag ook in Waxahachie
gedraaid zou worden. En daar za
ten ze dan in het theater op het
plein. Tegenover het grote ge
rechtsgebouw. Dat zie je overigens
meteen na de titels in de film. De
mensen in de bioscoop zagen het en
het gekke was dat ze dat net een
paar minuten eerder in werkelijk
heid gezien hadden. Dus opeens
wisten ze het definitief: deze film
gaat over ons".
„Nu laat ik de Ku Klux Klan op
treden in de film. Die was er al niet
meer in die dertiger jaren. Al was
er wel rassenscheiding. Een aantal
mensen uit het publiek in Waxaha
chie kwam dan ook vermanend
naar me toe en zei: „We hebben
hier altijd aardige mensen gehad".
Maar de meesten zeiden niets. Ze
hadden een film gezien die Waxa
hachie met liefde schildert. En die
Ku Klux Klan, die had ik nodig
voor de spanning in de film. Hoe
zeer ik ook van de waarheid houd,
ik zal 'm verraden als dat voor de
kracht van een film nodig is. Als ik
me precies aan de waarheid had
gehouden bij „Bonnie and Clyde",
had niemand ooit die film gezien.
De waarheid is niet het belangrijk
ste, het is jouw interpretatie van
die waarheid. Anders was ik wel
documentaire-filmer geworden".
Bewust van publiek
„Ik ben me altijd heel bewust van
mijn publiek. De eerste versie van
deze film hebben we heel vaak ge
draaid. En dan ging ik achter in de
zaal zitten om het publiek te bekij
ken. Zodra dat begint te draaien op
z'n stoel, kun je het vergeten. Bij
„Places in the heart" is het in het
begin eventjes onrustig Maar als
dan de neger Moze wordt terugge
bracht door de politie en aan Sally
Field het gestolen tafelzilver moet
teruggeven, denken de mensen:
„Hé, nu weten we waar het over
gaat". En vanaf dat moment is het
stil. Ik weet niet zeker of het zo is,
maar ik denk het wel ik denk dat
er over de hele wereld een alge
meen reactiepatror. i bestaat voor
film. Elk publiek, in welk theater
ook, reageert in aanzet volkomen
hetzelfde. Je moet het er niet over
laten praten, want dan wordt het
anders Je moet gewoon gaan zitten
kijken. Het publiek gaapt, lacht en
huilt op dezelfde ogenblikken Of
het nou in Texas ts, New York of
Kansas City. Ik zal je wat vertellen:
er zat bij de voorvertoningen altijd
een zeker percentage zwart publiek
in de zaal. En als Moze dan door de
Ku Klux Klan wordt mishandeld,
zag je altijd op z'n minst één zwarte
man opstaan en machteloos naar
achter lopen Daar had hij even tijd
nodig om zich emotioneel te her
stellen en daarna ging hij weer
naar z'n plaats terug. Dat herhaal
de zich elke keer weer. Een andere
les heb ik geleerd van regisseur
Robert Altman: ..Een film wordt
nooit op een schrijfmachine ge
schreven; films worden in de came
ra geschrevenzei hij. En zo is het.
Als ik zeg of schrijf: Dat was de
mooiste brunette van achttien jaar
die ik ooit gezien heb. Nou, dan
denken drie mensen aan drie ver
schillende brunettes. De kans dat
we allemaal aan een en dezelfde
brunette denken is een op de mil
joen. Woorden doen precies het te
gengestelde van wat beelden doen
Beelden brengen iets in een secon
de met buitengewone precisie over.
Woorden kunnen dat niet"
Sally Field is fantastisch in de ti
telrol. vind ik. Ik had er geen an
dere actrice voor geweten. Sallv is
Van boven
naar beneden
beelden uit de
filmt „Placet
in the heart",
„Kramer va
Kramer",
„Bonnie and
Clyde" en
„What's up
doc".
een actrice die in haar rol ver
dwijnt Ze is in de Verenigde Sta
ten een van de heel weinigen die
dat kan. Want ik wil geen bravou-
re-stukje, waarbij je alleen maar
kijkt naar de kunsten van de actri
ce Sally Field is de vrouwelijke te
genhanger van Robert Duvall en
dat beschouw ik als het allergroot
ste compliment".
Robert Benton lijkt onvermoeibaar
Hij heeft met zijn vrouw inmiddels
alle musea van Amsterdam be
zocht; zij een schilderes heeft
van de weeromstuit onmiddellijk
het penseel ter hand genomen en
Benton praat Over zichzelf, over
..Places in the heart". „Er is toch
niets heerlijkers dan om voortdu
rend over jezelf te kunnen praten",
lacht hij
Nog even zijn film Wanneer hij
straks een Oscar wint, zal hij blijer
een van die die persoonlijke films
is die je in Amerika niet zo bar veel
maakt. „Het is het verhaal van het
scheppen van een nieuw gezin, van
een nieuwe gemeenschap. Die
vrouw verliest haar man. maar ze
probeert een nieuw gezin te vor
men Met de neger Moze. met de
blinde kostganger en met haar kin
deren". zegt Benton. „Want dat ge
loof ik: dat een mens een wezen is
dat aluid zal proberen nieuwe ge
meenschappen om zich heen te
smeden. Geen mens zal dat in zich
zelf kunnen weerstaan"
BERT JANSMA
